Nikolay Petrov oğlu Arabacı (20.09.1893, indiki Moldova Respublikası Qaqauz Yeri MV Çadır rayonunun Kiriyet kəndi -1960, Moskva)—Qaqauz şairi.
Nikolay Arabacı | |
---|---|
qaq. Nikolay Arabacı | |
Doğum tarixi | |
Doğum yeri | SSRİ Moldova SSR, Kiriyet |
Vəfat tarixi | |
Vəfat yeri | Moskva, SSRİ |
Vətəndaşlığı | SSRİ→ Moldova |
Milliyyəti | qaqauz |
Fəaliyyəti | yazıçı |
Həyatı
İlk təhsilini doğulduğu kənddə alıb Komratdakı liseyi bitirdikdən sonra Moskvaya gedərək Güney Doğu Xalqlarının Dilləri İnstitutuna daxil olan N.Arabacını 1930-cu illərdə SSRİ-nin İstanbuldakı Ticarət Nümayəndəliyində işləməyə göndərirlər. İstanbul mühiti, Türkiyədə yaşayan qaqauz kökənli insanlarla ünsiyyət onun dünyagörüşünün formalaşmasına böyük təsir göstərir. Xalqının tarixi və ədəbiyyatını öyrənməyə çalışan vətənpərvər fikrini xalqına çatdırmaq üçün ədəbi yaradıcılığa başlayır. İlk yazılarını da Kırımda tatarca çap olunan qəzet-jurnallara göndərir. SSRİ-i Almaniya üzərində qələbədən sonra Bessarabiyanı yenidən öz ərazisinə qatır. Beləliklə Bucakda toplu halda yaşayan qaqauzlar yenidən Rusiyanın-Sovetlər Birliyinin tərkibində yaşamalı olurlar. Bu dəyişiklik yüzlərlə qaqauzun ölümünə, həbsinə, sürgününə və aclıqdan doğma yerləri tərk etməsinə səbəb olur. Çünki Sovetlər Birliyinə daxil edilənədək hər bir qaqauzun fərdi təsərrüfatı, əkin sahəsi, iş yeri vardı. Sovetlər Birliyinin tərkibinə qatıldıqdan sonra onların torpaqları, iş alətləri, mülkləri əllərindən alınaraq kollektiv təsərrüfatlar yaradıldı. İnsanlar da buna alışa bilmir, malının-mülkünün əlindən alınmasına etiraz edir, qorxusundan etiraz etməyənlər belə kollektiv təsərrüfatlarda ürəkdən çalışmırdılar. Bu da məhsul qıtlığına, bölgəni aclıq dalğasının bürüməsinə səbəb olur. Vətəninin belə ağır günlərində N.Arabacı uzaqlarda-Moskvada yaşayırdı. Uzun zaman vətənindən uzaqda olması onun şeirlərində həsrət mövzusunu gücləndirmişdir. Şeirlərinin əsas mövzusunu ata ocağına sevgi, xalqın çəkdiyi sıxıntılar, bir də lirik düşüncələr təşkil edir. Şair yazır:
Orda baba evimiz,
Annam ihtiar orda.
Düşlerim orda canımda.
Bunnar için yok nasıl,
Ki, dönmesin şu vaktlar-
Güneş açsın ki, asıl,
Daalışsın o bulutlar.
Şair başqa bir şeirində yazır:
Ömür beni sıbıttı,
Irak ana topraamdan-
Fena eceller sıktı
Xalqımızın buvazında...
Ah, da ne yapar insan,
Girgin hem de verilmez?!
Miskin duşmana, te sen
Kaldın ki nice düşmez.
Orada baba evimiz,
Annam ihtiar orada
Düşlerim orada semiz,
Kaldı sende canım da...
