Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Özünümüdafiə və ya zəruri müdafiə — şəxsin özünü, xüsusilə də sağlamlığını ona vurula biləcək zərərdən müdafiə etməsi üçün gördüyü tədbirlər. Təhlükə vəziyyətində şəxsin özünümüdafiə hüququndan istifadə etməsi əksər yurisdiksiyalarda qanunla təminat verilən hüquq kimi tanınır, sadəcə onların şərhi əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir.
Fiziki
Fiziki özünümdüafiə ani zorakılıq hədəsinin qarşısını almaq üçün fiziki gücün tətbiqidir. Bu, silahlı və ya silahsız ola bilər. Bu zaman müvəffəqiyyətli olmaq, tətbiq edilən şiddətin dərəcəsindən müdafiə olunan şəxsin əqli və fiziki cəhətdən hazılığına qədər bir neçə amillərdən asılı ola bilər.
Silahsız
Döyüş sənətinin əksər növləri özünümüdafiə üçün yaradılmış və ya özündə özünümüdafiə texnikalarını ehtiva edir. Belə ki, bəzi döyüşlər, eləcə də təkbətək döyüşlərin özünümdafiə zamanı tətbiqi effektiv ola bilər. Bəzi döyüş sənətləri şəxsin bıçaqlı və ya silahlı hücuma məruz qaldığı halda necə müdafiə olunacağını öyrətdiyi halda, bəziləri əksinə hücum etməyi öyrədir. Daha praktik özünümüdafiə etmək üçün bir çox müasir döyüş sənəti məktəbi hazırda döyüş sənətinin üslub və texnikasının birləşməsindən istifadə edir və çox zaman özünümüdafiə təlimini hər iştirakçıya özəl uyğunlaşdırır.
Silahlı
Silahların böyük əksəriyyəti özünümüdafiə üçün istifadə oluna bilər. Ən uyğun silahın tətbiqi şəxsin məruz qaldığı zorakılığın dərəcəsindən, qurban və ya qurbanlardan və müdafiə olunan şəxsin təcrübəsindən asılıdır. Hüquqi məhdudiyyətlər də özünümüdafiə vasitələrinin seçiminə əhəmiyyətli təsir edir.
Əksər hallarda hüquqi məhdudiyyətlər də mövcud olur. Bəzi yurisdiksiyalarda odlu silahın açıq-aşkar və ya gizli formada məqsədli təyinatına uyğun daşınmasına qanunla yol verilir. Bəzi yurisdiksiyalarda isə silahı daşımaq hüququ olan şəxslərin dairəsi və silahın növü qanunla müəyyən edilir. Bıçaqlara da , , və kimi nəzarət edilir, lakin onların bəzilərinin lisenziya əsasında və peşə fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar daşınması qanunauyğundur.
Zərərsiz və su əsaslı özünümüdafiə vasitələri olan silinməz boya-marker spreyi və ya şübhəlinin cinayət hadisəsi ilə əlaqəsini müəyyənləşdirən , əksər yerlərdə, əldə edilməsi və daşınmasına qanunla yol verilir.
Gündəlik məişətdə mövcud vasitələrdən , , açarlı brelok və digər alətlər alışqanla birlikdə özünümüdafiə üçün kimi istifadə oluna bilər.
Hüquqi aspektləri
Müasir qanunvericiliklərdə özünümüdafiə ilə əlaqədar təsbit olunmuş müddəalar Roma hüququndakı dominium prinsipinə əsaslanır. Müvafiq prinsipə əsasən ailə üzvlərinə və ya əmlaka edilən istənilən hücum həm də pater familiasa qarşı hücum hesab olunur. Leviafanda (1651) Hobbs qeyd edirdi ki, bəziləri təbii vəziyyətində digər insanlardan daha güclü və ya daha ağıllı ola bilsə də, heç kim şiddətli ölüm qorxusunu dəf edəcək qədər güclü deyil və belə halda özünümüdafiə zərurətdən irəli gəlir. Özünün 1918-ci ildəki Politik als Beruf () əsəri üzrə çıxışında Maks Veber, dövləti müəyyən ərazi hüdudlarında gücün qanunun tətbiqi üzrə inhisar hüququ olan hakimiyyət kimi müəyyən etmişdir. Müasir qanunların əksəriyyətini şəxsi həyata müdaxilə kimi xarakterizə edir və zorakılıqdan özünümüdafiəni şəxsin təməl hüquqlarından biri olduğunu iddia edir. Bu mənada Ümumdünya İnsan hüquqları Bəyannaməsinin 12-ci maddəsində qeyd edilir:
- Heç kimin şəxsi və ailə həyatına özbaşınalıqla müdaxilə, evinin toxunulmazlığına, gizli məktublaşmalarına, şərəf və nüfuzuna özbaşınalıqla qəsd edilə bilməz. Hər bir insan bu cür müdaxilələrdən və ya belə qəsdlərdən qanunla müdafiə olunmaq hüququna malikdir.
