Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kriminal psixologiya— Kriminal psixologiya hüquq psixologiyasnın mühüm sahələrindən biri olub hüquq pozğunluğunun mexanizmlərini və cinayət əməlinə yol verən hüquqpozanların psixoloji xüsusiyyətlərini öyrənir.Başqa sözlə kriminal psixologiya ayrı-ayrı şəxslərdə cinayətkar yönümün,cinayətkarlığa meyilliyin,cinayət törətmək fikrinin,niyyətinin yaranmasının cinayətin hazırlanılması və həyata keçirilməsinin eləcədə cinayətkar davranış streotipinin yaranmasının psixoloji qanunauyğunluqlarını öyrənir. Kriminal psixologiyada cinayətkar davranışla bağlı psixoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi zərurəti,hər şeydən əvvəl praktikanın tələbləri ilə şərtlənir,yəni cinayətkarlığa qarşı mübarizə aparmaq tələbatı ilə bağlıdır. Kriminal psixologiyada cinayətkar şəxslərin, həm də cinayətkar qrupların strukturu psixoloji xüsusiyyətləri öyrənilir.
Kriminal psixologiyanın predmeti və vəzifələri
Hüquqazidd niyətin yaranmasına insanın malik olduğu sinir sisteminin tipi,,xarakteri, eləcədə intellekt və şüur səviyyəsi də təsir edir. Odur ki,şəxsiyyətin təşəkkülündə bioloji və sosial amillərin rolu, həmin amilərin sosial inkişaf prosesindəki yerinə və mövqeyinə görə nəzərdən keçirilməlidir. Doğrudur insanın təbii imkanları,cinsi xüsusiyyətləri,sinir sisteminin tipləri anadan olarkən mövcud olur. Lakin həmin anadangəlmə təbii imkanlara,sinir tiplərinə valideynlərin sağlamlıq səvyyəsi ilə yanaşı,xüsusən də anaların alkoqolizmə,narkotik maddələrə alışması ciddi mənfi təsir göstərir. Yəni yeni doğulan uşaqların orqanizmində həmin amillərin təsiri ilə müxtəlif xəstəlik və pozğunluqlar özünü göstərir.Kriminal psixologiyada cinayətkarın şəxsiyyəti ilə onun sosial mühitinin qarşılıqlı əlaqəsinə kompleks hlda yanaşma, yəni mühit və şəxsiyyətin müxtəlif çalarları münasibətlər sistemini ətraflı öyrənmək və nəzərə almaq lazımdır. Təsadüfi deyildir ki, cinayətkarlığın strukturu və vəziyyəti və inkişaf dinamikası araşdırılarkən nəinki cinayət faktları, həm də cinayətkarlar kontingenti, başqa sözlə, cinayətkar qrup və ya dəstə də ətraflı öyrənilir.Bu yolla əldə edilən faktların eləcə də subyektiv amillərin ümumiləşdirilməsi cinayətkarlığın dinamikasını da daha dəqiq sürətdə proqnozlaşdırmağa imkan verir. Həm də cinayətkarlığın sosial proseslərə təsirini də müəyyən etməyə imkan verir.Eləcə də cinayətkarlığa qarşı mübarizəni əsaslı sürətdə təşkil etməyə imkan verir. Buna görə də cinayətkarların şəxsiyyətini, onların psixoloji xüsusiyyətlərini öyrənmək kriminal psixologiya üçün əhəmiyyət kəsb edir. Kriminal psixologiya üçün bir cəhətdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir ki,ümumən cəmiyyətdə,ya ölkədə hər hansı bir bölgədə cinayətkar davranışa meyilli şəxsiyyət tipi nə dərəcədə yayılmışdır və belə tiplər cəmiyyətin digər üzvləri ilə necə rəftar edirlər,onlara nə dərəcədə uyğunlaşa bilirlər. Bununla bərabər,cinayətkar davranışa meyilli şəxslərin təşəkkülünün sosial- iqtisadi, sosial-psixoloji səbəb və şəraiti necədir? Buna görə də kriminal psixologiyanın mühüm vəzifələrindən biri şəxsiyyəti cinayətkar davranışa sövq edən daxili və xarici təhrikləri, onların müəyyən xarici aləm faktorları ilə çuğlaşaraq hər bir fərd üçün kriminogen şərait yaratması məsələsini ətraflı araşdırmaqdı. Kriminal psixologiyada sistemli yanaşma sahəsində cinayətkarın psixoloji xüsusiyyətləri daha ətraflı öyrənilir və praktik əhəmiyyətli nəticələr əldə edilir. Həmin yanaşmanın başlıca cəhətləri aşağıdakılardan ibarətdir;
- Hüquq pozğunluğuna xüsusən də cinayətkar davranışa yol verənlərin şəxsiyyəti mürəkkəb iyerarxik sistem kimi tədqiq edilir və həmin sistemdə cinayətkar davranışla birbaşa əlaqəsi olan elementlər ayırd edilir.
