Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şаlçininkаy (lit. Šalčininkai, pol. Soleczniki, rus. Солечники, belar. Салечнікі) — Litvanın şimalında şəhər. mərkəzi.
| Şalçininkay | |||
|---|---|---|---|
| Šalčininkai | |||
 | |||
| |||
| Ölkə | |||
| Tarixi və coğrafiyası | |||
| İlk məlumat | 1311 | ||
| Sahəsi |
| ||
| Mərkəzin hündürlüyü | 181 m, 173 m | ||
| Saat qurşağı | | ||
| Əhalisi | |||
| Əhalisi |
| ||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||
| Telefon kodu | +370 380 | ||
| Poçt indeksi | LT-17001 | ||
| Digər | |||
| salcininkai.lt | |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi
Şalçininkayın adı Şalçya (Soyuq) çayının adından götürülüb, sahilboyu bulaqların çoxluğuna görə çayın suyu daha aşağı hərarəti ilə seçilir.
Şalçininkay rayonu Belorus ilə sərhəddə, Vilnüs ərazisinin cənub-şərqində yerləşir. Rayonun sahəsi 1492 kv.km-dir. Bu günkü gündə Şalçininkay rayonunda 40 min nəfər yaşayır, lakin əhalinin sıxlığı – 26,5 kv.km-dir (Litva üzrə orta göstəricidən iki dəfə aşağıdır). Əhalisi əsasən polyaklardan ibarətdir.
Şalçininkayın şərq hissəsindən girintili-çıxıntılı olan Şalçya – bənd çəkilmiş çay axır. Uzanan adalı göllər şəhər mənzərəsinə rəng qatırlar. Şəhəri əhatə edən meşələr də ona gözəllik gətirir : cənubi-qərbdə Tribonyu-Qrikenu, şimali-qərbdə Şalçininku-Stasilu. Rudninkay cəngəlliyi ilə Şalçininkayin şimal-şərqində yerləşən bataqlıqlı Ajubal meşəsi qovuşur. Onun bulaqları ilə Şalçya çayı da qidalanır. Şalçininkayın cənub-şərqində Raudonbale meşəsi yerləşir.
Şalçya çayının ətraflarında ilk məskunlaşmanın nə vaxt olmasını demək çətindir. Belə bir fərziyyə var ki, qədimdə burada yaşayan insanlar hunların da, Kiyev Rusyanın knyazlarının da, monqol-tatarların da hücumunu görüblər. Lakin məskənlər tez bərpa olunub və tezliklə inzibati mərkəzə çevrilib. Saxlanılmış yazılı mənbələrdə Şalçininkayın adı ilk dəfə 1311-ci ildə çəkilib : Pruss torpağının Salnaməsində əhl-səliblərin yürüşü, üç yanmış qala təsvir olunur (çox güman ki, onlardan biri Litva Böyük knyazının mülkiyyətində idi). Yürüşlərin çoxsaylı təsvirlərində Şalçininkayın adı "Salseniken" , ya da "Salezniken" kimi çəkilir.
XIII əsrdə və ya ondan da əvvəl Şalçininkay əhəmiyyətli yaşayış məntəqəsinə çevrildi, çünki onun daxilindən Litva Böyük Knyazlığının (LBK) cənub və cənub-şərqi torpaqlarına aparan yol keçirdi. Şalçininkaydan həm tacirlər, həm də hərbçilər keçirdilər. 1385-ci ildə imzalanmış Krev müqaviləsindən sonra Eyşişkes Şalçininkaya rəqib oldu. Lakin inkişafına ən böyük ziyanı XIV əsrin axırlarında və XV əsrin əvvəllərində əhl-səliblərin hücumları gətirdi.
XV əsrin əvvəllərində Şalçininkayı zadəgan Tomka idarə edirdi. Həmin dövrdə burada nəinki katolik kilsəsi, hətta Böyük knyaz Vitautas tərəfindən təsis edilmiş tatar məscidi də var idi. Xodkeviçlərın hökmdarlığı vaxtlarında, yəni XVI əsrin sonu -XVII əsrin əvvəlində katolik kilsənin əvəzinə yevangelik-reformatorların ibadət evi fəaliyyət göstərirdi.
XVI əsrin əvvəlində şəhərcik adını almış Şalçininkay Qlyabaviçyuslara, sonradan isə Xodkeviçlərə məxsus idi. Onların hökmdarlığı dövründə Şalçininkay malikanəsi genişlənmişdi, onun mülkiyyətinə Şalçininkay şəhəri, Dauçyunay, Çyujyakampis, Selay, Qudyalyay, Melnikay və Padvarnikay kəndləri daxil idi. XVII əsrdə Rudninkay cəngəlliyində ovdan sonra litva-polşa hökmdarları Şalçininkaya tez-tez gəlirdilər. Məsələn, məşhur şair Sarbeviyus Vladislovas Vazanın Şalçininkaya gəlişini təsvir etmişdi. Lakin XVII əsrin ortalarında Russiya və İsveçrə ilə müharibəyə görə şəhərin inkişafı dayandırılmışdı. XVIII əsrin əvvəlində Şimal müharibəsi vaxtında Şalçininkay bir daha yer üzündən silinmiş, XIX əsrin əvvəlində isə Napoleon ordusu tərəfindən viran edilmişdir. Nəhayət, XIX əsrdə vilayətin mərkəzi Şalçininkelyaya keçirilmişdir
Şalçininkayın bərpası 1835-ci illə bağlıdır ki, o zaman Anna və Karolis Vaqnerislər 37,5 min rubla Şalçininkay malikanəsini almışdılar. Onlar təsərrüfatı yeni üsullarla aparırdı, sənayeni və sahibkarlığı inkişaf etdirirdilər. Lakin çarın əleyhinə fəaliyyətdə iştirak etidiyinə görə K.Vaqneris çarın gözündən düşmüşdü. Mülkədarın oğlu Algirdas 1863-cü ildə üsyanın təşkilinə qatılmışdır.
