Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əhalinin heyvandarlıq məhsullarına olan tələbatının ödənilməsində mühüm amil onların baş sayının qorunub saxlanması və böyük iqtisadi ziyana səbəb olan infeksion xəstəliklərin baş verməsinin qarşısının alınmasıdır. Məhz bu tələbatdan baytarlıq virusologiyası digər biologiya və baytarlıq fənləri arasında nisbətən son dövrlərdə yaranmasına baxmayaraq sürətlə inkişaf edir. Müasir baytar həkimi infeksion xəstəliklərin təkcə kliniki-patoloji tərəfini yox həm də virusların xüsusiyyətlərini, laboratoriya diaqnostika üsuüllarını, həmçinin postinfeksion və postvaksinal immunitetin xüsusiyyətlərini də bilməlidirlər. Bəzi virus ailəsi və cinsi heyvanlardan əlavə insanlar üçün də patogen olduğuna görə, həmin xəstəliklərin öyrənilməsi mühüm epidemioloji əhəmiyyətə malikdir. Virusların kəşfi rus alimi-botaniki D.İ.İvanovskinin adı ilə bağlıdır. Hal-hazırda dəqiq şəkildə müəyyən edilmişdir ki, şiş xəstəlikləri həm RNT və həm də DNT-li viruslar tərəfindən törədilir. XX əsrin taunu» kimi qeyd olunan qazanılmış immunitetin çatışmazlığı sindromu xəstəliyinin də viruslar tərəfindən törədilməsi müəyyən edilmişdir. Qrip virusunun insanlardan ayrılan ştamlarının hevanlar arasında miqrasiyası epizootoloji baxımdan az əhəmiyyətli deyildir. D.İ.İvanovski 1892-ji ildə mikroorqanizmlərin xüsusi bir növü olan virusları kəşf etdi. Xəstə tütün yarpağının şirəsinin bakterioloji müayinəsi zamanı o bakteriya aşkar etməmiş, ancaq şirə yoluxdurucu xüsusiyyətə malik olmuşdur. O, xəstə yarpağın şirəsini Şamberlan süzgəcindən keçirmiş və filtratın yenədə yoluxdurucu qabiliyyətini qeyd etmişdir. Həmin şirədən müxtəlif qida mühitlərinə əkmiş və heç bir boy əldə etməmişdir. D.İ.ivanovski belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, tütünün mozaika xəstəliyinin törədicisi qeyri adi təbitə malikdir. Yəni bakterial süzgəcdən süzülür və süni qida mühitlərində boy vermir. O bu yeni tip törədicini süzülən bakteriya adlandırmışdır.1898-ji ildə F.Leffler və P.Froş dabağın törədicisinin də bakterial süzgəcdən keçməsini qeyd etmişlər. İvanovski belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, mozaika xəstəliyi və dabağın törədicisi eyni xüsusiyyətə malikdir.
1917-ci ildə isə F.D’Errel bakteriyaları məhv edən xüsusi bir virusu-bakteriofaqı aşkar etmişdi. Demək viruslar bitkilərin, heyvanların və bakteriyaların xəstəliklərini törədir. «Virus» sözü zəhər mənasını verir və ilk dəfə L.Paster tərəfindən işlədilmişdir. Virusologiyanın inkişaf tarixini şərti olaraq bir neçə mərhələyə bölmək olar. Orqanizm səviyyəsində. (XX əsrin 30-40-cı illəri) Virusologiyanın bir çox sahələrinin öyrənilməsi üçün əsas eksperimental model kimi laboratoriya təcrübə heyvanlarından istifadə edildi. 40-cı illərdə isə eksperimental model kimi amerika alimləri E.Qudpasçur və A.Vudruffun təklif etdikləri toyuq embrionlarından istifadə olundu. Laboratoriya təcrübə heyvanlarına nisbətən toyuq embrionları bir çox viruslara daha çox həssaslığı ilə özünü göstərdi. Afstraliya virusoloqu və immunoloqu F.M.Bernetin «Virus orqanizm kimi» kitabı, toyuq embrionlarının virusologiyada istifadəsində daha böyük rol oynadı.