- Qanun pozanların,cinayətkar davranışa yol verənlərin şəxsiyyəti onların fəaliyyəti, sosial şəraitlə qarşılıqlı münasibətləri vasitəsilə dərk edilir, öyrənilir.
- Şəxsiyyət və onun fəaliyyəti ilə yanaşı, tədqiqatın araşdırmanın mühüm tərkib hissələrindən biri də fərdi əhatə edən mühit, xüsusən də sosial mikromühit olmalıdır.
Qeyd edilən cəhətlər onu göstərir ki, kriminal psixologiyanın predmenti çox mürəkkəb və çoxcəhətlidir, burada hüquq pozğunluqlarının psixoloji mexanizmlərinin,cinayətkarların psixoloji xüsusiyyətlərini öyrənmək önəmli yer tutur və bu sahə əldə edilən elmi nəticələr hüquqazidd davranışla mübariza işində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir
Kriminal psixologiyada tətbiq edilən metodlar
Cinayətkarlığın proqnozlaşdırılması metodları
Cinayətkarın proqnozu dedikdə onun gələcək vəziyyəti və müəyyən dövr ərzində profilaktik imkanları,cinayətkarlığa başqa vasitələrlə təsir göstərmək haqda ehtimalı mühakimə nəzərdə tutulur. Cinayətkarlığın proqnozlaşdırılmasında üç əsas metoddan istifadə edilir.
Ekstrapolyasiya metodu
Bu zaman proqnozlaşdırılan obyektin tarixi öyrənilir və onun inkişafının qanunauyğunluğu,keçmiş və bugünkü,inkişafı nəzərə alınır.Və bu əsasda onun gələcək vəziyyəti proqnoz edilir.Bunun üçün bilavasitə proqnoz edilən dövrdən əvvəl mövcud olan vəziyyət aydınlaşdırılır,illər üzrə müəyyən dövr üçün dinamik sıralar yaradılır. Əhatə etdiyi zamandan asılı olaraq cinayətkarlığın proqnozunun üç növü fərqləndirilir;
- 1-Qısamüddətli proqnozlaşdırma-Bir ildən üç ilə qədər aparılan proqnozdur. Bu zaman cinayətkarlıqda yaxın gələcəkdə baş verəcək dəyişikliklər onların istiqamətləri haqqında elmi fikir söylənilir.
- 2-Ortamüddətli proqnozlaşdırma-4 ildən 10 ilə qədər olan dövrü əhatə edir. Bu cür proqnoz nisbət böyük zaman intervalında həyata keçirilir,cinayətkarlıqla mübarizə strategiyasını müəyyən edir.
- 3-Uzunmüddətli proqnozlaşdırma- 10 ildən artıq aparılan proqnozu nəzərdə tutur. Belə proqnoz bütövlükdə cinayətkarlığın səviyyəsi və quruluşu ilə cəmiyyətin sosial-iqtisadi və mədən inkişaf səviyyəsi arasındakı əlaqənin təhlilinə əsaslanır.
Proqnoz edilən müddətin intervalı böyüdükcə səhvin də miqyası genişlənir.
Ekspert qiymətləndirmə metodu
Stajına,peşəkarlıq dərəcəsinə,maraq dairəsinə,biliyinə və s. əlamətlərinə görə xüsusi seçilmiş elmi və praktik işçilərin cinayətkarlığın və onun növlərinin gələcək parametrlərinə, onun dəyişmə prosesinə təsir göstərən hadisə və proseslər haqqında ümumiləşdirilmiş fikridir.Bu metodun üstünlüyü ondadır ki,yüksək ixtisaslı peşə sahibləri proqnozlaşdırılan hadisə haqqında fikir söyləyərkən təkcə rəsmi məlumatlardan deyil, həm də özlərinin təcrübə intuisiyasından istifadə edirlər.
Modelləşdirmə metodu
Cinayətkarlığa cidi təsir göstərən amillər kompleksinin qarşılıqlı təsiri əsasında cinayətkarlığın inkişafını təsvir edən riyazi düsturlardır. Sosial hadisələrin tədqiqində model,məntiqi,yaxud şərhi simvollar formasında ifadə olunur. Modelləşdirmənin ən geniş forması riyazi modelləşdirmədir.
