Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Neft-qazçıxarmanın texnika və texnologiyası — neft və qaz yataqlarının açılması, quyuların fontan, kompressor və dərinlik nasosu ilə istismarı üsulları.
XIX–XX əsrlərdə neftçıxarma üsulu
XIX əsrin 60-cı illərinə qədər neft quyularından ya fontan ya da sadə mexaniki üsullarla çıxarılırdı. 1876-cı ildə ilk dəfə olaraq Bakı mədənlərindən dərinlik nasosu ilə neftçıxarma üsulu tətbiq edildi. 1897-ci illdə isə kompressorlu (hava qaldırıcısı) neftçıxarma üsulu sınaqdan keçirildi. 1923–1940 -cı illərdə dərinlik nasosu və kompressorla neftçıxarma üsullarının təkmilləşdirilməsi və genişləndirilməsi istiqamətlərində işlər həyata keçirilirdi. Bu üsullarla istismar üçün yeni konstruksiyalı neft-mədən avadanlıqları yaradıldı, dərinlik nasosu qurğularının işinin nəzəri aspektləri işlənib hazırlandı, nəzarət və tədqiqat məqsədləri üçün xüsusi cihazların tətbiqinə başlanıldı. laya maye, yaxud qaz (hava) vurmaqla lay enerjisini süni surətdə saxlamaq üçün 1928-ci ildə ilk dəfə "Balaxanı-Sabunçu Ramana" yatağında sənaye-təcrübə işlərinin başlanğıcı qoyuldu. 1934-cü illərdə neftin sıxılmış hava və ya qaz ilə quyudan çıxarılması nəzəriyyəsi, həmin quyuların işinin tədqiqi və işçi parametrlərin hesablanması qaydaları, eləcə də quyuların su-hava qarşılığının köməyi ilə mənimsənilməsi üsulu işlənib hazırlandı (Hilal Əsədov və b.). Eyni zamanda layların həllolunmuş qaz rejimlərində fontan üsulu ilə səmərəli istismar müddətlərinin, quyudaxili istismar avadanlıqlarının optimal konstruksiyalarının, quyudibi və lay təzyiqlərinin təyini üzrə geniş tədqiqat və təcrübə-sınaq işləri aparıldı. Neftçıxarma prosseslərinin intensivləşdirmək və daha da səmərələşdirmək üçün xüsusi quyudaxili konstruksiyalar, o cümlədən qaz-qum seporatları işlənib hazırlandı.
1937–1941-ci illərdə Azərbaycan Neft Tədqiqat İnstitutunda (AzDNQSETLİ) neft quyularının məhsuldarlığından asılı olaraq, onların istismarı üçün lazım olan səmərəli qaydada seçməyə imkan verən nomoqram yaradıldı. 1930–1945-ci illərdə yüksək möhkəmliyə malik ştanqların istehsal texnologiyası, yeni manjet plonjerli və digər konstruksiyalı nasoslar yaradıldı və tətbiq edildi. 1939-cu ildən neft mədənlərindən Süleyman Vəzirov və onun təklif etdikləri qapalı hermetik texnoloji sxemin neft mədənlərindən tətbiqinə başlandı. Neftçıxarmanın bir çox texnoloji prosesləri avtomatlaşdırıldı. 1960-cı ildə Mahmud Abdullayev, Kərim Əliverdizadə və b. dərinlik nasoslarının normal sırasını, mancanaq dəzgahları, istismar qüllələri və digər avadanlıqlar yaratmışlar.
Dərinlik nasosu üsulu ilə neftçıxarma
1876-cı ildə dərinlik nasosu ilə neftçıxarma üsulu xərclərinin azlığı, avadanlığa qulluğun sadəliyi, az hasilatlı quyuların istismarının iqtisadi cəhətdən daha səmərəli olması səbəblərindən çox geniş yayılmışdır. Bu üsul- da, əsasən, ştanqlı və ya ştanqsız nasos qurğularından istifadə olunur.