1932-ci ildə alman alimləri M.Knoll və E.Ruska tərəfindən elektron mikroskopu ixtira edildi ki bu da virusların morfologiyası, fiziologiyası və başqa xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə imkanlar yaratdı. 1941-ci ildə amerika virusoloqu Xerstom tərəfindən hemaqqlütinasiya fenomeni kəşf edilmiş və bunun əsasında da virusla hüceyrənin qarşılıqlı əlaqə formaları öyrənilmişdir. Bu dövrdə təbii ocaqlı infeksion xəstəliklərin öyrənilməsi, virusologiyanın inkişafına daha böyük təkan oldu. Beləki, 1937-ci ildə L.A.Zilberin rəhbərliyi ilə ilk ekspedisiya yaradılmış və ekspedisiyanın fəaliyyəti nəticəsində bir sıra ensefalitlərin törədicilərinin virus olması müəyyən edilmişdir. 1923-cü ildə rus alimi M.A.Morozovun insanların çiçək xəstəliyinə qarşı təklif etdiyi vaksinin köməyi ilə postsovet məkanında qeyd olunan xəstəlik tamamilə ləğv edilmişdir. 1935-ci ildə P.V.Smirnov ilk dəfə olaraq qızılca virusunu kəşf etmiş və həmin xəstəliyə qarşı diri virus vaksin hazırlamışdır.
Hüceyrə səviyyəsində. (XX əsrin 50-ji illəri) 1949-cu ildə virusologiyanın tarixində çox mühüm əhəmiyyətə malik olan hadisə - hüceyrələrin süni şəkildə yetişdirilməsi imkanı kəşf edildi. 1952-ci ildə hüceyrə kulturalarını əldə etmək metodikasına görə c.Enders, T.Ueller və F.Robbins Nobel mükafatına layiq görülmüşlər. Hüceyrə kulturalarının virusologiyada istifadə olunması ilə əlaqədar olaraq bir çox viruslar aşkar edilmiş və onların xüsusiyyətləri öyrənilmişdir. Nəticədə kultural vaksinlər əldə edilmişdir.
Molekulyar səviyyə. (XX əsrin 60-jı illəri). Bu dövrdə virusologiyada molekulyar biologiyadan istifadə edildi və viruslar olduqca sadə quruluşa malik olduqları üçün, molekulyar biologiyanın bir çox məsələlərinin öyrənilməsində bioloyi model rolunu oynadı. Molekulyar biologiyada əldə edilən nailiyyətlərin heç biri xüsusilə
genetik kodun kəşfi virus genomunun hüceyrə daxili ekspresiyya mexanizmi, DNT-nin replikasiyası, məlumat RNT-nin yetişməsi və s. proseslərin kəşfində virus modeli əsas rola malik olmuşdur.
Submolekulyar səviyyə (XX əsrin 70-ji illəri) Molekulyar biologiyanın sürətli inkişafı ilə əlaqədar olaraq, nuklein turşuları və zülalların sturukturunun zülalda amin turşularının ardıcıllıq prinsiprəri öyrənilmişdir. Azərbaycanda 1967-ci ildə buzovların bronxopnevmoniyası zamanı M.Q.Qəniyev və N.A.Əliyeva tərəfindən adenoviruslar ailəsinə mənsub olan virus ayrılmış, qoyunların viruslu balasalmasını Q.Sarıyev öyrənmişdir. Quşların çiçəyinə qarşı F.B.Şirinov tərəfindən 27 AŞ və Bakı ştam vaksinləri əldə edilmişdir.Professor R.K.Səfərov heyvanların quduzluq əleyhi vaksininin müəlliflərindəndir. Virusologiya bir sıra bioloji elmlərlə xüsusilə mikrobiologiya, epizootologiya, baytarlıq genetikası, epidemiologiya, sitologiya, embriologiya, molekulyar biologiya, bioloji kimya vo s. fənlərlə sıx surətdə bağlıdır.
