Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qaraqum səhrası (Türkmən dilində mənası - "Kara-Kum" və ya "Qara Kum", Rus dilində isə, "Karakumy" ) — Mərkəzi Asiyanın cənubunda yerləşən, dünyanın sahəsinə görə ən böyük 12-ci səhrası. Türkmənistan ərazisinin təqribən, 70%-ni əhatə edir. Səhranın Qazaxıstan ərazisində yerləşən və Aral gölününün sahillərini təşkil edən hissəsi "Aral Qaraqumu" adlanır.
| Qaraqum səhrası | |
|---|---|
| türkm. Garagum | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Sahəsi |
|
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Türkmənistan |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Fiziki xüsusiyyətləri
Sahəsi təqribən 350 000 km² (135.000 mil²) -a yaxın olan Qaraqum səhrası şərqdən qərbə 800 km, şimaldan cənuba 500 km məsafədə uzanır. Şimaldan Sarıqamış gölünün hövzəsi ilə, şimal-şərq və şərqdən Amudərya çayı ilə, cənub-şərqdən Qarabil təpəlikləri və Badxız çöllü-təpəli (steplər) regionu ilə, cənub və cənub-qərbdən Kopetdağ silsilələri ilə, qərb və şimal-qərbdən isə qədim Uzboy çayının vadisi ilə sərhədlənir.
Səhra üç hissədən ibarətdir : səhranın şimal, şimal-qərb hissələri Zaunquz Qaraqumu, mərkəzi hissəsi Mərkəzi Qaraqum, cənub, cənub-şərq və şərq hissələri isə duz bataqlıqları ilə zəngin olan Cənub-Şərq Qaraqumu adlandırılır.
Səhranın şimal-qərb hissəsində eol mənşəli (küləyin yaradıcı fəaliyyəti nəticəsində yaranan təbii landşaft) təpəciklər və tirələr vardır. .
Zaunquz Qaraqumu güclü küləklərin denudasiya proseslərinə məruz qalaraq, səth hissəsi kəskin aşınmaya və eroziyaya uğramışdır.
Mərkəzi Qaraqum Xəzər dənizi sahillərindən, Amudərya çayının vadisinə qədər olan hamar səthi əhatə edir. Burada, küləyin landşafta təsiri daha böyük olub, səthdə 75-90 metr hündürlükdə dyunlar əmələ gətirmişdir. Həmçinin, Mərkəzi Qaraqum ərazisinin 10%-ni ayparaşəkilli barxanlar təşkil edir. Bəzi barxanlar hətta, 9 metrə qədər hündürlükdə olurlar. Böyüklüyü və hündürlüyü ilə fərqlənən barxanların üzəri əsasən, gil təbəqəsi ilə örtülü olur. Bu da, illik təqribən 70 mm düşən yağıntının nəticəsi kimi izah edilir. Gilli-boz torpaqların yayıldığı bölgələr, əsasən, səhranın qərb, cənub-qərb və cənub hissələridir.
İllik düşən yağıntının miqdarı səhranın bəzi hissələrində, üzümçülüyün inkişafı üçün əlverişli iqlim yaradır.
Səhranın cənub-qərb hissələrində duzlu ərazilər vardır. Bu ərazilər "Solonçaklar" (Solonchaks) adlandırılır. Solonçaklar quraq iqlim şəraitində duzlu su hövzələrinin təbii buxarlanması nəticəsində və antropogen yolla, qum altındakı suyun qurudulması ilə yaranır.
Geologiyası
Təqribən 30 milyon il öncə, Qaraqum bölgəsi tamamilə suyun altında olmuşdur (çox güman ki, bu, Tetis okeanı idi). Orogen mənşəli dağəmələgəlmə prosesləri nəticəsində, Turan ovalığının cənub hissəsi qalxmış, və bu su hövzəsi yox olmuşdur. Daha sonra, Amudərya çayı əmələ gələrək, öz yatağı boyunca allüvial-çay çöküntülərini toplamış və kontinental-mülayim iqliminə uyğun olaraq Qaraqum səhrasını formalaşdırmışdır. Təsadüfi deyil ki, Qaraqum səhrasının qumu Pamir dağlarının 40-a yaxın minerallarının qırıntılarını ehtiva edir. Amudərya çayı milyon illər öncə, çox qısa olmuş, geoloji proseslər nəticəsində, səhranın cənub hissəsi qalxaraq onu Aral gölünə çatdırmışdır.
