Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Budda (sanskr. बुद्ध, q.türk Burxan) — "Budda" sözü, Sanskrit dilində "oyanmaq, idrak etmək, başa düşmək" mənasını verən "budh" feilinin keçmiş zaman tipi olub, "oyanmış, idrak etmiş, bilinclənmiş" anlamına gəlir. Hind dilində "budda" sözü "nurlu" deməkdir. Qautama Budda, tarixdə "budda" sözcüyünü özünə görə də, ona inanan və bir yol göstərici olmadan özündən oyanan hər kəs üçün də işlətmişdir. Buddizmdə "budda" anlayışı ilə ifadə edilən şəxsin ruhunun saflıq, məsumluq və mükəmməlliyinin gücünə, öz-özünə çatması və beləliklə daha əvvəl ortaya çıxarmadığı aydın (mükəmməl) bilgəliyə çatmış (Prajna), habelə şəfqət və mərhəmətdən uzaq sonsuz həyatı sərhədsizcə inkişaf etdirməkdir.
Həyatı
49 günlük imtahan
Şahzadə Siddhartanın evdən çıxmasından tam 6 il keçirdi. 6 il boyunca Şakuya qəbiləsinin vəlihəd şahzadəsi sərgərdan gəzib özünüdərkə yetmək istəyirdi. Bunun üçün 4 müəllimdən dərs almışdı. Amma yaranışın dərkini anlaya bilmədiyi üçün müəllimlərindən ayrılıb 5 dostu ilə aclıq və məhrumiyyətlərlə bədənini öldürməyə və ruhunu dirçəltməyə qərar vermişdi. Lakin bütün məhrumiyyətlərə dözmələrinə baxmayaraq, onların ruhu işıqlanmamış və özlərini dərk edə bilməmişdilər. Onlar sadəcə yorulmuş və bədənləri gücdən düşmüşdü. O zaman şahzadə Siddharta ölümün tam astanasında dostlarından ayrılıb Qaya meşəsinə üz tutdu. Meşəyə girərkən yaxınlıqdakı kənddən olan qadın onu gördü və darmadağın görkəmindən onu meşənin ruhu zənn etdi. Qadın əlindəki süd bardağını ona uzatdı. Şahzadə Siddharta süddən içdikdən sonra yaxınlıqdakı ağaca doğru süründü. Burda özünə söz verdi. Ya bu ağacın altında öləcək, ya da haqqı dərk edib əbədiyyətə qovuşacaqdı.
Şahzadə 49 gün ağacın altında trans vəziyyətində tərpənmədən durdu. 49 gecə, ayın bədrləndiyi və Siddhartanın 35 yaşının tam dolduğu gecə ona haqqın nuru yetişdi. Şahzadə bir anda hər şeyi anlayıb qəflət yuxusundan ayıldı və «Dörd Alicənab Həqiqət»in sirlərinə vaqif oldu.
Budda ( «Oyanmış» mənasını verir) daha bir neçə gün trans vəziyyətində qaldı. O əmin deyildi ki, içləri paxıllıqla, yalanla, nifrətlə və tamahla dolu olan insanlar bu həqiqətlərə layiqdirlər. Ona görə də haqqı insanlara çatdırmaqla bağlı onun içində böyük şübhələr vardı. Ancaq sonunda o, həqiqəti insanlara söyləməyi və onların müəllimi olmağa qərar verdi. O daha 45 il yaşayacaq və insanlara həyatın sirrini anladacaqdı.
Hər kəsdən gizlədilən şahzadə
Rəvayətə görə gələcək Buddanın anası o doğulduqdan bir həftə sonra dünyasını dəyişib. Atası Raca Şuddhodan Şakuya qəbiləsinin şahıydı. Uşaq anasının bətninə düşən gecə Maha Mayya yuxusunda 6 dişli bir ağ filin onun bətninə girdiyini görür. Yuxunu yozan brahmanlar bildirirlər ki, kraliça ya dünyanı fəth edəcək bir qəhrəman, ya da böyük kahin doğacaq. Uşaq doğulduqdan sonra onu yoxlayan brahmanlar öncəgörmənin doğru olduğunu bir daha təsdiq etdilər. Onlar körpənin bədənində seçilmiş olduğunu isbatlayan 32 əlamət tapmışdılar.
Oğlunun bir kahin deyil, bir qəhrəman olmasını istəyən Raca Şuddhodan onu ətraf cəmiyyətdən gizlətməyə qərar verir. Şahzadə üçün üç saray tikilir. Ona ən yaxşı döyüş ustaları dərs keçirlər. Onun ürəyi istədiyi hər şeylə istədiyi qədər təmin olunur. Heç bir şeydən ehtiyacı olmayan şahzadə 16 yaşında evləndirilir. Şahzadəyə 4000 qulluqçu xidmət edir. Buna baxmayaraq saray həyatı Siddhartanı bezdirir. O, mükəmməl döyüşçü olsa da, döyüş sənətinə həvəs göstərmir. Şahzadə özünü dərk etməyə cəhd edir. Bir gün ona saraydan çıxmaq nəsib olur.
Şahzadə sevimli qulluqçusu və cəng arabasının sürücüsü Çanna ilə həyatında ilk dəfə saray xaricinə çıxarkən ilk rastlaşdığı dörd hadisə onun bütün həyatını dəyişir. Siddhartanın ilk gördüyü bir dilənçi olur. Sonra bir xəstə ilə rastlaşır. Bir qədər küçəylə getdikdən sonra isə ayağı bir meyitə ilişir. Və nəhayət Siddharta bir zahidlə rastlaşır. Və Siddharta başa düşür ki, onun atasının hakimiyyəti, var-dövləti onu həyatın ehtiyaclarından, dəhşətli əzablarından, xəstəliklərdən və nəhayət ölümdən qoruya bilməz.
Və şahzadə elə oradaca həyatın sirrinə çatmağa qərar verir. Sevimli dostu Çannanı evə göndərib yola düzəlir. Onu heyrətə gətirən isə bu qədər dəhşətli bir həyatın içində öz yoluyla sakitcə gedən kahin olur. Zahidin arxasınca yola düzələn şahzadə Siddharta dəbdəbəli sarayları, arvadlarını və uşaqlarını birdəfəlik buraxır. Artıq onun tək hədəfi həyatın sirrini öyrənmək və özünü dərk etməkdi.
Onun 29 yaşı vardı və 29 il əvvəl brahmanların söylədikləri öncəgörmə özünü isbatlayırdı. Siddharta Böyük Səfərə çıxmışdı.
6 illik axtarış
Şahzadə Siddharta öz tərki-dünya həyatını küçələrdə dilənməklə başlayır. Maqadha ölkəsinin şahı Bimbisar onun haqqında eşidib saraya dəvət edir və öz tacını təklif edir. Amma Siddhartanın hədəfi heç də taxt-tac deyil. O şaha söz verir ki, həyatın sirrini tapdıqdan sonra mütləq qayıdacaq və sirri şahla paylaşacaq.
