Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İstanbul sülh müqaviləsi — 1590-cı ildə Şah I Abbas və sultan III Murad arasında bağlanılmış sülh müqaviləsi.
| İstanbul sülh müqaviləsi | |
|---|---|
 | |
| Müqavilənin tipi | Sülh müqaviləsi |
| İmzalanma tarixi | 1590 |
| İmzalanma yeri | Türkiyə, İstanbul |
| Qüvvəyə minməsi | |
| • şərtləri | Bu müqavilənin şərtlərinə əsasən Ərdəbil, Xalxal, Qaracadağ, Zəncan və Lənkəran istisna olmaqla bütün Azərbaycan torpaqları osmanlılara verildi. Həmçinin Şərqi Gürcüstan və İranın qərb vilayətləri də Osmanlı dövlətinin nəzarətinə keçdi. |
| İmzalayanlar | I Şah Abbas Sultan III Murad |
| Tərəflər |  Osmanlı İmperiyası Səfəvilər |
Müqavilənin bağlandığı tarixi şərait
1555-ci il Amasya müqaviləsindən sonra Azərbaycan Səfəvi dövləti və Osmanlı imperiyası arasında 1578-ci ilədək sülh mövcud oldu. Sülhü qorumağa Səfəvilər böyük qayğı göstərməli olurdular. Osmanlılar isə yeni hərbi əməliyyatlar üçün əlverişli vaxt gözləyirdilər. Şah Təhmasibin ölümündən sonra Səfəvi dövlətini ara müharibələr bürüdü. Belə bir şəraitdə Azərbaycan Səfəvi dövləti və Osmanlılar arasında müharibə bərpa olundu. Türklərin hərbi əməliyyat istiqaməti Cənubi Qafqaza yönəlmişdi. Bu da təsadüfi deyildi. Rus dövlətinin 1552-ci ildə Kazanı, 1556-cı ildə Həştərxanı işğal etməsinin mənası diqqəti cəlb etməyə bilməzdi. Ona görə də 1569-cu ildə Həştərxanın tutulmasına uğursuz cəhd edilmişdi. 1578-ci ildə daha əsaslı hücum təşkil edildi. 1578-ci ildə Şimali və Qərbi Azərbaycan və Gürcüstan tutuldu. Əks tədbirlər nəticəsində türklər Şamaxını tərk etdilər. Krım xanının qardaşı Adil Gərayxan əsir düşdü. Bu zaman yeni saray çəkişmələri başladı. Buna görə də Məhəmməd Xudabəndə (1578-1587) Sinan paşa ilə barışıq imzaladı. Sultan müharibəni qələbəyədək davam etdirmək məqsədilə Sinan paşanı baş komandanlıqdan uzaqlaşdırdı. 1584-cü ildə Krım qoşunları Şimali Qafqazdan hücum edir. Onlar Osman paşa ilə birləşərək yenidən Bakı və Şamaxını tutdular. Daxili çəkişmələr qızılbaşlar tərəfindən Bakının mühasirəsini başa çatdırmağa imkan vermədi. 1585-ci ildə Təbriz tutuldu. Həmzə Mirzənin Təbrizi azad etmək cəhdi baş tutmadı. O sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. (1574-1595) orduları 1586-1589-cu illərdə Azərbaycan torpaqlarını ələ keçirdi. Şeybanilərin Xorasana hücumları Səfəvilərin vəziyyətini ağırlaşdırdı.
1587-ci ilin sonlarında Məhəmməd Xudabəndə taxtdan devrildi və yerinə oğlu Abbas Mirzə gətirildi.
1587-ci ildə Özbək Abdullah xan Heratı, ardınca da Məşhədi tutdu. I Şah Abbas Xorasana hərəkət etdi. Bundan istifadə edən Fərhad paşa Gəncəni (1588) tutdu. Bağdaddakı türk valisi Cığalzadə Sinan paşa isə Nahavəndi (1588) ələ keçirdi. Səfəvi dövlətini şərqdən Özbək, qərbdən isə Osmanlı qüvvələri sıxışdırırdı. Daxildə isə əmirlər arasında çəkişmələr gedirdi. Şah Abbas iç çəkişmələrini aradan qaldırmaq üçün Osmanlı hökuməti ilə barışığa getmək istəyirdi. Osmanlı dövləti də barışığa meyl göstərirdi. Uzun sürən savaşlar Osmanlı dövlətində maliyyə çətinlikləri yaratmışdı, tutulan torpaqları əldə saxlamaq üçün çoxlu güc tələb olunurdu.