İqlimi
Qaraqum səhrasının iqlimi mülayim-kontinental səhra iqlimidir. Kontinental, uzun, isti və quru yayı, gözlənilməz amma mülayim qışı ilə fərqlənir. Səhranın şimal hissəsi və Xəzər dənizinin sahilləri boyunca İyul ayının orta temperaturu +26 °C və +28 °C arasında dəyişir, Mərkəzi Qaraqumda isə, +30 °C-dən +34 °C-dək dəyişə bilir. Yanvar ayının orta temperaturu səhranın şimal hissələrində -4 °C, cənub hissələrində isə +4 °C təşkil edir. Qış aylarında iqlimin kontinentallığı səbəbilə, hətta, Yanvar ayında temperatur, -20 °C ilə +10 °C arasında tərəddüd edə bilər. Yağıntı cənubda 150 mm (6 düym) , şimalda isə 70 mm (2.75 düym) düşür. Yağıntı əsasən, qışda və yazın əvvəllərində düşür, ilboyu düşən yağıntının yarısından çoxu Dekabrdan Aprelə qədər düşür. Qar nadir hallarda görülür. Əsasən, səhranın cənubundakı yüksəkliklərə və şimalına (iqlimin nisbətən soyuqluğu səbəbindən) qar düşə bilir. Mülayim şimal və şimal-qərb küləkləri üstünlük təşkil edir.
Flora və faunası
Bitki örtüyü səhra landşaftına xas olaraq kasıb, ancaq növ baxımından nisbətən zəngindir. Əsasən, ot, kiçik kol, kol və ağaclardan ibarət bitki örtüyü xasdır. Erkən yazda hava nisbətən rütubətli olduğu üçün, tipik otlar və yovşan-efemer , yovşan kolluqları bitir.
Səhrada "Astragalus" adlı kol tez-tez rast gəlinir. Rütubətin nisbətən yüksək olduğu ərazilərdə "Ammodendron" adlı ağac növü də bitir. Yeraltı suların səthə yaxın olduğu ərazilərdə Qara Saksaul, yeraltı suların dərində yerləşdiyi ərazilərdə isə Ağ Saksaul bitir. Saksaul səhranın ən tipik bitkisi hesab olunur.
Səhrada bitən ot və bitki örtüyü Türkmənistanın heyvandarlığına (qoyunçuluq, dəvəçilik) böyük təsir göstərir.
İstinadlar
- "Qaraqum". 2017-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-30.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qaraqum sehrasi Turkmen dilinde menasi Kara Kum ve ya Qara Kum Rus dilinde ise Karakumy Merkezi Asiyanin cenubunda yerlesen dunyanin sahesine gore en boyuk 12 ci sehrasi Turkmenistan erazisinin teqriben 70 ni ehate edir Sehranin Qazaxistan erazisinde yerlesen ve Aral golununun sahillerini teskil eden hissesi Aral Qaraqumu adlanir Qaraqum sehrasiturkm GaragumUmumi melumatlarSahesi 400 000 km Yerlesmesi40 30 00 sm e 60 00 00 s u Olke TurkmenistanQaraqum sehrasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarFiziki xususiyyetleriSahesi teqriben 350 000 km 135 000 mil a yaxin olan Qaraqum sehrasi serqden qerbe 800 km simaldan cenuba 500 km mesafede uzanir Simaldan Sariqamis golunun hovzesi ile simal serq ve serqden Amuderya cayi ile cenub serqden Qarabil tepelikleri ve Badxiz collu tepeli stepler regionu ile cenub ve cenub qerbden Kopetdag silsileleri ile qerb ve simal qerbden ise qedim Uzboy cayinin vadisi ile serhedlenir Sehra uc hisseden ibaretdir sehranin simal simal qerb hisseleri Zaunquz Qaraqumu merkezi hissesi Merkezi Qaraqum cenub cenub serq ve serq hisseleri ise duz bataqliqlari ile zengin olan Cenub Serq Qaraqumu adlandirilir Sehranin simal qerb hissesinde eol menseli kuleyin yaradici fealiyyeti neticesinde yaranan tebii landsaft tepecikler ve tireler vardir Zaunquz Qaraqumu guclu kuleklerin denudasiya proseslerine meruz qalaraq seth hissesi keskin asinmaya ve eroziyaya ugramisdir Merkezi Qaraqum Xezer denizi sahillerinden Amuderya cayinin vadisine qeder olan hamar