Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çovdar (lat. Secale) — bitkilər aləminin qırtıcçiçəklilər dəstəsinin qırtıckimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Çovdar | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Klad: Fəsilə: Klad: Yarımfəsilə: Tribaüstü: Triba: Cins: Çovdar | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Çovdarın vətəni Qafqazın, Kiçik və Orta Asiyanın dağətəyi rayonlarıdır. Çovdar payızlıq buğda və arpanın əkinlərində bitən alaq otları növündən yaranıb. Çovdar e.ə. I–II minillikdə Dnepr, Dnestr, Oka çaylarının hövzələrində, İsveçrənin, Macarıstanın, Danimarkanın ərazilərində becərilirdi. Çovdarın əkin sahələri barədə məlumata ilk dəfə XI-XII əsrlərin əlyazmalarında rast gəlmək mümkündür. O bir sıra Avropa ölkələrində geniş yayılmışdır.
İstifadəsi
Çovdar unundan çörək bişirilir. O, buğdanın məhdudiyyətli istehsalı olan rayonlarda əsas çörək bitkisidir. Çovdar çörəyi spesifik dadı və qoxusu ilə seçilir. Xüsusilə də o ələnmiş undan daha yaxşı alınır. Dad və həzm edilmə keyfiyyətlərinə görə yalnız buğda çörəyindən geri qalır. Fiziki iş zamanı çovdar çörəyinin həzm edilməsi daha sürətlənir. Çovdar çorəyi tərkibinə və xüsusiyyətlərinə görə buğdadan istehsal edilən məmulatları tamamlayır. Çovdarın dəni həmçinin qarışıq yem, spirt və nişasta-patoka sənayesində istifadə edilir.
Xüsusiyyətləri
Çovdar payızlıq bitkidir. O buğda ilə müqayisədə becərilmə şəraitinə daha az tələbkardır və buğdanın bitmədiyi bölgələrdə də becərilə bilər. Zülalın orta miqdarı (10 faiz) buğdadan azdır və dəyişmə həddi daha kiçikdir. Bununla yanaşı, dənli bitkilər üçün əvəzedilməz amin turşurarı (lizin və treonin) çovdar ununda buğda unu ilə müqayisədə 1,5 dəfə artıqdır. Zülallı maddələrin suda həll olunması keyfiyyətləri yüksəkdir (təxminən 30 faiz). Adi testaparılma şəraitində çovdarın zülalının tərkibində olan xəmirə yapışqanlıq xassəsi verən zülali maddə əmələ gətirmir. Buğda ununda çörəyin keyfiyyəti üçün müəyyənedici rolu zülali-proteinaz kompleks oynayırsa, çovdar ununda amilolitik fermentlərin fəallığı, əsasən də α-amilazlarilə səciyyələnən karbohidrat-amilaz kompleksi əhəmiyyət kəsb edir.
Sinonimləri
Homotipik sinonimləri
- Gramen Ség.
Növləri
- Stapf
- Boiss.
- Əkin çovdarı (Secale cereale L.)
- (Boiss.) Grossh.
- Kobyl.
- (Zhuk.) Roshev.
- (C.Presl) C.Presl
- Host
- Grossh.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 84.
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 36. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Covdar Covdar lat Secale bitkiler aleminin qirticcicekliler destesinin qirtickimiler fesilesine aid bitki cinsi CovdarElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad BirlepelilerKlad Deste QirticciceklilerKlad Fesile QirtickimilerKlad Yarimfesile Tribaustu Triba Cins CovdarBeynelxalq elmi adiSecale L 1753Sekil axtarisiITIS 42089NCBI 4549EOL 108213 Covdarin veteni Qafqazin Kicik ve Orta Asiyanin dageteyi rayonlaridir Covdar payizliq bugda ve arpanin ekinlerinde biten alaq otlari novunden yaranib Covdar e e I II minillikde Dnepr Dnestr Oka caylarinin hovzelerinde Isvecrenin Macaristanin Danimarkanin erazilerinde becerilirdi Covdarin ekin saheleri barede melumata ilk defe XI XII esrlerin elyazmalarinda rast gelmek mumkundur O bir sira Avropa olkelerinde genis yayilmisdir IstifadesiCovdar unundan corek bisirilir O bugdanin mehdudiyyetli istehsali olan rayonlarda esas corek bitkisidir Covdar coreyi spesifik dadi ve qoxusu ile secilir Xususile de o elenmis undan daha yaxsi alinir Dad ve hezm edilme keyfiyyetlerine gore yalniz bugda coreyinden geri qalir Fiziki is zamani covdar coreyinin hezm edilmesi daha suretlenir Covdar coreyi terkibine ve xususiyyetlerine gore bugdadan istehsal edilen memulatlari tamamlayir Covdarin deni hemcinin qarisiq yem spirt ve nisasta patoka senayesinde istifade edilir XususiyyetleriCovdar payizliq bitkidir O bugda ile muqayisede becerilme seraitine daha az telebkardir ve bugdanin bitmediyi bolgelerde de becerile biler Zulalin orta miqdari 10 faiz bugdadan azdir ve deyisme heddi daha kicikdir Bununla yanasi denli bitkiler ucun evezedilmez amin tursurari lizin ve treonin covdar ununda bugda unu ile muqayisede 1 5 defe artiqdir Zulalli maddelerin suda hell olunmasi keyfiyyetleri yuksekdir texminen 30 faiz Adi testaparilma seraitinde covdarin zulalinin terkibinde olan xemire yapisqanliq xassesi veren zulali madde emele getirmir Bugda ununda coreyin keyfiyyeti ucun mueyyenedici rolu zulali proteinaz kompleks oynayirsa covdar ununda amilolitik fermentlerin fealligi esasen de a amilazlarile seciyyelenen karbohidrat amilaz kompleksi ehemiyyet kesb edir SinonimleriHomotipik sinonimleri Gramen Seg NovleriStapf Boiss Ekin covdari Secale cereale L Boiss Grossh Kobyl Zhuk Roshev C Presl C Presl Host Grossh IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 84 Linney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 36 doi 10 5962 BHL TITLE 746Hemcinin bax