Sülhün şərtləri
İlk addımı Şah I Abbas atdı. O, 1590-cı İldə Həmzə Mirzənin oğlu Heydər Mirzəni İstanbula göndərdi. Müqavilə nəticəsində Azərbaycan ərazisi Osmanlı və Səfəvi dövlətləri arasında bölündü. Şirvan, Qarabağ, Təbriz və onun ətraf nahiyələri, Sərab, Marağa və bu şəhərdən qərbdə yerləşən bütün vilayətlər Osmanlı imperiyasının əlinə keçdi, Xalxal, Ərdəbil, Qaradağ, Talış, Zəncan və Sultaniyyə isə Səfəvilər dövlətinin tərkibində qaldı. Osmanlı hakimiyyət orqanları zəbt olunmuş ərazilərdə yeni inzibati idarə vahidləri yaratdılar, vilayətlərə hakimlər təyin etdilər. Azərbaycanın ən iri yaşayış məntəqələrində hərbi hissələr yerləşdirdilər, vergi və mükəlləfıyyətlərin növlərini, məbləğini müəyyənləşdirdilər. 1590-cı ilin sülh müqaviləsi şərtlərinə əsasən hər iki tərəf hərbi əsirləri azad etməli idi. Lakin mövcud mənbələr göstərir ki, müharibə edən tərəflərin yalnız hərbi rəisləri azad olunmuşdu. Belə biganə münasibət xalqı fəal mübarizəyə vadar edirdi. Bundan başqa Süleyman Əliyarlı qeyd edir ki, Şah Abbas aşağıdakı öhdəlikləri üzərinə götürdü:
məzhəb ayrılığına görə insanlar incidilməməli, peyğəmbərin əshab və xəlifələrinə qarşı pisləmələrə və küfrə yol verilməməli, 22 mart 1590-cı ilə qədər hər iki tərəfin əllərində olan torpaqlar özlərində qalmalı İdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Mahmudov, Yaqub. AZƏRBAYCAN BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR VƏ DİPLOMATİYA TARİXİ DÖVLƏTLƏRARASI MÜQAVİLƏLƏR VƏ DİGƏR XARİCİ SİYASƏT AKTLARI. Bakı. 2009.
- Əliyarlı, Süleyman. Azərbaycan tarixi (Uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər). Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı. 1996.
- "Azərbaycan tarixi 3-cü cild" (PDF). 2020-03-03 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-09-21.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Istanbul sulh muqavilesi 1590 ci ilde Sah I Abbas ve sultan III Murad arasinda baglanilmis sulh muqavilesi Istanbul sulh muqavilesiMuqavilenin tipi Sulh muqavilesiImzalanma tarixi 1590Imzalanma yeri Turkiye IstanbulQuvveye minmesi sertleri Bu muqavilenin sertlerine esasen Erdebil Xalxal Qaracadag Zencan ve Lenkeran istisna olmaqla butun Azerbaycan torpaqlari osmanlilara verildi Hemcinin Serqi Gurcustan ve Iranin qerb vilayetleri de Osmanli dovletinin nezaretine kecdi Imzalayanlar I Sah Abbas Sultan III MuradTerefler Osmanli Imperiyasi SefevilerMuqavilenin baglandigi tarixi serait1555 ci il Amasya muqavilesinden sonra Azerbaycan Sefevi dovleti ve Osmanli imperiyasi arasinda 1578 ci iledek sulh movcud oldu Sulhu qorumaga Sefeviler boyuk qaygi gostermeli olurdular Osmanlilar ise yeni herbi emeliyyatlar ucun elverisli vaxt gozleyirdiler Sah Tehmasibin olumunden sonra Sefevi dovletini ara muharibeler burudu Bele bir seraitde Azerbaycan Sefevi dovleti ve Osmanlilar arasinda muharibe berpa olundu Turklerin herbi emeliyyat istiqameti Cenubi Qafqaza yonelmisdi Bu da tesadufi deyildi Rus dovletinin 1552 ci ilde Kazani 1556 ci ilde Hesterxani isgal etmesinin menasi diqqeti celb etmeye bilmezdi Ona gore de 1569 cu ilde Hesterxanin tutulmasina ugursuz cehd edilmisdi 1578 ci ilde daha esasli hucum teskil edildi 1578 ci ilde Simali ve Qerbi