Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Evklid həndəsəsi (və ya elementar həndəsə) — e.ə. III əsrdə Evklid tərəfindən elmə ilk dəfə daxil edilmiş, aksiom sisteminə əsaslanmış həndəsi nəzəriyyə.
Əsas məlumatlar
Elementar həndəsə - yerdəyişmələr toplumu () və oxşarlıq toplumları ilə təyin olunan həndəsədir. Ancaq elementar həndəsənin məzmunu bu formadəyişmələr ilə məhdudlaşmır. Belə ki, elementar həndəsə həmçinin inversiya, sferik həndəsə məsələləri, həndəsi elementlərin quruluşu, həndəsi kəmiyyətləri ölçmə nəzəriyysi və digər suallar da aid edilir.
Elementar həndəsəni çox vaxt "evklid həndəsəsi" adlandırırlar, çünki onun təməli nizamlı olmasa da "Başlanğıclar"da təsvir olunmuşdu. İlk dəfə olaraq olaraq elementar həndəsənin aksiomatikası 1899-cu ildə David Hilbert tərəfindən işlənmişdir. Elementar həndəsə orta təhsil məktəblərində tədris olunur.
Aksiomatika
Elemntar həndəsənin tamam aksiomlaşdırılması problemi həndəsnin Qədim yunandnda yaranmış problemlərindən biridir. O zamanlar bu problem Evklid həndəsəsinin təsdiqlənməsinin aksiomlar əsasında, heç bir cizgiyə ehtiyac olmadan məntiqi olaraq alınmasına edilən cəhdin tənqidi əsasında yaranmışdr.
Evklidin "Başlanğıclar" nəzəriyyəsində aşağıdakı aksiomatika verilmişdir:
- Hər hansı bir nöqtədən hər hansı başqa bir nöqtəyə bir düz xətt çəkmək mümkündür.
- Bir dənə düzgün parçanı hər iki istiqamətə də davamlı şəkildə uzatmaq mümkündür.
- Hər hansı bir mərkəz və ya hər hansı bir radius ilə bir çevrə çəkmək mümkündür.
- Bütün düz bucaqların bir-birinə bərabər olduğu doğrudur.
- Əgər iki paralel düz xətti başqa bir düz xətt kəsərsə, paralel düz xəttlərin bir-birinə baxan tərəflərində yer alan və onları kəsən düz xəttin bir tərəfində qalan iki bucağın toplamı düz bucağın dərəcə ölçüsündən kiçikdirsə, həmin tərəfdən paralel düz xəttlər uzadılarsa mütləq bir yerdə kəsişəcəkdir.
XIX əsrin ikinci yarısında Evklid aksiomalar sisteminin araşdırlması onun natamamlığını göstərdi.
1899-cu ildə Hilbert ilk dəfə olaraq evklid həndəsəsinin ilk ciddi akisomatikasını təklif etmişdir. Ona qədər , İssay Şur, və də bu probelemlə mşğul olmuşlar, amma onlar Hilber qədər uğurlu olmamışlar.
Ədəbiyyat
- Наглядная геометрия [Текст] /Д. Гильберт, С. Кон-Фоссен ; пер. с нем. С. А. Каменецкого.Москва: URSS, Едиториал, 2010, 344 c.
- Həndəsə əsasları [Mətn]: pedaqoji institutların riyaziyyat fakültəsi tələbələri üçün dərs vəsaiti /N. L. Nəsurullayev; [red. İ. İ. Əliyev. Bakı: Maarif, 1996, 310 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Evklid hendesesi ve ya elementar hendese e e III esrde Evklid terefinden elme ilk defe daxil edilmis aksiom sistemine esaslanmis hendesi nezeriyye Esas melumatlarElementar hendese yerdeyismeler toplumu ve oxsarliq toplumlari ile teyin olunan hendesedir Ancaq elementar hendesenin mezmunu bu formadeyismeler ile mehdudlasmir Bele ki elementar hendese hemcinin inversiya sferik hendese meseleleri hendesi elementlerin qurulusu hendesi kemiyyetleri olcme nezeriyysi ve diger suallar da aid edilir Elementar hendeseni cox vaxt evklid hendesesi adlandirirlar cunki onun temeli nizamli olmasa da Baslangiclar da tesvir olunmusdu Ilk defe olaraq olaraq elementar hendesenin aksiomatikasi 1899 cu ilde David Hilbert terefinden islenmisdir Elementar hendese orta tehsil mekteblerinde tedris olunur AksiomatikaElemntar hendesenin tamam aksiomlasdirilmasi problemi hendesnin Qedim yunandnda yaranmis problemlerinden biridir O zamanlar bu problem Evklid hendesesinin tesdiqlenmesinin aksiomlar esasinda hec bir cizgiye ehtiyac olmadan mentiqi olaraq alinmasina edilen cehdin tenqidi esasinda yaranmisdr Evklidin Baslangiclar nezeriyyesinde asagidaki aksiomatika verilmisdir Her hansi bir noqteden her hansi basqa bir noqteye bir duz xett cekmek mumkundur Bir dene duzgun parcani her iki istiqamete de davamli sekilde uzatmaq mumkundur Her hansi bir merkez ve ya her hansi bir radius ile bir cevre cekmek mumkundur Butun duz bucaqlarin bir birine beraber oldugu dogrudur Eger iki paralel duz xetti basqa bir duz xett keserse paralel duz xettlerin bir birine baxan tereflerinde yer alan ve onlari kesen duz xettin bir terefinde qalan iki bucagin toplami duz bucagin derece olcusunden kicikdirse hemin terefden paralel duz xettler uzadilarsa mutleq bir yerde kesisecekdir XIX esrin ikinci yarisinda Evklid aksiomalar sisteminin arasdirlmasi onun natamamligini gosterdi 1899 cu ilde Hilbert ilk defe olaraq evklid hendesesinin ilk ciddi akisomatikasini teklif etmisdir Ona qeder Issay Sur ve de bu probelemle msgul olmuslar amma onlar Hilber qeder ugurlu olmamislar EdebiyyatNaglyadnaya geometriya Tekst D Gilbert S Kon Fossen per s nem S A Kameneckogo Moskva URSS Editorial 2010 344 c Hendese esaslari Metn pedaqoji institutlarin riyaziyyat fakultesi telebeleri ucun ders vesaiti N L Nesurullayev red I I Eliyev Baki Maarif 1996 310 s