XIX əsrdə Şalçininkayda şüşə emalatxanası, araq zavodu, poçt stansiyası, taxta-şalban zavodu fəaliyyət göstərirdi. Vitoldas Vaqnerisin uğurlu təsərrüfat fəaliyyəti 1880-ci ildə komfortlu, rahat malikanəlik saray tikməyə imkan verdi.
XX əsrin əvvəllərində Litva mətbuatının qadağasına baxmayaraq, Şalçininkayın ətraflarında litva kəndləri hələ də az deyildi : Daynava və Çyujyakampis kəndlərində – hər birində 30 ev, Poşkay və Didjei Selayda – 20, Dauçyunay, Maknyunay, Majeyi Selay və başqalarında – 10 və ondan az. Birinci və İkinci dünya müharibələrində şəhərin viran olması yeni fəlakətlər gətirdi. Məmləkətin meşələrində partizanlar fəaliyyət göstərirdilər. SSSR-i tərkibində Litva respublika kimi olan vaxtlarda 1950-ci ildə Şalçininkay rayon mərkəzi oldu, 1956-cı ildə isə şəhər statusunu aldı. Şalçininkaylılar kolxozlarda ağır işlər görürdülər, bürokratik apparat isə hakimiyyəti "beynəlmiləl yardımı": Belorussiya, Ukrayna və Russiya vətəndaşlarından yaradırdı. Stalin repressiyalarından xilas olmaq üçün sakinlərin bir hissəsi Polşaya qayıtdı. Həmin dövrlər nəinki bütün rayonun sovetləşməsi, hətta litvalıların milli xüsusiyyətlərini məhv etmə prosesləri keçirilirdi : məktəblər bağlanırdı, rayon qazeti yalnız polşa dilində nəşr olunurdu.
1962-ci ildə Şalçininkay rayonuna Eyşişkay rayonu birləşdi, 1972-ci ildə isə rayonun mərkəzi Şalçininkay oldu. Qısa bir müddət ərzində altmışdan çox bina, həm ictimaiyyətin istifadəsində olan binalar, həm də çoxmərtəbəli yaşayış evləri tikilmişdi, həmçinin sənaye də dirçəlmişdi.
Bu günkü günə qədər şəhərdə hələ XIX əsrin binaları qalıb, lakin onların hamısı abidə statusunu daşımır. 1990-cı ildə "kasıb" Vaqner kilsəsinin yerində yeni daş kilsəsi tikilmişdir. Şalçininkay qəbirstanlığında yalnız şəhəri idarə edən mülkədarlar yox, hətta bu yerlərin çox sayda tanınmış insanları dəfn olunmuşdu.
Skubetay kəndin yaxınlığında da kurqanlar görmək olar. Bu kəndin cənubunda, Şalçininkelyay yolunda memarlıq abidəsi olan Anqlinişkyay xutoru yerləşir.
Şalçininkelyay – ən iri və Şalçininkay ilə sıx əlaqədə olan qəsəbədir. Şalçininkelyayın yaxınlığında kəndin elə təkcə adı tarix sevənlərin diqqətinə layiqdir : kilsədən 2,5 km şimala – Kunkulkos xutorun qalıqları yerləşir. Dalevskis ailəsi burada çarizm ilə igidcəsinə mübarizə etmiş 10 oğul böyüdüblər.
Şalçininkelyaydan Şalçininkaya gedən yolun ortasında Bruknine vilayəti yerləşir. Malikanənin taxta sarayı 1971-ci ildə yerli əhəmiyyətli memarlıq abidələrinin siyahısına daxil edilmişdir, renovasiya layihəsi yaradılmışdır, lakin 1987-ci ildə sovxozun müdiriyyəti özbaşına binanı dağıdıb. Yalnız palıd ağacları qalıb… Bruknindən cənub-şərqdə öz yeməkxanası ilə məşhur olan Ajulomis kəndi yerləşir. Yaxında yerləşən Anulişkesdə malikanə tikililərinin bir hissəsi hələ də qorunub saxlanılır.