Qanuni gücün tətbiqi üzrə dövlətin inhisar səlahiyyəti prinsipi ilə birlikdə bu, müvafiq hüquqların qorunması üçün gücün tətbiqinə ehtiyac yarandıqda qanunla səlahiyyət verilmiş şəxslərin (məsələn, polis) müdafiəni həyata keçirəcəyi mənasına gəlir. Özünümüdafiə hüququnun tətbiqi təhlükəli qəsdin qarşısının səlahiyyətli orqanlar tərəfindən alınması mümkün olduğu hallarda məhdudlaşdırılır. Qanunla mülki vətəndaşlara verilən özünümüdafiə hüququ əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırılır. Qəsdin xarakterinə və ictimai təhlükəlilik dərəcəsinə açıq-aşkar uyğun gəlməyən qəsdən törədilən hərəkətlər zəruri müdafiə həddini aşmaq hesab edilir.Roman-German hüquq sistemindəki "hüquqdan sui-istifadə" nəzəriyyəsi belə hallarda müdafiənin inkar edilməsini izah edir. Eləcə də ingilis hüququnda Beckford v R (1988) 1 AD 130 işində ümumi hüquq sisteminin aşağıdakı prinsipi ifadə edilmişdir:
- "Cavabdeh özünü, barəsində məsul olduğu şəxsləri və mülkiyyətini müdafiə etmək üçün əsaslı güc tətbiq etmək hüququna malikdir. Gücün tətbiqi ağlabatan həddə olmalıdır."
Oxşar müddəalar Qərb dövlətlərinin qanunvericiliyində də mövcuddur. Müvafiq müddəa tarixən 1791-ci il Fransa Cəza Məcəlləsinin 6-cı maddəsindən irəli gəlir. Həmin maddəyə görə, "özünü və ya başqalarını qanunauyğun müdafiə etmək zərurəti yaranarsa, adamöldürmə qanunidir." Müasir Fransa Cəza Məcəlləsi zəruri müdafiə həddini aşmağa görə məsuliyyət müəyyən edir. Buna əsasən, müdafiə olunan şəxsin istifadə etdiyi müdafiə vasitələri ilə qəsdin xarakteri arasında uyğunsuzluq olarsa, şəxs cəzalandırılır.
Psixiatrların hazırkı görüşü belədir ki, zorakılığa məruz qaldıqda əksər insanlar qorxu və qəzəb hissi ilə hərəkət edirlər. Affektin bu iki növünün fərqləndirilməsi hüquqi cəhətdən konstruktiv deyil. Bununla belə, zəruri müdafiəyə dair qanunlarda bu fərqləndirmə hələ də aparılır. Alman cinayət qanununda (§ 33) qorxu və qəzəb fərqləndirilir. Qorxu təsiri nəticəsində zəruri müdafiə həddini aşma cəzalandırılmır.
Qanunun tətbiqi
İstənilən iş üzrə güc tətbiqinin həddi aşmasını qiymətləndirmək çətin ola bilər. Artıq gücün tətbiqinə icazə verilməsi insan hüquqları ilə ziddiyyət təşkil edə bilər.
2009-cu ildə Çində Xalq Məhkəməsi iş üzrə qərarında müəyyən etmişdir ki, soyğunçunun qaçmağa cəhd edərkən öldürülməsi qanunla cəzalandırılmır, çünki bu zaman "soyğun hələ davam edirdi".
2008-2012-ci illərdə ABŞ-da silah tətbiqi nəticəsində baş verən hər 38 ölümdən (bura qəsdən adamöldürmə, intihar və təsadüfi ölümlər daxildir) təxminən 1-i "haqlı ölüm" idi.
İstinadlar
- Dictionary.com's Definition of "Self-Defense" 2016-03-03 at the Wayback Machine. Dictionary.reference.com. Retrieved on 2012-06-02.
- Kopel, David B.; Gallant, Paul; Eisen, Joanne D. "The Human Right of Self-Defense". BYU Journal of Public Law. BYU Law School. 22. 2008: 43–178.
- Branded a criminal - Red Offender spray is rolled out at Canterbury's nightspots (KentOnLine.co.uk, 13 May 2010) 7 dekabr 2012 at the Wayback Machine. Retrieved on 2012-08-05.
- . 2018-09-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-04.
- L'homicide est commis légitimement, lorsqu'il est indispensablement commandé par la nécessité actuelle de la légitime défense de soi-même et d'autrui.
