Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Veles və ya Volos (q.rus Велесъ, Волосъ) — slavyan mifologiyasının yüksək səviyyəsinə aid edilən, qədim slavyan tanrılarının adı.
| Veles | |
|---|---|
 | |
| Mifologiya | Slavyan |
| Cinsi | kişi[d] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Mifologiyası
Qədim Slavyan allahı Veles (Volos, vlas və s.) Perun kimi böyük əhəmiyyət daşısa da knyaz Vladimirin allahlar panteonuna daxil edilməmişdir. Lakin bütün hallarda Velesin bütü Kiyevdə olmuşdur. O knyaz şəhərində Poçaynı çayı yaxınlığında durudu. Bu fərq müəyyən sosial-siyasi məna daşıyırdı, Veles bütün rusiyanın (həmi dövrdəki Rusiya nəzərdə tutulur), Perun isə ancaq knyaz drujinası allahı hesab olunurdu.
V.N.Toporov və V.V.İvanov "vol", "vel" sözünün məna əhəmiyyətini (semantikasını) öyrənərək belə bir qənaətə gəlmişlər ki, bu söz hind mifologiyasındakı iblis Valu adına yaxındır.
İudaist və xristian mifologiyalarında Velial- iblis və şeytanı ifadə edir. O, iblisvari varlığı qeyri-varlıq yalan və dağıdıcılıq ruhu kimi məlumdur. "Zülmət övladları" İusus Xristosun rəqibi, İblisə (satan) bərabər, yunanca "dyavolos", rusca "çert" sözləri insan nəslinin düşmanı cəhənnəm padişahı, şeytanların hakim kimi nəzərə çatdırılır.
Baltik mifologiyasında Veles (Velnyas) iblisi və şeytan kimi göstərilir. O buynuzlu və dırnaqlıdır, daşda ağacda, heyvanda və s-də öz təcəssümünü tapa bilir. Velnyas su ildə musiqi və rəqslə əlaqədardır (Vesnyasın gözü bataqlıqda pəncərədir). Bəzən o axirət dünyasının qədim tanrısı kimi çıxış edir. Yer altı dünyanın, mal-qaranın allahı hesab olunan Velesin funksiyalarını yerinə yetirir. Ona "ölülər günü" - "veli" həsr olunmuşdur. "Vele" ölənlərin ruhu və yaxud kölgəsidir.
Bu sıraya öz mənşəyinə görə slavyan "vila"ları uyğun gəlir. Bəzi slavyan xalqlarında Veles ayı- oktyabr hesab olunur. Oktyabrın ölənlərin xatırlanması mərasiminin keçirdiyi gün Veles günü sayılırdı. Elə həmi vaxtda heyvanların sümüklərini mal-qaranın hamısı Vlasiyanın şərəfinə yandırılırdı.
Hind-Avropa ənənələrində axirət dünyası ölənlərin otlağı kim, qədim yunan Elisey çölü "valu" kökündən əmələ gəlmişdir ki, bu da "ölmək" deməkdir.
Artıq yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi Perunun rəqibi kimi Veles ilanların nümayəndəsi kimi çıxış edir. Görürük ki, saçın "uzun", "buruq" olması ifadəsi buradan yaranmışdır. Qədim Avropa mifologiyasında bu ideya səma başlanğıcı quşla- yer başlanğıcı- ilanın əbədi mübarizəsini əks etdirirdi. Belə süjetlərlə Misir, İran, Hindistan, Babilistan və s. qədim şərq ölkələrinin təsvirində rast gəlmək mümkündür. Sonralar o quşların və atların ilan qarşı mübarizəsini əks etdirən səhnələrdə də özünü göstərmişdir. Məsələn, Misir allahı quş (şahin) başlı Allah Qorun atda oturub əlindəki nizə ilə ilanı öldürməsi təsvir olunur. Rusiyada isə müqəddəs Georgi at üstündə ilanı öldürməsi səhnəsinə rast gəlmək olar. Əslində bütün hallarda burada ruhi başlanğıcla maddi başlanğıc arasında gedən əbədi mübarizə, eləcə də ümumi təzahürlərində xeyirlə şərin mübarizəsinin ifadəsini əks etdirməsi ilə özünü göstərir.