Maqadhadan ayrılan Siddharta iki brahman zahiddən yoqa elmini öyrənir. Meditasiyanı tam olaraq öyrəndikdən sonra brahmanlar onlarla qalmağı təkid etsələr də, Siddharta ustadlarından ayrılır. Yolda böyük brahman Kalama ilə rastlaşır. Bir müddət ustaddan dərs aldıqdan sonra anlayır ki, istədiyini tapa bilmir. Sonra böyük müəllim Udaka Ramaputaya qoşulur. Bir müddətdən sonra ondan da ayrılıb yenidən yola qoyulur. Siddharta özünü axtarır, amma heç bir ustad ona özünə gedən yolu göstərə bilmir.
Dərbədər zahid cənub-şərqi Hindistana doğru yol alır. Orda brahman Kondananın yanına gəlir. Brahman Kondana 4 dostu ilə birlikdə bədənini aclıqla və başqa məhrumiyyətlərlə öldürməklə «nura» qərq olmağa çalışır. Bir müddət sərgərdanlarla dolaşan Siddharta ölüm həddinə çatır. O, artıq bədənini belə idarə edə bilmir və ruh kimi dolaşır. Siddharta başa düşür ki, bu yolla o, həyatın sirrini öyrənə bilməyəcək və özünü dərk etməyəcək.
6 illik sərgərdan həyatından sonra Şakuyalı şahzadə anlayır ki, bu yolla ancaq özünü öldürə bilər, amma həyatın sirrini öyrənə bilməz. Fikirlərini dostları və Kondana ilə paylaşır. Dostları onun doğru yoldan sapdığını düşünürlər və Siddhartanı az qala ölüm ayağında buraxıb gedirlər.
Yorulmuş və əldən düşmüş Siddharta ölmək üçün zorla yaxınlıqdakı meşəyə doğru irəliləyir. Meşəyə girər-girməz əlində süd bardağı tutan kəndli qadınla rastlaşır və şakuyalı şahzadəni meşənin ruhu zənn edən kəndli qadın onu südlə doyuzdurur. Siddharta yaxınlıqdakı ağaca doğru sürünür və bu ağacın altında oturub trans vəziyyətinə düşür.
İki aydan sonra o burdan ayrılacaq və artıq hər kəsə özünü Budda Şakyamuni olaraq tanıdacaqdı. Onun sözləri hər kəsi ovsunlayacaq və heç kim bir insan oğlunun bu qədər sakin, bu qədər məntiqli və bu qədər müdrik ola biləcəyinə inanmayacaqdı. İnsanlara görə Tanrı göydən enmiş və şahuyalı şahzadənin bədəninə girmişdi…
«4 alicənab həqiqət»
Buddanın ilk şagirdləri yolda rastlaşdığı iki tacir oldu. Budda onlara iki sual verdi və tacirlər mallarını atıb onun arxasınca düşdülər. Bir neçə ay içində onun şagirdlərinin sayı 1000-i ötmüşdü və Budda yol gedə-gedə onlara təlim keçirdi.
Buddanın təlimi mükəmməl və mükəmməl olduğu qədər də mürəkkəb bir sistem idi. Bu sistemin doğurdanmı onun özü tərəfindən yaradıldığı və yaxud da ondan sonra gələn məktəblərdə yaradıldığı barədə heç bir şey demək mümkün deyil. Çünki Buddanın öz zamanında ona aid edilən bilgilərin toplandığı «Dhammapada» yazılmayıb.
Eynən İsa Məsihdə olduğu kimi, Budda öldükdən sonra, onun şagirdləri (arhatlar) ustadın kəlamlarını palma yarpaqlarına yazıblar. Sonradan bu əlyazmaların nə qədər dəyişikliyə uğradığını təyin etmək imkansızdır. Amma hər bir Böyük Ustadın insanlara gətirdiyi həqiqətin mahiyyətinin dəyişmədiyi bəllidi. Kimlərsə, həmin həqiqətləri sistem halına salıb mükəmməlləşdirə bilər, ancaq böyük insanların yandırdıqları məşəllər öz mahiyyətlərini qoruyub saxlayırlar.
Budda özünə qədər heç kimin bilmədiklərini insanlara gətirmişdi, ya da heç kimin öz iradəsi ilə qazana bilmədiyi bir şeyləri qazanmışdı ki, bu da mükəmməl özünüdərk sistemi idi. Bu sistemdə insanın qəflət yuxusundan ayılması üçün özünü dərk etməsi və «böyük oyanışa» (nirvana) çatması lazım idi.
Bunun üçün heç bir şey gərəkmirdi. İnsan sadəcə öz mahiyyətini dərk edib, həmin mahiyyətə qovuşmalıydı. Bu heç də asan deyildi. Çünki söhbət insanın vücudunda yatan ruhu oyatmaqdan və bundan sonra ruhən yaşamaqdan gedirdi.
Buddanın asketik təlimi o qədər mükəmməl idi ki, orta əsrlərdə, daha doğrusu 8-ci əsrdən 15-ci əsrə qədər davam edən islam renessansı məhz Buddanın özünüdərketmə təlimi üzərində təşəkkül tapdı. Həmin dövrdə bütün islam dünyasını bürüyən sufizmin qədim Hindistandan boy alan Buddizim fəlsəfəsindən heç bir şeylə fərqlənmirdi.
Budda təlimi 4 əsas sütun üzərində təşəkkül tapırdı və Budda bu sütunları «4 alicənab həqiqət» adlandırırdı. Bu dörd pilləni keçə bilən insan məhz azadlığına qovuşur və Budda (oyanmış) olur. Buddizmə görə insanı azadlıqdan məhrum edən əsas şey şəxsiyyətin özünü Bütöv Harmoniyanın bir parçası olaraq hiss etməməsidir.
Məhz özünüdərk (nirvana) hər bir şəxsin özünü Bütöv Harmoniyanın bir hissəsi olaraq hiss etməsidir. Bunun üçün insana heç kim kömək edə bilməz. İnsan özü yalançı və materialist görüntülərdən azad olmalıdır. Bunun üçün ona yol göstərmək olar, amma hər bir şəxs özünüdərkə özü çatmalıdır. Rəvayətə görə və Buddizm təliminin iddiasına görə bu mərtəbəyə yetişən Budda heyvanların, bitkilərin, hətta daşların və suyun dilini bilirdi.
O, «Oyanmış» olaraq Böyük Harmoniyanın bir hissəsi idi. Budda «mən»i yox edin dedikdə, heç də bir çoxlarının iddia etdiyi kimi insanın mahiyyətini yox etməyə çağırmır, əksinə, ruhu və vücudu iztirablardan qurtarmaq üçün hər kəsdən öz «mən»ini Böyük Harmoniyada birləşdirməyə çağırır.
Məlumdur ki, orta əsrlər islam renessansının yaradıcısı olan sufizmin də məhz 4 əsas sütunu var və sufilərin bu ruhu təkamül yolu demək olar ki, Buddanın ruhu təkamül yolundan heç bir şeylə fərqlənmir.