Kompressor üsulu ilə neftçıxarma
Kompressor üsulunda lay enerjisi mayeni yer səthinə qaldırmağa kifayət etmədikdə, quyudakı mayenin qaldırılması üçün kompressorla sıxılmış işçi agentin (qaz və ya hava) enerjisindən istifadə edilir. Sıxılmış hava istifadə edilən üsulu "erlift", sıxılmış qaz istifadə edilən üsulu isə "qazlift" istismar üsulu adlanır.
Kompressorla (erliftlə) istismar üsulunun texniki-texnoloji cəhətdən təkmilləsdirilməsində, proseslərin avtomatlaşdırılması sahəsində xeyli iş görüldü. Şlanqlı dərinlik nasoslarının işinə keyfiyyətli nəzarəti təmin etmək üçün dinamoqraf qurğusu, istismar kəmərində mayenin dinamik səviyyəsini ölçmək üçün isə "exolot" qurğusu işlənildi. 1950-ci ildə kompressor quyularını aşağı təzyiqdə işə salmaq üçün ilk dəfə təklif və tətbiq etdiyi buraxılış klapanına görə M.Ə.Abdullayev SSRİ Dövlət mükafatına layiq görülmüşdü. İlk dəfə qeyri-Nyuton xassəli neftlərin kompressor üsulu ilə istismarı məsələlərinin geniş tədqiqi həyata keçirildi (A.X.Mirzəcanzadə). Kompressor sisteminin işinin səmərəliliyinin artırılması, quyudaxili konstruksiyaların təkmilləşdirilməsi və quyuların istismarında yaranan mürəkkəbləşmələrin aradan qaldırılması istiqamətlərində xeyli elmi-təcrübi tədqiqat, layihə və təcrübə-sınaq işləri aparılmış, yeni texnika və texnologiya işlənilmişdir. Yataqda yüksək təzyiqli qaz quyuları istismar edilən zaman, onlardan hasil olunan qazla qazlift quyuları işlədilir ki, bu da kompressorsuz qazlift üsulunu yaratdı. Bu üsuldan "Günəşli", "Qum adası", "Bahar", "Səngəçal-dəniz- Duvannı-dəniz-Xərə Zirə adası" və s. yataqlarda istifadə edilir. "Dənizneftqazlayihə" Dövlət Elmi Tədqiqat Layihə İnstitutunda (DETLİ) son vaxtlarda aparılmış elmi tədqiqat işləri nəticəsində müxtəlif konstruksiyalı fasiləli və kiçik qabaritli qazlift sistemləri yaradılmış, qazlift quyularının optimal istismar rejimlərini təmnin etmək üçün kompüter proqram paketləri işlənilmişdir.
Fontan üsulu ilə neftçıxarma
Bu zaman maye və qazın quyu dibindən neft yığım məntəqəsinə qədər hərəkətli layın təbii enerjisi hesabına olduğu üçün bu üsul həm texnoloji, həm də iqtisadi cəhətdən daha səmərəlidir. Bu baxımdan quyuların fontan dövrünün artırılması neft-qazçıxarmada əhəmiyyətli məsələlərdən biridir.
XX əsrin 50-ci illərində neft quyularının fontanla istismarı üsulu xeyli təkmilləşdirildi, onun nəzəri əsasları işlənib hazırlandı, quyu daxili avadanlıqların səmərəli konstruksiyalarının seçilməsi, yataqların fontanla işlənmə dövrlərinin uzadılması və digər nəzəri-praktiki məsələlər dərindən işlənildi.
Neftçıxarmanın intensivləşdirilməsi
Neftçıxarmanın intensivləşdirilməsi məqsədilə hazırda quyudibi zonaya aşağıdakı üsullarla təsir edilir:quyudibi zonanın bərkidilməsi, layın hidravlik yarılması, quyudibi zonanın turşu, səthi aktiv maddə və həlledicilərlə işlənməsi, su axınlarının təcridi və s. Bu sahədə yeni texnika və texnologiyalar AzDNQSETLİ və "Dənizneftqazlayihə" DETLİ tərəfindən mütəmadi olaraq işlənilmişdir.
