Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sinonimlər (yun. synonimon. "eyni cür adlandırma") — linqvistikada Sinonimlər müxtəlif cür tələffüz olunur və yazılır, ancaq eyni və ya oxşar mənaları olur. Sinonimlər nitq qabiliyyətini zənginləşdirməyə yarayır. Sinonimlər arasında oxşarlıq olsa da, sinonimlər öz fikriifadə zənginliyi, müəyyən stillə bağlılığı və işlədilmə dərəcəsinə görə fərqlənirlər. Sinonimləri təşkil edən sözlər eyni nitq hissəsinə aid olur.Məsələn: Hündür - uzun, Bədii ədəbiyyatda hər hansı bir deyimin təsir gücünü, bədiiliyini artırmaq üçün sinonim sözlərdən istifadə olunur. Sinonimlər dilin zənginliyini və ifadə qüdrətini göstərən əlamətlərdən biri sayılır. Fonetik cildinə, səslənməsinə və eləcə də yazılışına görə fərqli, mənaca yaxın olan sözlərə sinonimlər deyilir. Sinonimlər eyni məfhumu ifadə edir, lakin siqnifikatına görə qismən fərqli məna çalarlığına malik olur. Eyni məfhumu ifadə etdiyinə görə, sinonimlər ümümiləşdirici mənaya malikdir. Sinonim sözlər sinonimik cərgə təşkil edir. Məsələn; hündür-uca-yüksək. Onların məna çalarlığına görə fərqlənməsi sözün sintaqmatik valentliyində başqa sözlərlə əlaqədə üzə çıxır. Məsələn; hündür bina-uca dağ-yüksək zirvə. Ona görə sinonimlər öz işlədilməsinə görə həmişə bir-birini əvəz edə bilmir. Yüksək vəzifə deyirik, lakin yüksək sözünü sinonimləri olan hündür, uca sözləri ilə əvəz edə bilmirik.sözün sintaqmatik valentliyində başqa sözlərlə əlaqədə üzə çıxır. Məsələn; hündür bina-uca dağ-yüksək zirvə. Ona görə sinonimlər öz işlədilməsinə görə həmişə bir-birini əvəz edə bilmir. Yüksək vəzifə deyirik, lakin yüksək sözünü sinonimləri olan hündür, uca sözləri ilə əvəz edə bilmirik.
Təsnifatı
- Bir-birini əvəz edə bilmək səviyyəsinə görə sinonimlər 2 yerə ayrılır: Mütləq sinonimlər və Nisbi sinonimlər. Mütləq sinonimlər biri-birini bütün işlənmə yerlərində əvəz edə bildikləri halda, nisbi sinonimlər bu xüsusiyyətə sahib deyillər.
- Məna və üslübca fərqləndiklərinə görə sinonimlər ideoqrafik sinonimlərə (yəni semantik sinonimlər) və üslubi sinonimlərə bölünür.
Sinonimik cərgə
Sinonimik cərgə ən azı 2 sözdən ibarət olur: məhəbbət-sevgi, sağlam-gümrah. Sinonimik cərgə bir neçə sözdən ibarət ola bilər: igid-cəsur-şücaətli-qoçaq; dünya-aləm-cahan-kainat. Sinonimik cərgənin müəyyənləşməsində sözlərin leksik-semantik variantlılığı nəzərə alınmalıdır. Sinonimlər ya həqiqi, ya məcazi, ya da həm həqiqi, həm də məcazi mənada sinonimik cərgə təşkil edir. Sinonimik cərgədə sözlərin biri cərgənin məna əsasını, ümumi mənanı daha aydın ifadə etdiyi üçün dominant söz, əsas söz hesab edilir. Ürək-qəlb-könül sinonimləri üçün ürək dominant sözdür. Sinonim cərgə dominant sözə əsasən sıralanır: qaçmaq-yüyurmək, durmaq-dayanmaq. Adətən, dominant söz üslubi neytrallığa malik olur.
Sinonimlər fikrin daha dəqiq ifadəsinə xidmət edir. Sinonimlər mətndə bir-birini əvəz edə bilər. Bu, sinonim cərgə üzvlərinin müəyyən leksik-semantik variantlarının eyni olmasından irəli gəlir. Bu baxımdan, sinonimlər dublet sözlərdən fərqləndirilməlidir. Dublet sözlər eyni mənalı sözlərdir: gözlük-çeşmək-eynək; sait-səsli; dilçilik-linqvistika; aktiv-fəal və s. Belə sözlər nə mənasına görə, nə də üslubi baxımından fərqli olmur. Ona görə də dublet sözlər bir-birini hər yerdə əvəz edə bilir. Belə sözlər dil üçün ağırlıq təşkil edir. Dilin inkişafı ya sistemin təzyiqi ilə belə sözlərin unudulmasına, ya da əlavə məna çalarlığı qazanıb sinonimə çevrilməsinə səbəb olur.
