Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kürbuğa (ərəb. كربغا, türk. Kürboğa; ? - 1102) — Mosul atabəyliyinin hökmdarı, türk sərkərdə.
| Kürbuğa | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | XI əsr |
| Vəfat tarixi | 1102 |
| Fəaliyyəti | rəhbər[d], Atabəy |
| Dini | islam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Böyük Səlcuqlu dövləti sərkərdələrindən olan Kürbuğa, Sultan Məlikşahın ölümündən sonra Tərkən xatunun kiçik yaşdakı oğlu Mahmudu taxta çıxara bilmək üçün onunla iş birliyi qurdu. Bağdaddan İsfahana gedərək vəliəhd şahzadə Börkiyaruqu həbs etdirdi. Ancaq Nizamülmülkə bağlı əsgərlər vəzirə aid silah ambarlarını yağmalayaraq Börkyaruqu qurtarıb Rey şəhərində sultan elan etdilər. Buna görə Tərkən xatun ilə iş birliyi quran Azərbaycan məliki İsmayıl ibn Alpsunqur Yakuti Börkyaruqu bərtərəf etmək üzərə hərəkətə keçdi. Tərkən xatun, Kürbuğa və digər bazı əmirləri böyük bir orduyla ona yardıma göndərdi. Kürbuğa, Kərəcdə meydana gələn savaşda İsmayıll ibn Alpsunqurun bir qisim qüvvələrini sövq və idarə etdi. Məğlub olan İsmayıl İsfahana qaçdı. Sultan Börkyaruq isə Bağdada getdi və sultanlığı Xəlifə Muktədi-Biəmrillah tərəfindən təsdiq edilib 14 məhərrəm 487-ci (3 fevral 1094-cü) ildə adına xütbə oxundu. Bu olaydan sonra Börkyaruqun səflərinə qatılan Kürbuğa, Sultan Börkyaruqun ona qarşı gələn əmisi Tutuş ibn Alparslan üzərinə göndərdiyi iki vali Qasimüddövlə Ağsunqur və Bozana yardımçı olaraq göndərildi. Ancaq Tutuş bu iki valini yaxalayıb edam etdirdi, Kürbuğanı da əsir aldı. Kürbuğanın qaynatası Əmir Ünəri səflərinə çəkmək amacıyla həyatını bağışlayıb qardaşı Altuntaş ilə birlikdə öncə Hələb, ardından Hümsdə həbs etdi. Tutuşun ölümündən (səfər 488 / fevral 1095) sonra oğlu Rizvan, Sultan Börkyaruqun istəyinə görə Kürbuğanı sərbəst buraxdı. Bundan sonra Kürbuğa qardaşı Altuntaş ilə birlikdə Harran üzərinə yürüyüb şəhəri ələ keçirdi. Bu sırada Nusaybin hakimi Məhəmməd ibn Şərəfüddövlə Müslim, Tutuş tərəfindən Mosula yerləşdirilmiş olan qardaşı Əliyə qarşı Kürbuğadan yardım istədi. Kürbuğa, Məhəmməd ilə anlaşmasına baxmayaraq Nusaybini ələ keçirincə onu öldürdü. Ardından Əli ibn Şərəfüddövlə Müslimin hakimiyətində olan Mosul üzərinə yürüdü; uzun sürən bir mühasirədən sonra Əli təslim oldu (zilqadə 489 / noyabr 1096). Kürbuğa, Mosulda şəhərin əyan-əşrəfinin mallarını müsadirə etməyə qalxışan qardaşı Altuntaşı öldürmək məcburyyətində qaldı. Kürbuğa beləcə 489-cu (1096-cı) ildə Mosulun hakimi oldu və Sultan Börkyaruqa bağlı olaraq şəhəri idarə etməyə başladı. Qısa bir müddət sonra Rəhbəyi də ələ keçirdi. Bu arada Tutuşun öldürdüyü vali Qasimüddövlə Ağsunqurun kiçik yaşdakı oğlu İmadəddin Zəngini yanına gətirtərək yetişməsiylə şəxsən məşgul oldu.
