Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pekan (lat. Carya illinoinensis) – Qozkimilər fəsiləsinin Karya cinsinə mənsubdur.
| Adi pekan | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Adi pekan | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Vətəni Şimali Amerikadır. Pekan və ya Braziliya qozu da deyilir. Burada pekan yabanı və mədəni halda bitir. Pekan 1909-cu ildə Qafqazın Qara dəniz sahillərində, 1934-cü ildə Orta Asiyada və sonra Krımda becərilməyə başlanmışdır. Pekan plantasiyaları Abxaziyada, Azərbaycanda Lənkəran (xüsusən Talışda) və Zaqatalada vardır. Pekan hazırda mədəni halda becərilən qərzəkli meyvədir. 6–8 yaşından məhsul verir.
Pekanın çiçəkləməsi və çiçəyinin quruluşu adi qoza bənzəyir.Meyvəsi qərzək içərisində sentyabr-oktyabrda yetişir. 3–10 ədəd olmaqla bir salxımda bitir. Tam yetişdikdə qərzəyi partlayır. Qəhvəyi rəngli, silindrik formalı nazik və hamar qabıqlıdır. Uc tərəfi bir qədər şiş olur. Daxilində şirin qırmızı-qəhvəyi rəngli ləpəsi yerləşir. Ləpə meyvənin 38–50%-ni təşkil edir. Pekanın tərkibində 70% yağ, 8–19% zülal, 14,3% karbohidrat və başqa maddələr vardır. Meyvələri təzə və qurudulmuş halda yeyilir.
Qənnadı sənayesində, aşpazlıqda və yağ almaq (zeytun yağına oxşar) üçün sərf edilir. Pekanın oduncağı açıq qəhvəyi rəngdə, bərk, ağır olduğundan kənd təsərrüfatı maşınları üçün müxtəlif hissələr hazırlanmasında işlədilir.
 |  |  |
Təbii yayılması
Vətəni Şimali Amerikada Missisipi çayının hövzəsinin ətrafıdır. Belarusiyada, Ukraynada, Kırımda və Qafqazda, Qara dəniz sahillərində becərilir.
Botaniki təsviri
Boyu 60 m, gövdəsinin diametri 250 sm olan ağacdır. Geniş dağınıq çadırvari çətirlidir. İri, sıx və qollu-budaqlıdır. Qabığı qalın olub, üzərində dərin çatlar əmələ gəlir. Zoğları sıx tüklüdür. Uc və yan tumurcuqları yumurtavari, tüklüdür. Yarpaqları təklələkvari olub 50 sm uzunluğundadır. Payızın son ayına kimi yaşıl rəngini saxlayır. Cavan zoğları sıx tükcüklüdür. Yarpaqları 11-17 yarpaqcıqdan ibarətdir. Yarpaqları uzunsov lansetvari, ucu sivri, kənarları mişar dişlidir. Erkəkcik sırğaları 3-3-dür, erkəkciklərinin sayı 4-6-dır və sarı rəngli tozcuqları vardır. Dişicik çiçəklərinin sayı 3-11-dir. Meyvəsi yalançı çəyirdək-meyvədir. Salxımda 3-10 ədəd birgə yerləşir. Meyvəsi iridir, yoğunluğu 3 sm-ə çatır. İşıqsevəndir, torpağa az tələbkardır, dərin və nəmli torpaqlarda yaxşı bitir. Bataqlıq torpaqları xoşlamır. Qısa müddətli şaxtaya (-250C) dözür. Toxumu qırmızımtıl qəhvəyi rənglidir. Meyvəsi noyabr ayında yetişir. Meyvəsində (ləpəsində) 50-71% yağ vardır.
Ekologiyası
Rütubətli, gilli torpaqlarda yaxşı bitir. Kölgəyə davamlıdır.
Azərbaycanda yayılması
Azərbaycanda Lənkəranda, Zaqatalada, Göyçayda tək-tək nüsxələrə rast gəlinir.
İstifadəsi
Qozaları yeyilir. Pekan qozunun ləpəsi şirindir və tərkibində asanlıqla həzm olunan 50–71% yağ vardır. Dekorativ bitki kimi tək-tək həyətyanı sahələrdə əkilir.
İstinadlar
- Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). — Bakı, 2009.