Lakin bu hələ hamısı deyil. Sırf tayfa inanc dini olan və öz mahiyyətində çox az sosial dəyərlər daşıyan yəhudilikdən fərqli olaraq, xristian və islam dinləri buddizmdən çox şeyi əxz etmişdilər. Təsadüfi deyil ki, İsa Məsihin Tibetə getməsi və orda başını qırxdıraraq Budda geyimində məbədlərdə moizələr oxuması haqqında rəvayətlər bu günümüzə qədər dolaşmaqdadır.
Şakuyalı şahzadə brahmanizmi darmadağın edir
Buddanın yeni təlimi uzun əsrlər boyu Hindistanda formalaşmış və hind insanının ruhuna hopmuş brahmanizmin təməl prinsiplərinə ziddir. Brahmanizm hər şeydən əvvəl insanları siniflərə ayırır, onları kastalara bölərək idarə edirdi. Hətta bu gün belə əminliklə söyləmək olar ki, hindu dininə tapınan hindlilər üçün kasta anlayışı özünüdərk anlayışı idi. Lakin bu şəxsiyyəti və insanı alçaldan və onu sosial zümrələrə ayıran bir özünüdərk anlayışı idi ki, bu anlayış ancaq qul psixologiyası yaradırdı.
Bu anlayışa görə hindu cəmiyyətində ən yüksək kastaya məhz ruhani sinif, brahmanlar aiddir. Brahmanllar fiziki işlərlə məşğul ola bilməzdilər. Ancaq onların qadınları ev işləri görə bilərdilər. Onların bütün ehtiyaclarını isə digər kastaların üzvləri yerinə yetirməliydilər. Brahmanlar ancaq öz zümrələrindən evlənə bilərdilər.
İkinci sırada kşatrilər dayanırlar. Bu zümrəyə ancaq şahlar, dövlət qulluqçuları və döyüşçülər aid olunurlar. Onların vəzifəsi dövlətdə və orduda vəzifə almaq və torpaqları qorumaqdır. Bu kastada kişilər aşağı kastanın qadınları ilə evlənə bilsələr də, qadınlar heç bir vəchlə digər kastaların kişilərinə ərə gedə bilməzdilər.
Üçüncü zümrəyə vayşilər deyilir. Bu kastaya ticarətlə və maliyyə işləri ilə məşğul olanlar aiddilər.
Dördüncü kasta isə şudra adlanır və bu zümrədə kəndlilər toplanıb. Həmçinin bu kastaya bir çox fiziki əməklə məşğul olan insanlar — dəmirçilər, sənətçilər, bərbərlər və s. sənət sahibləri məxsusdur.
Və nəhayət hind cəmiyyətinin tamamilə özündən kənarlaşdırdığı «toxunulmazlar» kastası. Bu zümrəyə dilənçilər, fahişələr, qəssablar, küçə süpürənlər və s. qara işləri görən insanlar daxildi. Digər kastaların üzvlərinin sonuncu kastanın nümayəndələri ilə təması günah hesab olunur. Onlara ümumi su quyularından istifadə etmək və digər zümrələrin nümayəndələrinin evlərinə daxil olmaq yasaqdı. Çünki «toxunulmazlar» haram və murdar insanlar hesab olunurdu.
Budda məhz brahmanizmin bu dəhşətli sosial bərabərsizliyini ortadan qaldırmaq üçün 6 il boyunca sərgərdan dolaşmış və özünü hər cür məhrumiyyətlərə düçar etmişdi. Sonunda o, doğru yolu tapmışdı. Buddanın təlimində sosial zümrələr və siniflər yoxdu. Buddanın özünüdərk təlimində xeyirxahlıq birinci və əsas mahiyyətdi. Bu mahiyyətə görə insan İsa Məsihin dediyi kimi öz yaxınına deyil, hər kəsə qarşı xeyirxah olmalıydı. Heç kimə pislik arzulamaq olmazdı. Heç kimin bədbəxtliyinə sevinmək olmazdı.
Budda hər kəsi bərabər görürdü. Ancaq insanlar azad deyildilər. Azad olmaq üçünsə, özünüdərkə yetməli və qəflətdən ayılmalıydılar. Buddanın təliminin əsas mahiyyəti də əslində elə beləydi: «Hər kəs xeyirxah olacaq və özünüdərk yolu ilə özünü xilas edəcək».
Mistik kommunizmin əcdadı
Budda mülkiyyəti rədd edirdi. Lakin o bunun əvəzinə heç bir alternativ irəli sürmürdü. Çünki özünü dərk edən insan üçün heç bir həyat nemətinin anlamı yox idi. Buddanın təliminə görə hər şey ancaq özünüdərklə gələcək və hər bir şəxs özünü xilas etdikdən sonra insan və həyat iztirablardan qurtaracaqdı.
Buddanın irəli sürdüyü bu ideyalar özlüyündə brahmanizmin təməlini dağıdır və sosial bərabərsizliyə, həmçinin insan iztirablarına son verəcək yolu göstərirdi. Brahman olsa belə, özünü dərk etdikdən, «nirvanaya» yetişdikdən sonra, hətta brahmanlar belə kastaların varlığını rədd edəcəkdi.
Əslində Buddanın ideyalarının qalib gəlməsi hələ onun zamanında brahmanizmin ciddi böhran keçirməsi ilə əlaqədardı. Heç bir vahid təmələ malik olmayan köhnə Riqveda himnləri insanlar üçün heç bir mahiyyət kəsb etmirdi. Kahinlərin sonsuz hakimiyyəti fiziki işlə məşğul olan insanların həyat şəraitini dözülməz vəziyyətə gətirmişdi.
Bunun müqabilində Budda heç bir inqilab vəd etmirdi. O heç kimin hüquqlarını belə müdafiəyə qalxmırdı. O yalnız bir şeyi istəyirdi. İnsan kamillik yoluna qədəm qoyaraq qəflətdən ayılmalıydı. Hər kəs özünü xilas etməli.
Buddanın bütün heykəllərinin cizgilərindəki sakitlik və hüzur adamı heyrətə gətirir. Onun çağırışlarının heç birində azacıq da olsa üsyan notları eşidilmir.
Bir dəfə şagirdlərindən biri soruşur:
— Əgər biri bizi vurarsa nə edək?
Budda cavab verir:
— Əgər sənin başına ağacın qurumuş budağı düşsə nə edərsən?
— Heç nə. Bu adi təsadüfdü.
— O zaman biri səni vuracaqsa, eyni cür qəbul elə. Kimsə əsəbiləşib səni vuracaqsa, buna görə narahat olmağa dəyməz. Sən sadəcə öz yolunla get. Elə bil ki, heç bir şey olmayıb.
Budda irəli sürdüyü ideya ilə mistik kommunizmin banisi idi. O heç bir halda insanlar arasında qeyri-bərabərliyi qəbul etmirdi. Ona görə bütün insanlar bərabərdilər və eyni sosial mahiyyət daşıyırlar. Cəmiyyətin tək problemi insanların qəflət içində olmasıdır.
