Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Perun — Slavyanların Tanrılar Panteonu. Şimşək və müharibə tanrısıdır. Hindlilərin İndrasını xatırladır. Mifik təsəvvürə görə, şimşəyin çaxması ilə göydə şərlə xeyir arasında müharibə başlayır, belə zənn edirlər ki, bu zaman yerin hansı hissəsindəsə iki xalq bir-biri ilə vuruşur. Perun (İndra) davaları idarə edir, bəzən sərkərdə kimi təsvir edilir.
Slavyan bütpərəst tanrıları
Başqa xalqlarda olduğu kimi slavyanlar öz tanrıları Perun haqqında olan mifləri nəsildən-nəsilə şifahi şəkildə ötürmüşlər. Ona görə də slavyan xalqları öz yaddaşına həmin tanrılar haqqında yaranmış mifoloji süjetləri birdəfəlik köçürtmüşdür. Tanrıların adı ilə bir çox mövhumat prinsipləri, mərasimlər, bayramlar və oyunlar əlaqədardır. Lakin tədricən onlardan bəziləri (o cümlədən, Perun, Volos, Svaroq, Mokoş) unudulmuş, digəri yeni adlarla adlanmış, bəzi allahlar haqqında (o cümlədən Kupala, Yarile. Kolyada və s.) xurfat rus kəndlərində XIX əsrə qədər mövcudluğunu qoruyub saxlamışdır. Bunu cin, qulyabanı, su pərisi haqqında yayılmış xurafata da aid etmək olar.
Lado, Çur, Noviy(gün) adları uzun müddət nəğmələrdə, atalar sözlərində varlığını saxlamışdır.
Şifahi ənənələrlə yanaşı qədim slavvyan tanrıları haqqında məlumatlara yazılı mənbələrdə, xüsusilə salnamələrdə həmçinin günümüzə qədər gəlib çıxan qədim slavyanlar haqqında tarixi sənədlərdə də rast gəlmək mümkündür. Məsələn, hələ xristianlığın qəbul edilməsinə qədər Kiyevdə knyaz Vladimir pərəstiş obyekti kimi bəzi bütpərəst tanrılar üçün bütlər qoydurmuşdur ki, bunun haqqında da salnamələrdə xeyli məlumatlar mövcuddur. Əgər knyazlardan İqor və Oleqin yunanlarla bağladığı müqavilə-andlar olmasıydı, o zaman bir çoxu Perun Xors, Dajboq, Mokoş, , Simarql haqqında çox az şey bilərdi.
Slavyan büdpərəst tanrıları haqqında xeyli məlumatı salnaməçi Nestor "Keçmiş illərin povesti" adlı salnamədə verir. Oözü də mifoloji materialı bizə qədər gəlib çatmayan salnamələrdən götürmüşdür. Lakin eyni zamanda hələ Nestorda, həm də salnaməçilərin sonrakı nəsillərində, o cümlədən, Nikonovski, Arxengelski, Sofiyski İpatyevski, Qustınski və s. də bir sıra bütpərəst slavyan adlarına rast gəlmək olar. Salnamələr ya harada tapıldığı (salnamənin əldə edildiyi yer adları) yerlə, ya da kimə mənsub olması ilə zəmanəmizə gəlib çatmışdır.
Ali və ibtidai mifologiya
Ənənəvi olaraq mifologiyanı iki hissəyə ali və ibtidai hissələrə bölürlər. Ali mifologiya dedikdə adətən tanrılar və qəhrəmanlar haqqında miflər nəzərdə tutulur. İbtidai mifologiya isə, müxtəlif təbiət ruhları haqqında, ilahilik statusu hüququna malik olmayan mifoloji varlıqlar haqqında mifləri əhatə edir. Bu bölgü şərti xarakter daşıyır. Çünki ilahiliyin mahiyyətinin müəyyən edilməsi sahəsində müxtəlif baxışları mövcuddur. Ali və ibtidai mifologiyaların fərqli əlamətləri kimi bəzən ali mifologiyanın şüurlu mif yaradıcılığı (kahinlər, əgər xüsusi miflər sistemləşdiririlir) və ibtidai mifologiyanın isə kortəbii surətdə yaranması göstərilir. Beləliklə, ibtidai mifologiyadan fərqli olaraq ali mifologiyanın sujet, mövzu və obrazları ciddidir, müəyyəndir, birobrazlıdır.
Ali mifologiya ibtidaidən xeyli sonra, cəmiyyətin, sosial-qeyri bərabərliyi mərhələsinə keçid dövründə yaranmış və hakim sinfin ideologiyası rolunu oynamışdır. Mifoloji personajların ali və əhəmiyyətini müəyyən etməyə imkan verir.
Lakin slavyanların bütpərəst mifologiyasının tədqiq edərkən mənbələrin azlığına, bəzən isə ziddiyyətlərinə görə biz bu və ya digər personajın ilahi olmasını müəyyənləşdirməkdə çətinliklə rastlaşırıq. Məsələn, Kolyada tanrıdır yoxsa qışda keçirilən bayramların personajlarından biridir. Ona görə də tədqiqatçıların əksəriyyəti salnaməçilərin çoxunun slavyanların bütpərəst panteonuna daxil etdikləri tanrıları ali mifologiyaya daxil edirdilər. Bayram mərasimləri ilə əlaqədar olan ilahilər isə xüsusi qrupda müəyyənləşdirilir.