Akmyaninenin ətraflarında təhkimçilik hüququ ləğv olunandan sonra çoxsaylı kiçik mülklər yarandı, hansılar ki, iri təsərrüfat malikanələrindən seçilmirdilər. Vaxt keçdikcə onlar tənəzzülə uğrayanda tikililəri kəndlilər alır, ətraflarında kəndlər yaradırdılar. Kumyalionyay şəhərinin yanında Neqibenay malikanəsinin tikililəri hələ də saxlanılıb. Bu yerlərin mədəniyyət irsi və mədəni landşaftın mühafizəsinə dair Litva ərazisinin ümumi planında Şalçininkay rayonu dörd zonaya bölünüb: Rudninku-Yaşyunu, Eyşişkyu, Devyanişkyu, Şarkuçyu.
Litvanın ümumi planına əsasən Şalçininkay rayonunun şimal hissəsi (Turqyalyay ətrafları) tarixi dövlət irsinin əsas mərkəzi arealının (Kyarnave-Traku-Myadininkat) periferik zonasına daxildir. Eyni zamanda rayonun böyük hissəsi ölkə və dünya miqyasında həm landşaftın xüsusi qoruq zonası, həm də mülkədarların malikanə irsinin qoruq zonası kimi dəyərləndirilir. Bütün cənub-şərqi Litva və şərqi Polşada olduğu kimi Şalçininkay rayonunda küçə tipli kəndlər və zolaqlı torpaq sahələri üstünlük təşkil edən ənənəvi aqrar landşaftı mövcuddur ki, "Voloçnoy" reforması əsasında formalaşmış (XVI əsr) və lanşaftın beynəlxalq avropa təsnifatına əsasən kontinent miqyasında zolaqlı landşaftın unikal regional tipi kimi seçilib.
Şalçininkay rayonunun 280-dən çox mədəni sərvətlər obyektlərinin içində ən əhəmiyyətliləri bunlardır: keçmiş Yaşyun malikanısinin tikililər ansamblı (XIX əsrin əvvəllərinə aid) və həmin dövrün parkı, XVIII əsrə aid Tabarişkay kilsələr ansamblı və keçmiş malikanənin anbarı, Devyanişkesin və Eyşişkes şəhərinin Qədim şəhərləri, Norvilişkay monastır kompleksi (XVI–XVII əsrlər), Eyşişkes şəhəri, Eyşişkes kilsəsi (XIX əsrin ortaları), Şalçininkay malikanəsinin Sarayı (XIX əsrin sonları), Poşkonyay kəndinin köhnə kilsəsi (XIX əsr), Qornostaişkay malikanəsi və su dəyirmanı (XIX əsrin əvvəlləri).
Havanın təmizliyinə görə Şalçininkay Litvanın beş ən təmiz rayonlarına daxildir. Rayonun təbiətinin qorunduğu ən öndə areallar: Rudninkay cəngəlliyi və Devyanişkas anklavıdır. Şalçininkay rayonunda beş müxtəlif istirahət və turist axınının konsentrasiyası sahələrini qeyd etmək olar: Pamyark arealının istirahət resurslarını bir funksional hissədə Myarkis çayı birləşdirir. Bu turizm arealı (sahəsi 40 kv.km-ə yaxındır) Vilnyusa yaxın yerləşir, bu səbəbdən də onun istirahət resursları ilk növbədə bura qısamüddətli gələn paytaxt əhalisi və qonaqların xidmətində durması üçün nəzərdə tutulub. Məhz bu arealda istirahət resurları geniş müxtəlifliyi ilə seçilirlər, bu da həm tələbkar litvalıların, həm də turizmin xarici həvəskarlarının marağını cəlb etməyə imkan verir.
Devyanişkis anklavının istirahət resurslarını bir funksional hissədə 1992-ci ildə əsası qoyulmuş Devyanişkis regional parkı (indiki sahəsi 8747 ha) birləşdirir. Arealın istirahət resurslarının ən səciyyəvi əlamətləri – maraqlı miras obyektləri (Norvilişkis monastırı, əfsanəvi daşlarla kurqanlar), gözəl mənzərənin üstünlüyü və kənd turizminin etnoqrafik inkişafı üçün çox əlverişli olan, salamat qalmış küçə tipli qədimi kəndlər, hansılar ki, ətraf mühitlə harmonik uyğunlaşırlar. Rudninkay cəngəlliyi – vilnyuslu göbələk və giləmeyvə yığanlar tərəfindən tez mənimsənilmiş areal – Litvanın cənub-şərqinin ən iri meşələrindən biridir (sahəsi 100 kv.km-ə yaxındır). Sovet dövründə Rudninkay cəngəlliyi istirahət edənlər üçün əlçatmaz idi, çünki onun ərazisində poliqon yerləşirdi. Cəngəlliyin cənub hissəsində su turizmi üçün yararlı olan çaylar axır – Şalçya və onun qolu Visinçya. Rudninkay cəngəlliyinin bütün ərazisini ən mühüm müdafiə olunan avropa obyektlərinin NATURA-2000 siyahısına daxil edilməsi təklif olunur : onun üçün canlı təbiətin müxtəlifliyi səciyyəvidir, burada nadir landşaft- yaşlı enliyarpaqlı meşələr, ucalan kontinental qum təpəcikləri (hündürlüyü 30 m-dək) və bataqlıqlar qalmışdır. Rudninkay cəngəlliyində bir sıra ov heyvanları vardır: bunlar tülkülər, canavarlar, sığın, qaban, dovşanlardır. Papis gölü isə quşların çoxluğu və müxtəlifliyi ilə xüsusi olaraq seçilir.