Tanrısı olmayan din
Qəribədir ki, Buddanın təlimində Tanrının özü belə yoxdu. O heç bir moizəsində Tanrıdan bəhs etmirdi.
Rəvayətə görə bir dəfə səhər tezdən birisi ondan Tanrının olub olmadığını soruşur. Budda sakitcə:
— Tanrı yoxdur, heç vaxt da olmayıb. Belə axmaq fikirləri başından çıxar, deyir.
Günorta bir başqası yaxınlaşıb soruşur:
— Tanrı varmı?
Budda cavab verir:
— Tanrı var, həmişə də olub. Axtar tapacaqsan.
Axşam bir başqası yaxınlaşıb eyni sualı verir. Budda təmkinlə adamdan yanında oturmasını xahiş edir. Hər ikisi gözlərini yumur və susurlar. Bir neçə saatdan sonra o şəxs Buddaya təşəkkür edib gedir.
Şagirdlərindən biri Buddaya yaxınlaşıb heç bir şey anlamadığını bildirir. Onda Budda deyir:
— Birinci şəxs Tanrıya inanırdı. Sadəcə öz inancını təsdiq etdirmək istəyirdi. Ancaq bütün inanclarda səhvlər var. İkinci şəxs Tanrıya inanmırdı. O da öz inancının təsdiqini istəyirdi. Üçüncü şəxs isə Tanrını axtarırdı. O istəyirdi ki, mən ona Tanrını anladım. Mən isə sadəcə ondan yanımda oturmasını xahiş etdim. Və heç bir şey baş vermədi.
Budda Tanrıya inanırdı. Tanrının var olduğunu da hər kəsdən yaxşı bilirdi. Amma o heç kimə Tanrını nişan verib göstərmirdi. Heç kimə də Tanrının adından vədlər vermirdi. O hansısa möcüzə ilə də özünü isbatlamağa cəhd etmirdi. O sadəcə Tanrıya gedən yolu göstərirdi. Kimin bu yolu gedib getməməsi isə şəxsin özündən asılıdı.
Əslində bu prinsip qanunauyğunluqdu. Tanrı hər kəsi faili-muxtar yaratdığı üçün seçmək imkanını da elə insanın özünə vermişdi. İnsanın bütün iztirabları da məhz seçmək imkanlarına sahib olmasından yaranırdı. Amma ədalətli olanda bu idi. Ona görə də Budda heç kimə Tanrını nişan vermir və onun adından yararlanmırdı. Hər kəs Tanrını özü tapmalı və ona qovuşmalıydı. Kamil insan Budda belə anlayırdı.
Ölümü
Budda 45 il şagirdlərinə təlim keçdi. Ölümünə az qalmış onların sayı minlərlə idi. Ölümünü elan etdiyi gün 80 yaşını tamamlamışdı. Günorta Ustad şagirdlərini ətrafına toplayıb öləcəyini elan etmiş və yemək istəmişdi. Sevimli şagirdlərindən olan dəmirçi Kunda ona meşədən topladığı göbələkləri gətirir (Başqa bir rəvayətə görə donuz əti).
Buddanın yediyi son yeməkdən zəhərlənərək öldüyü bildirilir. Bu zaman Kundanın hıçqıra-hıçqıra ağladığını görən Budda deyir: «Sən mənə son xidmətini göstərdin. Baş verənlər səninlə əlaqəli deyil».
Sonra Ustad üzünü şagirdlərinə tutub son sözünü deyir: «Mənim sizə söylədiklərimə inanmayın, amma söylədiyim hər şeyi özünüz təcrübədən keçirin. Özünüz öz yolunuza işıq saçın. Bütün gücünüzlə özünüzü azad etməyə cəhd edin». Həmçinin Budda şagirdlərinə liderin arxasınca deyil, təlimin arxasınca getməyi vəsiyyət edir.
Rəvayətə görə Budda ölərkən 80 yaşının olmasına baxmayaraq, heç də qocalmayıb. Bütün sifət cizgiləri və fiziki görünüşü 35 yaşındakı formasını qoruyub saxlayıb. Buddanın heç bir zaman xəstələnmədiyi və «oyandıqdan» sonra heç bir halda fiziki ağrı yaşamadığı da iddia olunur.
Ölməmişdən əvvəl Budda atasının ölüm yatağında olduğunu eşidib onun ziyarətinə gedir. Atası son nəfəsində oğluna beyət edir. Daha əvvəl isə, o, sərgərdanlıq dönəmində söz verdiyi kimi Maqadxa ölkəsinin şahı Bimbisarı ziyarət edir. Bimbasar onun dinini qəbul edir və dağda Budda və şagirdləri üçün məbəd inşa etdirir. Atasının ziyarətindən sonra oğlu da Buddaya qoşulur və onun şagirdlərindən biri olur.
Ölümündən sonra şagirdləri onun bədənini 8 hissəyə ayırırlar. Həmin hissələri müxtəlif yerlərə aparır və xüsusi tikilmiş məbədlərdə qoruyurlar. Bəzi iddialara görə Buddanın bəzi bədən hissələrinin qorunduğu yerlər günümüzə qədər çatıb. Misal üçün iddia olunur ki, Şri-Lankada bir məbəddə Buddanın çənəsi saxlanılır.
Buddistlər inanırlar ki, Budda ölməyib. O sadəcə bədən dəyişir və bütün zamanlarda yaşayır.
Buddizm heç də göründüyü kimi bütpərəst bir din deyil. Sağlığında Budda öz təlimini, heç din olaraq da təqdim etməyib. O sadəcə insanlara azad olmanın yolunu göstərirdi. O heç bir moizəsində Tanrıdan bəhs etməyib. Axtaran insan Tanrını özü tapmalıydı. Tanrının necəliyi isə yalnız «oyanmışa» bəlli ola bilər. Sonradan onun bütlərinin yüksəldilməsi və onun Tanrı elan edilməsi təbii ki, Buddanın təlimi ilə yaxından-uzaqdan əlaqəli belə deyildi.
Budda özünü xilas etmişdi. Qəflət yuxusunda olanlar isə zənn etdilər ki, Buddanın heykəlinə tapınmaqla özlərini xilas edə bilərlər. Əslində bu xüsusiyyət bütün dinlərdə və inanclarda özünü əks etdirir. Ağlama divarından kömək uman yəhudi ilə, ikonalardan və Məsihin obrazından xilas uman xristianlarla, pirlərdən kömək diləyən müsəlmanlarla, Buddanın heykəlinə təzim edən buddistlər arasında faktiki olaraq heç bir fərq yoxdur.
Budda tarixdə ilk dəfə insanlar arasında sosial bərabərlik anlayışını gətirdi. Onun təqdim etdiyi sosial bərabərlik və azadlıq hər nə qədər mistik idisə də, bir o qədər də idealdı. Mülkiyyət hüquqnu rədd edən Buddanın təlimində inqilab anlayışı yoxdu. O sülh və hüzur təlim edirdi. Bu hüzurun içində özünü dərk etmiş insan Böyük Harmoniyaya qovuşurdu. Bütün məsələ bundan ibarətdir.