491-ci (1098-ci) ildə Anadolunu keçərək Antakiya önünə gəlib şəhəri mühasirə etmiş olan xaçlılara qarşı vali Yağısıyan, Sultan Börkyaruqdan yardım istəyincə Börkyaruq Mosul hakimi Kürbuğanı ona yardıma göndərdi. Kürbuğa, Mosul və əl-Cəzirə qüvvələrinin başında dərhal hərəkətə keçdi. Anna Komnene, sultanın Kürbuğanın idarəsində tam təşkilatlı müəzzəm bir ordunu Antakiya üzərinə yolladığını qeyd edir. Əbül-Fərəcə görə bu ordunun sayı 100.000 nəfəri keçmişdi. Kürbuğa, Antakiyaya getmədən öncə yolu üzərində olan və 3 rəbiülaxir 491-ci (10 mart 1098-ci) ildə xaçlıların əlinə keçmiş olan Urfanı mühasirə etdi. Xaçlı qrafı Baudouin də Boulogne tərəfindən müdafiə edilən və sağlam davarlara sahib olan Urfanı alamadığı kimi burada 4-25 may 1098-ci il tarixləri arasında keçirdiyi üç həftəlik zaman itkisi, xaçlıların mühasirə altında tutduqları Antakiyanı bu müddət içində bir hiyləylə ələ keçirmələrinə fürsət verdi. Kürbuğa 25 mayda Urfanı mühasirədən vaz keçdi. Mərcidəbidə Dəməşq məliki Dukak, Atabəy Tuğtəgin, Hüms hakimi Cənahüddövlə Hüseyn, Sincar hakimi Arslantaş və Artuklu bəyi Sökmənin də ona qatılmasıyla Səlcuqlu ordusu Antakiya istiqamətində hərəkətə keçdi. Kürbuğa, Antakiyaya gəldiyində xaçlıların bir neçə gün öncə erməni dönməsi Firuz adlı bir döyüşçünün yardımıyla divarlardan içəri girdiklərini öyrəndi və şəhəri qurtarmaq üçün çox gec qaldığını anladı. Şəhər divarları önündə aparılan ilk savaşı qazandı, ancaq divarları aşa bilmədi. . Bunun üzərinə hələ vali Yağısıyanın oğlu Şəmsüddövlənin idarəsində olan iç qaladan şəhərə sızmayı planladı, qalanin müdafiəsində güvənli adamı Əhməd ibn Mərvanı göndərdi. Kürbuğanın planından xəbərdar olan Xaçlı rəisləri, iç qalanı şəhər istehkamlarından ayırmaq üzrə bir divar hörüb buradan şəhərə girişi önləməyə müvəffəq oldular. Kürbuğa bu dəfə şəhərin içindəki xaçlıları ac buraxaraq təslimə məcbur etmək istədi. Xaçlılar gerçəkdən də pərişan durumda idilər. Fürsət tapıb Antakiyadan qaçanlar, şəhərin limanı olan Süvəydiyəyə (Samandağ) gedərək yurdlarına dönmək üzrə buradan gəmilərə atlayır, bir qismi də Anadoluya qaçırdı. Xaçlılara yardım üçün yola çıxıb Akşəhərə (Filomelion) qədər irəliləmiş olan Bizans imperatoru Aleksios Komnen, burada rast gəldiyi qaçaqlardan Antakiyanın Kürbuğa tərəfindən mühasirə edildiyini və bu zamana qədər onun əlinə keçmiş olması lazım gəldiyini öyrəndi. Bu xəbər üzərinə edəcək bir şey qalmadığı düşüncəsiylə İstanbula geri dönməyi lazım bildi.
