Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bəlbək çayı (ukr. Бельбек, krımtat. Belbek, Бельбек) — Krımın cənub-qərbindən axan çay. Çayın uzunluğu 63 km, su hövzəsinin sahəsi 505 km², çayın mailliyi 6,0 m/km-dir. Krım dağlarının Baş silsiləsinin şimal-qərb yamaclarından axan iki çayın - Böyük-Üzənbaş və Kokkozki çayının qovuşmasından əmələ gəlir. Lyubimovka kəndi yaxınlığında 5 km aralıda Qara dənizə tökülür. Fruktove ölçmə stansiyasında orta uzunmüddətli su axını 2,08 m³/s təşkil edir.
| Bəlbək çayı | |
|---|---|
| ukr. Бельбек krımtat. Belbek | |
 | |
| Ölkə |  Ukrayna |
| Mənbəyi | Krım dağları |
| Mənsəbi | Qara dəniz |
| Uzunluğu | 63 km |
| Su sərfi | 2,7 m³/s |
| Su sistemi | Dnepr/Qara dəniz |
| Su hövzəsi | Qara dəniz |
| Hövzəsinin sahəsi | 505 km² |
| [rus.] | 21010000212106300000670 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bəlbək Krım çaylarının ən dolğun çayıdır (Krım çayları arasında ən böyük orta illik su axınına malikdir). Yuxarı axarlarda çayın özü və qolları dar kanalı, sürətli axını və sıldırım hündür sahilləri olan fırtınalı, heç vaxt qurumayan axınlardan ibarətdir.
Adı
Bəlbək hidronimi ənənəvi olaraq türkcə güclü və ya bərk bel ifadəsinin tərcüməsi ilə izah olunur (“dağda əsas dar keçid” variantı var). Kabarta-Su, Xəbər, Kabarda, Kabar adları da vardır. İohan Tunman 1777-ci ildə yazdığı “Krım xanlığı” əsərində belə qeyd edir: “Kabart çayın keçmiş adıdır. Bəlbəkdə ola bilsin ki, vaxtilə çərkəz-kabardin məskənləri olub”. Piter Pallas bir vaxtlar kabardiyalıların və ya çərkəzlərin Kabartanın (Bəlbək) yuxarı axarlarında yaşadıqları haqqında əfsanəni çatdırır: bu fərziyyələr müəyyən mənada təsdiqlənir. XIII əsrin sonu - XIV əsrin əvvəllərinə aid Pampuk-Kaya yaşayış məntəqəsində (Bəlbək çayının orta axarında) arxeoloji tapıntılar, Qafqaz mənşəli obyektlərə (Adıge mədəniyyəti) bənzəyir. 1836-cı ildə Peter Koeppen xəritəsində çayın iki adı var: Bəlbək və ya Kabarta. 1886-cı ildə Avropa Rusiyasının mühüm yaşayış məntəqələri Üzənbaş adlanırdı. Həmçinin qeyd edilmişdir ki, qədim zamanlarda çay yalnız aşağı axarda Bəlbək, yuxarıda isə Kabarda və ya Kabarta-Su (Şişmiş) adlanırdı.
Təsviri
Maloye Sadovoe kəndi yaxınlığında Krım dağlarının Daxili silsiləsi keçərkən, çay vadisi əhəmiyyətli dərəcədə daralır və Bəlbək kanyonu adlanır. Eyni zamanda zirvə boyu ən dar yerdə çay dərəsinin eni 300 m, dərinliyi 160 m-dir. 20-ci əsrdə vadinin sağ yamaclarında son paleolit dövrünə aid kromanyonların aşkar edildiyi mağaralar vardır. Bəlbək kanyonu 1969-cu ildə Ukraynada respublika əhəmiyyətli təbiət abidəsi elan edilib.
Aşağı axarlarda çay gil çöküntülərini kəsir, axın yavaşlayır. Tez-tez baş verən daşqınlar səbəbindən 1980-ci illərin ikinci yarısında mənsəb yaxınlığındakı kanal ikiyə bölünür. Lakin sonradan çayda suyun səviyyəsi aşağı düşüb və bu gün yalnız yeni kanalda su var. Eyni zamanda Qara dənizə töküləndə bir neçə metrə qədər daralır.
Bəlbəyin qollarından birinin mənbəyi olan Kokkozka çayı (uzunluğu 18 km) Krımın Böyük Kanyonunda yerləşir.
Bəlbək çayının vadisində Krımın Syuyren qalası və Çelter-Koba mağara monastırı kimi görməli yerləri vardır. 30 saylı Zirehli Qüllə Batareyasının ərazisində çayın mənsəbində tavrlar tərəfindən tikilmiş ən qədim Ust-Bəlbək qalası var idi. Vadinin təbii cazibəsi Bəlbək kanyonunun qayalarıdır.
2021-ci ildə istifadəyə verilən Bəlbək suqəbuledicisi orta illik su sərfi saniyədə 2,1 kubmetr və 65 min kubmetr təşkil edir. Sevastopol şəhərinin ehtiyacları üçün gündəlik istehlakın orta illik axınının ən azı 36% -ni çaydan almağı planlaşdırır.
İstinadlar
- "Реки Крыма". abratsev.narod.ru (rus). 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-11.