İstirahət resursları ilə seçilən Eyşişkes arealı (sahəsi 60 km²) cənub-şərqi Litvanın ən təsirli eroziyalı təpəcikli landşaftlarından biridir- müdafiə üçün daş divarın fraqmentləri aşkar olunan Şarkuçyay qoruğu Litvanın orta əsrə aid olan azsaylı şəhərlərindən biridir. Eyşişkesdən Vilnyusdan Varşava və Krakova Qardinin içi ilə tarixi "Kral yolu" keçir. Eyşişkes və Butrimonyay şəhərcikləri özünəməxsus şəhər irsi ilə fərqlənirlər. Administrativ rayon mərkəzi- Şalçininkay və onun ətrafları (sahəsi təxminən 30 km²) xüsusi istirahət resursları ilə fərqlənmir. Bu qisamüddətli istirahət üçün xidmət göstərə bilən obyektlərdir (Tribonyay gölü).
Şalçininkayın yaxşı coğrafi vəziyyəti Şəhərin gələcək inkişafı və əhalinin həyat şəraitinin yaxşılaşması üçün şərait yaradıb. Lakin bu gün Şalçininkay rayonu hələ də Litvanın turizm inkişafı az hiss olunan bir qrup şəhərlərinə daxildir. Şalçininkay rayonunda bugünkü turizmin inkişafı vəziyyəti "bir-birilə əlaqəsi olmayan qablar" və strukturun laylara ayrılması misalı kimi xarakterizə oluna bilər: təbiət və mədəniyyət resursları bu şəhərdə əzəldən mövcuddur, lakin turist axınını bura (az olsa belə) təbiət və resurslardan çox qohumluq əlaqələri və yerli əhalinin sosial aktivliyi cəlb edir. Bu rayonda turizmin inkişafı üçün insan resursları formalaşmamış kimi xarakterizə edilir. Bu nöqtəyi nəzərdən və xüsusən də litva etnik və mədəni irsi baxımından rayonun əhalisinin etnik-sosial xüsusiyyətlərində üstün cəhətlər, eyni sayda da nöqsanlar mövcuddur.
Coğrafiyası
Bu şəhər Litvanın cənub-şərqində yerləşir. Şalçininkaydan Vilnyusa qədər cəmi 42 km-dir. Bu şəhəri paytaxtla həm şose, həm də dəmir yolu birləşdirir.
Şalçininkayın meşəli ətraflarında da görməli yerlər çoxdur. 1988-ci ildə Milvidayın yaxınlığında, litva-belorus sərhədində ağacdan heykəltaraşlıq əsəri ucaldılmışdır. Yaxınlığında – Tribonyay kəndi və balıqçılıq təsərrüfatı…. Malikanənin bir çox binaları salamat qalıblar. Gölcüklər və iri meşə yolları Tribonisi başqa bir malikanə ilə birləşdirirlər. Bu – Karalinadır. Təəssüf ki, burada yalnız ağaclar xiyabanı qorunub saxlanılıb. Yaxında, bir kilometr aralıqda, Byarja çayın üstündə də balıqçılıq gölcükləri düzəldilib. Vaxtilə onların yanında Şvtantisların malikanəsi yerləşirdi.
Şalçya çayın yanındakı başqa bir kənd – faciyəli bir taleyi olan Kanyukaydır. 1920 – 1939-cu illərdə bu kənd litva ruhunun sınmaz mənbəyi idi. 1944-cü ilin yanvar ayında sovet partizanları kənd sakinlərin bir hissəsini məhv ediblər, tikililəri yandırıblar. Həlak olanlar Kanyuk qəbiristanlığında, köhnə Byanyakaynyu-Qyarvişkyu yolunda dəfn olunublar. Hazırda kənddə həlak olanların şərəfinə memorial kompleks ucaldılıb, şosenin üstündə isə 1990-cı ildə Litvada ilk xaçlardan biri olan Dirçəliş xaçı qurulub. Kəndin daha bir diqqətəlayiq ünsürü var : 3 m uzunluğu və 1.5 m eni olan daş. Yaxınlığında, Paçyabatay və Kanyukay arasında – arxlarla əhatə olunmuş IX–XII əsrlərə aid torpaq kurqanlar var. Rudninkay cəngəlliyini əhatə edən digər kəndlər qədim peşələrlə bağlıdırlar : bataqlıq külçəsinin çıxarılması və emal edilməsi – Kalvyaylyay, Rudnya. Böyük tarixi yolun yaxınlığında maraqlı qəsəbələr yerləşir. Yol Qyarvişkyudan şimala aparır və Yaşyunay-Pirçyupis şosesinə dirənir. Rudninkay cəngəlliyində bu yol ən qədimi yollarından biridir. Onun yanında malikanələr, xutorlar və kəndlər yaradılırdı. Məsələn, hələ XVI əsrdə yazılı mənbələrdə Dauçyunay kəndinin, keçmiş Baumilişkyay malikanəsinin, Selos və Selyales (Didjyoses və Makyoses Selos), Çyujyakampis, Poşkişkyay kəndlərinin adları çəkilir. Selay dörd yolunun arxasında – toxunulmamış qədim cəngəllik, Visinçya üstündən körpü və Qudyalyay kəndi yerləşir. Şalçininkay malikanəsinin torpaqları keçmişdə həmin kəndə kimi uzanırdı. Daha irəli səyahət edərkən Kidaray və Skyardimay kəndlərinə gəlib çıxırıq. Burada, Rudninkay cəngəlliyində Xram dağı yerləşir. Bir vaxtlar bu dağın üstündə kiçik bir kilsə var idi, orada 1863-cü ildə üsyançılar and içirdi, ibadət edirdilər. Üsyançılar arasında Vilnyus universitetinin tələbələri də az deyildi.