İbtidai mifologiyaya isə müxtəlif ruhlar aiddir. Slavyan, ali mifologiyasının tanrılar panteonunda mühüm yer tutan bütpərəst allahlarından Perun xüsusi qeyd edilməlidir.
Slavyan mifologiyası
Ümumiyyətlə, slavyan mifologiyasında kişi allahları sırasında adətən Perun, Svarojiçi daxil edirlər. Perun kosmik allah kimi ildırım, şimşək, qasırğa hadisələrinin idarə edən kimi tanınır. L.Niderlə geniş şəkildə yayılmış allah Perundan danışarkən onun təkcə rusların allahı olmadığını qeyd edir. Təsadüfü deyildir ki, Polab slavyanlarında Perun həftənin günlərinin adında əks olunmuşdur. Həftənin dördüncü günü - Perun günü adlanırdı.
Tədqiqatçıların fikrincə slavyan tanrısı Perun Litva tanrısı, Perkunas və latış tanrısı Perkonsla eynidir. Belə müqayisələrin sayını artırmaq da mümkündür. Qədim Hind eposu "Riqvedada" yağış, ildırım və şimşək allahı İndranın adlarından biri də Parjanya olmuşdur. Perun kutlu çox qədim zamanlardan məlum olsa da onun daha geniş surətdə yayılmasına alimlər VIII- IX əsrlərə aid edirlər. Perunun adını çox vaxt vahid və ali tanrı ideyası ilə əlaqələndirirlər. (Kitabların tərcüməsində slavyanlar çox vaxt yunan Zevsini və Roma Yupiterini Perun adı ilə tərcümə edirdilər). Perun sözünün etimologiyası M.Fasmerə görə "İldırım" sözünə uyğun gəlir. R. Yakobson, V.İvanov və başqa alimlərə görə bu söz hett sözü perunas - "qaya" sözü ilə eyniləşdirilir.
Bəzi faktlara görə Perun kultunun mənbəyinin tarixi hind-avropa dövrünə gedib çıxır. Perun allahının adına qədim rus salnamələrində və digər yazılı abidələrində tez-tez rast gəlmək mümkündür. "Keçmiş illərin povesti"ndə Perun adı 11 dəfə çəkilir. Yunanların çarı Leon və Aleksandr, slavyanların knyazı Oleqle sülh bağladılar. Oleqi rus qanunları üzrə and içməyə apardılar. Onlar silahlarına, allahları Peruna, mal-qara allahı Volos and içdilər və sülhü təsdiq etdilər.
Yaxud əsərin digər yerində deyilir: " Vladimir Kiyevdə təkbaşına knyazlıq etməyə başladı və sarayın arxasındakı təpədə ağacdan düzəldilmiş və başı gümüşdən, bığları qızıldan hazırlanmış Perunun, Xorsun, Dajboqun, Striboqun, Simarqlanın və Mokaşın bütlərini qoydu"
"Keçmiş illərin povesti"ndə deyilirdi: "Vladimir əmisi Dobrınyanı Novqoroda hakim təyin etdi. O, Novqorodda Volxov çayı üstündə büt ucaltı. Novqorodlular onu allah hesab etdiklərinə görə qurban gətirdilər".
Perun haqqında məlumatlara digər salnamələrdə də rast gəlmək mümkündür. Perun kultu Kiyev Rusunda geniş yayılmışdı. N.M.Karamzin "Rusiya dövlətinin tarixi" əsərinin birinci cildində yazırdı: "Rusiyada xristian dininin keçilməsinə qədər bütlər arasında birinci yeri İldırım allahı Perun tuturdu. Hələ XI əsrdə slavyanlar ona ali " Dünya hakimi" kimi itaət edirdilər. Onun bütü Kiyevdə Təpədə dururdu".
Kiyevdə knyaz dairələrinin Perun kultuna diqqəti qətiyyən şübhə doğura bilməz. "Bütpərəstlik və Qədim Rus" əsərində E.VAniçkov yazırdı ki, Perun kultu Kiyev İqor övladlarının drujina - knyaz kultu idi.
Vladimir Kiyevdə Peruna büt qoyduqdan sonra E.V.Aniçkovun yazdığına görə, Dobrınyanı Novqoroda göndərir ki, orada Perunun kultunu təsis etsin. E.V.Aniçkov bununla demək istəyirdi ki, Perunu Novqorodda tanımırdılar. Deməli, Perunun Kultu cənubu və şimalı birləşdirməli idi. Aniçkov yazırdı ki, digər rəsmi din qəbul edilən kimi Perunun kultu sürətlə unuduldu.
Ümumiyyətlə, slavyanların bütpərəstliyini tədqiq edən alimlər çoxdur. Onlardan biri də N. M. Qalkovskidir.