Qədim rus mənbələrində, o cümlədən Oleqin yunanlarla müqaviləsindən (967-ci il) başlayaraq, "keçmiş illərin povestinə" qədər Veles mal-qara allahı, ev heyvanlarının hamısı, hakimiyyət və mal-dövlət allahı kimi təqdim olunmuşdur. Yunanlarla müqvilədə Veles qızılla, Perun isə silaha aid edilirdi.
Velesin təcəssümü
Perun və Veles özlərində hərbi və təsərrüfat-təbiət xüsusiyyətlərinin və funksiyalarını təcəssüm etdirirlər. Onlar öz aralarında qorxulu təklükəli mifik iştirakçıları kimi əlaqədardılar. İldırım tanrısı Perun səmada, dağların zirvəsində məskunlaşmasına baxmayaraq özünün aşağıda yerdə yaşayan və ilanabənzər düşmənini daim təqib edir. Onların düşmənçiliyinin səbəbi, Velesin mal-qaranı, insanları, bəzi variantlarda isə İldırım allahının arvadının oğurlanmasıdır. Təqib edilən Veles ağac altında, daşların arxasında gizlənir, bəzən insana, ata inəyə çevrilir. Veleslə təkbətək döyüşdə ağacları kökündə çıxarır, daşları parça-parça edir, saysız hesabsız daşlar yağdırır. Qələbə məhsuldarlıq gətirən yağışla tamamlanır.
Xristianlıq qəbul edildikdən sonra Volos-Velesin oxşarı- müqəddəs Vlaysu Sovastysku meydana çıxmışdır. XIV əsrdə Novqoroda qədim Volos küçəsində(görünür burada onun bütü olmuşdur). Müqəddəs Vlasi kilsəsi tikilmişdir. Devrilmiş tanrının bütünün yerində tikilən orta əsrlər kilsəsi adətən o xristian müqəddəsinin adını daşıyırdı ki, o həqiqətən bütpərəst tanrısı əvəz etmişdi. Deməli, həmin müqəddəs qədim bütpərəst slavyan mifologiyasının müqəddəsinin xələfi hesab oluna bilərdi. Veles müqəddəs Vilası ilə əvəz olunmuşdur. Xristian təqvim bayramlarına nəzər yetirdikdə, orada da bütpərəst protiplərini görmək mümkündür. Müxtəlif slavyan tayfalarında bunu müşahidə etmək olar. Məsələn, Bolqarıstanda yeni il mərasimlərində 1-6 yanvarda 12 ağsaqqal heyvan və ev heyvanları maskaları geyərək müxtəlif kəndlərə gedərək (bəzən onları ayı adlandırırdılar) çoxsaylı ayin və mərasimləri nümayiş etdiridilər. Bolqarda müqəddəs Vlasinin son gücü 7 yanvar hesab olunurdu. Bu zaman Kolyadnikaların rəhbəri maskalarda gələn öz durjinasını qonaq edirdi. Ayı maskası məcbur idi. Çox ehtimal ki, mərasimdə iştirak edən müqəddəslər iki hissəyə bölünürdü: Birinci qrup yeni il gecəsi də daxil olmaqla gələcək məhsulu və evlənmə məsələrinə dair fala baxmağa həsr olunurdu. İkinci qrup isə yeni il gecəsindən başlayaraq mal-qara ilə, vəhşilərlə və "vels gününü" təmsil edirdi. Deməli, veles vəhşi heyvan və mal-qaranı təcəssüm etdirir. O meşənin çarı ayı obrazında, öküz obrazında, buynuzlu sərvətin nümayəndəsi kimi iştirak edirdi. Rusiyada veles- Vlasi kultu ayıya heyvanların sahibi inamı ilə əlaqələndirilirdi. Ümumiyyətlə Volos (Veles) canlı təbiətin təcəssümü (ayı, ilan və s.) hesab olunurdu. Tədqiqatçıların bəziləri bu fikirdədir ki, nə vaxtsa neolit cəmiyyətində Volosa meşənin sahibi kimi etiqad edilirdi, ovçuluq qəniməti allahı olaraq ayı simasında təsəvvür olunurdu. Akademik B.A.Rıbakovun fikrincə ola bilər ki, onun əsil adının üzərində tabu qoyulmuşdur. Volos- tüklü, pırtlaşıq saçlı- sonrakı ayı isə- rusca "medved vedayuşiy" - balla əlaqədar başa düşülsün. Nə vaxtsa tülkülük mərasimlərdə də özünü göstərmişdir. Məsələn, Mərasim zamanı cadugər-kahin ov səhnəsi canlandırmaqdan ötəri vəhşi heyvan dərisinə bürünürdü. Sonrakı ayı ovçuları onun dərisindən maska kimi istifadə etmirdilər. Lakin ayı dərisi ritual paltarı kimi XIX əsrə qədər özünü qoruyub saxlaya bilmişdir.