Əhalisi
1989-cu ildə Şalçininkay şəhərinin əhalisi 6,6 min nəfər təşkil etmişdir. Onlar arasında litvalılar −831, ruslar −732, polyaklar −4357, beloruslar −389, tatarlar −14, yəhudilər −5, almanlar −4 nəfər təşkil edirdi.
Həmçinin bax
- Resident population by city / town at the beginning of the year. State Data Agency of Lithuania, 2023.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Salcininkay lit Salcininkai pol Soleczniki rus Solechniki belar Salechniki Litvanin simalinda seher merkezi SalcininkaySalcininkaiGerb54 18 40 sm e 25 22 50 s u Olke LitvaTarixi ve cografiyasiIlk melumat 1311Sahesi 2 98 km Merkezin hundurluyu 181 m 173 mSaat qursagi UTC 02 00EhalisiEhalisi 6 841 nef 1 yanvar 2023 Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 370 380Poct indeksi LT 17001Digersalcininkai ltSalcininkay Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiSalcininkayin adi Salcya Soyuq cayinin adindan goturulub sahilboyu bulaqlarin coxluguna gore cayin suyu daha asagi herareti ile secilir Salcininkay rayonu Belorus ile serhedde Vilnus erazisinin cenub serqinde yerlesir Rayonun sahesi 1492 kv km dir Bu gunku gunde Salcininkay rayonunda 40 min nefer yasayir lakin ehalinin sixligi 26 5 kv km dir Litva uzre orta gostericiden iki defe asagidir Ehalisi esasen polyaklardan ibaretdir Salcininkayin serq hissesinden girintili cixintili olan Salcya bend cekilmis cay axir Uzanan adali goller seher menzeresine reng qatirlar Seheri ehate eden meseler de ona gozellik getirir cenubi qerbde Tribonyu Qrikenu simali qerbde Salcininku Stasilu Rudninkay cengelliyi ile Salcininkayin simal serqinde yerlesen bataqliqli Ajubal mesesi qovusur Onun bulaqlari ile Salcya cayi da qidalanir Salcininkayin cenub serqinde Raudonbale mesesi yerlesir Salcya cayinin etraflarinda ilk meskunlasmanin ne vaxt olmasini demek cetindir Bele bir ferziyye var ki qedimde burada yasayan insanlar hunlarin da Kiyev Rusyanin knyazlarinin da monqol tatarlarin da hucumunu gorubler Lakin meskenler tez berpa olunub ve tezlikle inzibati merkeze cevrilib Saxlanilmis yazili menbelerde Salcininkayin adi ilk defe 1311 ci ilde cekilib Pruss torpaginin Salnamesinde ehl seliblerin yurusu uc yanmis qala tesvir olunur cox guman ki onlardan biri Litva Boyuk knyazinin mulkiyyetinde idi Yuruslerin coxsayli tesvirlerinde Salcininkayin adi Salseniken ya da Salezniken kimi cekilir XIII esrde ve ya ondan da evvel Salcininkay ehemiyyetli yasayis menteqesine cevrildi cunki onun daxilinden Litva Boyuk Knyazliginin LBK cenub ve cenub serqi torpaqlarina aparan yol kecirdi Salcininkaydan hem tacirler hem de herbciler kecirdiler 1385 ci ilde imzalanmis Krev muqavilesinden sonra Eysiskes Salcininkaya reqib oldu Lakin inkisafina en boyuk ziyani XIV esrin axirlarinda ve XV esrin evvellerinde ehl seliblerin hucumlari getirdi XV esrin evvellerinde Salcininkayi zadegan Tomka idare edirdi Hemin dovrde burada neinki katolik kilsesi hetta Boyuk knyaz Vitautas terefinden tesis edilmis tatar mescidi de var idi Xodkeviclerin hokmdarligi vaxtlarinda yeni XVI esrin sonu XVII esrin evvelinde katolik kilsenin evezine yevangelik reformatorlarin ibadet evi fealiyyet gosterirdi XVI esrin evvelinde sehercik adini almis Salcininkay Qlyabavicyuslara sonradan ise Xodkeviclere mexsus idi Onlarin hokmdarligi dovrunde Salcininkay malikanesi genislenmisdi onun mulkiyyetine Salcininkay seheri Daucyunay Cyujyakampis Selay Qudyalyay Melnikay ve Padvarnikay kendleri daxil idi XVII esrde Rudninkay cengelliyinde ovdan sonra litva polsa hokmdarlari Salcininkaya tez tez gelirdiler Meselen meshur sair Sarbeviyus Vladislovas Vazanin Salcininkaya gelisini tesvir etmisdi Lakin XVII esrin ortalarinda Russiya ve Isvecre ile muharibeye gore seherin inkisafi dayandirilmisdi XVIII esrin evvelinde Simal muharibesi vaxtinda Salcininkay bir daha yer uzunden