Sinonim cərgənin üzvləri müəyyən məna çalarlığına, leksik-semantik variantlarına, üslubi xüsusiyyətlərinə görə bir-birindən fərqlənə bilər. Bu baxımdan leksik-semantik və ya ideoqrafik sinonimlər üslubi sinonimlərə qarşı qoyulur. Leksik-semantik sinonimlər leksik normanın gözlənilməsinə, fikrin daha dəqiq ifadəsinə xidmət edir. Məsələn; yığmaq-toplamaq, gözəl-qəşəng, təmiz-saf və s. sinonimlər nitqin üslubi rəngarəngliyini, fikrin təsirliliyini, emosional-ekspressiv çalarlığını təmin etməyə xidmət edir: ailə-külfət, bağlamaq-qıfıllamaq, varlı-zəngin, get-itil və s.
Fikrə əlavə mənfi çaları gətirməyə xidmət edən sinonimlər kakofemiz adlanır. Məsələn; getmək-itilmək-rədd olmaq; yaşamaq-sürünmək; qoca-kaftar və s.
Sinonim cərgənin üzvləri evfemizm də ola bilər: hamilə- ikicanlı; ölmək-vəfat etmək-dünyadan köçmək və s.
Sinonim sözlər eyni nitq hissəsinə aid olur: müharibə-dava, dava-dərman(isim); gözəl-göyçək(sifət); çox-xeyli(say); vuruşmaq-döyüşmək-dalaşmaq(feil); son-axır, arxa-geri(zərf).
Sözlərin sinonimləşməsi dilin həm daxili imkanları hesabına, həm də başqa dillərdən alınmalar hesabına ola bilər. Sinonim cərgənin yaranmasında sözlərin çoxmənalılığı, sözlər arasında omonimlik və antonimlik münasibətləri də əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan dilçiliyində sinonimlər üçün müxtəlif kökə malik olma da bir əlamət kimi qəbul edilir.Ona görə də bir kökdən törəyən ödəmə-ödəniş, dolaşmaq-dolanmaq, görkəm-görünüş kimi sözləri sinonim deyil, variant sözlər kimi qəbul edirlər. Bəzi dillərdə eyni kökdən törəyən, yaxud da eyni şəkilçi ilə yaradılan sözlərin sinonimləşmədə mühüm rolu olduğu göstərilir: rus dilində угастнуть, погаснуть, загаснуть; безграничный, беспредельный. бесконечный, бескрайный, безбрежный və s.
Nümunələr
| Söz | Hərf dəyişməsi |
|---|---|
| Gözəl | Qəşəng |
| Ağıllı | Arif |
| Uca | Hündür |
| Ürək | Qəlb |
Qaç-yüyür
İstinadlar
- Sinonimlər Virtual Mekteb saytında[ölü keçid] Yoxlanılıb: 11 may 2015
- Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti. Bakı, "Şərq-Qərb, 2007, 424 səh."
Ədəbiyyat
- Məhəmməd Məmmədov "Dilçiliyə giriş" Bakı-2017
- Əbülfəz Rəcəbli "Dilçiliyə giriş" Bakı-"Nurlan"-2008
- Güvən nəşriyyat "Azərbaycan dili" qayda kitabı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sinonimler yun synonimon eyni cur adlandirma linqvistikada Sinonimler muxtelif cur teleffuz olunur ve yazilir ancaq eyni ve ya oxsar menalari olur Sinonimler nitq qabiliyyetini zenginlesdirmeye yarayir Sinonimler arasinda oxsarliq olsa da sinonimler oz fikriifade zenginliyi mueyyen stille bagliligi ve isledilme derecesine gore ferqlenirler Sinonimleri teskil eden sozler eyni nitq hissesine aid olur Meselen Hundur uzun Bedii edebiyyatda her hansi bir deyimin tesir gucunu bediiliyini artirmaq ucun sinonim sozlerden istifade olunur Sinonimler dilin zenginliyini ve ifade qudretini gosteren elametlerden biri sayilir Fonetik cildine seslenmesine ve elece de yazilisina gore ferqli menaca yaxin olan sozlere sinonimler deyilir Sinonimler eyni mefhumu ifade edir lakin siqnifikatina gore qismen ferqli mena calarligina malik olur Eyni mefhumu ifade etdiyine gore sinonimler umumilesdirici menaya malikdir Sinonim sozler sinonimik cerge teskil edir Meselen hundur uca yuksek Onlarin mena calarligina gore ferqlenmesi sozun sintaqmatik valentliyinde basqa sozlerle elaqede uze cixir Meselen hundur bina uca dag yuksek zirve Ona gore sinonimler oz isledilmesine gore hemise bir birini evez ede bilmir Yuksek vezife deyirik lakin yuksek sozunu sinonimleri olan hundur uca sozleri ile evez ede bilmirik sozun sintaqmatik valentliyinde basqa sozlerle elaqede uze cixir Meselen hundur bina uca dag yuksek zirve Ona gore sinonimler oz isledilmesine gore hemise bir birini evez ede bilmir Yuksek vezife deyirik lakin yuksek sozunu sinonimleri