Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lui Brayl (fr. Louis Braille; 4 yanvar 1809[…] – 6 yanvar 1852[…], Paris, Sena[d], Fransa) — gözdən əlillər üçün dünya miqyasında istifadə olunan Brayl əlifbasının yaradıcısıdır. Bu əlifbayla birdən altıya qədər olan xanalar vasitəsi ilə gözdən əlilər həm yaza, həm də oxuya bilərlər. Əlifba Asiya xalqlarının əlifbalarından başqa, dünyada olan bütün əlifbalara tətbiq etilmişdir. Lui Braylın özüdə gözdən əlil olmuşdur.
| Lui Brayl | |
|---|---|
| fr. Louis Braille | |
 | |
| Doğum tarixi | 4 yanvar 1809[…] |
| Vəfat tarixi | 6 yanvar 1852[…](43 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | vərəm |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | orqan ifaçısı[d], ixtiraçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Lui Brayl Paris yaxınlığında yerləşən Kopvrey kəndində anadan olmuşdur. Uşaqlıq dövrünün böyük bir qismi Lisle şəhərində keçmişdir. Atası Simon Rene Brayl sərraclıqla məşğul olurdu. Üç yaşı olanda atasının yataq otaqında, sərrac iynəsi ilə sol gözünü zədələmişdir. Bu hadisə zamanla sol gözünün kor olmasına səbəb oldu. Gözünün zədələnməsi səbəbindən, Braylın sağ gözündə oftalmiya xəstəliyi yaranmışdır. 6 yaşı olarkən, tamamilə kor olmuşdur. Bütün bunlara baxmayaraq, Brayl təhsil almaq və uğurlu gələcək qurmaq istəyirdi. Ailəsinin ona dəstək olması, Braylın təhsil almaq həvəsini daha da artırdı. Brayl 7 yaşı olarkən, Korlar üçün kral inistutuna daxil oldu. İnstitutda aldığı təhsil, Braylın həyatında böyük rol oynamışdır.
Təhsil aldığı yerin şəraiti elədə yaxşı deyildi. Nahar zamanı tələbələrə quru çörək və su verilirdi. Qanunlara tabe olmayan tələbələr, sərt cəzalandırılır, bəzən saatlarla rütubətli otaqlarda qalırdılar. Lui Brayl əslində Çarl Barbien tərəfindən Napoleon Bonapartın əsgərlərinin gecə vaxtı, bir-birləri ilə əlaqə yaratmaq üçün tərtib etdiyi sistemdən faydalanmışdır. Barbienin sistemi çox qəliz idi. Digər tərəfdən hərbi qərargahda sistemi mürəkkəb olması səbəbindən rədd etmişdi. 1821-ci ildə Çarl Barbien Paris Milli Akademiyasının gözdən əlillər kafedrasına gəlmişdir. Burada Lui Brayl ilə tanış olur və onun idealarını dinləyir. Brayl Barbienə altı xanalı sistemdən istifadə etməyi təklif edir. Sistem dahada təkminləşdirilir və müasir əlifbaya uyğunlaşdırılır.
Fəaliyyəti
Lui Brayl üç yaşında olarkən atasının emalatxanasında gözünü bizlə zədələmiş və 5 ildən sonra görmə qabiliyyətini tamamilə itirmişdir. 10 yaşında o, gözdən əlil uşaqlar üçün Kral İnstitutuna verilir. Burada dərsliklər artilleriya zabiti Şarl Barbyenin gecə vaxtı məlumatları göndərə bilmək üçün yaratdığı metodla hazırlanırdı. Belə ki, hərflər kartonda açılmış dəliklər vasitəsilə təsvir edilirdi, məlumat isə barmaqları bu işarələrə toxundurmaqla oxunurdu. Bu hərflər uşaq barmaqları üçün həddindən artıq böyük idi, bu isə sözləri oxumaqda çətinlik törədirdi. Bu səbəbdən 15 yaşlı Lui Barbyenin metodu ilə tanış olduqdan sonra onun ağlına relyef-nöqtəli yazı sistemini yaratmaq ideyası gəlir. O, 1829-cu ildə məktəbdə oxuyarkən öz adı ilə adlandırdığı, indiyə qədər bütün dünyada istifadə olunan gözdən əlil və görmə qabiliyyəti zəif olan şəxslər üçün Brayl şriftini yaradır. O, hərf və rəqəmlərdən başqa elə həmin prinsipə uyğun olaraq not əlifbasını yaratmış və gözdən əlil şəxslərə musiqini tədris etmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Louis Braille // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Louis Braille // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Брайль Луи // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- https://actu.fr/societe/ces-celebrites-enterrees-en-seine-et-marne_46112692.html.