Neftin yığılması, hazırlanması və nəqli
Azərbaycanda quyuların məhsulun yığılması üçün qurudakı mədənlərdə S. A. Vəzirov və b. tərəfindən təklif olunmuş hermetik yığım sistemi, dənizdəki mədənlərdə isə "Dənizneftqazlayihə" DETLİ tərəfindən layihələndirilmiş basqılı hermetik yığım sistemi tətbiq olunur. Hasil olunan neft, əsaən, xaricdən alınan "dissovlan-4411" və yerli istehsal olan "alkan" tipli deemulaqatorların tətbiqi ilə termokimyəvi üsulla hazırlanıb təhvil verilir. Müxtəlif üzv Seyidrza Mirkərim oğlu, Ələkbər Süleymanov və b-nın təklif etdikləri yeni tipli pantonun və xüsusi örtüyün tətbiqi neft çənlərində baş verən itkilərin 90–95% azalmasına imkan vermişdi.
Bir neçə layın bir quyu vasitəsilə eyni vaxtda əlahiddə istismarı
Bu məqsədilə "Neftmaş" Xüsusi Konstruktor Bürosunda "fontan-fontan", "nasos-nasos", "qazlift-qazlift" və digər sxemlər üzrə avadanlıqlar yaradılmış və neft yataqlarında geniş tətbiq edilmişdir. Müxtəlif üzv Böyükağa Əzimov və b. tərəfindən quyuların istismarının, avadanlığının və iş rejiminin seçilməsini təmin edən avtomatlaşdırılmış sistem işlənmiş, Azərbaycanın və başqa regionların neft və qaz yataqlarında tətbiq edilmişdir. Neft və qaz quyularının istismarının texnika və texnologiyasının təkmilləşdirilməsi və inkişafında Əli Əmirov, Lütfəli Məlikaslanov, Kərim Əliverdizadə, Ələkbər Süleymanov, Bəhmən Hacıyev, Tahirə Tahirova, Şamil Cəfərov, Mənsur Əhmədov, Akif Cəfərov, Arif Xasayev, Aydın Lətifov, Fikrət Babazadə və b-nın mühüm rolu olmuşdur.
1994-cü ilin sentyabrında "Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlarının birgə işlənilməsi məqsədilə hazırlanmış "Əsrin müqaviləsi" çərçivəsində neftçıxarmada qabaqcıl texnika və texnologiya tətbiq edilməyə başlandı ki, bu da 2004-cü ildə Çıraq-1 özülündən gün ərzində 20 min t-a qədər neft, 3,5 mln.m³ qaz hasil edilməsinə imkan verdi. "Günəşli" yatağından hsil edilən səmt qazının nəqli üçün 1994-cü ildə ABŞ-nin " Pennzoyl" şirkəti sıxıcı kopressor stansiyası tikib istifadəyə verdi. Sonradan ARDNŞ-nin apardığı yenidənqurma və genişləndirmə işləri nəticəsində gücləndirilmiş bu stansiya gündə 7,4 mln.m³ qazın tələbatçıya çatdırılmasına imkan yaradıldı. Quyularda lay-quyu sisteminin daimi nəzarətdə saxlanılması və idarə edilməsi üçün xüsusi nəzarət sistemlərindən istifadə, quyuların müxtəlif konstruksiyalı süzgəclərlə tamamlanması, o cümlədən, istismar quyularından genişlənən süzgəc tətbiq edilməsi kimi müasir texniki-texnoloji yeniliklər quyuların daha yüksək hasilatla və uzun müddət, mürəkkəbləşmələrə yol verilmədən istismarına imkan yaratdı. "Azəri- Çıraq- Günəşli" yataqlarından səmt qazının yığılması və yüksək təzyiqli kompressor aqreqatları vasitəsilə sıxılaraq təkrar laya vurulması məqsədilə xüsusi texnoloji özül tikilir. Bu layihənin həyata keçirilməsi nəticəsində yataq üzrə daha yüksək neftvermə əmsalına nail olunacaqdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" (PDF). 2016-03-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-08-03.
Ədəbiyyat
- Neftçıxarmanın texnika və texnologiyası. B., 1999; Əliyev F.Ə., Qurbanov R.Ə., Abbasov Ə.N., Nuriyev N.B.