olan hundur uca sozleri ile evez ede bilmirik TesnifatiBir birini evez ede bilmek seviyyesine gore sinonimler 2 yere ayrilir Mutleq sinonimler ve Nisbi sinonimler Mutleq sinonimler biri birini butun islenme yerlerinde evez ede bildikleri halda nisbi sinonimler bu xususiyyete sahib deyiller Mena ve uslubca ferqlendiklerine gore sinonimler ideoqrafik sinonimlere yeni semantik sinonimler ve uslubi sinonimlere bolunur Sinonimik cergeSinonimik cerge en azi 2 sozden ibaret olur mehebbet sevgi saglam gumrah Sinonimik cerge bir nece sozden ibaret ola biler igid cesur sucaetli qocaq dunya alem cahan kainat Sinonimik cergenin mueyyenlesmesinde sozlerin leksik semantik variantliligi nezere alinmalidir Sinonimler ya heqiqi ya mecazi ya da hem heqiqi hem de mecazi menada sinonimik cerge teskil edir Sinonimik cergede sozlerin biri cergenin mena esasini umumi menani daha aydin ifade etdiyi ucun dominant soz esas soz hesab edilir Urek qelb konul sinonimleri ucun urek dominant sozdur Sinonim cerge dominant soze esasen siralanir qacmaq yuyurmek durmaq dayanmaq Adeten dominant soz uslubi neytralliga malik olur Sinonimler fikrin daha deqiq ifadesine xidmet edir Sinonimler metnde bir birini evez ede biler Bu sinonim cerge uzvlerinin mueyyen leksik semantik variantlarinin eyni olmasindan ireli gelir Bu baximdan sinonimler dublet sozlerden ferqlendirilmelidir Dublet sozler eyni menali sozlerdir gozluk cesmek eynek sait sesli dilcilik linqvistika aktiv feal ve s Bele sozler ne menasina gore ne de uslubi baximindan ferqli olmur Ona gore de dublet sozler bir birini her yerde evez ede bilir Bele sozler dil ucun agirliq teskil edir Dilin inkisafi ya sistemin tezyiqi ile bele sozlerin unudulmasina ya da elave mena calarligi qazanib sinonime cevrilmesine sebeb olur Sinonim cergenin uzvleri mueyyen mena calarligina leksik semantik variantlarina uslubi xususiyyetlerine gore bir birinden ferqlene biler Bu baximdan leksik semantik ve ya ideoqrafik sinonimler uslubi sinonimlere qarsi qoyulur Leksik semantik sinonimler leksik normanin gozlenilmesine fikrin daha deqiq ifadesine xidmet edir Meselen yigmaq toplamaq gozel qeseng temiz saf ve s sinonimler nitqin uslubi rengarengliyini fikrin tesirliliyini emosional ekspressiv calarligini temin etmeye xidmet edir aile kulfet baglamaq qifillamaq varli zengin get itil ve s Fikre elave menfi calari getirmeye xidmet eden sinonimler kakofemiz adlanir Meselen getmek itilmek redd olmaq yasamaq surunmek qoca kaftar ve s Sinonim cergenin uzvleri evfemizm de ola biler hamile ikicanli olmek vefat etmek dunyadan kocmek ve s Sinonim sozler eyni nitq hissesine aid olur muharibe dava dava derman isim gozel goycek sifet cox xeyli say vurusmaq doyusmek dalasmaq feil son axir arxa geri zerf Sozlerin sinonimlesmesi dilin hem daxili imkanlari hesabina hem de basqa dillerden alinmalar hesabina ola biler Sinonim cergenin yaranmasinda sozlerin coxmenaliligi sozler arasinda omonimlik ve antonimlik munasibetleri de ehemiyyet dasiyir Azerbaycan dilciliyinde sinonimler ucun muxtelif koke malik olma da bir elamet kimi qebul edilir Ona gore de bir kokden toreyen odeme odenis dolasmaq dolanmaq gorkem gorunus kimi sozleri sinonim deyil variant sozler kimi qebul edirler Bezi dillerde eyni kokden toreyen yaxud da eyni sekilci ile yaradilan sozlerin sinonimlesmede muhum rolu oldugu gosterilir rus dilinde ugastnut pogasnut zagasnut bezgranichnyj bespredelnyj beskonechnyj beskrajnyj bezbrezhnyj ve s NumunelerSoz Herf deyismesiGozel QesengAgilli ArifUca HundurUrek Qelb Qac yuyurIstinadlarSinonimler Virtual Mekteb saytinda olu kecid Yoxlanilib 11 may 2015 Azerbaycan dilinin sinonimler lugeti Baki Serq Qerb 2007 424 seh EdebiyyatMehemmed Memmedov Dilciliye giris Baki 2017 Ebulfez Recebli Dilciliye giris Baki Nurlan 2008 Guven nesriyyat Azerbaycan dili qayda kitabi