Ədəbiyyat
- Əliquliyev R. M., Salmanova P. M. İnformasiya cəmiyyəti: maraqlı xronoloji faktlar. Bakı: "İnformasiya Texnologiyaları" nəşriyyatı, 2013, 169 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lui Brayl fr Louis Braille 4 yanvar 1809 6 yanvar 1852 Paris Sena d Fransa gozden eliller ucun dunya miqyasinda istifade olunan Brayl elifbasinin yaradicisidir Bu elifbayla birden altiya qeder olan xanalar vasitesi ile gozden eliler hem yaza hem de oxuya bilerler Elifba Asiya xalqlarinin elifbalarindan basqa dunyada olan butun elifbalara tetbiq etilmisdir Lui Braylin ozude gozden elil olmusdur Lui Braylfr Louis BrailleDogum tarixi 4 yanvar 1809 1809 01 04 Vefat tarixi 6 yanvar 1852 1852 01 06 43 yasinda Vefat yeri Paris Sena d FransaVefat sebebi veremDefn yeri Panteon d Fealiyyeti orqan ifacisi d ixtiraci Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiLui Brayl Paris yaxinliginda yerlesen Kopvrey kendinde anadan olmusdur Usaqliq dovrunun boyuk bir qismi Lisle seherinde kecmisdir Atasi Simon Rene Brayl serracliqla mesgul olurdu Uc yasi olanda atasinin yataq otaqinda serrac iynesi ile sol gozunu zedelemisdir Bu hadise zamanla sol gozunun kor olmasina sebeb oldu Gozunun zedelenmesi sebebinden Braylin sag gozunde oftalmiya xesteliyi yaranmisdir 6 yasi olarken tamamile kor olmusdur Butun bunlara baxmayaraq Brayl tehsil almaq ve ugurlu gelecek qurmaq isteyirdi Ailesinin ona destek olmasi Braylin tehsil almaq hevesini daha da artirdi Brayl 7 yasi olarken Korlar ucun kral inistutuna daxil oldu Institutda aldigi tehsil Braylin heyatinda boyuk rol oynamisdir Tehsil aldigi yerin seraiti elede yaxsi deyildi Nahar zamani telebelere quru corek ve su verilirdi Qanunlara tabe olmayan telebeler sert cezalandirilir bezen saatlarla rutubetli otaqlarda qalirdilar Lui Brayl eslinde Carl Barbien terefinden Napoleon Bonapartin esgerlerinin gece vaxti bir birleri ile elaqe yaratmaq ucun tertib etdiyi sistemden faydalanmisdir Barbienin sistemi cox qeliz idi Diger terefden herbi qerargahda sistemi murekkeb olmasi sebebinden redd etmisdi 1821 ci ilde Carl Barbien Paris Milli Akademiyasinin gozden eliller kafedrasina gelmisdir Burada Lui Brayl ile tanis olur ve onun idealarini dinleyir Brayl Barbiene alti xanali sistemden istifade etmeyi teklif edir Sistem dahada tekminlesdirilir ve muasir elifbaya uygunlasdirilir FealiyyetiFransiz elifbasi ucun hazirlanmis braille ilk versiyasi A ve Z herflerinin uc formalari Lui Brayl uc yasinda olarken atasinin emalatxanasinda gozunu bizle zedelemis ve 5 ilden sonra gorme qabiliyyetini tamamile itirmisdir 10 yasinda o gozden elil usaqlar ucun Kral Institutuna verilir Burada derslikler artilleriya zabiti Sarl Barbyenin gece vaxti melumatlari gondere bilmek ucun yaratdigi metodla hazirlanirdi Bele ki herfler kartonda acilmis delikler vasitesile tesvir edilirdi melumat ise barmaqlari bu isarelere toxundurmaqla oxunurdu Bu herfler usaq barmaqlari ucun heddinden artiq boyuk idi bu ise sozleri oxumaqda cetinlik toredirdi Bu sebebden 15 yasli Lui Barbyenin metodu ile tanis olduqdan sonra onun aglina relyef noqteli yazi sistemini yaratmaq ideyasi gelir O 1829 cu ilde mektebde oxuyarken oz adi ile adlandirdigi indiye qeder butun dunyada istifade olunan gozden elil ve gorme qabiliyyeti zeif olan sexsler ucun Brayl sriftini yaradir O herf ve reqemlerden basqa ele hemin prinsipe uygun olaraq not elifbasini yaratmis ve gozden elil sexslere musiqini tedris etmisdir Hemcinin baxBrayl elifbasiIstinadlarLouis Braille Encyclopaedia Britannica ing Louis Braille Brockhauz Ensiklopediyasi alm Brajl Lui Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 https actu fr societe ces celebrites enterrees en seine et marne 46112692 html EdebiyyatEliquliyev R M Salmanova P M Informasiya cemiyyeti maraqli xronoloji faktlar Baki Informasiya Texnologiyalari nesriyyati 2013 169 seh