Bir yandan Antakiya mühasirə etməsi sırasında ona qatılmış olan Dəməşq məliyi Dukak, atabəy Tuğtəgin, Hüms hakimi Cənahüddövlə, Sincar hakimi Arslantaş və Artuklu bəyi Sökmən onlara yaxşı davranmaması üzündən birər-birər Kürbuğanın yanından ayrıldılar. Bu üzdən qüvvəsi yaxşıca zəifləyən Kürbuğa 28 iyun 1098-ci ildə xaçlılara qarşı apardığı savaşı uduzdu və geri çəkilməkdən başqa çarə tapa bilmədi. Bir müddət Hələbdə qaldıqdan sonra Məlik Rizvanın yardımıyla Mosula döndü. Antakiyanın iç qalası də xaçlılara təslim edildi. Beləcə birlik və bərabərliyin önəmini qavraya bilməyən türklər aclıq və yoxsulluq içində qıvranan xaçlılara yenik düşdülər. Xaçlılar əldə etdikləri bu bacarıqla Antakiya şəhərinə hakim olduqları kimi özlərinə Qüds yolunu da açmış oldular.
Kürbuğa, bu olaydan sonra Sultan Börkyaruq ilə qardaşı Məhəmməd Təpər arasındaki taxt mübarizələrinə qarışdı. 492-ci (1099-cu) ildə Bağdad şihnəsi Cövhərayin, Cəzirə-i İbn Ömər hakimi Çökürmüş, Kinkinər hakimi Sürxab ibn Bədr və digər bazı əmirlərlə birlikdə Məhəmməd Təpərın tərəfində yer aldı. Ancaq Məhəmməd Təpərdən gözlədiyi ilgini görə bilməyincə təkrar Börkyaruqun yanına döndü. Börkyaruq ilə Məhəmməd Təpər arasında Həmədan yaxınındaki Səfidrudda aparılan savaşda (4 rəcəb 493 / 15 may 1100) Börkyaruqun ordusunun sol qanadına başçılıq edən Kürbuğa, ehtimalən İnal adlı bir Türkmən əmirinin hakimiyətindəki Amid üzərinə yürüyüb şəhəri mühasira etdi. Yenilmək üzərə olduğu bir anda İmadüddin Zəngini atasının məmlüklərinə göstərib onların dəstəyini aldı. Fəqət şəhəri ələ keçirəməyəcəyini anlayınca mühasirəyə son verib şəhər önlərindən ayrıldı. Bu sırada əsir aldığı Artuklu bəyi Sökməni Mardində həbs etdi (494/1101). Artuklu bəyinin xanımının istəyinə görə nəvəsi Yakutini sərbəst buraxdı. Kürbuğa, ertəsi il Sultan Börkyaruq tərəfindən 10.000 süvariylə birlikdə, Azərbaycanda üsyan edən Mövdud ibn İsmayılın üzərinə göndərildi. Bölgənin böyük bir qisminı ələ keçirən Kürbuğa, Xoy şəhərinə yaxılaşarkən xəstələnincə səfərə davam edə bilmədi. 15 zilqadə 495-ci (31 avqust 1102-ci) ildə vəfat etdi və Xoy şəhərində toprağa verildi. Yanında olan güvənli adamı Sunqurcaya Mosulun idarəsinin verilməsini vəsiyət etdi. Ancaq Sunqurca öldürülüncə Mosulun idarəsi Kürbuğanın Hasankeyfdəki (Hısnıkeyfa) naibi Türkmən əmiri Musanın əlinə keçdi. İdarəsindəki digər şəhər və qalalar də çeşidli əmirlər arasında bölüşüldü.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, , Bakı, "Mütərcim",2015, 408 səh.
İstinadlar
- Bradbury, Jim. "The Routledge Companion to Medieval Warfare". Routledge, 2004. page 55 2016-08-28 at the Wayback Machine
- İbrahim Kafəsoğlu, “Kür-Boğa”, İA, VI, 1084-1086
- Anna Comnène, Alexiade, III, 28
- Əbül-Fərəc, Tarix, II, 340.
- Dəmirkənt, Urfa Xaçlı Kontluğu, s. 41-44
- "Лучицкая C. Идея обращения иноверцев в хрониках первого крестового похода". 2020-08-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-06-19.