Müqəddəs ağac
Xristianlıq qəbul ediləndən sonra belə Vladimir Peruna xüsusi hörmətlə yanaşmışdır. Perunun bütünü digər bütlər kimi nə doğradılar, nə də yandırdılar, əksinə Kiyevdəki təpədən götürüb, 12 drujinin iştirakı ilə eskortla Dneprlə adaya yola saldılar. Görünür, bu ada da slavyanların əcdadları Peruna ibadət mərasimləri keçirirdilər. 1910-cu ildə və 1975-ci ildə Dneprdə arxeoloqlar tərəfindən bir sıra tapıntılar əldə edimişdir. Burada tapılan palıd gövdəsi ilə əlaqədar belə hesab edirdilər ki, bu palıd ritual mərasimləri keçirilməsinə xidmət edən müqəddəs ağac olmuşdur.
Nəyə görə bütpərəstlər qurban mərasimi Xortisa adasında keçirirdilər? sualını akademik B.A.Rıbakov belə izah edirdi. Burada çətin və qorxulu yoldan sonra Kiyev karvanları dayanırdılar və Peruna qurban verirdilər. Ola bilər ki, həmin mərasim Bizans imperatoru Konstantin Baqryanarodnıy tərəfindən təsvir olunmuşdur. O Dneprə səyahət etmişdir və gördüklərini təsvir etmişdir. "Dneprlə hərəkət edərək ruslar müqəddəs Qriqori adlanan adaya çay çatırlar. Bu adada onlar qurban vermə mərasimi keçirirlər. Orada nəhəng bir palıd ağacı vardır. Qurbanlıq üçün diri xoruzlar gətirirlər. Palıdın ətrafında oxlar, çörək parçaları, ət və kimin nəyi varsa adətə görə onu qoyurlar. Xoruzlara görə, onu kəsmək, yemək və ya diri buraxmaq üstündə püşk atırlar."
Qustinskinin salnaməsində deyilir ki, Perunun bütxanəsində əbədi od saxlanılırdı. Eyni zamanda müqəddəs ocağa ancaq palıddan olan odunlar atılırdı. Əgər, hər hansı bir kahinin günahı ucbatından od sönürdüsə, həmin kahin mütləq öldürürdü.
Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Qustınski salnaməsi sonrakı dövrlərdə yazıldığından ona ehtiyatla yanaşmaq lazımdır. Slavyanların əcdadları tərəfindən Kiyev ətrafındakı təpələrdən birində yaradılmış Perun səcdəgahına bənzəri arxeoloqlar tərəfindən Novqorod yaxınlığında da aşkar edilmişdir.
Perunlarla əlaqədar keçirilən ritualların səciyyəvi cəhəti onların palıdla, palıd kolları ilə və Perunun bütxanəsini düzəltdikləri təpələrlə əlaqəsidir.
Perunun adlanması
Slavyanların yayılıb yaşadığı yerlərdə Perunun adı ilə bağlı təpə və dağ adları kifayət qədərdir. Bununla bərabər Slavyanlar arasında Perun haqqında miflər də geniş yayılmışdı. Perun haqqında mif tədricən belarus və digər slavyan xalqlarının ənənələrinə uyğun olaraq bərpa edilir. Burada ildırımsaçan Perunla birləşir. (belarusca Pyerun- şimşək deməkdir). Perun əvvəlcə at üstündə oturmuş kimi, yaxud da cəng arabasında öz silahı ilə ilan görünüşlü düşməni vurur. Nağıldakı 3miulan, 3mey Qorınıç və s. bu qəbildəndir. Həmin düşmən Perundan gizlənir. Gizləndiyi yer isə ağac, heyvan, insan, daş və sudur. Mifin sonrakı transformasiyalarından Perun adı və onun rəqiblərinin adı dəyişə bilər lakin əsas sujet isə dəyişilməz qalır. Perun düşmən üzərindən qələbə çaldıqdan sonra sahələrə həyat rütubəti gətirən su azad edilir. Əlbəttə bu mif şimşəyin, tufanın mənşəyini izah edən etimoloji mif kimi də şərh oluna bilər.
Mifin qədimliyini sübut edən faktlardan biri orada baş verənlərin qədim hind eposu "Riqveda" ilə müqayisə edilməsidir. "Riqveda"da İndra iblislərlə mübarizə aparır. Özünün şimşəyi ilə əjdaha Vritranı öldürür. Vritra suyu dağlarda gizlətməklə torpağı məhsuldarlığın əsas amili olan sudan məhrum etmişdir.
Perunala əlaqədar olan mifik təsəvvürlərin öyrənilməsi "İqor polku" dastanındakı bəzi fraqmentləri başa düşməyə kömək edir. Orada düşmən qoşunların yaxınlaşması buludlarla müqayisə olunur.
O biri gün isə sökülən dan,
Al şəfəq verəndə xəbər işıqdan
Dənizdən sürünür qara buludlar-
Hey!Hey! Dörd günəşi udmaq qəsdi var,
Mavi şimşək çaxır qara buluddan,
Şimşək yox, gərəkdir gurlasın tufan!
Donda, Kayalada ıldırım çaxsın,
Qoy yağan yağış da ox ilə yağsın.