XX əsrə qədər Veles
Etnoqrafların qeydlərinə inansaq XX əsrin ortalarına qədər Yeni il ərəfəsində köhnə illə vidalaşarkən kəndlərdə adətən xeyli mifoloji hekayətləri oxutdururdular. Ənənəyə gəldikdə isə əksər slavyan xalqlarında Yeni il Veles bayramı hesab olunurdu. Yeni il mahnı, rəqs bayramları da bu ad altında keçdiyindən çox vaxt Velesi mahnı hekayət bir sözlə poeziya hamisi hesab edilirdilər. Ritual poeziyasının ifaçıları tam hüquqla "Velesin nəvələri " adlandırıla bilərdilər. "İqor polklu dastanın"da da bu sözlərə rast gəlmək mümkündür.
Xristianlığa qədər bütpərəst slavyanların ali tanrıları içərisində Peruna qarşı dura bilən, onun rəqibi kimi tanınan tanrılarından biri Volos (Veles) hesab olunur.
Kult
Salnamədə Volos "mal-qara tanrısı" kimi səciyyələndirilir. Bu isə imkan verir ki, kultun ən zəruri tərəfini başa düşəsən. Volos maldarlığın, məhsuldarlığın və sərvətin hamisi olmuşdur. Belə hesab edirlər ki, Volos kultu slavyanların vəhşi heyvanları əhilləşdirdiyi vaxt meydana gəlmişdir. Elə həmi dövrdə qəbilənin əsas və başlıca sərvəti mal-qara olmuşdur. Bu isə tunc dövrünə təsadüf edir.
Slavyan mifologiyasının tədqiqatçılarının əsas diqqəti ona yönəldilir ki, Şərqi slavyanların dini etiqadları özlündə təbiət əcdadlar kultu olmuşdur. Perus, Volos və digər tanrıların obrazlarını təhlil etməklə dediklərimizə əminlik yarada bilər. Bəzi tədqiqatçılar onun "ölülər kultu" ilə əlaqəsinin qədim dövrdə geniş yayıldığını irəli sürürlər.
Əgər Volos - mal-qara hamisidirsə. bəs Boyana "İqor polku dastanı"nda verilən adı, necə qiymətləndirmək olar? Orada Boyan "Volosun nəvəsi" adlandırılır. Görünür, mal-qara hamisi həm də çobanların allahı və çoban poeziyasının tanrısı olmuşdur. Məşhur tədqiqatçı xalq nəğmələrinin birində "velas" (volos) sözünün çoban mənasında işləndiyini qeyd etmişdir. Digər tədqiqatçı E.V.Aniçkovun fikrincə isə maldarlıq tanrısı Volos eyni zamanda ticarət və mədəniyyət tanrısı da ola bilərdi.
Salnaməçi Nestor "keçmiş illərin povesti"ndə knyaz Vladimirin allahlar panteonundakı tanrıları sadalayarkən vacib adlardan biri kimi Volosu da qeyd edir. Volosa bütün şərqi slavyan ərazilərində etiqad edirdilər: N.M.Qalkovski ona diqqət yetirmişdir ki, şərqi slavyanların dini etiqadlarının əsasında təbiət kultu və əcdadlar kultu dururdu. Bu fikrə Perun Volos(Veles) və digər allahların obrazlarını təhlil etmək sayəsində gəlmək mümkündür.