- Quyuların ştanqlı nasos qurğularının nəzarət və diaqnostikası. B., 2002; Kamilov M.A., Nəsirov M.C., Məmmədov M.R.
- Neft və qaz qurğuları və texnoloji prosesləri. B., 2003
Xarici keçidlər
- H.Z. Tağıyev adına Neft Qaz Çıxarma İdarəsi
- "Bibiheybətneft" Neft və Qaz Çıxarma İdarəsi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Neft qazcixarmanin texnika ve texnologiyasi neft ve qaz yataqlarinin acilmasi quyularin fontan kompressor ve derinlik nasosu ile istismari usullari XIX XX esrlerde neftcixarma usuluXIX esrin 60 ci illerine qeder neft quyularindan ya fontan ya da sade mexaniki usullarla cixarilirdi 1876 ci ilde ilk defe olaraq Baki medenlerinden derinlik nasosu ile neftcixarma usulu tetbiq edildi 1897 ci illde ise kompressorlu hava qaldiricisi neftcixarma usulu sinaqdan kecirildi 1923 1940 ci illerde derinlik nasosu ve kompressorla neftcixarma usullarinin tekmillesdirilmesi ve genislendirilmesi istiqametlerinde isler heyata kecirilirdi Bu usullarla istismar ucun yeni konstruksiyali neft meden avadanliqlari yaradildi derinlik nasosu qurgularinin isinin nezeri aspektleri islenib hazirlandi nezaret ve tedqiqat meqsedleri ucun xususi cihazlarin tetbiqine baslanildi laya maye yaxud qaz hava vurmaqla lay enerjisini suni suretde saxlamaq ucun 1928 ci ilde ilk defe Balaxani Sabuncu Ramana yataginda senaye tecrube islerinin baslangici qoyuldu 1934 cu illerde neftin sixilmis hava ve ya qaz ile quyudan cixarilmasi nezeriyyesi hemin quyularin isinin tedqiqi ve isci parametrlerin hesablanmasi qaydalari elece de quyularin su hava qarsiliginin komeyi ile menimsenilmesi usulu islenib hazirlandi Hilal Esedov ve b Eyni zamanda laylarin hellolunmus qaz rejimlerinde fontan usulu ile semereli istismar muddetlerinin quyudaxili istismar avadanliqlarinin optimal konstruksiyalarinin quyudibi ve lay tezyiqlerinin teyini uzre genis tedqiqat ve tecrube sinaq isleri aparildi Neftcixarma prosseslerinin intensivlesdirmek ve daha da semerelesdirmek ucun xususi quyudaxili konstruksiyalar o cumleden qaz qum seporatlari islenib hazirlandi Neft pompasi 1937 1941 ci illerde Azerbaycan Neft Tedqiqat Institutunda AzDNQSETLI neft quyularinin mehsuldarligindan asili olaraq onlarin istismari ucun lazim olan semereli qaydada secmeye imkan veren nomoqram yaradildi 1930 1945 ci illerde yuksek mohkemliye malik stanqlarin istehsal texnologiyasi yeni manjet plonjerli ve diger konstruksiyali nasoslar yaradildi ve tetbiq edildi 1939 cu ilden neft medenlerinden Suleyman Vezirov ve onun teklif etdikleri qapali hermetik texnoloji sxemin neft medenlerinden tetbiqine baslandi Neftcixarmanin bir cox texnoloji prosesleri avtomatlasdirildi 1960 ci ilde Mahmud Abdullayev Kerim Eliverdizade ve b derinlik nasoslarinin normal sirasini mancanaq dezgahlari istismar qulleleri ve diger avadanliqlar yaratmislar Derinlik nasosu usulu ile neftcixarma 1876 ci ilde derinlik nasosu ile neftcixarma usulu xerclerinin azligi avadanliga qullugun sadeliyi az hasilatli quyularin istismarinin iqtisadi cehetden daha semereli olmasi sebeblerinden cox genis yayilmisdir Bu usul da esasen stanqli ve ya stanqsiz nasos qurgularindan istifade olunur