Xarici keçidlər
- Криминология и психология
- Криминальная психология: проблемы и перспективы
İstinadlar
- Kriminologiya (PDF) (az.). 2023-05-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-05-05.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kriminal psixologiya Kriminal psixologiya huquq psixologiyasnin muhum sahelerinden biri olub huquq pozgunlugunun mexanizmlerini ve cinayet emeline yol veren huquqpozanlarin psixoloji xususiyyetlerini oyrenir Basqa sozle kriminal psixologiya ayri ayri sexslerde cinayetkar yonumun cinayetkarliga meyilliyin cinayet toretmek fikrinin niyyetinin yaranmasinin cinayetin hazirlanilmasi ve heyata kecirilmesinin elecede cinayetkar davranis streotipinin yaranmasinin psixoloji qanunauygunluqlarini oyrenir Kriminal psixologiyada cinayetkar davranisla bagli psixoloji xususiyyetlerinin oyrenilmesi zerureti her seyden evvel praktikanin telebleri ile sertlenir yeni cinayetkarliga qarsi mubarize aparmaq telebati ile baglidir Kriminal psixologiyada cinayetkar sexslerin hem de cinayetkar qruplarin strukturu psixoloji xususiyyetleri oyrenilir Kriminal psixologiyanin predmeti ve vezifeleriHuquqazidd niyetin yaranmasina insanin malik oldugu sinir sisteminin tipi xarakteri elecede intellekt ve suur seviyyesi de tesir edir Odur ki sexsiyyetin tesekkulunde bioloji ve sosial amillerin rolu hemin amilerin sosial inkisaf prosesindeki yerine ve movqeyine gore nezerden kecirilmelidir Dogrudur insanin tebii imkanlari cinsi xususiyyetleri sinir sisteminin tipleri anadan olarken movcud olur Lakin hemin anadangelme tebii imkanlara sinir tiplerine valideynlerin saglamliq sevyyesi ile yanasi xususen de analarin alkoqolizme narkotik maddelere alismasi ciddi menfi tesir gosterir Yeni yeni dogulan usaqlarin orqanizminde hemin amillerin tesiri ile muxtelif xestelik ve pozgunluqlar ozunu gosterir Kriminal psixologiyada cinayetkarin sexsiyyeti ile onun sosial muhitinin qarsiliqli elaqesine kompleks hlda yanasma yeni muhit ve sexsiyyetin muxtelif calarlari munasibetler sistemini etrafli oyrenmek ve nezere almaq lazimdir Tesadufi deyildir ki cinayetkarligin strukturu ve veziyyeti ve inkisaf dinamikasi arasdirilarken neinki cinayet faktlari hem de cinayetkarlar kontingenti basqa sozle cinayetkar qrup ve ya deste de etrafli oyrenilir Bu yolla elde edilen faktlarin elece de subyektiv amillerin umumilesdirilmesi cinayetkarligin dinamikasini da daha deqiq suretde proqnozlasdirmaga imkan verir Hem de cinayetkarligin sosial proseslere tesirini de mueyyen etmeye imkan verir Elece de cinayetkarliga qarsi mubarizeni esasli suretde teskil etmeye imkan verir Buna gore de cinayetkarlarin sexsiyyetini onlarin psixoloji xususiyyetlerini oyrenmek kriminal psixologiya ucun ehemiyyet kesb edir Kriminal psixologiya ucun bir cehetde xususi ehemiyyet kesb edir ki umumen cemiyyetde ya olkede her hansi bir bolgede cinayetkar davranisa meyilli sexsiyyet tipi ne derecede yayilmisdir ve bele tipler cemiyyetin diger uzvleri ile nece reftar edirler onlara ne derecede uygunlasa bilirler Bununla beraber cinayetkar davranisa meyilli sexslerin tesekkulunun sosial iqtisadi sosial psixoloji sebeb ve seraiti necedir Buna gore de kriminal psixologiyanin muhum vezifelerinden biri sexsiyyeti cinayetkar davranisa sovq eden daxili ve xarici tehrikleri onlarin mueyyen xarici alem faktorlari ile cuglasaraq her bir ferd ucun kriminogen serait yaratmasi meselesini etrafli arasdirmaqdi Kriminal psixologiyada sistemli yanasma sahesinde cinayetkarin