Hind-Avropa ənənələrində tufan tanrısı hərbi funksiya ilə əlaqələndirilirdi. Elə buna müvafiq olaraq o hərbi drujinanın və kişi kimi təsəvvür edirdilər. Qədim rus salnaməsinin təsvirinə görə onun ağac bütünün başı gümüşdən (ağarmış şəkildə), bığları isə qızıldan idi. Digər hind-avropa ənənələrinə görə şimşk allahının saqqalı mühüm əhəmiyyətə malik idi. Bu isə xüsusilə ikili etiqad dövründə Perunu əvəz edən "İlyanın saqqalı" ilə bağlı rus folkloru formulalarına dolayısı ilə aiddir. Perunun əsas silahı daşlar, baltalar və oxlardır.
Şimşək ildırım allahı Perunun oxları hesab olunurdu. Bu təsəvvürlərlə əlaqədar çoxsaylı atalar sözü yaranması da təsadüfi deyildir.
XIX əsrə qədər belaruslar arasında geniş yayılmış bir əfsanəyə görə Perun sol əlində ox qabı, sağ əli ilə atdığı oxlardan düşməni məhv edir və yanğın törədir. Belarus kəndliləri inanırlar ki, ildırım nəticəsində yaranan yanğın yerində möcüzəvi oxu yerin olduqca dəriyinliyinə gedir və yaxud 7 ildən sonra qara və yaxud qara-boz daş kimi üzə çıxır. Həmin daşlar, şimşəyə və yanğına qarşı vasitə kimi verilir.
Rus əfsanələrində Perun əmudla (toppuzla ) əlaqələndirilir. Təsadüfi deyildir ki, rus salnamələrində bu barədə geniş məlumata rast gəlmək mümkündür. Xristianlığı qəbul etdikdən sonra arxiyepiskop Yakim əmr edir ki, Perunun müqəddəs yerini dağıtsınlar və onun bütünü Volxova atsınlar. Bu zaman bir novqorudlu görür ki, Perunun müqəddəs yerinin dağıtsınlar və onun bütünü dalğa sahilə sıxışdırır. Novqorodlu ağacla onu itələyərək deyir: "Ey Perunçik doyunca yedin, içdin, indi isə uzaqlara üz".
Perun da digər bütpərəst allahlar kimi iblislər cərgəsinə salınmış, onlara aid olan müqəddəs yerlərdə pravoslav məbədləri tikilmişdir. Lakin Perun xalqın yaddaşında XVII əsrə qədər yaşamışdır. Əcnəbi səyahətçi 1654-cü ildə Rusiyada olmuş Adam Oleri yazırdı: Novqorodlular Perun adlı bütü olan bütpərəstlər idi. O, od tanrısı idi. Ruslar onu "Perun" adlandırırdılar Onun bütü olan yerdə monastır tikilmişdi və Perun monastırı adlanırdı. Tanrı insan surətində əlində ildırım oxu (şimşəyi), yaxud da şüası tutmuş kimi idi. Bu tanrıya etiqad əlaməti kimi palıd meşəsindən düzəldilən nə gecə, nə gündüz sönməyən oda saxlanılırdı. Əgər monastır xidmətçisi səhlənkarlıq ucbatından odu sönməyə imkan versəydi, öldürülürdü".
Zaman keçdikçə ildırım tanrısı Perunun funksiyaları xalq mədəniyyətində İlya peyğəmbərə verilmişdir. Əslinə qalanda İlya peyğəmbər Perunun xristian müavini olmuşdur. Hələ XX əsrdə Şərqi slavyanlarda belə bir inam mövcud idi ki, şimşəyi çaxmasının səbəbi İlya peyğənbərin səmada odlu arabada hərəkət etməsidir.
Perundan- peyğəmbər İlyadan belə bir maraqlı mifoloji motiv miras qalmışdır: İldırım çaxan zaman İlya (bəzi yerlərdə hesab edilir ki, bu tanrının özüdür) öz oxları ilə şər qüvvələri öldürür, onlar isə öz növbəsində qorxularından ağac altında atın qarnı altında, insanların paltarı altında gizlənirlər. Belaruslar indiyənə qədər deyirlər ki, Perun vurursa bu İlyadır şər qüvvələri əzir. Xalq nağıllarının birində belə nəql edilir: İlya şeytanla mübahisə edir. İlya deyir: - Mən səni öldürəcəm. Şeytan isə soruşur. Məni sən necə öldürəcən? Mən insanın altında gizlənəcəyəm.