Mənbə
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ehalinin heyvandarliq mehsullarina olan telebatinin odenilmesinde muhum amil onlarin bas sayinin qorunub saxlanmasi ve boyuk iqtisadi ziyana sebeb olan infeksion xesteliklerin bas vermesinin qarsisinin alinmasidir Mehz bu telebatdan baytarliq virusologiyasi diger biologiya ve baytarliq fenleri arasinda nisbeten son dovrlerde yaranmasina baxmayaraq suretle inkisaf edir Muasir baytar hekimi infeksion xesteliklerin tekce kliniki patoloji terefini yox hem de viruslarin xususiyyetlerini laboratoriya diaqnostika usuullarini hemcinin postinfeksion ve postvaksinal immunitetin xususiyyetlerini de bilmelidirler Bezi virus ailesi ve cinsi heyvanlardan elave insanlar ucun de patogen olduguna gore hemin xesteliklerin oyrenilmesi muhum epidemioloji ehemiyyete malikdir Viruslarin kesfi rus alimi botaniki D I Ivanovskinin adi ile baglidir Hal hazirda deqiq sekilde mueyyen edilmisdir ki sis xestelikleri hem RNT ve hem de DNT li viruslar terefinden toredilir XX esrin taunu kimi qeyd olunan qazanilmis immunitetin catismazligi sindromu xesteliyinin de viruslar terefinden toredilmesi mueyyen edilmisdir Qrip virusunun insanlardan ayrilan stamlarinin hevanlar arasinda miqrasiyasi epizootoloji baximdan az ehemiyyetli deyildir D I Ivanovski 1892 ji ilde mikroorqanizmlerin xususi bir novu olan viruslari kesf etdi Xeste tutun yarpaginin siresinin bakterioloji muayinesi zamani o bakteriya askar etmemis ancaq sire yoluxdurucu xususiyyete malik olmusdur O xeste yarpagin siresini Samberlan suzgecinden kecirmis ve filtratin yenede yoluxdurucu qabiliyyetini qeyd etmisdir Hemin sireden muxtelif qida muhitlerine ekmis ve hec bir boy elde etmemisdir D I ivanovski bele bir neticeye gelmisdir ki tutunun mozaika xesteliyinin toredicisi qeyri adi tebite malikdir Yeni bakterial suzgecden suzulur ve suni qida muhitlerinde boy vermir O bu yeni tip toredicini suzulen bakteriya adlandirmisdir 1898 ji ilde F Leffler ve P Fros dabagin toredicisinin de bakterial suzgecden kecmesini qeyd etmisler Ivanovski bele bir neticeye gelmisdir ki mozaika xesteliyi ve dabagin toredicisi eyni xususiyyete malikdir 1917 ci ilde ise F D Errel bakteriyalari mehv eden xususi bir virusu bakteriofaqi askar etmisdi Demek viruslar bitkilerin heyvanlarin ve bakteriyalarin xesteliklerini toredir Virus sozu zeher menasini verir ve ilk defe L Paster terefinden isledilmisdir Virusologiyanin inkisaf tarixini serti olaraq bir nece merheleye bolmek olar Orqanizm seviyyesinde XX esrin 30 40 ci illeri Virusologiyanin bir cox sahelerinin oyrenilmesi ucun esas eksperimental model kimi laboratoriya tecrube heyvanlarindan istifade edildi 40 ci illerde ise eksperimental model kimi amerika alimleri E Qudpascur ve A Vudruffun teklif etdikleri toyuq embrionlarindan istifade olundu Laboratoriya tecrube heyvanlarina nisbeten toyuq embrionlari bir cox viruslara daha cox hessasligi ile ozunu gosterdi Afstraliya virusoloqu ve