Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əlcəzair müqaviləsi — İran və İraq arasında 6 mart 1975-ci ildə Əlcəzairdə bağlanmış ikitərəfli beynəlxalq müqavilə. Müqavilə iki ölkə arasındakı ərazi mübahisələrinin həll edilməsini, Şatt əl-Ərəb çayının dalğası boyunca dövlət sərhədinin qurulmasını və qarşılıqlı təxribat fəaliyyətlərinin dayandırılmasını nəzərdə tuturdu. Razılaşma 1980-ci ildə İran-İraq müharibəsi ərəfəsində İraq tərəfindən birtərəfli qaydada pozuldu.
| Əlcəzair müqaviləsi | |
|---|---|
| İmzalanma tarixi | 6 mart 1975 |
| İmzalanma yeri | |
| Tərəflər | Səddam Hüseyn, Məhəmməd Rza Pəhləvi |
| Dilləri | ərəb dili, fars dili |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əvvəlki hadisələr
İran-İraq sərhədindəki qarşıdurmanın mənşəyi XIX əsrin ortalarında, İran və Osmanlı İmperiyası arasındakı müqavilələr çərçivəsində Şəttül-Ərəb kanalının tamamilə sonuncunun ərazisinə düşməsindən başlayır. Osmanlı imperiyasının çökməsindən və suveren İraqın qurulmasından sonra Şətül ərəbin sularını İraq sərhədləri içində saxlayan, lakin İrana çay limanları zonasında geniş hüquqlar təmin edən 1937-ci il ikitərəfli bir müqavilə imzalandı. İran 1969-cu ildə Şəttül-Ərəb hərbi flotilla göndərərək müqaviləni ləğv etdi; İraq, o anda hərbi cəhətdən zəiflədi, yalnız əhəmiyyətli bir sayda İran subyektini qovaraq cavab verə bildi. 1970-ci ildə İraqdakı onsuz da Kürd separatçılarını dəstəkləyən İran, qonşu bir ölkədə də dövlət çevrilişi etməyə çalışdı ki, bu da ertəsi il iki ölkə arasında diplomatik əlaqələrin kəsilməsinə səbəb oldu.
1970-ci illərin birinci yarısında, Misir və İordaniya liderlərinin vasitəçiliyi ilə İran və İraq rəhbərliyini danışıqlar masasına gətirmək üçün bir neçə cəhd edildi. 1973-cü ildə İran Senatı sədrinin müavini Abbas Məsudi Bağdadı ziyarət etdi. 1974-cü ildə iki ölkənin xarici işlər nazirləri əvvəl Cenevrədə, daha sonra İstanbulda bir araya gəldilər, lakin bu görüşlərdə münaqişə məsələlərinin heç biri həll edilmədi , lakin həm şahı uzun illər ərəb dünyası ilə yaxınlaşma axtarışında olan İran, həm də kürdlərlə daxili müharibəyə batmış İraq genişmiqyaslı müharibədən çəkinməyə çalışdı və bu, qarşılıqlı güzəştlərin əsası oldu.
Müqavilə
6 martda OPEC-in Əlcəzairdəki iclasında Əlcəzair Prezidenti Huari Bumedyenin vasitəçiliyi ilə İran və İraq təmsilçiləri dövlət sərhədləri və su ehtiyatları ilə bağlı fikir ayrılıqlarının həllinə dair bir müqavilə imzaladılar. Müqavilədə iki ölkə arasındakı sərhədin 1913-cü ildəki Konstantinopol Müqaviləsi və 1914-cü il sərhəd delimitasiya komissiyasının qərarlarına uyğun keçəcəyi düşünülürdü. Xüsusilə Şəttül-Ərəb çayı boyunca sərhəd talveq və ya orta kanal boyunca keçməli idi.
Müqavilə tərəfləri mübahisəli torpaqların mülkiyyəti və bir-birinin ərazisindəki təxribat fəaliyyətləri barədə mübahisələri başa çatdırmaq məcburiyyətində qoydu. Xüsusilə, bu müqavilə çərçivəsində, əksəriyyəti ərəb əhalisi olan İranın bir bölgəsi olan Xuzistandakı münaqişəni həll etməli idi. Müqavilə , Əlcəzair Prezidentinin vasitəçilik fəaliyyətinin davam etməsi istisna olmaqla, bölgənin mübahisəli məsələlərinə xarici müdaxilənin rədd edilməsini öz üzərinə götürdü.