Perun haqqında qədim etiqadları bərpa etməyə cəhd edən bəzi tətqiqatçılar belə bir nəticəyə gəldilər ki, İlyanın(yaxud allahın) şeytanla nağılavari mübahisəsi ildırım tanrısı Perunun hansısa qüdrətli rəqibi ilə mübarizəsi haqqında qədim slavyan mifinin yenidən dirçəlməsidir. Onlar belə hesab edirlər ki, bu sujet slavyan bütpərəstliyinin mərkəzi olmuşdur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Нидерле Л. Славянские древности (Пер. с чешского) М., 1956, с. 276-277
- Волошина Т.Ф. Фстапов С.Н Языческая мифология славян. Ростов н/Д. "феникс", с. 70
- Qədim rus ədəbiyyatı müntəxəbatı. B., Maarif, 1985, s.21
- Карамзин Н.М. История государства Российского. В двенадцати томах. М.Наука. 1989. Т. 1. с. 80
- Анчиков Е.В. Язычество и древняя Русь. Спб, 1914, с. 319
- Гальковский Н.М.Борьба христианства с остатками язычества в Древней Руси. И 3-ч т. Хфзьков, 1916, Т.1. с 23
- Ивакин Г.Ю. Священный дуб языческих славян. Сов.Этнография. 1979. №2. с. 106-115
- Рыбаков Б.А.История културы Древней Руси. Т. 1. М.Л., 1949, с. 366
- Багрянародный Константин. Об управленин империей. М.Наука, 1989, с. 49
- Седов В.В. Древнерусские святилища в Перыни. //Краткие сообщения института истории ьатериальной культуры им. Н.Я.Марра//, вып. 1, 1953, с. 92-103
- Лефкиевская Е.Мифы русского народа. М., Астрель, Аст. 200, с.22
- афанфсьев А.Н.Поэтические воззрения славян на природу.т.1 с.265-266
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Perun Slavyanlarin Tanrilar Panteonu Simsek ve muharibe tanrisidir Hindlilerin Indrasini xatirladir Mifik tesevvure gore simseyin caxmasi ile goyde serle xeyir arasinda muharibe baslayir bele zenn edirler ki bu zaman yerin hansi hissesindese iki xalq bir biri ile vurusur Perun Indra davalari idare edir bezen serkerde kimi tesvir edilir Perun Maksimilyan Antayalovic Persnyakovun teqdimatindaSlavyan butperest tanrilariBasqa xalqlarda oldugu kimi slavyanlar oz tanrilari Perun haqqinda olan mifleri nesilden nesile sifahi sekilde oturmusler Ona gore de slavyan xalqlari oz yaddasina hemin tanrilar haqqinda yaranmis mifoloji sujetleri birdefelik kocurtmusdur Tanrilarin adi ile bir cox movhumat prinsipleri merasimler bayramlar ve oyunlar elaqedardir Lakin tedricen onlardan bezileri o cumleden Perun Volos Svaroq Mokos unudulmus digeri yeni adlarla adlanmis bezi allahlar haqqinda o cumleden Kupala Yarile Kolyada ve s xurfat rus kendlerinde XIX esre qeder movcudlugunu qoruyub saxlamisdir Bunu cin qulyabani su perisi haqqinda yayilmis xurafata da aid etmek olar Lado Cur Noviy gun adlari uzun muddet negmelerde atalar sozlerinde varligini saxlamisdir Sifahi enenelerle yanasi qedim slavvyan tanrilari haqqinda melumatlara yazili menbelerde xususile salnamelerde hemcinin gunumuze qeder gelib cixan qedim slavyanlar haqqinda tarixi senedlerde de rast gelmek mumkundur Meselen hele xristianligin qebul edilmesine qeder Kiyevde knyaz Vladimir perestis obyekti kimi bezi butperest tanrilar ucun butler qoydurmusdur ki bunun haqqinda da salnamelerde xeyli melumatlar movcuddur Eger knyazlardan Iqor ve Oleqin yunanlarla bagladigi muqavile andlar olmasiydi o zaman bir coxu Perun Xors Dajboq Mokos Simarql haqqinda cox az sey bilerdi Slavyan budperest tanrilari haqqinda xeyli melumati salnameci Nestor Kecmis illerin povesti adli salnamede verir Oozu de mifoloji materiali bize qeder gelib catmayan salnamelerden goturmusdur Lakin eyni zamanda hele Nestorda hem de salnamecilerin sonraki nesillerinde o cumleden Nikonovski Arxengelski Sofiyski Ipatyevski Qustinski ve s de bir sira butperest slavyan adlarina rast gelmek olar Salnameler ya harada tapildigi salnamenin elde edildiyi yer adlari yerle ya da kime mensub olmasi ile zemanemize gelib catmisdir Ali ve ibtidai mifologiyaEnenevi olaraq mifologiyani iki hisseye ali ve ibtidai hisselere bolurler Ali mifologiya dedikde adeten tanrilar ve qehremanlar haqqinda mifler nezerde tutulur Ibtidai mifologiya ise muxtelif tebiet ruhlari haqqinda ilahilik statusu huququna malik olmayan mifoloji varliqlar haqqinda mifleri ehate edir Bu bolgu serti xarakter dasiyir Cunki ilahiliyin mahiyyetinin mueyyen edilmesi sahesinde muxtelif baxislari movcuddur