Azərbaycan Dendroflorası III cild-Bakı:"Elm",2016,400 səh. 2019-11-17 at the Wayback Machine T.S.Məmmədov
İstinad
- Флoрa Aзeрбaйджaнa. т.5. 1954; Флoрa Kaвkaзa. т.5. 1954;
- Azərbaycanın ağac və kolları. I cild. 1961;
- Azərbaycan flora-sının konspekti. I–III cildlər. 2005; 2006; 2008;
- Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Pekan lat Carya illinoinensis Qozkimiler fesilesinin Karya cinsine mensubdur Adi pekanElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Adi pekanBeynelxalq elmi adiCarya illinoinensis K KochSekil axtarisiITIS 19234NCBI 32201EOL 594985 Veteni Simali Amerikadir Pekan ve ya Braziliya qozu da deyilir Burada pekan yabani ve medeni halda bitir Pekan 1909 cu ilde Qafqazin Qara deniz sahillerinde 1934 cu ilde Orta Asiyada ve sonra Krimda becerilmeye baslanmisdir Pekan plantasiyalari Abxaziyada Azerbaycanda Lenkeran xususen Talisda ve Zaqatalada vardir Pekan hazirda medeni halda becerilen qerzekli meyvedir 6 8 yasindan mehsul verir Carya illinoinensis Pekanin ciceklemesi ve ciceyinin qurulusu adi qoza benzeyir Meyvesi qerzek icerisinde sentyabr oktyabrda yetisir 3 10 eded olmaqla bir salximda bitir Tam yetisdikde qerzeyi partlayir Qehveyi rengli silindrik formali nazik ve hamar qabiqlidir Uc terefi bir qeder sis olur Daxilinde sirin qirmizi qehveyi rengli lepesi yerlesir Lepe meyvenin 38 50 ni teskil edir Pekanin terkibinde 70 yag 8 19 zulal 14 3 karbohidrat ve basqa maddeler vardir Meyveleri teze ve qurudulmus halda yeyilir Qennadi senayesinde aspazliqda ve yag almaq zeytun yagina oxsar ucun serf edilir Pekanin oduncagi aciq qehveyi rengde berk agir oldugundan kend teserrufati masinlari ucun muxtelif hisseler hazirlanmasinda isledilir Noz de pecanTebii yayilmasiVeteni Simali Amerikada Missisipi cayinin hovzesinin etrafidir Belarusiyada Ukraynada Kirimda ve Qafqazda Qara deniz sahillerinde becerilir Botaniki tesviriBoyu 60 m govdesinin diametri 250 sm olan agacdir Genis daginiq cadirvari cetirlidir Iri six ve qollu budaqlidir Qabigi qalin olub uzerinde derin catlar emele gelir Zoglari six tukludur Uc ve yan tumurcuqlari yumurtavari tukludur Yarpaqlari teklelekvari olub 50 sm uzunlugundadir Payizin son ayina kimi yasil rengini saxlayir Cavan zoglari six tukcukludur Yarpaqlari 11 17 yarpaqciqdan ibaretdir Yarpaqlari uzunsov lansetvari ucu sivri kenarlari misar dislidir Erkekcik sirgalari 3 3 dur erkekciklerinin sayi 4 6 dir ve sari rengli tozcuqlari vardir Disicik ciceklerinin sayi 3 11 dir Meyvesi yalanci ceyirdek meyvedir Salximda 3 10 eded birge yerlesir Meyvesi iridir yogunlugu 3 sm e catir Isiqsevendir torpaga az telebkardir derin ve nemli torpaqlarda yaxsi bitir Bataqliq torpaqlari xoslamir Qisa muddetli saxtaya 250C dozur Toxumu qirmizimtil qehveyi renglidir Meyvesi noyabr ayinda yetisir Meyvesinde lepesinde 50 71 yag vardir EkologiyasiRutubetli gilli torpaqlarda yaxsi bitir Kolgeye davamlidir Azerbaycanda yayilmasiAzerbaycanda Lenkeranda Zaqatalada Goycayda tek tek nusxelere rast gelinir IstifadesiQozalari yeyilir Pekan qozunun lepesi sirindir ve terkibinde asanliqla hezm olunan 50 71 yag vardir Dekorativ bitki kimi tek tek heyetyani sahelerde ekilir IstinadlarE C I Ehmedov N T Eliyev Meyve ve terevezin emteesunasligi Derslik Baki 2009 Azerbaycan Dendroflorasi III cild Baki Elm 2016 400 seh 2019 11 17 at the Wayback Machine T S MemmedovIstinadFlora Azerbajdzhana t 5 1954 Flora Kavkaza t 5 1954 Azerbaycanin agac ve kollari I cild 1961 Azerbaycan flora sinin konspekti I III cildler 2005 2006 2008 Tofiq Memmedov Elman Isgender Tariyel Talibov Azerbaycanin nadir agac ve kol bitkileri Baki Elm 2014 380 seh