- K. V. Zetterstéen, “Kurbuķa”, EI² (İng.), V, 437.
Xarici keçidlər
- Т. Эсбридж. Крестовые походы. Войны Средневековья за Святую землю
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kurbuga ereb كربغا turk Kurboga 1102 Mosul atabeyliyinin hokmdari turk serkerde KurbugaSexsi melumatlarDogum tarixi XI esrVefat tarixi 1102Fealiyyeti rehber d AtabeyDini islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiBoyuk Selcuqlu dovleti serkerdelerinden olan Kurbuga Sultan Meliksahin olumunden sonra Terken xatunun kicik yasdaki oglu Mahmudu taxta cixara bilmek ucun onunla is birliyi qurdu Bagdaddan Isfahana gederek veliehd sahzade Borkiyaruqu hebs etdirdi Ancaq Nizamulmulke bagli esgerler vezire aid silah ambarlarini yagmalayaraq Borkyaruqu qurtarib Rey seherinde sultan elan etdiler Buna gore Terken xatun ile is birliyi quran Azerbaycan meliki Ismayil ibn Alpsunqur Yakuti Borkyaruqu berteref etmek uzere herekete kecdi Terken xatun Kurbuga ve diger bazi emirleri boyuk bir orduyla ona yardima gonderdi Kurbuga Kerecde meydana gelen savasda Ismayill ibn Alpsunqurun bir qisim quvvelerini sovq ve idare etdi Meglub olan Ismayil Isfahana qacdi Sultan Borkyaruq ise Bagdada getdi ve sultanligi Xelife Muktedi Biemrillah terefinden tesdiq edilib 14 meherrem 487 ci 3 fevral 1094 cu ilde adina xutbe oxundu Bu olaydan sonra Borkyaruqun seflerine qatilan Kurbuga Sultan Borkyaruqun ona qarsi gelen emisi Tutus ibn Alparslan uzerine gonderdiyi iki vali Qasimuddovle Agsunqur ve Bozana yardimci olaraq gonderildi Ancaq Tutus bu iki valini yaxalayib edam etdirdi Kurbugani da esir aldi Kurbuganin qaynatasi Emir Uneri seflerine cekmek amaciyla heyatini bagislayib qardasi Altuntas ile birlikde once Heleb ardindan Humsde hebs etdi Tutusun olumunden sefer 488 fevral 1095 sonra oglu Rizvan Sultan Borkyaruqun isteyine gore Kurbugani serbest buraxdi Bundan sonra Kurbuga qardasi Altuntas ile birlikde Harran uzerine yuruyub seheri ele kecirdi Bu sirada Nusaybin hakimi Mehemmed ibn Serefuddovle Muslim Tutus terefinden Mosula yerlesdirilmis olan qardasi Eliye qarsi Kurbugadan yardim istedi Kurbuga Mehemmed ile anlasmasina baxmayaraq Nusaybini ele kecirince onu oldurdu Ardindan Eli ibn Serefuddovle Muslimin hakimiyetinde olan Mosul uzerine yurudu uzun suren bir muhasireden sonra Eli teslim oldu zilqade 489 noyabr 1096 Kurbuga Mosulda seherin eyan esrefinin mallarini musadire etmeye qalxisan qardasi Altuntasi oldurmek mecburyyetinde qaldi Kurbuga belece 489 cu 1096 ci ilde Mosulun hakimi oldu ve Sultan Borkyaruqa bagli olaraq seheri idare etmeye basladi Qisa bir muddet sonra Rehbeyi de ele kecirdi Bu arada Tutusun oldurduyu vali Qasimuddovle Agsunqurun kicik yasdaki oglu Imadeddin Zengini yanina getirterek yetismesiyle sexsen mesgul oldu 491 ci 1098 ci ilde Anadolunu kecerek Antakiya onune gelib seheri muhasire etmis olan xaclilara qarsi vali Yagisiyan Sultan Borkyaruqdan yardim isteyince Borkyaruq Mosul hakimi Kurbugani ona yardima gonderdi Kurbuga Mosul ve el Cezire