silinmis XIX esrin evvelinde ise Napoleon ordusu terefinden viran edilmisdir Nehayet XIX esrde vilayetin merkezi Salcininkelyaya kecirilmisdir Salcininkayin berpasi 1835 ci ille baglidir ki o zaman Anna ve Karolis Vaqnerisler 37 5 min rubla Salcininkay malikanesini almisdilar Onlar teserrufati yeni usullarla aparirdi senayeni ve sahibkarligi inkisaf etdirirdiler Lakin carin eleyhine fealiyyetde istirak etidiyine gore K Vaqneris carin gozunden dusmusdu Mulkedarin oglu Algirdas 1863 cu ilde usyanin teskiline qatilmisdir XIX esrde Salcininkayda suse emalatxanasi araq zavodu poct stansiyasi taxta salban zavodu fealiyyet gosterirdi Vitoldas Vaqnerisin ugurlu teserrufat fealiyyeti 1880 ci ilde komfortlu rahat malikanelik saray tikmeye imkan verdi XX esrin evvellerinde Litva metbuatinin qadagasina baxmayaraq Salcininkayin etraflarinda litva kendleri hele de az deyildi Daynava ve Cyujyakampis kendlerinde her birinde 30 ev Poskay ve Didjei Selayda 20 Daucyunay Maknyunay Majeyi Selay ve basqalarinda 10 ve ondan az Birinci ve Ikinci dunya muharibelerinde seherin viran olmasi yeni felaketler getirdi Memleketin meselerinde partizanlar fealiyyet gosterirdiler SSSR i terkibinde Litva respublika kimi olan vaxtlarda 1950 ci ilde Salcininkay rayon merkezi oldu 1956 ci ilde ise seher statusunu aldi Salcininkaylilar kolxozlarda agir isler gorurduler burokratik apparat ise hakimiyyeti beynelmilel yardimi Belorussiya Ukrayna ve Russiya vetendaslarindan yaradirdi Stalin repressiyalarindan xilas olmaq ucun sakinlerin bir hissesi Polsaya qayitdi Hemin dovrler neinki butun rayonun sovetlesmesi hetta litvalilarin milli xususiyyetlerini mehv etme prosesleri kecirilirdi mektebler baglanirdi rayon qazeti yalniz polsa dilinde nesr olunurdu 1962 ci ilde Salcininkay rayonuna Eysiskay rayonu birlesdi 1972 ci ilde ise rayonun merkezi Salcininkay oldu Qisa bir muddet erzinde altmisdan cox bina hem ictimaiyyetin istifadesinde olan binalar hem de coxmertebeli yasayis evleri tikilmisdi hemcinin senaye de dircelmisdi Bu gunku gune qeder seherde hele XIX esrin binalari qalib lakin onlarin hamisi abide statusunu dasimir 1990 ci ilde kasib Vaqner kilsesinin yerinde yeni das kilsesi tikilmisdir Salcininkay qebirstanliginda yalniz seheri idare eden mulkedarlar yox hetta bu yerlerin cox sayda taninmis insanlari defn olunmusdu Skubetay kendin yaxinliginda da kurqanlar gormek olar Bu kendin cenubunda Salcininkelyay yolunda memarliq abidesi olan Anqliniskyay xutoru yerlesir Salcininkelyay en iri ve Salcininkay ile six elaqede olan qesebedir Salcininkelyayin yaxinliginda kendin ele tekce adi tarix sevenlerin diqqetine layiqdir kilseden 2 5 km simala Kunkulkos xutorun qaliqlari yerlesir Dalevskis ailesi burada carizm ile igidcesine mubarize etmis 10 ogul boyudubler Salcininkelyaydan Salcininkaya geden yolun ortasinda Bruknine vilayeti yerlesir Malikanenin taxta sarayi 1971 ci ilde yerli ehemiyyetli memarliq abidelerinin siyahisina daxil edilmisdir renovasiya layihesi yaradilmisdir lakin 1987 ci ilde sovxozun mudiriyyeti ozbasina binani dagidib Yalniz palid agaclari qalib Brukninden cenub serqde oz yemekxanasi ile meshur olan Ajulomis kendi yerlesir Yaxinda yerlesen Anuliskesde malikane tikililerinin bir hissesi hele de qorunub saxlanilir Akmyaninenin etraflarinda tehkimcilik huququ legv olunandan sonra coxsayli kicik mulkler yarandi hansilar ki iri teserrufat malikanelerinden secilmirdiler Vaxt kecdikce onlar tenezzule ugrayanda tikilileri kendliler alir etraflarinda kendler yaradirdilar Kumyalionyay seherinin yaninda Neqibenay malikanesinin tikilileri hele de saxlanilib Bu yerlerin medeniyyet irsi ve medeni landsaftin muhafizesine dair Litva erazisinin umumi planinda Salcininkay rayonu dord zonaya bolunub Rudninku Yasyunu Eysiskyu Devyaniskyu Sarkucyu Litvanin umumi planina esasen Salcininkay