Kiyevdə Volosun bütü təpədə, yüksəklikdə qoyulmuşdu, aşağıda isə yəni Podolda çay sahilində artıq digər tanrılara qarşı birinici növbədə isə Peruna qarşı qoyulmuşdur.
İstinadlar
- Белякова Г.С.Славянская мифология. М., "Просвещение", 1995, с. 83
- Мифи народов мира. т. 1. с. 227
- Гальковский Н.М.Борьба христианства с остатками язычества в дрэвней Руси. В 3-х т. 1. с. 1
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Veles ve ya Volos q rus Veles Volos slavyan mifologiyasinin yuksek seviyyesine aid edilen qedim slavyan tanrilarinin adi VelesMifologiya SlavyanCinsi kisi d Vikianbarda elaqeli mediafayllarMifologiyasiQedim Slavyan allahi Veles Volos vlas ve s Perun kimi boyuk ehemiyyet dasisa da knyaz Vladimirin allahlar panteonuna daxil edilmemisdir Lakin butun hallarda Velesin butu Kiyevde olmusdur O knyaz seherinde Pocayni cayi yaxinliginda durudu Bu ferq mueyyen sosial siyasi mena dasiyirdi Veles butun rusiyanin hemi dovrdeki Rusiya nezerde tutulur Perun ise ancaq knyaz drujinasi allahi hesab olunurdu V N Toporov ve V V Ivanov vol vel sozunun mena ehemiyyetini semantikasini oyrenerek bele bir qenaete gelmisler ki bu soz hind mifologiyasindaki iblis Valu adina yaxindir Iudaist ve xristian mifologiyalarinda Velial iblis ve seytani ifade edir O iblisvari varligi qeyri varliq yalan ve dagidiciliq ruhu kimi melumdur Zulmet ovladlari Iusus Xristosun reqibi Iblise satan beraber yunanca dyavolos rusca cert sozleri insan neslinin dusmani cehennem padisahi seytanlarin hakim kimi nezere catdirilir Baltik mifologiyasinda Veles Velnyas iblisi ve seytan kimi gosterilir O buynuzlu ve dirnaqlidir dasda agacda heyvanda ve s de oz tecessumunu tapa bilir Velnyas su ilde musiqi ve reqsle elaqedardir Vesnyasin gozu bataqliqda penceredir Bezen o axiret dunyasinin qedim tanrisi kimi cixis edir Yer alti dunyanin mal qaranin allahi hesab olunan Velesin funksiyalarini yerine yetirir Ona oluler gunu veli hesr olunmusdur Vele olenlerin ruhu ve yaxud kolgesidir Bu siraya oz menseyine gore slavyan vila lari uygun gelir Bezi slavyan xalqlarinda Veles ayi oktyabr hesab olunur Oktyabrin olenlerin xatirlanmasi merasiminin kecirdiyi gun Veles gunu sayilirdi Ele hemi vaxtda heyvanlarin sumuklerini mal qaranin hamisi Vlasiyanin serefine yandirilirdi Hind Avropa enenelerinde axiret dunyasi olenlerin otlagi kim qedim yunan Elisey colu valu kokunden emele gelmisdir ki bu da olmek demekdir Artiq yuxarida qeyd etdiyimiz kimi Perunun reqibi kimi Veles ilanlarin numayendesi kimi cixis edir Goruruk ki sacin uzun buruq olmasi ifadesi buradan yaranmisdir Qedim Avropa mifologiyasinda bu ideya sema baslangici qusla yer baslangici ilanin ebedi mubarizesini eks etdirirdi Bele sujetlerle Misir Iran Hindistan Babilistan ve s qedim serq olkelerinin tesvirinde rast gelmek mumkundur Sonralar o quslarin ve atlarin ilan qarsi mubarizesini eks etdiren sehnelerde de ozunu gostermisdir Meselen Misir allahi qus sahin basli Allah Qorun atda oturub elindeki nize ile ilani oldurmesi tesvir olunur Rusiyada ise muqeddes Georgi at ustunde ilani oldurmesi sehnesine rast gelmek olar Eslinde butun hallarda