Budda həmçinin özündən sonra gələn səmavi dinlərin mənəvi və ideoloji əcdadıdır. İsa Məsihin və Məhəmməd peyğəmbərin insanlara gətirdikləri xilas yolu, Buddanın gətirdiyi xilas yolunun təkmilləşdirilmiş forması idi. Yəni İsa Məsih Buddanın mistik xilas yolunu daha realist inqilabi ideyalarla zənginləşdirdi və Məhəmməd peyğəmbər bu inqilabı gerçəkləşdirən şəxs oldu.
Qərb fəlsəfəsi özünüdərki (nirvana) həmişə bir boşluq, «yoxluq» kimi təsəvvür edib. Qərblinin təsəvvüründə özünüdərk olmayan bir şeyi axtarmaqdır. Ona görə də qərbli hər zaman iliyinə qədər realist və materialist olaraq qaldı. Xristian dini bu günə qədər, hələ ki, İsa Məsihin asketik və mistik təlimini tam olaraq həzm edə və qəbul edə bilmir. Bütün hallarda xristianlıq materializm üzərində inkişaf etdirilib və bu xüsusiyyət Qərb dünyasının hegemoniyasının əsasını təşkil edir. Qərb üçün təsəvvüf və ürfan bir elm deyil, sonu görünməyən bir boşluqdur ki, hər zaman mistik ideyalara tapınan Şərq məhz bu boşluqda çabalamaqdadır.
Mənbə
- Anadolu Türkcəsi vikipediyası, Buda
- Budda - kayzen.az
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Budda sanskr ब द ध q turk Burxan Budda sozu Sanskrit dilinde oyanmaq idrak etmek basa dusmek menasini veren budh feilinin kecmis zaman tipi olub oyanmis idrak etmis bilinclenmis anlamina gelir Hind dilinde budda sozu nurlu demekdir Qautama Budda tarixde budda sozcuyunu ozune gore de ona inanan ve bir yol gosterici olmadan ozunden oyanan her kes ucun de isletmisdir Buddizmde budda anlayisi ile ifade edilen sexsin ruhunun safliq mesumluq ve mukemmelliyinin gucune oz ozune catmasi ve belelikle daha evvel ortaya cixarmadigi aydin mukemmel bilgeliye catmis Prajna habele sefqet ve merhemetden uzaq sonsuz heyati serhedsizce inkisaf etdirmekdir HeyatiBuddanin Hindistanda abidesi49 gunluk imtahan Sahzade Siddhartanin evden cixmasindan tam 6 il kecirdi 6 il boyunca Sakuya qebilesinin velihed sahzadesi sergerdan gezib ozunuderke yetmek isteyirdi Bunun ucun 4 muellimden ders almisdi Amma yaranisin derkini anlaya bilmediyi ucun muellimlerinden ayrilib 5 dostu ile acliq ve mehrumiyyetlerle bedenini oldurmeye ve ruhunu dirceltmeye qerar vermisdi Lakin butun mehrumiyyetlere dozmelerine baxmayaraq onlarin ruhu isiqlanmamis ve ozlerini derk ede bilmemisdiler Onlar sadece yorulmus ve bedenleri gucden dusmusdu O zaman sahzade Siddharta olumun tam astanasinda dostlarindan ayrilib Qaya mesesine uz tutdu Meseye girerken yaxinliqdaki kendden olan qadin onu gordu ve darmadagin gorkeminden onu mesenin ruhu zenn etdi Qadin elindeki sud bardagini ona uzatdi Sahzade Siddharta sudden icdikden sonra yaxinliqdaki agaca dogru surundu Burda ozune soz verdi Ya bu agacin altinda olecek ya da haqqi derk edib ebediyyete qovusacaqdi Sahzade 49 gun agacin altinda trans veziyyetinde terpenmeden durdu 49 gece ayin bedrlendiyi ve Siddhartanin 35 yasinin tam doldugu gece ona haqqin nuru yetisdi Sahzade bir anda her seyi anlayib qeflet yuxusundan ayildi ve Dord Alicenab Heqiqet in sirlerine vaqif oldu Budda Oyanmis menasini verir daha bir nece gun trans veziyyetinde qaldi O emin deyildi ki icleri paxilliqla yalanla nifretle ve tamahla dolu olan insanlar bu heqiqetlere layiqdirler Ona gore de haqqi insanlara catdirmaqla bagli onun icinde boyuk subheler vardi Ancaq sonunda o heqiqeti insanlara soylemeyi ve onlarin muellimi olmaga qerar verdi O daha 45 il yasayacaq ve insanlara heyatin sirrini anladacaqdi Her kesden gizledilen sahzade Revayete gore gelecek Buddanin anasi o dogulduqdan bir hefte sonra dunyasini deyisib Atasi Raca Suddhodan Sakuya qebilesinin sahiydi Usaq anasinin betnine dusen gece Maha Mayya yuxusunda 6 disli bir ag filin onun betnine girdiyini gorur Yuxunu yozan brahmanlar bildirirler ki kralica ya dunyani feth edecek bir qehreman ya da boyuk kahin dogacaq Usaq dogulduqdan sonra onu yoxlayan brahmanlar oncegormenin dogru oldugunu bir daha tesdiq etdiler Onlar korpenin bedeninde secilmis oldugunu isbatlayan 32 elamet tapmisdilar Oglunun bir kahin deyil bir qehreman olmasini isteyen Raca Suddhodan onu etraf cemiyyetden gizletmeye qerar verir Sahzade ucun uc saray tikilir Ona en yaxsi doyus ustalari ders kecirler Onun ureyi istediyi her seyle istediyi qeder temin olunur Hec bir seyden ehtiyaci olmayan sahzade 16 yasinda evlendirilir Sahzadeye 4000 qulluqcu xidmet edir Buna baxmayaraq saray heyati Siddhartani bezdirir O mukemmel doyuscu olsa da doyus senetine heves gostermir Sahzade ozunu derk etmeye cehd edir Bir gun ona saraydan cixmaq nesib olur Sahzade sevimli qulluqcusu ve ceng arabasinin surucusu Canna ile heyatinda ilk defe saray xaricine cixarken ilk rastlasdigi dord hadise onun butun heyatini deyisir Siddhartanin ilk gorduyu bir dilenci olur Sonra bir xeste ile rastlasir Bir qeder kuceyle getdikden sonra ise ayagi bir meyite ilisir Ve nehayet Siddharta bir zahidle rastlasir Ve Siddharta basa dusur ki onun atasinin hakimiyyeti var dovleti onu heyatin ehtiyaclarindan dehsetli ezablarindan xesteliklerden ve nehayet olumden qoruya bilmez Ve sahzade ele oradaca heyatin sirrine catmaga qerar verir Sevimli dostu Cannani eve gonderib yola duzelir Onu heyrete getiren ise bu qeder dehsetli bir heyatin icinde oz yoluyla sakitce geden kahin olur Zahidin arxasinca yola duzelen sahzade Siddharta debdebeli saraylari arvadlarini ve usaqlarini birdefelik buraxir Artiq onun tek hedefi heyatin sirrini oyrenmek ve ozunu derk