Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Usxal xan, Usxal xaqan və ya Toqus-Teymur xan (monq. Усхал хаан; Төгстөмөр хаан; 1342-1388) - Şimali Yuan sülaləsinin 2-ci, ümumilikdə Yuan sülaləsinin 14-cü, de-yure olaraq isə Monqol imperiyasının xanı.
| Usxal xan | |
|---|---|
| Monqolca: Усхал хаан | |
| 1378 – 1388 | |
| Əvvəlki | Biliqtu xan |
| Sonrakı | Dzoriqtu xan |
Yuan İmperiyasının 14-cü xaqanı | |
| 1378 – 1388 | |
| Əvvəlki | Biliqtu xan |
| Sonrakı | Dzoriqtu xan |
Böyük Monqol İmperiyasının 19-cu xaqanı (de-yure) | |
| 1378 – 1388 | |
| Əvvəlki | Biliqtu xan |
| Sonrakı | Dzoriqtu xan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Yuan İmperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Şimali Yuan Dövləti |
| Vəfat səbəbi | zəhər[d] |
| Atası | Togon Teymur |
| Həyat yoldaşı | ? |
| Uşaqları | , , və |
| Ailəsi | Borucigin |
Bioqrafiyası
1378-ci ildə böyük qardaşı Ayuşridaranın ölümündən sonra Toqus-Temur Usxal Xan adı altında Yuan-Monqol xan taxtını aldı. Yuan sülaləsini bərpa etmək üçün qarşı hərbi əməliyyatlar keçirməyə davam etdi. Usxal xan, Monqolların yaxınlıqdakı Çin əyalətlərinə yeni hücumlar etməyə başladığı yerdən və Qaraqoruma böyük hərbi qüvvələr topladı.
1380-ci ildə Ming imperatoru Çju Yuançjan Monqolustanda daha bir böyük hərbi yürüş təşkil etdi. 1380-ci ilin yazında Muinin başçılıq etdiyi çölləri keçərək Qaraqorumu aldı. Paytaxt divarları altındakı döyüşdə Monqollar sarsıdıcı bir məğlubiyyəti qızdırdılar.
Üç monqol komandiri əsir götürüldü. Qaraqorum tamamilə məhv edildi və Monqollar tərəfindən əbədi olaraq tərk edildi. Bundan sonra Çinlilər getdikcə daha da irəliləyərək bütün Monqolustanı cənubdan şimala, müasir Yablonovski silsiləsinin şimal yamaclarına keçdilər. Monqol dəstələri sərhəddə yerləşən Çin şəhərlərinə və bölgələrinə basqın edərək yerli əhalini qarət etdilər və öldürdülər. 1381-ci ildə Çin imperatoru Monqolustanda yeni bir cəza kampaniyası təşkil etdi. 1381-1382-ci illərdə Çinlilər uzun təcrid olunmuş Yunnan əyalətində Yuan sülaləsinin son qoşunlarını məhv etdilər. 1387-ci ildə Çin qüvvələri Liaodonu ələ keçirənə qədər şimaldakı müharibə müxtəlif müvəffəqiyyətlə davam etdi.
Monqolustanın cənub-şərqində və Mançuriyanın cənubunda Monqol komandiri Naxaçu gücləndirildi. Monqol qoşunları oradan Liaodonga sistematik basqınlar etdi. Çju Yuançjan, Naxaçuya qarşı böyük bir hərbi kampaniya təşkil etdi. Çin sərkərdələri dörd yeni qala qurdular və Monqol sərkərdəsi Naxaçunu könüllü təslim olmağa inandıra bildilər. Naxçıu tutulduqdan sonra ordusunun çox hissəsi (200 min nəfər) Çin komandirlərinə təslim oldu. 1388-ci ilin yazında komandir Lan Yu-nun rəhbərliyi altında 150.000 nəfərlik Çin ordusu Monqolustanın dərin ərazilərinə soxuldu.
Yuan Xanı Togus-Teymur özü Buir-nor döyüşündə qəfildən çinlilər tərəfindən ələ keçirildi və məğlub oldu. Qaraqoruma qaçarkən böyük Yuan-monqol Xanı Usxal Xan, böyük oğlu ilə birlikdə, Oratlarla ittifaq quran Arıg-Buğanın soyundan Tol Dzoriqtu xan çayında bir döyüşdə öldürüldü. Togus-Temurun ikinci oğlu, arvadları və qızları Çinlilər tərəfindən əsir götürüldü. Təxminən yetmiş min monqol və saysız-hesabsız heyvan əsir düşdü.