burada ruhi baslangicla maddi baslangic arasinda geden ebedi mubarize elece de umumi tezahurlerinde xeyirle serin mubarizesinin ifadesini eks etdirmesi ile ozunu gosterir Qedim rus menbelerinde o cumleden Oleqin yunanlarla muqavilesinden 967 ci il baslayaraq kecmis illerin povestine qeder Veles mal qara allahi ev heyvanlarinin hamisi hakimiyyet ve mal dovlet allahi kimi teqdim olunmusdur Yunanlarla muqvilede Veles qizilla Perun ise silaha aid edilirdi VelesVelesin tecessumuPerun ve Veles ozlerinde herbi ve teserrufat tebiet xususiyyetlerinin ve funksiyalarini tecessum etdirirler Onlar oz aralarinda qorxulu teklukeli mifik istirakcilari kimi elaqedardilar Ildirim tanrisi Perun semada daglarin zirvesinde meskunlasmasina baxmayaraq ozunun asagida yerde yasayan ve ilanabenzer dusmenini daim teqib edir Onlarin dusmenciliyinin sebebi Velesin mal qarani insanlari bezi variantlarda ise Ildirim allahinin arvadinin ogurlanmasidir Teqib edilen Veles agac altinda daslarin arxasinda gizlenir bezen insana ata ineye cevrilir Velesle tekbetek doyusde agaclari kokunde cixarir daslari parca parca edir saysiz hesabsiz daslar yagdirir Qelebe mehsuldarliq getiren yagisla tamamlanir Xristianliq qebul edildikden sonra Volos Velesin oxsari muqeddes Vlaysu Sovastysku meydana cixmisdir XIV esrde Novqoroda qedim Volos kucesinde gorunur burada onun butu olmusdur Muqeddes Vlasi kilsesi tikilmisdir Devrilmis tanrinin butunun yerinde tikilen orta esrler kilsesi adeten o xristian muqeddesinin adini dasiyirdi ki o heqiqeten butperest tanrisi evez etmisdi Demeli hemin muqeddes qedim butperest slavyan mifologiyasinin muqeddesinin xelefi hesab oluna bilerdi Veles muqeddes Vilasi ile evez olunmusdur Xristian teqvim bayramlarina nezer yetirdikde orada da butperest protiplerini gormek mumkundur Muxtelif slavyan tayfalarinda bunu musahide etmek olar Meselen Bolqaristanda yeni il merasimlerinde 1 6 yanvarda 12 agsaqqal heyvan ve ev heyvanlari maskalari geyerek muxtelif kendlere gederek bezen onlari ayi adlandirirdilar coxsayli ayin ve merasimleri numayis etdiridiler Bolqarda muqeddes Vlasinin son gucu 7 yanvar hesab olunurdu Bu zaman Kolyadnikalarin rehberi maskalarda gelen oz durjinasini qonaq edirdi Ayi maskasi mecbur idi Cox ehtimal ki merasimde istirak eden muqeddesler iki hisseye bolunurdu Birinci qrup yeni il gecesi de daxil olmaqla gelecek mehsulu ve evlenme meselerine dair fala baxmaga hesr olunurdu Ikinci qrup ise yeni il gecesinden baslayaraq mal qara ile vehsilerle ve vels gununu temsil edirdi Demeli veles vehsi heyvan ve mal qarani tecessum etdirir O mesenin cari ayi obrazinda okuz obrazinda buynuzlu servetin numayendesi kimi istirak edirdi Rusiyada veles Vlasi kultu ayiya heyvanlarin sahibi inami ile elaqelendirilirdi Umumiyyetle Volos Veles canli tebietin tecessumu ayi ilan ve s hesab olunurdu Tedqiqatcilarin bezileri bu fikirdedir ki ne vaxtsa neolit cemiyyetinde Volosa mesenin sahibi kimi etiqad edilirdi ovculuq qenimeti allahi olaraq ayi simasinda tesevvur olunurdu Akademik B A Ribakovun fikrince ola biler ki onun esil adinin uzerinde tabu qoyulmusdur Volos