sethi ehate edir Burada kuleyin landsafta tesiri daha boyuk olub sethde 75 90 metr hundurlukde dyunlar emele getirmisdir Hemcinin Merkezi Qaraqum erazisinin 10 ni ayparasekilli barxanlar teskil edir Bezi barxanlar hetta 9 metre qeder hundurlukde olurlar Boyukluyu ve hundurluyu ile ferqlenen barxanlarin uzeri esasen gil tebeqesi ile ortulu olur Bu da illik teqriben 70 mm dusen yagintinin neticesi kimi izah edilir Gilli boz torpaqlarin yayildigi bolgeler esasen sehranin qerb cenub qerb ve cenub hisseleridir Illik dusen yagintinin miqdari sehranin bezi hisselerinde uzumculuyun inkisafi ucun elverisli iqlim yaradir Sehranin cenub qerb hisselerinde duzlu eraziler vardir Bu eraziler Soloncaklar Solonchaks adlandirilir Soloncaklar quraq iqlim seraitinde duzlu su hovzelerinin tebii buxarlanmasi neticesinde ve antropogen yolla qum altindaki suyun qurudulmasi ile yaranir GeologiyasiTeqriben 30 milyon il once Qaraqum bolgesi tamamile suyun altinda olmusdur cox guman ki bu Tetis okeani idi Orogen menseli dagemelegelme prosesleri neticesinde Turan ovaliginin cenub hissesi qalxmis ve bu su hovzesi yox olmusdur Daha sonra Amuderya cayi emele gelerek oz yatagi boyunca alluvial cay cokuntulerini toplamis ve kontinental mulayim iqlimine uygun olaraq Qaraqum sehrasini formalasdirmisdir Tesadufi deyil ki Qaraqum sehrasinin qumu Pamir daglarinin 40 a yaxin minerallarinin qirintilarini ehtiva edir Amuderya cayi milyon iller once cox qisa olmus geoloji prosesler neticesinde sehranin cenub hissesi qalxaraq onu Aral golune catdirmisdir IqlimiErazisinin 70 ni Qaraqum sehrasindan ibaret olan Turkmenistanin iqlim xeritesi Qaraqum sehrasinin iqlimi mulayim kontinental sehra iqlimidir Kontinental uzun isti ve quru yayi gozlenilmez amma mulayim qisi ile ferqlenir Sehranin simal hissesi ve Xezer denizinin sahilleri boyunca Iyul ayinin orta temperaturu 26 C ve 28 C arasinda deyisir Merkezi Qaraqumda ise 30 C den 34 C dek deyise bilir Yanvar ayinin orta temperaturu sehranin simal hisselerinde 4 C cenub hisselerinde ise 4 C teskil edir Qis aylarinda iqlimin kontinentalligi sebebile hetta Yanvar ayinda temperatur 20 C ile 10 C arasinda tereddud ede biler Yaginti cenubda 150 mm 6 duym simalda ise 70 mm 2 75 duym dusur Yaginti esasen qisda ve yazin evvellerinde dusur ilboyu dusen yagintinin yarisindan coxu Dekabrdan Aprele qeder dusur Qar nadir hallarda gorulur Esasen sehranin cenubundaki yuksekliklere ve simalina iqlimin nisbeten soyuqlugu sebebinden qar duse bilir Mulayim simal ve simal qerb kulekleri ustunluk teskil edir Flora ve faunasiAmmodendron agaci Bitki ortuyu sehra landsaftina xas olaraq kasib ancaq nov baximindan nisbeten zengindir Esasen ot kicik kol kol ve agaclardan ibaret bitki ortuyu xasdir Erken yazda hava nisbeten rutubetli oldugu ucun tipik otlar ve yovsan efemer yovsan kolluqlari bitir Sehrada Astragalus adli kol tez tez rast gelinir Rutubetin nisbeten yuksek oldugu erazilerde Ammodendron adli agac novu de bitir Yeralti sularin sethe yaxin oldugu erazilerde Qara Saksaul yeralti sularin derinde yerlesdiyi erazilerde ise Ag Saksaul bitir Saksaul sehranin en tipik bitkisi hesab olunur Sehrada biten ot ve bitki ortuyu Turkmenistanin heyvandarligina qoyunculuq devecilik boyuk tesir gosterir Istinadlar Qaraqum 2017 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 30