Müqavilənin həyata keçirilməsi
Əlcəzair müqaviləsi İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvi və İraq Prezidenti Səddam Hüseyn tərəfindən təsdiqləndi. 1975-ci ilin iyununda Əlcəzair sazişi əsasında Beynəlxalq Sərhədlər və Yaxşı Qonşuluq Münasibətləri haqqında Müqavilə imzalandı. Təxribatçı fəaliyyətlərin dayandırılması şərtinin yerinə yetirilməsinin bir hissəsi olaraq, İran İraqdakı kürd üsyançılarına verdiyi yardımı dayandırdı. Hər iki ölkə də Səudiyyə Ərəbistanına qarşı neft qiymətləri mövzusunda vahid bir cəbhədə mübarizə apardı. Lakin qarşılıqlı ərazi iddiaları heç vaxt həll olunmadı və İranda hakimiyyət dəyişikliyindən qısa müddət sonra İraq səlahiyyətliləri artıq özlərini razılaşma şərtlərinə bağlı hesab etmədiklərini açıqladılar. Səddam Hüseyn müqavilənin canlı bir nüsxəsini cırıb və bundan sonra qısa müddətdə İraq qüvvələri qonşu dövləti işğal edərək səkkiz illik İran-İraq müharibəsinə başladılar.
Müharibə bitdikdən sonra İran hökuməti dəfələrlə İraqı Əlcəzair müqaviləsinin şərtlərinə uyğunlaşmağa çağırdı, lakin qarşı tərəf, həm Səddam Hüseynin rəhbərliyi altında və daha sonra hərəkətlərini tanımaqdan imtina etdilər.
İstinadlar
- J. P. D. Dunbabin. The Post-Imperial Age: The Great Powers and the Wider World. Routledge. 2013. 372. ISBN .
- Saravanan, 2014. səh. 65
- Saravanan, 2014. səh. 77-79
- Richard M. Edwards. Algiers Agreement // The Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict: A Political, Social, and Military History. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. Spencer C. Tucker, Priscilla Roberts (Eds.). 2008. 82–83. ISBN .
- Saravanan, 2014. səh. 69-70
- Saravanan, 2014. səh. 91-92
- "Иран осуждает заявление о недействительности Алжирского соглашения". Известия. 26 декабря 2007. İstifadə tarixi: 2015-05-19.
- "Иран призвал Ирак восстановить Алжирское соглашение 1975 года как основу нормализации двусторонних отношений". РИА Новости. 27 января 2002. 2012-11-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-19.
Ədəbiyyat
- Шумов С. А., Андреев А. Р. Алжирское соглашение между Ираком и Ираном от 6 марта 1975 года // Ирак: история, народ, культура. М.: Монолит-Евролинц-Традиция. 2002.
- Richard M. Edwards. Algiers Agreement // The Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict: A Political, Social, and Military History. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. Spencer C. Tucker, Priscilla Roberts (Eds.). 2008. 82–83. ISBN .
- Saravanan S. The Algiers Accord and its implementation (PDF) // Iran-Iraq relations, 1975-1989: A study of co-operation and conflict. Jawaharlal Nehru University. 2014.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elcezair muqavilesi Iran ve Iraq arasinda 6 mart 1975 ci ilde Elcezairde baglanmis ikiterefli beynelxalq muqavile Muqavile iki olke arasindaki erazi mubahiselerinin hell edilmesini Satt el Ereb cayinin dalgasi boyunca dovlet serhedinin qurulmasini ve qarsiliqli texribat fealiyyetlerinin dayandirilmasini nezerde tuturdu Razilasma 1980 ci ilde Iran Iraq muharibesi erefesinde Iraq terefinden birterefli qaydada pozuldu Elcezair muqavilesiImzalanma tarixi 6 mart 1975Imzalanma yeri ElcezairTerefler Seddam Huseyn Mehemmed Rza PehleviDilleri ereb dili fars dili Vikianbarda elaqeli mediafayllarEvvelki hadiselerIran Iraq serhedindeki qarsidurmanin menseyi XIX esrin ortalarinda Iran ve Osmanli Imperiyasi arasindaki muqavileler cercivesinde Settul Ereb kanalinin tamamile sonuncunun erazisine dusmesinden baslayir Osmanli imperiyasinin cokmesinden ve suveren Iraqin qurulmasindan sonra Setul erebin sularini Iraq serhedleri icinde saxlayan lakin Irana cay limanlari zonasinda genis huquqlar temin eden 1937 ci il ikiterefli bir muqavile imzalandi Iran 1969 cu ilde Settul Ereb herbi flotilla gondererek muqavileni legv etdi Iraq o anda herbi cehetden zeifledi yalniz ehemiyyetli bir sayda Iran subyektini qovaraq cavab vere bildi 1970 ci ilde Iraqdaki onsuz da Kurd separatcilarini destekleyen Iran qonsu bir olkede de dovlet cevrilisi etmeye calisdi ki bu da ertesi il iki olke arasinda diplomatik elaqelerin kesilmesine sebeb oldu 1970 ci