tuklu pirtlasiq sacli sonraki ayi ise rusca medved vedayusiy balla elaqedar basa dusulsun Ne vaxtsa tulkuluk merasimlerde de ozunu gostermisdir Meselen Merasim zamani caduger kahin ov sehnesi canlandirmaqdan oteri vehsi heyvan derisine burunurdu Sonraki ayi ovculari onun derisinden maska kimi istifade etmirdiler Lakin ayi derisi ritual paltari kimi XIX esre qeder ozunu qoruyub saxlaya bilmisdir Velesin muasir butu CexiyadaXX esre qeder VelesEtnoqraflarin qeydlerine inansaq XX esrin ortalarina qeder Yeni il erefesinde kohne ille vidalasarken kendlerde adeten xeyli mifoloji hekayetleri oxutdururdular Eneneye geldikde ise ekser slavyan xalqlarinda Yeni il Veles bayrami hesab olunurdu Yeni il mahni reqs bayramlari da bu ad altinda kecdiyinden cox vaxt Velesi mahni hekayet bir sozle poeziya hamisi hesab edilirdiler Ritual poeziyasinin ifacilari tam huquqla Velesin neveleri adlandirila bilerdiler Iqor polklu dastanin da da bu sozlere rast gelmek mumkundur Xristianliga qeder butperest slavyanlarin ali tanrilari icerisinde Peruna qarsi dura bilen onun reqibi kimi taninan tanrilarindan biri Volos Veles hesab olunur KultSalnamede Volos mal qara tanrisi kimi seciyyelendirilir Bu ise imkan verir ki kultun en zeruri terefini basa dusesen Volos maldarligin mehsuldarligin ve servetin hamisi olmusdur Bele hesab edirler ki Volos kultu slavyanlarin vehsi heyvanlari ehillesdirdiyi vaxt meydana gelmisdir Ele hemi dovrde qebilenin esas ve baslica serveti mal qara olmusdur Bu ise tunc dovrune tesaduf edir Slavyan mifologiyasinin tedqiqatcilarinin esas diqqeti ona yoneldilir ki Serqi slavyanlarin dini etiqadlari ozlunde tebiet ecdadlar kultu olmusdur Perus Volos ve diger tanrilarin obrazlarini tehlil etmekle dediklerimize eminlik yarada biler Bezi tedqiqatcilar onun oluler kultu ile elaqesinin qedim dovrde genis yayildigini ireli sururler Eger Volos mal qara hamisidirse bes Boyana Iqor polku dastani nda verilen adi nece qiymetlendirmek olar Orada Boyan Volosun nevesi adlandirilir Gorunur mal qara hamisi hem de cobanlarin allahi ve coban poeziyasinin tanrisi olmusdur Meshur tedqiqatci xalq negmelerinin birinde velas volos sozunun coban menasinda islendiyini qeyd etmisdir Diger tedqiqatci E V Anickovun fikrince ise maldarliq tanrisi Volos eyni zamanda ticaret ve medeniyyet tanrisi da ola bilerdi Salnameci Nestor kecmis illerin povesti nde knyaz Vladimirin allahlar panteonundaki tanrilari sadalayarken vacib adlardan biri kimi Volosu da qeyd edir Volosa butun serqi slavyan erazilerinde etiqad edirdiler N M Qalkovski ona diqqet yetirmisdir ki serqi slavyanlarin dini etiqadlarinin esasinda tebiet kultu ve ecdadlar kultu dururdu Bu fikre Perun Volos Veles ve diger allahlarin obrazlarini tehlil etmek sayesinde gelmek mumkundur Kiyevde Volosun butu tepede yukseklikde qoyulmusdu asagida ise yeni Podolda cay sahilinde artiq diger tanrilara qarsi birinici novbede ise Peruna qarsi qoyulmusdur IstinadlarBelyakova G S Slavyanskaya mifologiya M Prosveshenie 1995 s 83 Mifi narodov mira t 1 s 227 Galkovskij N M Borba hristianstva s ostatkami yazychestva v drevnej Rusi V 3 h t 1 s 1