İstinadlar
- 薄音湖 买的里八剌与脱古思帖木儿 (çin). // 黑龙江民族丛刊 哈尔滨市: 2003. burax. 04. S. 66–68. ISSN 1004-4922 doi:10.3969/J.ISSN.1004-4922.2003.04.014; doi:10.16415/J.CNKI.23-1021/C.2003.04.014
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Usxal xan Usxal xaqan ve ya Toqus Teymur xan monq Ushal haan Togstomor haan 1342 1388 Simali Yuan sulalesinin 2 ci umumilikde Yuan sulalesinin 14 cu de yure olaraq ise Monqol imperiyasinin xani Usxal xanMonqolca Ushal haanSimali Yuan Dovletinin 2 ci xaqani1378 1388EvvelkiBiliqtu xanSonrakiDzoriqtu xanYuan Imperiyasinin 14 cu xaqani1378 1388EvvelkiBiliqtu xanSonrakiDzoriqtu xanBoyuk Monqol Imperiyasinin 19 cu xaqani de yure 1378 1388EvvelkiBiliqtu xanSonrakiDzoriqtu xanSexsi melumatlarDogum tarixi 1342Dogum yeri Yuan ImperiyasiVefat tarixi 1388Vefat yeri Simali Yuan DovletiVefat sebebi zeher d Atasi Togon TeymurHeyat yoldasi Usaqlari veAilesi BoruciginBioqrafiyasi1378 ci ilde boyuk qardasi Ayusridaranin olumunden sonra Toqus Temur Usxal Xan adi altinda Yuan Monqol xan taxtini aldi Yuan sulalesini berpa etmek ucun qarsi herbi emeliyyatlar kecirmeye davam etdi Usxal xan Monqollarin yaxinliqdaki Cin eyaletlerine yeni hucumlar etmeye basladigi yerden ve Qaraqoruma boyuk herbi quvveler topladi 1380 ci ilde Ming imperatoru Cju Yuancjan Monqolustanda daha bir boyuk herbi yurus teskil etdi 1380 ci ilin yazinda Muinin basciliq etdiyi colleri kecerek Qaraqorumu aldi Paytaxt divarlari altindaki doyusde Monqollar sarsidici bir meglubiyyeti qizdirdilar Uc monqol komandiri esir goturuldu Qaraqorum tamamile mehv edildi ve Monqollar terefinden ebedi olaraq terk edildi Bundan sonra Cinliler getdikce daha da irelileyerek butun Monqolustani cenubdan simala muasir Yablonovski silsilesinin simal yamaclarina kecdiler Monqol desteleri serhedde yerlesen Cin seherlerine ve bolgelerine basqin ederek yerli ehalini qaret etdiler ve oldurduler 1381 ci ilde Cin imperatoru Monqolustanda yeni bir ceza kampaniyasi teskil etdi 1381 1382 ci illerde Cinliler uzun tecrid olunmus Yunnan eyaletinde Yuan sulalesinin son qosunlarini mehv etdiler 1387 ci ilde Cin quvveleri Liaodonu ele kecirene qeder simaldaki muharibe muxtelif muveffeqiyyetle davam etdi Monqolustanin cenub serqinde ve Mancuriyanin cenubunda Monqol komandiri Naxacu guclendirildi Monqol qosunlari oradan Liaodonga sistematik basqinlar etdi Cju Yuancjan Naxacuya qarsi boyuk bir herbi kampaniya teskil etdi Cin serkerdeleri dord yeni qala qurdular ve Monqol serkerdesi Naxacunu konullu teslim olmaga inandira bildiler Naxciu tutulduqdan sonra ordusunun cox hissesi 200 min nefer Cin komandirlerine teslim oldu 1388 ci ilin yazinda komandir Lan Yu nun rehberliyi altinda 150 000 neferlik Cin ordusu Monqolustanin derin erazilerine soxuldu Yuan Xani Togus Teymur ozu Buir nor doyusunde qefilden cinliler terefinden ele kecirildi ve meglub oldu Qaraqoruma qacarken boyuk Yuan monqol Xani Usxal Xan boyuk oglu ile birlikde Oratlarla ittifaq quran Arig Buganin soyundan Tol Dzoriqtu xan cayinda bir doyusde olduruldu Togus Temurun ikinci oglu arvadlari ve qizlari Cinliler terefinden esir goturuldu Texminen yetmis min monqol ve saysiz hesabsiz heyvan esir dusdu Istinadlar薄音湖 买的里八剌与脱古思帖木儿 cin 黑龙江民族丛刊哈尔滨市 2003 burax 04 S 66 68 ISSN 1004 4922 doi 10 3969 J ISSN 1004 4922 2003 04 014 doi 10 16415 J CNKI 23 1021 C 2003 04 014