Ali ve ibtidai mifologiyalarin ferqli elametleri kimi bezen ali mifologiyanin suurlu mif yaradiciligi kahinler eger xususi mifler sistemlesdiririlir ve ibtidai mifologiyanin ise kortebii suretde yaranmasi gosterilir Belelikle ibtidai mifologiyadan ferqli olaraq ali mifologiyanin sujet movzu ve obrazlari ciddidir mueyyendir birobrazlidir Ali mifologiya ibtidaiden xeyli sonra cemiyyetin sosial qeyri beraberliyi merhelesine kecid dovrunde yaranmis ve hakim sinfin ideologiyasi rolunu oynamisdir Mifoloji personajlarin ali ve ehemiyyetini mueyyen etmeye imkan verir Lakin slavyanlarin butperest mifologiyasinin tedqiq ederken menbelerin azligina bezen ise ziddiyyetlerine gore biz bu ve ya diger personajin ilahi olmasini mueyyenlesdirmekde cetinlikle rastlasiriq Meselen Kolyada tanridir yoxsa qisda kecirilen bayramlarin personajlarindan biridir Ona gore de tedqiqatcilarin ekseriyyeti salnamecilerin coxunun slavyanlarin butperest panteonuna daxil etdikleri tanrilari ali mifologiyaya daxil edirdiler Bayram merasimleri ile elaqedar olan ilahiler ise xususi qrupda mueyyenlesdirilir Ibtidai mifologiyaya ise muxtelif ruhlar aiddir Slavyan ali mifologiyasinin tanrilar panteonunda muhum yer tutan butperest allahlarindan Perun xususi qeyd edilmelidir Slavyan mifologiyasiUmumiyyetle slavyan mifologiyasinda kisi allahlari sirasinda adeten Perun Svarojici daxil edirler Perun kosmik allah kimi ildirim simsek qasirga hadiselerinin idare eden kimi taninir L Niderle genis sekilde yayilmis allah Perundan danisarken onun tekce ruslarin allahi olmadigini qeyd edir Tesadufu deyildir ki Polab slavyanlarinda Perun heftenin gunlerinin adinda eks olunmusdur Heftenin dorduncu gunu Perun gunu adlanirdi Tedqiqatcilarin fikrince slavyan tanrisi Perun Litva tanrisi Perkunas ve latis tanrisi Perkonsla eynidir Bele muqayiselerin sayini artirmaq da mumkundur Qedim Hind eposu Riqvedada yagis ildirim ve simsek allahi Indranin adlarindan biri de Parjanya olmusdur Perun kutlu cox qedim zamanlardan melum olsa da onun daha genis suretde yayilmasina alimler VIII IX esrlere aid edirler Perunun adini cox vaxt vahid ve ali tanri ideyasi ile elaqelendirirler Kitablarin tercumesinde slavyanlar cox vaxt yunan Zevsini ve Roma Yupiterini Perun adi ile tercume edirdiler Perun sozunun etimologiyasi M Fasmere gore Ildirim sozune uygun gelir R Yakobson V Ivanov ve basqa alimlere gore bu soz hett sozu perunas qaya sozu ile eynilesdirilir Bezi faktlara gore Perun kultunun menbeyinin tarixi hind avropa dovrune gedib cixir Perun allahinin adina qedim rus salnamelerinde ve diger yazili abidelerinde tez tez rast gelmek mumkundur Kecmis illerin povesti nde Perun adi 11 defe cekilir Yunanlarin cari Leon ve Aleksandr slavyanlarin knyazi Oleqle sulh bagladilar Oleqi rus qanunlari uzre and icmeye apardilar Onlar silahlarina allahlari Peruna mal qara allahi Volos and icdiler ve sulhu tesdiq etdiler Yaxud eserin diger yerinde deyilir Vladimir Kiyevde tekbasina knyazliq etmeye basladi ve sarayin arxasindaki tepede agacdan duzeldilmis ve basi gumusden biglari qizildan hazirlanmis Perunun Xorsun Dajboqun Striboqun Simarqlanin ve Mokasin butlerini qoydu Kecmis illerin povesti nde deyilirdi Vladimir emisi Dobrinyani Novqoroda hakim teyin etdi O Novqorodda Volxov cayi ustunde but ucalti Novqorodlular onu allah hesab etdiklerine gore qurban getirdiler Perun haqqinda melumatlara diger salnamelerde de rast gelmek mumkundur Perun kultu Kiyev Rusunda genis yayilmisdi N M Karamzin Rusiya dovletinin tarixi eserinin birinci cildinde yazirdi Rusiyada xristian dininin kecilmesine qeder butler arasinda birinci yeri Ildirim allahi Perun tuturdu Hele XI esrde slavyanlar ona ali Dunya hakimi kimi itaet edirdiler Onun butu Kiyevde Tepede dururdu Kiyevde knyaz dairelerinin Perun kultuna diqqeti qetiyyen subhe dogura bilmez Butperestlik ve Qedim Rus eserinde E VAnickov yazirdi ki Perun kultu Kiyev Iqor ovladlarinin drujina knyaz kultu idi Vladimir Kiyevde Peruna but qoyduqdan sonra E V Anickovun yazdigina gore Dobrinyani Novqoroda gonderir ki orada Perunun kultunu tesis etsin E V Anickov bununla demek isteyirdi ki Perunu Novqorodda tanimirdilar Demeli Perunun