rayonunun simal hissesi Turqyalyay etraflari tarixi dovlet irsinin esas merkezi arealinin Kyarnave Traku Myadininkat periferik zonasina daxildir Eyni zamanda rayonun boyuk hissesi olke ve dunya miqyasinda hem landsaftin xususi qoruq zonasi hem de mulkedarlarin malikane irsinin qoruq zonasi kimi deyerlendirilir Butun cenub serqi Litva ve serqi Polsada oldugu kimi Salcininkay rayonunda kuce tipli kendler ve zolaqli torpaq saheleri ustunluk teskil eden enenevi aqrar landsafti movcuddur ki Volocnoy reformasi esasinda formalasmis XVI esr ve lansaftin beynelxalq avropa tesnifatina esasen kontinent miqyasinda zolaqli landsaftin unikal regional tipi kimi secilib Salcininkay rayonunun 280 den cox medeni servetler obyektlerinin icinde en ehemiyyetlileri bunlardir kecmis Yasyun malikanisinin tikililer ansambli XIX esrin evvellerine aid ve hemin dovrun parki XVIII esre aid Tabariskay kilseler ansambli ve kecmis malikanenin anbari Devyaniskesin ve Eysiskes seherinin Qedim seherleri Norviliskay monastir kompleksi XVI XVII esrler Eysiskes seheri Eysiskes kilsesi XIX esrin ortalari Salcininkay malikanesinin Sarayi XIX esrin sonlari Poskonyay kendinin kohne kilsesi XIX esr Qornostaiskay malikanesi ve su deyirmani XIX esrin evvelleri Havanin temizliyine gore Salcininkay Litvanin bes en temiz rayonlarina daxildir Rayonun tebietinin qorundugu en onde areallar Rudninkay cengelliyi ve Devyaniskas anklavidir Salcininkay rayonunda bes muxtelif istirahet ve turist axininin konsentrasiyasi sahelerini qeyd etmek olar Pamyark arealinin istirahet resurslarini bir funksional hissede Myarkis cayi birlesdirir Bu turizm areali sahesi 40 kv km e yaxindir Vilnyusa yaxin yerlesir bu sebebden de onun istirahet resurslari ilk novbede bura qisamuddetli gelen paytaxt ehalisi ve qonaqlarin xidmetinde durmasi ucun nezerde tutulub Mehz bu arealda istirahet resurlari genis muxtelifliyi ile secilirler bu da hem telebkar litvalilarin hem de turizmin xarici heveskarlarinin maragini celb etmeye imkan verir Devyaniskis anklavinin istirahet resurslarini bir funksional hissede 1992 ci ilde esasi qoyulmus Devyaniskis regional parki indiki sahesi 8747 ha birlesdirir Arealin istirahet resurslarinin en seciyyevi elametleri maraqli miras obyektleri Norviliskis monastiri efsanevi daslarla kurqanlar gozel menzerenin ustunluyu ve kend turizminin etnoqrafik inkisafi ucun cox elverisli olan salamat qalmis kuce tipli qedimi kendler hansilar ki etraf muhitle harmonik uygunlasirlar Rudninkay cengelliyi vilnyuslu gobelek ve gilemeyve yiganlar terefinden tez menimsenilmis areal Litvanin cenub serqinin en iri meselerinden biridir sahesi 100 kv km e yaxindir Sovet dovrunde Rudninkay cengelliyi istirahet edenler ucun elcatmaz idi cunki onun erazisinde poliqon yerlesirdi Cengelliyin cenub hissesinde su turizmi ucun yararli olan caylar axir Salcya ve onun qolu Visincya Rudninkay cengelliyinin butun erazisini en muhum mudafie olunan avropa obyektlerinin NATURA 2000 siyahisina daxil edilmesi teklif olunur onun ucun canli tebietin muxtelifliyi seciyyevidir burada nadir landsaft yasli enliyarpaqli meseler ucalan kontinental qum tepecikleri hundurluyu 30 m dek ve bataqliqlar qalmisdir Rudninkay cengelliyinde bir sira ov heyvanlari vardir bunlar tulkuler canavarlar sigin qaban dovsanlardir Papis golu ise quslarin coxlugu ve muxtelifliyi ile xususi olaraq secilir Istirahet resurslari ile secilen Eysiskes areali sahesi 60 km cenub serqi Litvanin en tesirli eroziyali tepecikli landsaftlarindan biridir mudafie ucun das divarin fraqmentleri askar olunan Sarkucyay qorugu Litvanin orta esre aid olan azsayli seherlerinden biridir Eysiskesden Vilnyusdan Varsava ve Krakova Qardinin ici ile tarixi Kral yolu kecir Eysiskes ve Butrimonyay sehercikleri ozunemexsus seher irsi ile ferqlenirler Administrativ rayon merkezi Salcininkay