illerin birinci yarisinda Misir ve Iordaniya liderlerinin vasiteciliyi ile Iran ve Iraq rehberliyini danisiqlar masasina getirmek ucun bir nece cehd edildi 1973 cu ilde Iran Senati sedrinin muavini Abbas Mesudi Bagdadi ziyaret etdi 1974 cu ilde iki olkenin xarici isler nazirleri evvel Cenevrede daha sonra Istanbulda bir araya geldiler lakin bu goruslerde munaqise meselelerinin hec biri hell edilmedi lakin hem sahi uzun iller ereb dunyasi ile yaxinlasma axtarisinda olan Iran hem de kurdlerle daxili muharibeye batmis Iraq genismiqyasli muharibeden cekinmeye calisdi ve bu qarsiliqli guzestlerin esasi oldu MuqavileIran sahi Mehemmed Rza Pehlevi Elcezair Prezidenti Huari Bumedyen ve Iraq Prezidenti Seddam Huseyn Elcezairde 6 martda OPEC in Elcezairdeki iclasinda Elcezair Prezidenti Huari Bumedyenin vasiteciliyi ile Iran ve Iraq temsilcileri dovlet serhedleri ve su ehtiyatlari ile bagli fikir ayriliqlarinin helline dair bir muqavile imzaladilar Muqavilede iki olke arasindaki serhedin 1913 cu ildeki Konstantinopol Muqavilesi ve 1914 cu il serhed delimitasiya komissiyasinin qerarlarina uygun kececeyi dusunulurdu Xususile Settul Ereb cayi boyunca serhed talveq ve ya orta kanal boyunca kecmeli idi Muqavile terefleri mubahiseli torpaqlarin mulkiyyeti ve bir birinin erazisindeki texribat fealiyyetleri barede mubahiseleri basa catdirmaq mecburiyyetinde qoydu Xususile bu muqavile cercivesinde ekseriyyeti ereb ehalisi olan Iranin bir bolgesi olan Xuzistandaki munaqiseni hell etmeli idi Muqavile Elcezair Prezidentinin vasitecilik fealiyyetinin davam etmesi istisna olmaqla bolgenin mubahiseli meselelerine xarici mudaxilenin redd edilmesini oz uzerine goturdu Muqavilenin heyata kecirilmesiElcezair muqavilesi Iran sahi Mehemmed Rza Pehlevi ve Iraq Prezidenti Seddam Huseyn terefinden tesdiqlendi 1975 ci ilin iyununda Elcezair sazisi esasinda Beynelxalq Serhedler ve Yaxsi Qonsuluq Munasibetleri haqqinda Muqavile imzalandi Texribatci fealiyyetlerin dayandirilmasi sertinin yerine yetirilmesinin bir hissesi olaraq Iran Iraqdaki kurd usyancilarina verdiyi yardimi dayandirdi Her iki olke de Seudiyye Erebistanina qarsi neft qiymetleri movzusunda vahid bir cebhede mubarize apardi Lakin qarsiliqli erazi iddialari hec vaxt hell olunmadi ve Iranda hakimiyyet deyisikliyinden qisa muddet sonra Iraq selahiyyetlileri artiq ozlerini razilasma sertlerine bagli hesab etmediklerini aciqladilar Seddam Huseyn muqavilenin canli bir nusxesini cirib ve bundan sonra qisa muddetde Iraq quvveleri qonsu dovleti isgal ederek sekkiz illik Iran Iraq muharibesine basladilar Muharibe bitdikden sonra Iran hokumeti defelerle Iraqi Elcezair muqavilesinin sertlerine uygunlasmaga cagirdi lakin qarsi teref hem Seddam Huseynin rehberliyi altinda ve daha sonra hereketlerini tanimaqdan imtina etdiler IstinadlarJ P D Dunbabin The Post Imperial Age The Great Powers and the Wider World Routledge 2013 372 ISBN 978 0 582 22720 0 Saravanan 2014 seh 65 Saravanan 2014 seh 77 79 Richard M Edwards Algiers Agreement The Encyclopedia of the Arab Israeli Conflict A Political Social and Military History Santa Barbara CA ABC CLIO Spencer C Tucker Priscilla Roberts Eds 2008 82 83 ISBN 978 1 85109 842 2 Saravanan 2014 seh 69 70 Saravanan 2014 seh 91 92 Iran osuzhdaet zayavlenie o nedejstvitelnosti Alzhirskogo soglasheniya Izvestiya 26 dekabrya 2007 Istifade tarixi 2015 05 19 Iran prizval Irak vosstanovit Alzhirskoe soglashenie 1975 goda kak osnovu normalizacii dvustoronnih otnoshenij RIA Novosti 27 yanvarya 2002 2012 11 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 19 EdebiyyatShumov S A Andreev A R Alzhirskoe soglashenie mezhdu Irakom i Iranom ot 6 marta 1975 goda Irak istoriya narod kultura M Monolit Evrolinc Tradiciya 2002 Richard M Edwards Algiers Agreement The Encyclopedia of the Arab Israeli Conflict A Political Social and Military History Santa Barbara CA ABC CLIO Spencer C Tucker Priscilla Roberts Eds 2008 82 83 ISBN 978 1 85109 842 2 Saravanan S The Algiers Accord and its implementation PDF Iran Iraq relations 1975 1989 A study of co operation and conflict Jawaharlal Nehru University 2014