Ömrünün ən məhsuldar illərini Moskvada yaşayan şair qaqauz ədəbiyyatının inkişafı, ana dilində məktəblər açılması üçün əlindən gələni əsirgəməmişdir. Ana dilində tarixi-etnoqrafik “Qaqauzlar” romanını yazmağa başlasa da, onu bitirə bilməmişdir. Şairin “Bizim Drumi” adında dörd hissədən ibarət olan dastan-poeması Dionis Tanasoğlu tərəfindən hazırlanaraq 1959-cu ildə Kişinyovda çap olunmuş “Bucaktan səslər” toplusuna daxil edilmişdir. Mənzum dastan-poemada İkinci Dünya Savaşında qaqauzların Rumıniya ordusu tərəfindən incidilməsi təsvir edilmişdir. Dastanda üç məsələ önə çəkilmişdir: 1. doğruluq, dürüstlük (baş qəhrəman Drumi həqiqəti sübuta yetirmək üçün Doftan zindanından qaçıb kəndə gəlir və buradakı qəddarlıq timsalı olan rumın jandarm nəfərinin cəzalandırır. 2. dostluğa sədaqət (dar gündə Manolun Druminin yanında olması). 3. ana torpağa, kəndinə həsrət. N.Arabacı kəndlisi Druminin taleyindən bəhs edən “Bizim Drumi” poemanı sadə bir təhkiyə, şirin bir dillə belə başlayır:
Çoktan yaamur bulutlan,
Gökü, ayı heptän örtmüştü.
Gecä yarısı xoruzlar
Şindän bizim küüydä ötmüştü.
Raat uyeer yorgun insan...
Bu geç vakıt salt uyumaz
Küüydä sin-sin gezän bir can:
O saklanır, o açılmaz.
O, dolaya bakınarak,
Bir aula girdi deyneklän.
Köpek ona pek salarak,
Sustu, çüüdü büük sevinmäklän.
Bu köpek salmasından
Manol amca uyanmıştı
Pençerä urmasından
Birdän-bira kär şaşırmıştı.
Kənddə gecənin səssizliyini pozan qonağın gizli gəlişi ilə başlanan mövzu getdikcə ciddiləşir. Bir kəndin deyil, bir millətin taleyində baş verən faciələr təsvir edilir. Sonra da bu ümumiləşdirilərək müstəmləkə altına düşən bütün xalqın taleyi kimi təqdim edilir. Nikolay Arabacının əsərləri bütövlükdə çap olunmamışdır. Buna görə də onun bədii yaradıcılığı haqqında elə dolğun bilgi vermək olmur. Qaqauz araşdırıcıların belə Nikolay Arabacının arxivi, arxivdə nələrin olduğuna dair geniş bilgiləri yoxdur.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nikolay Petrov oglu Arabaci 20 09 1893 indiki Moldova Respublikasi Qaqauz Yeri MV Cadir rayonunun Kiriyet kendi 1960 Moskva Qaqauz sairi Nikolay Arabaciqaq Nikolay ArabaciDogum tarixi 20 sentyabr 1893Dogum yeri SSRI Moldova SSR KiriyetVefat tarixi 1960Vefat yeri Moskva SSRIVetendasligi SSRI MoldovaMilliyyeti qaqauzFealiyyeti yaziciHeyatiIlk tehsilini doguldugu kendde alib Kom rat daki liseyi bitirdikden sonra Moskvaya gederek Guney Dogu Xalqlarinin Dilleri Institutuna daxil olan N Arabacini 1930 cu illerde SSRI nin Istanbuldaki Ticaret Numayendeliyinde isle meye gonderirler Istanbul muhiti Turkiyede yasayan qaqauz kokenli insan larla unsiyyet onun dunyagorusunun formalasmasina boyuk tesir gosterir Xalqinin tarixi ve edebiyyatini oyrenmeye cali san vetenperver fikrini xalqina catdirmaq ucun edebi yaradi ciliga baslayir Ilk yazilarini da Kirimda tatarca cap olunan qezet jurnallara gonderir SSRI i Almaniya uzerinde qelebeden sonra Bessarabiyani yeniden oz erazisine qatir Belelikle Bucakda toplu halda ya sayan qaqauzlar yeniden Rusiyanin Sovetler Birliyinin terki binde yasamali olurlar Bu deyisiklik yuzlerle qaqauzun olu mu ne hebsine