psixoloji xususiyyetleri daha etrafli oyrenilir ve praktik ehemiyyetli neticeler elde edilir Hemin yanasmanin baslica cehetleri asagidakilardan ibaretdir Huquq pozgunluguna xususen de cinayetkar davranisa yol verenlerin sexsiyyeti murekkeb iyerarxik sistem kimi tedqiq edilir ve hemin sistemde cinayetkar davranisla birbasa elaqesi olan elementler ayird edilir Qanun pozanlarin cinayetkar davranisa yol verenlerin sexsiyyeti onlarin fealiyyeti sosial seraitle qarsiliqli munasibetleri vasitesile derk edilir oyrenilir Sexsiyyet ve onun fealiyyeti ile yanasi tedqiqatin arasdirmanin muhum terkib hisselerinden biri de ferdi ehate eden muhit xususen de sosial mikromuhit olmalidir Qeyd edilen cehetler onu gosterir ki kriminal psixologiyanin predmenti cox murekkeb ve coxcehetlidir burada huquq pozgunluqlarinin psixoloji mexanizmlerinin cinayetkarlarin psixoloji xususiyyetlerini oyrenmek onemli yer tutur ve bu sahe elde edilen elmi neticeler huquqazidd davranisla mubariza isinde xususi ehemiyyet kesb edirKriminal psixologiyada tetbiq edilen metodlarCinayetkarligin proqnozlasdirilmasi metodlari Cinayetkarin proqnozu dedikde onun gelecek veziyyeti ve mueyyen dovr erzinde profilaktik imkanlari cinayetkarliga basqa vasitelerle tesir gostermek haqda ehtimali muhakime nezerde tutulur Cinayetkarligin proqnozlasdirilmasinda uc esas metoddan istifade edilir Ekstrapolyasiya metodu Bu zaman proqnozlasdirilan obyektin tarixi oyrenilir ve onun inkisafinin qanunauygunlugu kecmis ve bugunku inkisafi nezere alinir Ve bu esasda onun gelecek veziyyeti proqnoz edilir Bunun ucun bilavasite proqnoz edilen dovrden evvel movcud olan veziyyet aydinlasdirilir iller uzre mueyyen dovr ucun dinamik siralar yaradilir Ehate etdiyi zamandan asili olaraq cinayetkarligin proqnozunun uc novu ferqlendirilir 1 Qisamuddetli proqnozlasdirma Bir ilden uc ile qeder aparilan proqnozdur Bu zaman cinayetkarliqda yaxin gelecekde bas verecek deyisiklikler onlarin istiqametleri haqqinda elmi fikir soylenilir 2 Ortamuddetli proqnozlasdirma 4 ilden 10 ile qeder olan dovru ehate edir Bu cur proqnoz nisbet boyuk zaman intervalinda heyata kecirilir cinayetkarliqla mubarize strategiyasini mueyyen edir 3 Uzunmuddetli proqnozlasdirma 10 ilden artiq aparilan proqnozu nezerde tutur Bele proqnoz butovlukde cinayetkarligin seviyyesi ve qurulusu ile cemiyyetin sosial iqtisadi ve meden inkisaf seviyyesi arasindaki elaqenin tehliline esaslanir Proqnoz edilen muddetin intervali boyudukce sehvin de miqyasi genislenir Ekspert qiymetlendirme metodu Stajina pesekarliq derecesine maraq dairesine biliyine ve s elametlerine gore xususi secilmis elmi ve praktik iscilerin cinayetkarligin ve onun novlerinin gelecek parametrlerine onun deyisme prosesine tesir gosteren hadise ve prosesler haqqinda umumilesdirilmis fikridir Bu metodun ustunluyu ondadir ki yuksek ixtisasli pese sahibleri proqnozlasdirilan hadise haqqinda fikir soyleyerken tekce resmi melumatlardan deyil hem de ozlerinin tecrube intuisiyasindan istifade edirler Modellesdirme metodu Cinayetkarliga cidi tesir gosteren amiller kompleksinin qarsiliqli tesiri esasinda cinayetkarligin inkisafini tesvir eden riyazi dusturlardir Sosial hadiselerin tedqiqinde model mentiqi yaxud serhi simvollar formasinda ifade olunur Modellesdirmenin en genis formasi riyazi modellesdirmedir Xarici kecidlerKriminologiya i psihologiya Kriminalnaya psihologiya problemy i perspektivyIstinadlarKriminologiya PDF az 2023 05 05 tarixinde PDF Istifade tarixi 2023 05 05