- "Южный Крым из сборника Петра Кёппена 23–28" (rus). ЭтоМесто.ru. 1836. 2023-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-24.
- "Топонимические прогулки по Крыму: в тени Эски-Кермена" (rus). Большой топонимический словарь Крыма. 2015-02-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-10.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Belbek cayi ukr Belbek krimtat Belbek Belbek Krimin cenub qerbinden axan cay Cayin uzunlugu 63 km su hovzesinin sahesi 505 km cayin mailliyi 6 0 m km dir Krim daglarinin Bas silsilesinin simal qerb yamaclarindan axan iki cayin Boyuk Uzenbas ve Kokkozki cayinin qovusmasindan emele gelir Lyubimovka kendi yaxinliginda 5 km aralida Qara denize tokulur Fruktove olcme stansiyasinda orta uzunmuddetli su axini 2 08 m s teskil edir Belbek cayiukr Belbek krimtat BelbekOlke UkraynaMenbeyi Krim daglariMensebi Qara denizUzunlugu 63 kmSu serfi 2 7 m sSu sistemi Dnepr Qara denizSu hovzesi Qara denizHovzesinin sahesi 505 km menbeyi mensebiBelbek cayi Ukrayna xeritesinde 44 32 21 sm e 34 03 47 s u H G Y O 44 39 46 sm e 33 32 40 s u H G Y O rus 21010000212106300000670 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Belbek Krim caylarinin en dolgun cayidir Krim caylari arasinda en boyuk orta illik su axinina malikdir Yuxari axarlarda cayin ozu ve qollari dar kanali suretli axini ve sildirim hundur sahilleri olan firtinali hec vaxt qurumayan axinlardan ibaretdir AdiBelbek hidronimi enenevi olaraq turkce guclu ve ya berk bel ifadesinin tercumesi ile izah olunur dagda esas dar kecid varianti var Kabarta Su Xeber Kabarda Kabar adlari da vardir Iohan Tunman 1777 ci ilde yazdigi Krim xanligi eserinde bele qeyd edir Kabart cayin kecmis adidir Belbekde ola bilsin ki vaxtile cerkez kabardin meskenleri olub Piter Pallas bir vaxtlar kabardiyalilarin ve ya cerkezlerin Kabartanin Belbek yuxari axarlarinda yasadiqlari haqqinda efsaneni catdirir bu ferziyyeler mueyyen menada tesdiqlenir XIII esrin sonu XIV esrin evvellerine aid Pampuk Kaya yasayis menteqesinde Belbek cayinin orta axarinda arxeoloji tapintilar Qafqaz menseli obyektlere Adige medeniyyeti benzeyir 1836 ci ilde Peter Koeppen xeritesinde cayin iki adi var Belbek ve ya Kabarta 1886 ci ilde Avropa Rusiyasinin muhum yasayis menteqeleri Uzenbas adlanirdi Hemcinin qeyd edilmisdir ki qedim zamanlarda cay yalniz asagi axarda Belbek yuxarida ise Kabarda ve ya Kabarta Su Sismis adlanirdi TesviriMaloye Sadovoe kendi yaxinliginda Krim daglarinin Daxili silsilesi kecerken cay vadisi ehemiyyetli derecede daralir ve Belbek kanyonu adlanir Eyni zamanda zirve boyu en dar yerde cay deresinin eni 300 m derinliyi 160 m dir 20 ci esrde vadinin sag yamaclarinda son paleolit dovrune aid kromanyonlarin askar edildiyi magaralar vardir Belbek kanyonu 1969 cu ilde Ukraynada respublika ehemiyyetli tebiet abidesi elan edilib Asagi axarlarda cay gil cokuntulerini kesir axin yavaslayir Tez tez bas veren dasqinlar sebebinden 1980 ci illerin ikinci yarisinda menseb yaxinligindaki kanal ikiye bolunur Lakin sonradan cayda suyun seviyyesi asagi dusub ve bu gun yalniz yeni kanalda su var Eyni zamanda Qara denize tokulende bir nece metre qeder daralir Belbeyin qollarindan birinin menbeyi olan Kokkozka cayi uzunlugu 18 km Krimin Boyuk Kanyonunda yerlesir Belbek cayinin vadisinde Krimin Syuyren qalasi ve Celter Koba magara monastiri kimi gormeli yerleri vardir 30 sayli Zirehli Qulle Batareyasinin erazisinde cayin mensebinde tavrlar terefinden tikilmis en qedim Ust Belbek qalasi var idi Vadinin tebii cazibesi Belbek kanyonunun qayalaridir 2021 ci ilde istifadeye verilen Belbek suqebuledicisi orta illik su serfi saniyede 2 1 kubmetr ve 65 min kubmetr teskil edir Sevastopol seherinin ehtiyaclari ucun gundelik istehlakin orta illik axininin en azi 36 ni caydan almagi planlasdirir Istinadlar Reki Kryma abratsev narod ru rus 2016 03 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 11 11 Yuzhnyj Krym iz sbornika Petra Kyoppena 23 28 rus EtoMesto ru 1836 2023 07 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 04 24 Toponimicheskie progulki po Krymu v teni Eski Kermena rus Bolshoj toponimicheskij slovar Kryma 2015 02 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 10