immunoloqu F M Bernetin Virus orqanizm kimi kitabi toyuq embrionlarinin virusologiyada istifadesinde daha boyuk rol oynadi 1932 ci ilde alman alimleri M Knoll ve E Ruska terefinden elektron mikroskopu ixtira edildi ki bu da viruslarin morfologiyasi fiziologiyasi ve basqa xususiyyetlerinin oyrenilmesine imkanlar yaratdi 1941 ci ilde amerika virusoloqu Xerstom terefinden hemaqqlutinasiya fenomeni kesf edilmis ve bunun esasinda da virusla huceyrenin qarsiliqli elaqe formalari oyrenilmisdir Bu dovrde tebii ocaqli infeksion xesteliklerin oyrenilmesi virusologiyanin inkisafina daha boyuk tekan oldu Beleki 1937 ci ilde L A Zilberin rehberliyi ile ilk ekspedisiya yaradilmis ve ekspedisiyanin fealiyyeti neticesinde bir sira ensefalitlerin toredicilerinin virus olmasi mueyyen edilmisdir 1923 cu ilde rus alimi M A Morozovun insanlarin cicek xesteliyine qarsi teklif etdiyi vaksinin komeyi ile postsovet mekaninda qeyd olunan xestelik tamamile legv edilmisdir 1935 ci ilde P V Smirnov ilk defe olaraq qizilca virusunu kesf etmis ve hemin xesteliye qarsi diri virus vaksin hazirlamisdir Huceyre seviyyesinde XX esrin 50 ji illeri 1949 cu ilde virusologiyanin tarixinde cox muhum ehemiyyete malik olan hadise huceyrelerin suni sekilde yetisdirilmesi imkani kesf edildi 1952 ci ilde huceyre kulturalarini elde etmek metodikasina gore c Enders T Ueller ve F Robbins Nobel mukafatina layiq gorulmusler Huceyre kulturalarinin virusologiyada istifade olunmasi ile elaqedar olaraq bir cox viruslar askar edilmis ve onlarin xususiyyetleri oyrenilmisdir Neticede kultural vaksinler elde edilmisdir Molekulyar seviyye XX esrin 60 ji illeri Bu dovrde virusologiyada molekulyar biologiyadan istifade edildi ve viruslar olduqca sade qurulusa malik olduqlari ucun molekulyar biologiyanin bir cox meselelerinin oyrenilmesinde bioloyi model rolunu oynadi Molekulyar biologiyada elde edilen nailiyyetlerin hec biri xususile genetik kodun kesfi virus genomunun huceyre daxili ekspresiyya mexanizmi DNT nin replikasiyasi melumat RNT nin yetismesi ve s proseslerin kesfinde virus modeli esas rola malik olmusdur Submolekulyar seviyye XX esrin 70 ji illeri Molekulyar biologiyanin suretli inkisafi ile elaqedar olaraq nuklein tursulari ve zulallarin sturukturunun zulalda amin tursularinin ardicilliq prinsipreri oyrenilmisdir Azerbaycanda 1967 ci ilde buzovlarin bronxopnevmoniyasi zamani M Q Qeniyev ve N A Eliyeva terefinden adenoviruslar ailesine mensub olan virus ayrilmis qoyunlarin viruslu balasalmasini Q Sariyev oyrenmisdir Quslarin ciceyine qarsi F B Sirinov terefinden 27 AS ve Baki stam vaksinleri elde edilmisdir Professor R K Seferov heyvanlarin quduzluq eleyhi vaksininin muelliflerindendir Virusologiya bir sira bioloji elmlerle xususile mikrobiologiya epizootologiya baytarliq genetikasi epidemiologiya sitologiya embriologiya molekulyar biologiya bioloji kimya vo s fenlerle six suretde baglidir Menbehttp meduniver com Medical Microbiology 6a html