Azerbaycan ve Gurcustan tutuldu Eks tedbirler neticesinde turkler Samaxini terk etdiler Krim xaninin qardasi Adil Gerayxan esir dusdu Bu zaman yeni saray cekismeleri basladi Buna gore de Mehemmed Xudabende 1578 1587 Sinan pasa ile barisiq imzaladi Sultan muharibeni qelebeyedek davam etdirmek meqsedile Sinan pasani bas komandanliqdan uzaqlasdirdi 1584 cu ilde Krim qosunlari Simali Qafqazdan hucum edir Onlar Osman pasa ile birleserek yeniden Baki ve Samaxini tutdular Daxili cekismeler qizilbaslar terefinden Bakinin muhasiresini basa catdirmaga imkan vermedi 1585 ci ilde Tebriz tutuldu Hemze Mirzenin Tebrizi azad etmek cehdi bas tutmadi O sui qesd neticesinde olduruldu 1574 1595 ordulari 1586 1589 cu illerde Azerbaycan torpaqlarini ele kecirdi Seybanilerin Xorasana hucumlari Sefevilerin veziyyetini agirlasdirdi 1587 ci ilin sonlarinda Mehemmed Xudabende taxtdan devrildi ve yerine oglu Abbas Mirze getirildi 1587 ci ilde Ozbek Abdullah xan Herati ardinca da Meshedi tutdu I Sah Abbas Xorasana hereket etdi Bundan istifade eden Ferhad pasa Genceni 1588 tutdu Bagdaddaki turk valisi Cigalzade Sinan pasa ise Nahavendi 1588 ele kecirdi Sefevi dovletini serqden Ozbek qerbden ise Osmanli quvveleri sixisdirirdi Daxilde ise emirler arasinda cekismeler gedirdi Sah Abbas ic cekismelerini aradan qaldirmaq ucun Osmanli hokumeti ile barisiga getmek isteyirdi Osmanli dovleti de barisiga meyl gosterirdi Uzun suren savaslar Osmanli dovletinde maliyye cetinlikleri yaratmisdi tutulan torpaqlari elde saxlamaq ucun coxlu guc teleb olunurdu Sulhun sertleriIlk addimi Sah I Abbas atdi O 1590 ci Ilde Hemze Mirzenin oglu Heyder Mirzeni Istanbula gonderdi Muqavile neticesinde Azerbaycan erazisi Osmanli ve Sefevi dovletleri arasinda bolundu Sirvan Qarabag Tebriz ve onun etraf nahiyeleri Serab Maraga ve bu seherden qerbde yerlesen butun vilayetler Osmanli imperiyasinin eline kecdi Xalxal Erdebil Qaradag Talis Zencan ve Sultaniyye ise Sefeviler dovletinin terkibinde qaldi Osmanli hakimiyyet orqanlari zebt olunmus erazilerde yeni inzibati idare vahidleri yaratdilar vilayetlere hakimler teyin etdiler Azerbaycanin en iri yasayis menteqelerinde herbi hisseler yerlesdirdiler vergi ve mukellefiyyetlerin novlerini meblegini mueyyenlesdirdiler 1590 ci ilin sulh muqavilesi sertlerine esasen her iki teref herbi esirleri azad etmeli idi Lakin movcud menbeler gosterir ki muharibe eden tereflerin yalniz herbi reisleri azad olunmusdu Bele bigane munasibet xalqi feal mubarizeye vadar edirdi Bundan basqa Suleyman Eliyarli qeyd edir ki Sah Abbas asagidaki ohdelikleri uzerine goturdu mezheb ayriligina gore insanlar incidilmemeli peygemberin eshab ve xelifelerine qarsi pislemelere ve kufre yol verilmemeli 22 mart 1590 ci ile qeder her iki terefin ellerinde olan torpaqlar ozlerinde qalmali Idi Hemcinin baxAmasiya muqavilesiIstinadlarMahmudov Yaqub AZERBAYCAN BEYNELXALQ MUNASIBETLER VE DIPLOMATIYA TARIXI DOVLETLERARASI MUQAVILELER VE DIGER XARICI SIYASET AKTLARI Baki 2009 Eliyarli Suleyman Azerbaycan tarixi Uzaq kecmisden 1870 ci illere qeder Baki Azerbaycan nesriyyati 1996 Azerbaycan tarixi 3 cu cild PDF 2020 03 03 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 09 21