etmekdi Onun 29 yasi vardi ve 29 il evvel brahmanlarin soyledikleri oncegorme ozunu isbatlayirdi Siddharta Boyuk Sefere cixmisdi 6 illik axtaris Sahzade Siddharta oz terki dunya heyatini kucelerde dilenmekle baslayir Maqadha olkesinin sahi Bimbisar onun haqqinda esidib saraya devet edir ve oz tacini teklif edir Amma Siddhartanin hedefi hec de taxt tac deyil O saha soz verir ki heyatin sirrini tapdiqdan sonra mutleq qayidacaq ve sirri sahla paylasacaq Maqadhadan ayrilan Siddharta iki brahman zahidden yoqa elmini oyrenir Meditasiyani tam olaraq oyrendikden sonra brahmanlar onlarla qalmagi tekid etseler de Siddharta ustadlarindan ayrilir Yolda boyuk brahman Kalama ile rastlasir Bir muddet ustaddan ders aldiqdan sonra anlayir ki istediyini tapa bilmir Sonra boyuk muellim Udaka Ramaputaya qosulur Bir muddetden sonra ondan da ayrilib yeniden yola qoyulur Siddharta ozunu axtarir amma hec bir ustad ona ozune geden yolu gostere bilmir Derbeder zahid cenub serqi Hindistana dogru yol alir Orda brahman Kondananin yanina gelir Brahman Kondana 4 dostu ile birlikde bedenini acliqla ve basqa mehrumiyyetlerle oldurmekle nura qerq olmaga calisir Bir muddet sergerdanlarla dolasan Siddharta olum heddine catir O artiq bedenini bele idare ede bilmir ve ruh kimi dolasir Siddharta basa dusur ki bu yolla o heyatin sirrini oyrene bilmeyecek ve ozunu derk etmeyecek 6 illik sergerdan heyatindan sonra Sakuyali sahzade anlayir ki bu yolla ancaq ozunu oldure biler amma heyatin sirrini oyrene bilmez Fikirlerini dostlari ve Kondana ile paylasir Dostlari onun dogru yoldan sapdigini dusunurler ve Siddhartani az qala olum ayaginda buraxib gedirler Yorulmus ve elden dusmus Siddharta olmek ucun zorla yaxinliqdaki meseye dogru irelileyir Meseye girer girmez elinde sud bardagi tutan kendli qadinla rastlasir ve sakuyali sahzadeni mesenin ruhu zenn eden kendli qadin onu sudle doyuzdurur Siddharta yaxinliqdaki agaca dogru surunur ve bu agacin altinda oturub trans veziyyetine dusur Iki aydan sonra o burdan ayrilacaq ve artiq her kese ozunu Budda Sakyamuni olaraq tanidacaqdi Onun sozleri her kesi ovsunlayacaq ve hec kim bir insan oglunun bu qeder sakin bu qeder mentiqli ve bu qeder mudrik ola bileceyine inanmayacaqdi Insanlara gore Tanri goyden enmis ve sahuyali sahzadenin bedenine girmisdi 4 alicenab heqiqet Buddanin ilk sagirdleri yolda rastlasdigi iki tacir oldu Budda onlara iki sual verdi ve tacirler mallarini atib onun arxasinca dusduler Bir nece ay icinde onun sagirdlerinin sayi 1000 i otmusdu ve Budda yol gede gede onlara telim kecirdi Buddanin telimi mukemmel ve mukemmel oldugu qeder de murekkeb bir sistem idi Bu sistemin dogurdanmi onun ozu terefinden yaradildigi ve yaxud da ondan sonra gelen mekteblerde yaradildigi barede hec bir sey demek mumkun deyil Cunki Buddanin oz zamaninda ona aid edilen bilgilerin toplandigi Dhammapada yazilmayib Eynen Isa Mesihde oldugu kimi Budda oldukden sonra onun sagirdleri arhatlar ustadin kelamlarini palma yarpaqlarina yaziblar Sonradan bu elyazmalarin ne qeder deyisikliye ugradigini teyin etmek imkansizdir Amma her bir Boyuk Ustadin insanlara getirdiyi heqiqetin mahiyyetinin deyismediyi bellidi Kimlerse hemin heqiqetleri sistem halina salib mukemmellesdire biler ancaq boyuk insanlarin yandirdiqlari meseller oz mahiyyetlerini qoruyub saxlayirlar Budda ozune qeder hec kimin bilmediklerini insanlara getirmisdi ya da hec kimin oz iradesi ile qazana bilmediyi bir seyleri qazanmisdi ki bu da mukemmel ozunuderk sistemi idi Bu sistemde insanin qeflet yuxusundan ayilmasi ucun ozunu derk etmesi ve boyuk oyanisa nirvana catmasi lazim idi Bunun ucun hec bir sey gerekmirdi Insan sadece oz mahiyyetini derk edib hemin mahiyyete qovusmaliydi Bu hec de asan deyildi Cunki sohbet insanin vucudunda yatan ruhu oyatmaqdan ve bundan sonra ruhen yasamaqdan gedirdi Buddanin asketik telimi o qeder mukemmel idi ki orta esrlerde daha dogrusu 8 ci esrden 15 ci esre qeder davam eden islam renessansi mehz Buddanin ozunuderketme telimi uzerinde tesekkul tapdi Hemin dovrde butun islam dunyasini buruyen sufizmin qedim Hindistandan boy alan Buddizim felsefesinden hec bir seyle ferqlenmirdi Budda telimi 4 esas sutun uzerinde tesekkul tapirdi ve Budda bu sutunlari 4 alicenab heqiqet adlandirirdi Bu dord pilleni kece bilen insan mehz azadligina qovusur ve Budda oyanmis olur Buddizme gore insani azadliqdan mehrum eden esas sey sexsiyyetin ozunu Butov Harmoniyanin bir parcasi olaraq hiss etmemesidir Mehz ozunuderk nirvana her bir sexsin ozunu Butov Harmoniyanin bir hissesi olaraq hiss etmesidir Bunun ucun insana hec kim komek ede bilmez Insan ozu yalanci ve materialist goruntulerden azad olmalidir Bunun ucun ona yol gostermek olar amma her bir sexs ozunuderke ozu catmalidir Revayete gore ve Buddizm teliminin iddiasina gore bu mertebeye yetisen Budda heyvanlarin bitkilerin hetta daslarin ve suyun dilini bilirdi O Oyanmis olaraq Boyuk Harmoniyanin bir hissesi idi Budda men i yox edin dedikde hec de bir coxlarinin iddia etdiyi kimi insanin mahiyyetini yox etmeye cagirmir eksine ruhu ve vucudu iztirablardan qurtarmaq ucun her kesden oz men ini Boyuk Harmoniyada birlesdirmeye cagirir Melumdur ki orta esrler islam renessansinin yaradicisi olan sufizmin de mehz 4 esas sutunu var ve sufilerin bu ruhu tekamul yolu demek olar ki Buddanin ruhu tekamul yolundan hec bir seyle ferqlenmir Lakin bu hele hamisi deyil Sirf tayfa inanc