Kompressor usulu ile neftcixarma Kompressor usulunda lay enerjisi mayeni yer sethine qaldirmaga kifayet etmedikde quyudaki mayenin qaldirilmasi ucun kompressorla sixilmis isci agentin qaz ve ya hava enerjisinden istifade edilir Sixilmis hava istifade edilen usulu erlift sixilmis qaz istifade edilen usulu ise qazlift istismar usulu adlanir Kompressorla erliftle istismar usulunun texniki texnoloji cehetden tekmillesdirilmesinde proseslerin avtomatlasdirilmasi sahesinde xeyli is goruldu Slanqli derinlik nasoslarinin isine keyfiyyetli nezareti temin etmek ucun dinamoqraf qurgusu istismar kemerinde mayenin dinamik seviyyesini olcmek ucun ise exolot qurgusu islenildi 1950 ci ilde kompressor quyularini asagi tezyiqde ise salmaq ucun ilk defe teklif ve tetbiq etdiyi buraxilis klapanina gore M E Abdullayev SSRI Dovlet mukafatina layiq gorulmusdu Ilk defe qeyri Nyuton xasseli neftlerin kompressor usulu ile istismari meselelerinin genis tedqiqi heyata kecirildi A X Mirzecanzade Kompressor sisteminin isinin semereliliyinin artirilmasi quyudaxili konstruksiyalarin tekmillesdirilmesi ve quyularin istismarinda yaranan murekkeblesmelerin aradan qaldirilmasi istiqametlerinde xeyli elmi tecrubi tedqiqat layihe ve tecrube sinaq isleri aparilmis yeni texnika ve texnologiya islenilmisdir Yataqda yuksek tezyiqli qaz quyulari istismar edilen zaman onlardan hasil olunan qazla qazlift quyulari isledilir ki bu da kompressorsuz qazlift usulunu yaratdi Bu usuldan Gunesli Qum adasi Bahar Sengecal deniz Duvanni deniz Xere Zire adasi ve s yataqlarda istifade edilir Denizneftqazlayihe Dovlet Elmi Tedqiqat Layihe Institutunda DETLI son vaxtlarda aparilmis elmi tedqiqat isleri neticesinde muxtelif konstruksiyali fasileli ve kicik qabaritli qazlift sistemleri yaradilmis qazlift quyularinin optimal istismar rejimlerini temnin etmek ucun komputer proqram paketleri islenilmisdir Bakida neft fontaniFontan usulu ile neftcixarma Bu zaman maye ve qazin quyu dibinden neft yigim menteqesine qeder hereketli layin tebii enerjisi hesabina oldugu ucun bu usul hem texnoloji hem de iqtisadi cehetden daha semerelidir Bu baximdan quyularin fontan dovrunun artirilmasi neft qazcixarmada ehemiyyetli meselelerden biridir XX esrin 50 ci illerinde neft quyularinin fontanla istismari usulu xeyli tekmillesdirildi onun nezeri esaslari islenib hazirlandi quyu daxili avadanliqlarin semereli konstruksiyalarinin secilmesi yataqlarin fontanla islenme dovrlerinin uzadilmasi ve diger nezeri praktiki meseleler derinden islenildi Neftcixarmanin intensivlesdirilmesiNeftcixarmanin intensivlesdirilmesi meqsedile hazirda quyudibi zonaya asagidaki usullarla tesir edilir quyudibi zonanin berkidilmesi layin hidravlik yarilmasi quyudibi zonanin tursu sethi aktiv madde ve helledicilerle islenmesi su axinlarinin tecridi ve s Bu sahede yeni texnika ve texnologiyalar AzDNQSETLI ve Denizneftqazlayihe DETLI terefinden mutemadi olaraq islenilmisdir Neftin yigilmasi hazirlanmasi ve neqliAzerbaycanda quyularin mehsulun yigilmasi ucun qurudaki medenlerde S A Vezirov ve b terefinden teklif olunmus hermetik yigim sistemi denizdeki medenlerde ise Denizneftqazlayihe