- disproportion entre les moyens de défense employés et la gravité de l'atteinte, Article 122-5 2018-05-15 at the Wayback Machine.
- Are There Limits to Self-Defense? 2021-05-07 at the Wayback Machine Beijing Review, 28 April 2009.
- Martelle, Scott. "Gun and self-defense statistics that might surprise you -- and the NRA". Los Angeles Times. 19 June 2015. 4 October 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 16 February 2018.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ozunumudafie ve ya zeruri mudafie sexsin ozunu xususile de saglamligini ona vurula bilecek zererden mudafie etmesi ucun gorduyu tedbirler Tehluke veziyyetinde sexsin ozunumudafie huququndan istifade etmesi ekser yurisdiksiyalarda qanunla teminat verilen huquq kimi taninir sadece onlarin serhi ehemiyyetli derecede ferqlenir Bu teleskopik polad tehlukesizlik deyeneyi Yaponiyada ictimaiyyete satilir 2009 Ozunumudafie veziyyeti Fizikimudafie usulu olan Ciu citsunun numayisi Berlin 1924 Fiziki ozunumduafie ani zorakiliq hedesinin qarsisini almaq ucun fiziki gucun tetbiqidir Bu silahli ve ya silahsiz ola biler Bu zaman muveffeqiyyetli olmaq tetbiq edilen siddetin derecesinden mudafie olunan sexsin eqli ve fiziki cehetden haziligina qeder bir nece amillerden asili ola biler Silahsiz Doyus senetinin ekser novleri ozunumudafie ucun yaradilmis ve ya ozunde ozunumudafie texnikalarini ehtiva edir Bele ki bezi doyusler elece de tekbetek doyuslerin ozunumdafie zamani tetbiqi effektiv ola biler Bezi doyus senetleri sexsin bicaqli ve ya silahli hucuma meruz qaldigi halda nece mudafie olunacagini oyretdiyi halda bezileri eksine hucum etmeyi oyredir Daha praktik ozunumudafie etmek ucun bir cox muasir doyus seneti mektebi hazirda doyus senetinin uslub ve texnikasinin birlesmesinden istifade edir ve cox zaman ozunumudafie telimini her istirakciya ozel uygunlasdirir Silahli Silahlarin boyuk ekseriyyeti ozunumudafie ucun istifade oluna biler En uygun silahin tetbiqi sexsin meruz qaldigi zorakiligin derecesinden qurban ve ya qurbanlardan ve mudafie olunan sexsin tecrubesinden asilidir Huquqi mehdudiyyetler de ozunumudafie vasitelerinin secimine ehemiyyetli tesir edir Ekser hallarda huquqi mehdudiyyetler de movcud olur Bezi yurisdiksiyalarda odlu silahin aciq askar ve ya gizli formada meqsedli teyinatina uygun dasinmasina qanunla yol verilir Bezi yurisdiksiyalarda ise silahi dasimaq huququ olan sexslerin dairesi ve silahin novu qanunla mueyyen edilir Bicaqlara da ve kimi nezaret edilir lakin onlarin bezilerinin lisenziya esasinda ve pese fealiyyetinin heyata kecirilmesi ile elaqedar dasinmasi qanunauygundur Zerersiz ve su esasli ozunumudafie vasiteleri olan silinmez boya marker spreyi ve ya subhelinin cinayet hadisesi ile elaqesini mueyyenlesdiren ekser yerlerde elde edilmesi ve dasinmasina qanunla yol verilir Gundelik meisetde movcud vasitelerden acarli brelok ve diger aletler alisqanla birlikde ozunumudafie ucun kimi istifade oluna biler Huquqi aspektleriMuasir qanunvericiliklerde ozunumudafie ile elaqedar tesbit olunmus muddealar Roma huququndaki dominium prinsipine esaslanir Muvafiq prinsipe esasen aile uzvlerine ve ya emlaka edilen istenilen hucum hem de pater familiasa qarsi hucum hesab olunur Leviafanda 1651 Hobbs qeyd edirdi ki bezileri tebii veziyyetinde diger insanlardan daha guclu ve ya daha agilli ola bilse de hec kim siddetli olum qorxusunu def edecek qeder guclu deyil ve bele halda ozunumudafie zeruretden ireli gelir Ozunun 1918 ci ildeki Politik als Beruf eseri uzre cixisinda Maks Veber dovleti mueyyen erazi hududlarinda gucun qanunun tetbiqi uzre inhisar huququ olan hakimiyyet kimi mueyyen etmisdir Muasir qanunlarin ekseriyyetini sexsi heyata mudaxile kimi xarakterize edir ve zorakiliqdan ozunumudafieni sexsin temel huquqlarindan biri oldugunu iddia edir Bu menada Umumdunya