surgunune ve acliqdan dogma yerleri terk et me sine sebeb olur Cunki Sovetler Birliyine daxil edilenedek her bir qaqauzun ferdi teserrufati ekin sahesi is yeri vardi So vetler Birliyinin terkibine qatildiqdan sonra onlarin torpaqlari is alet leri mulkleri ellerinden alinaraq kollektiv teserrufatlar yaradildi Insanlar da buna alisa bilmir malinin mulkunun elinden alin masina etiraz edir qorxusundan etiraz etmeyenler bele kollektiv teserrufatlarda urekden calismirdilar Bu da meh sul qitligina bolgeni acliq dalgasinin burumesine sebeb olur Veteninin bele agir gunlerinde N Arabaci uzaqlarda Mos kvada yasayirdi Uzun zaman veteninden uzaqda olmasi onun seirlerinde hesret movzusunu guclendirmisdir Seirlerinin esas movzusunu ata ocagina sevgi xalqin cekdiyi sixintilar bir de lirik dusunceler teskil edir Sair yazir Orda baba evimiz Annam ihtiar orda Duslerim orda canimda Bunnar icin yok nasil Ki donmesin su vaktlar Gunes acsin ki asil Daalissin o bulutlar Sair basqa bir seirinde yazir Omur beni sibitti Irak ana topraamdan Fena eceller sikti Xalqimizin buvazinda Ah da ne yapar insan Girgin hem de verilmez Miskin dusmana te sen Kaldin ki nice dusmez Orada baba evimiz Annam ihtiar orada Duslerim orada semiz Kaldi sende canim da Omrunun en mehsuldar illerini Moskvada yasayan sair qa qauz edebiyyatinin inkisafi ana dilinde mektebler acilmasi ucun elinden geleni esirgememisdir Ana dilinde tarixi etno q rafik Qaqauzlar romanini yazmaga baslasa da onu bitire bilmemisdir Sairin Bizim Drumi adinda dord hisseden ibaret olan das tan poemasi Dionis Tanasoglu terefinden hazirlanaraq 1959 cu ilde Kisinyovda cap olunmus Bucaktan sesler toplusuna da xil edilmisdir Menzum dastan poemada Ikinci Dunya Sava sinda qaqauzlarin Ruminiya ordusu terefinden incidilmesi tes vir edilmisdir Dastanda uc mesele one cekilmisdir 1 dogru luq durustluk bas qehreman Drumi heqiqeti subuta yetirmek ucun Doftan zindanindan qacib kende gelir ve buradaki qed dar liq timsali olan rumin jandarm neferinin cezalandirir 2 dost luga sedaqet dar gunde Manolun Druminin yaninda ol masi 3 ana torpaga kendine hesret N Arabaci kendlisi Druminin taleyinden behs eden Bizim Drumi poemani sade bir tehkiye sirin bir dille bele baslayir Coktan yaamur bulutlan Goku ayi heptan ortmustu Geca yarisi xoruzlar Sindan bizim kuuyda otmustu Raat uyeer yorgun insan Bu gec vakit salt uyumaz Kuuyda sin sin gezan bir can O saklanir o acilmaz O dolaya bakinarak Bir aula girdi deyneklan Kopek ona pek salarak Sustu cuudu buuk sevinmaklan Bu kopek salmasindan Manol amca uyanmisti Pencera urmasindan Birdan bira kar sasirmisti Kendde gecenin sessizliyini pozan qonagin gizli gelisi ile baslanan movzu getdikce ciddilesir Bir kendin deyil bir mil letin taleyinde bas veren facieler tesvir edilir Sonra da bu umu milesdirilerek mustemleke altina dusen butun xalqin taleyi kimi teqdim edilir Nikolay Arabacinin eserleri butovlukde cap olunmamisdir Buna gore de onun bedii yaradiciligi haqqinda ele dolgun bilgi vermek olmur Qaqauz arasdiricilarin bele Nikolay Arabacinin arxivi arxivde nelerin olduguna dair genis bilgileri yoxdur Istinadlar