DETLI terefinden layihelendirilmis basqili hermetik yigim sistemi tetbiq olunur Hasil olunan neft esaen xaricden alinan dissovlan 4411 ve yerli istehsal olan alkan tipli deemulaqatorlarin tetbiqi ile termokimyevi usulla hazirlanib tehvil verilir Muxtelif uzv Seyidrza Mirkerim oglu Elekber Suleymanov ve b nin teklif etdikleri yeni tipli pantonun ve xususi ortuyun tetbiqi neft cenlerinde bas veren itkilerin 90 95 azalmasina imkan vermisdi Baki 1987 ci ilBir nece layin bir quyu vasitesile eyni vaxtda elahidde istismariBu meqsedile Neftmas Xususi Konstruktor Burosunda fontan fontan nasos nasos qazlift qazlift ve diger sxemler uzre avadanliqlar yaradilmis ve neft yataqlarinda genis tetbiq edilmisdir Muxtelif uzv Boyukaga Ezimov ve b terefinden quyularin istismarinin avadanliginin ve is rejiminin secilmesini temin eden avtomatlasdirilmis sistem islenmis Azerbaycanin ve basqa regionlarin neft ve qaz yataqlarinda tetbiq edilmisdir Neft ve qaz quyularinin istismarinin texnika ve texnologiyasinin tekmillesdirilmesi ve inkisafinda Eli Emirov Lutfeli Melikaslanov Kerim Eliverdizade Elekber Suleymanov Behmen Haciyev Tahire Tahirova Samil Ceferov Mensur Ehmedov Akif Ceferov Arif Xasayev Aydin Letifov Fikret Babazade ve b nin muhum rolu olmusdur 1994 cu ilin sentyabrinda Azeri Ciraq Gunesli yataqlarinin birge islenilmesi meqsedile hazirlanmis Esrin muqavilesi cercivesinde neftcixarmada qabaqcil texnika ve texnologiya tetbiq edilmeye baslandi ki bu da 2004 cu ilde Ciraq 1 ozulunden gun erzinde 20 min t a qeder neft 3 5 mln m qaz hasil edilmesine imkan verdi Gunesli yatagindan hsil edilen semt qazinin neqli ucun 1994 cu ilde ABS nin Pennzoyl sirketi sixici kopressor stansiyasi tikib istifadeye verdi Sonradan ARDNS nin apardigi yenidenqurma ve genislendirme isleri neticesinde guclendirilmis bu stansiya gunde 7 4 mln m qazin telebatciya catdirilmasina imkan yaradildi Quyularda lay quyu sisteminin daimi nezaretde saxlanilmasi ve idare edilmesi ucun xususi nezaret sistemlerinden istifade quyularin muxtelif konstruksiyali suzgeclerle tamamlanmasi o cumleden istismar quyularindan genislenen suzgec tetbiq edilmesi kimi muasir texniki texnoloji yenilikler quyularin daha yuksek hasilatla ve uzun muddet murekkeblesmelere yol verilmeden istismarina imkan yaratdi Azeri Ciraq Gunesli yataqlarindan semt qazinin yigilmasi ve yuksek tezyiqli kompressor aqreqatlari vasitesile sixilaraq tekrar laya vurulmasi meqsedile xususi texnoloji ozul tikilir Bu layihenin heyata kecirilmesi neticesinde yataq uzre daha yuksek neftverme emsalina nail olunacaqdir Hemcinin baxNeft Daslari Neft ve qaz ucun kollektor olan suxurlar ParafinIstinadlar Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi PDF 2016 03 25 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 08 03 EdebiyyatNeftcixarmanin texnika ve texnologiyasi B 1999 Eliyev F E Qurbanov R E Abbasov E N Nuriyev N B Quyularin stanqli nasos qurgularinin nezaret ve diaqnostikasi B 2002 Kamilov M A Nesirov M C Memmedov M R Neft ve qaz qurgulari ve texnoloji prosesleri B 2003Xarici kecidlerH Z Tagiyev adina Neft Qaz Cixarma Idaresi Bibiheybetneft Neft ve Qaz Cixarma Idaresi