Kultu cenubu ve simali birlesdirmeli idi Anickov yazirdi ki diger resmi din qebul edilen kimi Perunun kultu suretle unuduldu Umumiyyetle slavyanlarin butperestliyini tedqiq eden alimler coxdur Onlardan biri de N M Qalkovskidir Muqeddes agacXristianliq qebul edilenden sonra bele Vladimir Peruna xususi hormetle yanasmisdir Perunun butunu diger butler kimi ne dogradilar ne de yandirdilar eksine Kiyevdeki tepeden goturub 12 drujinin istiraki ile eskortla Dneprle adaya yola saldilar Gorunur bu ada da slavyanlarin ecdadlari Peruna ibadet merasimleri kecirirdiler 1910 cu ilde ve 1975 ci ilde Dneprde arxeoloqlar terefinden bir sira tapintilar elde edimisdir Burada tapilan palid govdesi ile elaqedar bele hesab edirdiler ki bu palid ritual merasimleri kecirilmesine xidmet eden muqeddes agac olmusdur Muqeddes sayilan palid agacinin qaliqlari Neye gore butperestler qurban merasimi Xortisa adasinda kecirirdiler sualini akademik B A Ribakov bele izah edirdi Burada cetin ve qorxulu yoldan sonra Kiyev karvanlari dayanirdilar ve Peruna qurban verirdiler Ola biler ki hemin merasim Bizans imperatoru Konstantin Baqryanarodniy terefinden tesvir olunmusdur O Dnepre seyahet etmisdir ve gorduklerini tesvir etmisdir Dneprle hereket ederek ruslar muqeddes Qriqori adlanan adaya cay catirlar Bu adada onlar qurban verme merasimi kecirirler Orada neheng bir palid agaci vardir Qurbanliq ucun diri xoruzlar getirirler Palidin etrafinda oxlar corek parcalari et ve kimin neyi varsa adete gore onu qoyurlar Xoruzlara gore onu kesmek yemek ve ya diri buraxmaq ustunde pusk atirlar Qustinskinin salnamesinde deyilir ki Perunun butxanesinde ebedi od saxlanilirdi Eyni zamanda muqeddes ocaga ancaq paliddan olan odunlar atilirdi Eger her hansi bir kahinin gunahi ucbatindan od sonurduse hemin kahin mutleq oldururdu Lakin qeyd etmek lazimdir ki Qustinski salnamesi sonraki dovrlerde yazildigindan ona ehtiyatla yanasmaq lazimdir Slavyanlarin ecdadlari terefinden Kiyev etrafindaki tepelerden birinde yaradilmis Perun secdegahina benzeri arxeoloqlar terefinden Novqorod yaxinliginda da askar edilmisdir Perunlarla elaqedar kecirilen rituallarin seciyyevi ceheti onlarin palidla palid kollari ile ve Perunun butxanesini duzeltdikleri tepelerle elaqesidir Perunun adlanmasi Slavyanlarin yayilib yasadigi yerlerde Perunun adi ile bagli tepe ve dag adlari kifayet qederdir Bununla beraber Slavyanlar arasinda Perun haqqinda mifler de genis yayilmisdi Perun haqqinda mif tedricen belarus ve diger slavyan xalqlarinin enenelerine uygun olaraq berpa edilir Burada ildirimsacan Perunla birlesir belarusca Pyerun simsek demekdir Perun evvelce at ustunde oturmus kimi yaxud da ceng arabasinda oz silahi ile ilan gorunuslu dusmeni vurur Nagildaki 3miulan 3mey Qorinic ve s bu qebildendir Hemin dusmen Perundan gizlenir Gizlendiyi yer ise agac heyvan insan das ve sudur Mifin sonraki transformasiyalarindan Perun adi ve onun reqiblerinin adi deyise biler lakin esas sujet ise deyisilmez qalir Perun dusmen uzerinden qelebe caldiqdan sonra sahelere heyat rutubeti getiren su azad edilir Elbette bu mif simseyin tufanin menseyini izah eden etimoloji mif kimi de serh oluna biler Mifin qedimliyini subut eden faktlardan biri orada bas verenlerin qedim hind eposu Riqveda ile muqayise edilmesidir Riqveda da Indra iblislerle mubarize aparir Ozunun simseyi ile ejdaha Vritrani oldurur Vritra suyu daglarda gizletmekle torpagi mehsuldarligin esas amili olan sudan mehrum etmisdir Perunala elaqedar olan mifik tesevvurlerin oyrenilmesi Iqor polku dastanindaki bezi fraqmentleri basa dusmeye komek edir Orada dusmen qosunlarin yaxinlasmasi buludlarla muqayise olunur O biri gun ise sokulen dan Al sefeq verende xeber isiqdan Denizden surunur qara buludlar Hey Hey Dord gunesi udmaq qesdi var Mavi simsek caxir qara buluddan Simsek yox gerekdir gurlasin tufan Donda Kayalada ildirim caxsin Qoy yagan yagis da ox ile yagsin Hind Avropa enenelerinde tufan tanrisi herbi funksiya ile elaqelendirilirdi Ele buna muvafiq olaraq o herbi drujinanin ve kisi kimi tesevvur edirdiler Qedim rus salnamesinin tesvirine gore onun agac butunun basi gumusden agarmis sekilde biglari ise qizildan