ve onun etraflari sahesi texminen 30 km xususi istirahet resurslari ile ferqlenmir Bu qisamuddetli istirahet ucun xidmet gostere bilen obyektlerdir Tribonyay golu Salcininkayin yaxsi cografi veziyyeti Seherin gelecek inkisafi ve ehalinin heyat seraitinin yaxsilasmasi ucun serait yaradib Lakin bu gun Salcininkay rayonu hele de Litvanin turizm inkisafi az hiss olunan bir qrup seherlerine daxildir Salcininkay rayonunda bugunku turizmin inkisafi veziyyeti bir birile elaqesi olmayan qablar ve strukturun laylara ayrilmasi misali kimi xarakterize oluna biler tebiet ve medeniyyet resurslari bu seherde ezelden movcuddur lakin turist axinini bura az olsa bele tebiet ve resurslardan cox qohumluq elaqeleri ve yerli ehalinin sosial aktivliyi celb edir Bu rayonda turizmin inkisafi ucun insan resurslari formalasmamis kimi xarakterize edilir Bu noqteyi nezerden ve xususen de litva etnik ve medeni irsi baximindan rayonun ehalisinin etnik sosial xususiyyetlerinde ustun cehetler eyni sayda da noqsanlar movcuddur CografiyasiBu seher Litvanin cenub serqinde yerlesir Salcininkaydan Vilnyusa qeder cemi 42 km dir Bu seheri paytaxtla hem sose hem de demir yolu birlesdirir Salcininkayin meseli etraflarinda da gormeli yerler coxdur 1988 ci ilde Milvidayin yaxinliginda litva belorus serhedinde agacdan heykeltarasliq eseri ucaldilmisdir Yaxinliginda Tribonyay kendi ve baliqciliq teserrufati Malikanenin bir cox binalari salamat qaliblar Golcukler ve iri mese yollari Tribonisi basqa bir malikane ile birlesdirirler Bu Karalinadir Teessuf ki burada yalniz agaclar xiyabani qorunub saxlanilib Yaxinda bir kilometr araliqda Byarja cayin ustunde de baliqciliq golcukleri duzeldilib Vaxtile onlarin yaninda Svtantislarin malikanesi yerlesirdi Salcya cayin yanindaki basqa bir kend faciyeli bir taleyi olan Kanyukaydir 1920 1939 cu illerde bu kend litva ruhunun sinmaz menbeyi idi 1944 cu ilin yanvar ayinda sovet partizanlari kend sakinlerin bir hissesini mehv edibler tikilileri yandiriblar Helak olanlar Kanyuk qebiristanliginda kohne Byanyakaynyu Qyarviskyu yolunda defn olunublar Hazirda kendde helak olanlarin serefine memorial kompleks ucaldilib sosenin ustunde ise 1990 ci ilde Litvada ilk xaclardan biri olan Dircelis xaci qurulub Kendin daha bir diqqetelayiq unsuru var 3 m uzunlugu ve 1 5 m eni olan das Yaxinliginda Pacyabatay ve Kanyukay arasinda arxlarla ehate olunmus IX XII esrlere aid torpaq kurqanlar var Rudninkay cengelliyini ehate eden diger kendler qedim peselerle baglidirlar bataqliq kulcesinin cixarilmasi ve emal edilmesi Kalvyaylyay Rudnya Boyuk tarixi yolun yaxinliginda maraqli qesebeler yerlesir Yol Qyarviskyudan simala aparir ve Yasyunay Pircyupis sosesine direnir Rudninkay cengelliyinde bu yol en qedimi yollarindan biridir Onun yaninda malikaneler xutorlar ve kendler yaradilirdi Meselen hele XVI esrde yazili menbelerde Daucyunay kendinin kecmis Baumiliskyay malikanesinin Selos ve Selyales Didjyoses ve Makyoses Selos Cyujyakampis Poskiskyay kendlerinin adlari cekilir Selay dord yolunun arxasinda toxunulmamis qedim cengellik Visincya ustunden korpu ve Qudyalyay kendi yerlesir Salcininkay malikanesinin torpaqlari kecmisde hemin kende kimi uzanirdi Daha ireli seyahet ederken Kidaray ve Skyardimay kendlerine gelib cixiriq Burada Rudninkay cengelliyinde Xram dagi yerlesir Bir vaxtlar bu dagin ustunde kicik bir kilse var idi orada 1863 cu ilde usyancilar and icirdi ibadet edirdiler Usyancilar arasinda Vilnyus universitetinin telebeleri de az deyildi Ehalisi1989 cu ilde Salcininkay seherinin ehalisi 6 6 min nefer teskil etmisdir Onlar arasinda litvalilar 831 ruslar 732 polyaklar 4357 beloruslar 389 tatarlar 14 yehudiler 5 almanlar 4 nefer teskil edirdi Hemcinin baxLitva seherleriResident population by city town at the beginning of the year State Data Agency of Lithuania 2023