Insan huquqlari Beyannamesinin 12 ci maddesinde qeyd edilir Hec kimin sexsi ve aile heyatina ozbasinaliqla mudaxile evinin toxunulmazligina gizli mektublasmalarina seref ve nufuzuna ozbasinaliqla qesd edile bilmez Her bir insan bu cur mudaxilelerden ve ya bele qesdlerden qanunla mudafie olunmaq huququna malikdir Qanuni gucun tetbiqi uzre dovletin inhisar selahiyyeti prinsipi ile birlikde bu muvafiq huquqlarin qorunmasi ucun gucun tetbiqine ehtiyac yarandiqda qanunla selahiyyet verilmis sexslerin meselen polis mudafieni heyata kecireceyi menasina gelir Ozunumudafie huququnun tetbiqi tehlukeli qesdin qarsisinin selahiyyetli orqanlar terefinden alinmasi mumkun oldugu hallarda mehdudlasdirilir Qanunla mulki vetendaslara verilen ozunumudafie huququ ehemiyyetli derecede mehdudlasdirilir Qesdin xarakterine ve ictimai tehlukelilik derecesine aciq askar uygun gelmeyen qesden toredilen hereketler zeruri mudafie heddini asmaq hesab edilir Roman German huquq sistemindeki huquqdan sui istifade nezeriyyesi bele hallarda mudafienin inkar edilmesini izah edir Elece de ingilis huququnda Beckford v R 1988 1 AD 130 isinde umumi huquq sisteminin asagidaki prinsipi ifade edilmisdir Cavabdeh ozunu baresinde mesul oldugu sexsleri ve mulkiyyetini mudafie etmek ucun esasli guc tetbiq etmek huququna malikdir Gucun tetbiqi aglabatan hedde olmalidir Oxsar muddealar Qerb dovletlerinin qanunvericiliyinde de movcuddur Muvafiq muddea tarixen 1791 ci il Fransa Ceza Mecellesinin 6 ci maddesinden ireli gelir Hemin maddeye gore ozunu ve ya basqalarini qanunauygun mudafie etmek zerureti yaranarsa adamoldurme qanunidir Muasir Fransa Ceza Mecellesi zeruri mudafie heddini asmaga gore mesuliyyet mueyyen edir Buna esasen mudafie olunan sexsin istifade etdiyi mudafie vasiteleri ile qesdin xarakteri arasinda uygunsuzluq olarsa sexs cezalandirilir Psixiatrlarin hazirki gorusu beledir ki zorakiliga meruz qaldiqda ekser insanlar qorxu ve qezeb hissi ile hereket edirler Affektin bu iki novunun ferqlendirilmesi huquqi cehetden konstruktiv deyil Bununla bele zeruri mudafieye dair qanunlarda bu ferqlendirme hele de aparilir Alman cinayet qanununda 33 qorxu ve qezeb ferqlendirilir Qorxu tesiri neticesinde zeruri mudafie heddini asma cezalandirilmir Qanunun tetbiqi Istenilen is uzre guc tetbiqinin heddi asmasini qiymetlendirmek cetin ola biler Artiq gucun tetbiqine icaze verilmesi insan huquqlari ile ziddiyyet teskil ede biler 2009 cu ilde Cinde Xalq Mehkemesi is uzre qerarinda mueyyen etmisdir ki soyguncunun qacmaga cehd ederken oldurulmesi qanunla cezalandirilmir cunki bu zaman soygun hele davam edirdi 2008 2012 ci illerde ABS da silah tetbiqi neticesinde bas veren her 38 olumden bura qesden adamoldurme intihar ve tesadufi olumler daxildir texminen 1 i haqli olum idi IstinadlarDictionary com s Definition of Self Defense 2016 03 03 at the Wayback Machine Dictionary reference com Retrieved on 2012 06 02 Kopel David B Gallant Paul Eisen Joanne D The Human Right of Self Defense BYU Journal of Public Law BYU Law School 22 2008 43 178 Branded a criminal Red Offender spray is rolled out at Canterbury s nightspots KentOnLine co uk 13 May 2010 7 dekabr 2012 at the Wayback Machine Retrieved on 2012 08 05 2018 09 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 04 L homicide est commis legitimement lorsqu il est indispensablement commande par la necessite actuelle de la legitime defense de soi meme et d autrui disproportion entre les moyens de defense employes et la gravite de l atteinte Article 122 5 2018 05 15 at the Wayback Machine Are There Limits to Self Defense 2021 05 07 at the Wayback Machine Beijing Review 28 April 2009 Martelle Scott Gun and self defense statistics that might surprise you and the NRA Los Angeles Times 19 June 2015 4 October 2022 tarixinde Istifade tarixi 16 February 2018