dini olan ve oz mahiyyetinde cox az sosial deyerler dasiyan yehudilikden ferqli olaraq xristian ve islam dinleri buddizmden cox seyi exz etmisdiler Tesadufi deyil ki Isa Mesihin Tibete getmesi ve orda basini qirxdiraraq Budda geyiminde mebedlerde moizeler oxumasi haqqinda revayetler bu gunumuze qeder dolasmaqdadir Sakuyali sahzade brahmanizmi darmadagin edir Buddanin yeni telimi uzun esrler boyu Hindistanda formalasmis ve hind insaninin ruhuna hopmus brahmanizmin temel prinsiplerine ziddir Brahmanizm her seyden evvel insanlari siniflere ayirir onlari kastalara bolerek idare edirdi Hetta bu gun bele eminlikle soylemek olar ki hindu dinine tapinan hindliler ucun kasta anlayisi ozunuderk anlayisi idi Lakin bu sexsiyyeti ve insani alcaldan ve onu sosial zumrelere ayiran bir ozunuderk anlayisi idi ki bu anlayis ancaq qul psixologiyasi yaradirdi Bu anlayisa gore hindu cemiyyetinde en yuksek kastaya mehz ruhani sinif brahmanlar aiddir Brahmanllar fiziki islerle mesgul ola bilmezdiler Ancaq onlarin qadinlari ev isleri gore bilerdiler Onlarin butun ehtiyaclarini ise diger kastalarin uzvleri yerine yetirmeliydiler Brahmanlar ancaq oz zumrelerinden evlene bilerdiler Ikinci sirada ksatriler dayanirlar Bu zumreye ancaq sahlar dovlet qulluqculari ve doyusculer aid olunurlar Onlarin vezifesi dovletde ve orduda vezife almaq ve torpaqlari qorumaqdir Bu kastada kisiler asagi kastanin qadinlari ile evlene bilseler de qadinlar hec bir vechle diger kastalarin kisilerine ere gede bilmezdiler Ucuncu zumreye vaysiler deyilir Bu kastaya ticaretle ve maliyye isleri ile mesgul olanlar aiddiler Dorduncu kasta ise sudra adlanir ve bu zumrede kendliler toplanib Hemcinin bu kastaya bir cox fiziki emekle mesgul olan insanlar demirciler senetciler berberler ve s senet sahibleri mexsusdur Ve nehayet hind cemiyyetinin tamamile ozunden kenarlasdirdigi toxunulmazlar kastasi Bu zumreye dilenciler fahiseler qessablar kuce supurenler ve s qara isleri goren insanlar daxildi Diger kastalarin uzvlerinin sonuncu kastanin numayendeleri ile temasi gunah hesab olunur Onlara umumi su quyularindan istifade etmek ve diger zumrelerin numayendelerinin evlerine daxil olmaq yasaqdi Cunki toxunulmazlar haram ve murdar insanlar hesab olunurdu Budda mehz brahmanizmin bu dehsetli sosial berabersizliyini ortadan qaldirmaq ucun 6 il boyunca sergerdan dolasmis ve ozunu her cur mehrumiyyetlere ducar etmisdi Sonunda o dogru yolu tapmisdi Buddanin teliminde sosial zumreler ve sinifler yoxdu Buddanin ozunuderk teliminde xeyirxahliq birinci ve esas mahiyyetdi Bu mahiyyete gore insan Isa Mesihin dediyi kimi oz yaxinina deyil her kese qarsi xeyirxah olmaliydi Hec kime pislik arzulamaq olmazdi Hec kimin bedbextliyine sevinmek olmazdi Budda her kesi beraber gorurdu Ancaq insanlar azad deyildiler Azad olmaq ucunse ozunuderke yetmeli ve qefletden ayilmaliydilar Buddanin teliminin esas mahiyyeti de eslinde ele beleydi Her kes xeyirxah olacaq ve ozunuderk yolu ile ozunu xilas edecek Mistik kommunizmin ecdadi Budda mulkiyyeti redd edirdi Lakin o bunun evezine hec bir alternativ ireli surmurdu Cunki ozunu derk eden insan ucun hec bir heyat nemetinin anlami yox idi Buddanin telimine gore her sey ancaq ozunuderkle gelecek ve her bir sexs ozunu xilas etdikden sonra insan ve heyat iztirablardan qurtaracaqdi Buddanin ireli surduyu bu ideyalar ozluyunde brahmanizmin temelini dagidir ve sosial berabersizliye hemcinin insan iztirablarina son verecek yolu gosterirdi Brahman olsa bele ozunu derk etdikden nirvanaya yetisdikden sonra hetta brahmanlar bele kastalarin varligini redd edecekdi Eslinde Buddanin ideyalarinin qalib gelmesi hele onun zamaninda brahmanizmin ciddi bohran kecirmesi ile elaqedardi Hec bir vahid temele malik olmayan kohne Riqveda himnleri insanlar ucun hec bir mahiyyet kesb etmirdi Kahinlerin sonsuz hakimiyyeti fiziki isle mesgul olan insanlarin heyat seraitini dozulmez veziyyete getirmisdi Bunun muqabilinde Budda hec bir inqilab ved etmirdi O hec kimin huquqlarini bele mudafieye qalxmirdi O yalniz bir seyi isteyirdi Insan kamillik yoluna qedem qoyaraq qefletden ayilmaliydi Her kes ozunu xilas etmeli Buddanin butun heykellerinin cizgilerindeki sakitlik ve huzur adami heyrete getirir Onun cagirislarinin hec birinde azaciq da olsa usyan notlari esidilmir Bir defe sagirdlerinden biri sorusur Eger biri bizi vurarsa ne edek Budda cavab verir Eger senin basina agacin qurumus budagi dusse ne edersen Hec ne Bu adi tesadufdu O zaman biri seni vuracaqsa eyni cur qebul ele Kimse esebilesib seni vuracaqsa buna gore narahat olmaga deymez Sen sadece oz yolunla get Ele bil ki hec bir sey olmayib Budda ireli surduyu ideya ile mistik kommunizmin banisi idi O hec bir halda insanlar arasinda qeyri beraberliyi qebul etmirdi Ona gore butun insanlar beraberdiler ve eyni sosial mahiyyet dasiyirlar Cemiyyetin tek problemi insanlarin qeflet icinde olmasidir Tanrisi olmayan din Qeribedir ki Buddanin teliminde Tanrinin ozu bele yoxdu O hec bir moizesinde Tanridan behs etmirdi Revayete gore bir defe seher tezden birisi ondan Tanrinin olub olmadigini sorusur Budda sakitce Tanri yoxdur hec vaxt da olmayib Bele axmaq fikirleri basindan cixar deyir Gunorta bir basqasi yaxinlasib sorusur Tanri varmi Budda cavab verir Tanri var hemise de olub Axtar tapacaqsan Axsam bir basqasi yaxinlasib eyni suali verir Budda temkinle adamdan yaninda oturmasini xahis edir Her ikisi gozlerini