idi Diger hind avropa enenelerine gore simsk allahinin saqqali muhum ehemiyyete malik idi Bu ise xususile ikili etiqad dovrunde Perunu evez eden Ilyanin saqqali ile bagli rus folkloru formulalarina dolayisi ile aiddir Perunun esas silahi daslar baltalar ve oxlardir Simsek ildirim allahi Perunun oxlari hesab olunurdu Bu tesevvurlerle elaqedar coxsayli atalar sozu yaranmasi da tesadufi deyildir XIX esre qeder belaruslar arasinda genis yayilmis bir efsaneye gore Perun sol elinde ox qabi sag eli ile atdigi oxlardan dusmeni mehv edir ve yangin toredir Belarus kendlileri inanirlar ki ildirim neticesinde yaranan yangin yerinde mocuzevi oxu yerin olduqca deriyinliyine gedir ve yaxud 7 ilden sonra qara ve yaxud qara boz das kimi uze cixir Hemin daslar simseye ve yangina qarsi vasite kimi verilir Rus efsanelerinde Perun emudla toppuzla elaqelendirilir Tesadufi deyildir ki rus salnamelerinde bu barede genis melumata rast gelmek mumkundur Xristianligi qebul etdikden sonra arxiyepiskop Yakim emr edir ki Perunun muqeddes yerini dagitsinlar ve onun butunu Volxova atsinlar Bu zaman bir novqorudlu gorur ki Perunun muqeddes yerinin dagitsinlar ve onun butunu dalga sahile sixisdirir Novqorodlu agacla onu iteleyerek deyir Ey Peruncik doyunca yedin icdin indi ise uzaqlara uz Perun da diger butperest allahlar kimi iblisler cergesine salinmis onlara aid olan muqeddes yerlerde pravoslav mebedleri tikilmisdir Lakin Perun xalqin yaddasinda XVII esre qeder yasamisdir Ecnebi seyahetci 1654 cu ilde Rusiyada olmus Adam Oleri yazirdi Novqorodlular Perun adli butu olan butperestler idi O od tanrisi idi Ruslar onu Perun adlandirirdilar Onun butu olan yerde monastir tikilmisdi ve Perun monastiri adlanirdi Tanri insan suretinde elinde ildirim oxu simseyi yaxud da suasi tutmus kimi idi Bu tanriya etiqad elameti kimi palid mesesinden duzeldilen ne gece ne gunduz sonmeyen oda saxlanilirdi Eger monastir xidmetcisi sehlenkarliq ucbatindan odu sonmeye imkan verseydi oldurulurdu Zaman kecdikce ildirim tanrisi Perunun funksiyalari xalq medeniyyetinde Ilya peygembere verilmisdir Esline qalanda Ilya peygember Perunun xristian muavini olmusdur Hele XX esrde Serqi slavyanlarda bele bir inam movcud idi ki simseyi caxmasinin sebebi Ilya peygenberin semada odlu arabada hereket etmesidir Perundan peygember Ilyadan bele bir maraqli mifoloji motiv miras qalmisdir Ildirim caxan zaman Ilya bezi yerlerde hesab edilir ki bu tanrinin ozudur oz oxlari ile ser quvveleri oldurur onlar ise oz novbesinde qorxularindan agac altinda atin qarni altinda insanlarin paltari altinda gizlenirler Belaruslar indiyene qeder deyirler ki Perun vurursa bu Ilyadir ser quvveleri ezir Xalq nagillarinin birinde bele neql edilir Ilya seytanla mubahise edir Ilya deyir Men seni oldurecem Seytan ise sorusur Meni sen nece oldurecen Men insanin altinda gizleneceyem Perun haqqinda qedim etiqadlari berpa etmeye cehd eden bezi tetqiqatcilar bele bir neticeye geldiler ki Ilyanin yaxud allahin seytanla nagilavari mubahisesi ildirim tanrisi Perunun hansisa qudretli reqibi ile mubarizesi haqqinda qedim slavyan mifinin yeniden dircelmesidir Onlar bele hesab edirler ki bu sujet slavyan butperestliyinin merkezi olmusdur Hemcinin baxVolos Svaroq SvarojicilerIstinadlarNiderle L Slavyanskie drevnosti Per s cheshskogo M 1956 s 276 277 Voloshina T F Fstapov S N Yazycheskaya mifologiya slavyan Rostov n D feniks s 70 Qedim rus edebiyyati muntexebati B Maarif 1985 s 21 Karamzin N M Istoriya gosudarstva Rossijskogo V dvenadcati tomah M Nauka 1989 T 1 s 80 Anchikov E V Yazychestvo i drevnyaya Rus Spb 1914 s 319 Galkovskij N M Borba hristianstva s ostatkami yazychestva v Drevnej Rusi I 3 ch t Hfzkov 1916 T 1 s 23 Ivakin G Yu Svyashennyj dub yazycheskih slavyan Sov Etnografiya 1979 2 s 106 115 Rybakov B A Istoriya kultury Drevnej Rusi T 1 M L 1949 s 366 Bagryanarodnyj Konstantin Ob upravlenin imperiej M Nauka 1989 s 49 Sedov V V Drevnerusskie svyatilisha v Peryni Kratkie soobsheniya instituta istorii aterialnoj kultury im N Ya Marra vyp 1 1953 s 92 103 Lefkievskaya E Mify russkogo naroda M Astrel Ast 200 s 22 afanfsev A N Poeticheskie vozzreniya slavyan na prirodu t 1 s 265 266