yumur ve susurlar Bir nece saatdan sonra o sexs Buddaya tesekkur edib gedir Sagirdlerinden biri Buddaya yaxinlasib hec bir sey anlamadigini bildirir Onda Budda deyir Birinci sexs Tanriya inanirdi Sadece oz inancini tesdiq etdirmek isteyirdi Ancaq butun inanclarda sehvler var Ikinci sexs Tanriya inanmirdi O da oz inancinin tesdiqini isteyirdi Ucuncu sexs ise Tanrini axtarirdi O isteyirdi ki men ona Tanrini anladim Men ise sadece ondan yanimda oturmasini xahis etdim Ve hec bir sey bas vermedi Budda Tanriya inanirdi Tanrinin var oldugunu da her kesden yaxsi bilirdi Amma o hec kime Tanrini nisan verib gostermirdi Hec kime de Tanrinin adindan vedler vermirdi O hansisa mocuze ile de ozunu isbatlamaga cehd etmirdi O sadece Tanriya geden yolu gosterirdi Kimin bu yolu gedib getmemesi ise sexsin ozunden asilidi Eslinde bu prinsip qanunauygunluqdu Tanri her kesi faili muxtar yaratdigi ucun secmek imkanini da ele insanin ozune vermisdi Insanin butun iztirablari da mehz secmek imkanlarina sahib olmasindan yaranirdi Amma edaletli olanda bu idi Ona gore de Budda hec kime Tanrini nisan vermir ve onun adindan yararlanmirdi Her kes Tanrini ozu tapmali ve ona qovusmaliydi Kamil insan Budda bele anlayirdi OlumuBudda 45 il sagirdlerine telim kecdi Olumune az qalmis onlarin sayi minlerle idi Olumunu elan etdiyi gun 80 yasini tamamlamisdi Gunorta Ustad sagirdlerini etrafina toplayib oleceyini elan etmis ve yemek istemisdi Sevimli sagirdlerinden olan demirci Kunda ona meseden topladigi gobelekleri getirir Basqa bir revayete gore donuz eti Buddanin yediyi son yemekden zeherlenerek olduyu bildirilir Bu zaman Kundanin hicqira hicqira agladigini goren Budda deyir Sen mene son xidmetini gosterdin Bas verenler seninle elaqeli deyil Sonra Ustad uzunu sagirdlerine tutub son sozunu deyir Menim size soylediklerime inanmayin amma soylediyim her seyi ozunuz tecrubeden kecirin Ozunuz oz yolunuza isiq sacin Butun gucunuzle ozunuzu azad etmeye cehd edin Hemcinin Budda sagirdlerine liderin arxasinca deyil telimin arxasinca getmeyi vesiyyet edir Revayete gore Budda olerken 80 yasinin olmasina baxmayaraq hec de qocalmayib Butun sifet cizgileri ve fiziki gorunusu 35 yasindaki formasini qoruyub saxlayib Buddanin hec bir zaman xestelenmediyi ve oyandiqdan sonra hec bir halda fiziki agri yasamadigi da iddia olunur Olmemisden evvel Budda atasinin olum yataginda oldugunu esidib onun ziyaretine gedir Atasi son nefesinde ogluna beyet edir Daha evvel ise o sergerdanliq doneminde soz verdiyi kimi Maqadxa olkesinin sahi Bimbisari ziyaret edir Bimbasar onun dinini qebul edir ve dagda Budda ve sagirdleri ucun mebed insa etdirir Atasinin ziyaretinden sonra oglu da Buddaya qosulur ve onun sagirdlerinden biri olur Olumunden sonra sagirdleri onun bedenini 8 hisseye ayirirlar Hemin hisseleri muxtelif yerlere aparir ve xususi tikilmis mebedlerde qoruyurlar Bezi iddialara gore Buddanin bezi beden hisselerinin qorundugu yerler gunumuze qeder catib Misal ucun iddia olunur ki Sri Lankada bir mebedde Buddanin cenesi saxlanilir Buddistler inanirlar ki Budda olmeyib O sadece beden deyisir ve butun zamanlarda yasayir Buddizm hec de gorunduyu kimi butperest bir din deyil Sagliginda Budda oz telimini hec din olaraq da teqdim etmeyib O sadece insanlara azad olmanin yolunu gosterirdi O hec bir moizesinde Tanridan behs etmeyib Axtaran insan Tanrini ozu tapmaliydi Tanrinin neceliyi ise yalniz oyanmisa belli ola biler Sonradan onun butlerinin yukseldilmesi ve onun Tanri elan edilmesi tebii ki Buddanin telimi ile yaxindan uzaqdan elaqeli bele deyildi Budda ozunu xilas etmisdi Qeflet yuxusunda olanlar ise zenn etdiler ki Buddanin heykeline tapinmaqla ozlerini xilas ede bilerler Eslinde bu xususiyyet butun dinlerde ve inanclarda ozunu eks etdirir Aglama divarindan komek uman yehudi ile ikonalardan ve Mesihin obrazindan xilas uman xristianlarla pirlerden komek dileyen muselmanlarla Buddanin heykeline tezim eden buddistler arasinda faktiki olaraq hec bir ferq yoxdur Budda tarixde ilk defe insanlar arasinda sosial beraberlik anlayisini getirdi Onun teqdim etdiyi sosial beraberlik ve azadliq her ne qeder mistik idise de bir o qeder de idealdi Mulkiyyet huquqnu redd eden Buddanin teliminde inqilab anlayisi yoxdu O sulh ve huzur telim edirdi Bu huzurun icinde ozunu derk etmis insan Boyuk Harmoniyaya qovusurdu Butun mesele bundan ibaretdir Budda hemcinin ozunden sonra gelen semavi dinlerin menevi ve ideoloji ecdadidir Isa Mesihin ve Mehemmed peygemberin insanlara getirdikleri xilas yolu Buddanin getirdiyi xilas yolunun tekmillesdirilmis formasi idi Yeni Isa Mesih Buddanin mistik xilas yolunu daha realist inqilabi ideyalarla zenginlesdirdi ve Mehemmed peygember bu inqilabi gerceklesdiren sexs oldu Qerb felsefesi ozunuderki nirvana hemise bir bosluq yoxluq kimi tesevvur edib Qerblinin tesevvurunde ozunuderk olmayan bir seyi axtarmaqdir Ona gore de qerbli her zaman iliyine qeder realist ve materialist olaraq qaldi Xristian dini bu gune qeder hele ki Isa Mesihin asketik ve mistik telimini tam olaraq hezm ede ve qebul ede bilmir Butun hallarda xristianliq materializm uzerinde inkisaf etdirilib ve bu xususiyyet Qerb dunyasinin hegemoniyasinin esasini teskil edir Qerb ucun tesevvuf ve urfan bir elm deyil sonu gorunmeyen bir bosluqdur ki her zaman mistik ideyalara tapinan Serq mehz bu bosluqda cabalamaqdadir MenbeAnadolu Turkcesi vikipediyasi Buda Budda kayzen az