quvvelerinin basinda derhal herekete kecdi Anna Komnene sultanin Kurbuganin idaresinde tam teskilatli muezzem bir ordunu Antakiya uzerine yolladigini qeyd edir Ebul Ferece gore bu ordunun sayi 100 000 neferi kecmisdi Kurbuga Antakiyaya getmeden once yolu uzerinde olan ve 3 rebiulaxir 491 ci 10 mart 1098 ci ilde xaclilarin eline kecmis olan Urfani muhasire etdi Xacli qrafi Baudouin de Boulogne terefinden mudafie edilen ve saglam davarlara sahib olan Urfani alamadigi kimi burada 4 25 may 1098 ci il tarixleri arasinda kecirdiyi uc heftelik zaman itkisi xaclilarin muhasire altinda tutduqlari Antakiyani bu muddet icinde bir hiyleyle ele kecirmelerine furset verdi Kurbuga 25 mayda Urfani muhasireden vaz kecdi Mercidebide Demesq meliki Dukak Atabey Tugtegin Hums hakimi Cenahuddovle Huseyn Sincar hakimi Arslantas ve Artuklu beyi Sokmenin de ona qatilmasiyla Selcuqlu ordusu Antakiya istiqametinde herekete kecdi Kurbuga Antakiyaya geldiyinde xaclilarin bir nece gun once ermeni donmesi Firuz adli bir doyuscunun yardimiyla divarlardan iceri girdiklerini oyrendi ve seheri qurtarmaq ucun cox gec qaldigini anladi Seher divarlari onunde aparilan ilk savasi qazandi ancaq divarlari asa bilmedi Bunun uzerine hele vali Yagisiyanin oglu Semsuddovlenin idaresinde olan ic qaladan sehere sizmayi planladi qalanin mudafiesinde guvenli adami Ehmed ibn Mervani gonderdi Kurbuganin planindan xeberdar olan Xacli reisleri ic qalani seher istehkamlarindan ayirmaq uzre bir divar horub buradan sehere girisi onlemeye muveffeq oldular Kurbuga bu defe seherin icindeki xaclilari ac buraxaraq teslime mecbur etmek istedi Xaclilar gercekden de perisan durumda idiler Furset tapib Antakiyadan qacanlar seherin limani olan Suveydiyeye Samandag gederek yurdlarina donmek uzre buradan gemilere atlayir bir qismi de Anadoluya qacirdi Xaclilara yardim ucun yola cixib Aksehere Filomelion qeder irelilemis olan Bizans imperatoru Aleksios Komnen burada rast geldiyi qacaqlardan Antakiyanin Kurbuga terefinden muhasire edildiyini ve bu zamana qeder onun eline kecmis olmasi lazim geldiyini oyrendi Bu xeber uzerine edecek bir sey qalmadigi dusuncesiyle Istanbula geri donmeyi lazim bildi Bir yandan Antakiya muhasire etmesi sirasinda ona qatilmis olan Demesq meliyi Dukak atabey Tugtegin Hums hakimi Cenahuddovle Sincar hakimi Arslantas ve Artuklu beyi Sokmen onlara yaxsi davranmamasi uzunden birer birer Kurbuganin yanindan ayrildilar Bu uzden quvvesi yaxsica zeifleyen Kurbuga 28 iyun 1098 ci ilde xaclilara qarsi apardigi savasi uduzdu ve geri cekilmekden basqa care tapa bilmedi Bir muddet Helebde qaldiqdan sonra Melik Rizvanin yardimiyla Mosula dondu Antakiyanin ic qalasi de xaclilara teslim edildi Belece birlik ve beraberliyin onemini qavraya bilmeyen turkler acliq ve yoxsulluq icinde qivranan xaclilara yenik dusduler Xaclilar elde etdikleri bu bacariqla Antakiya seherine hakim olduqlari kimi ozlerine Quds yolunu da acmis oldular Kurbuga bu olaydan sonra Sultan Borkyaruq ile qardasi Mehemmed Teper arasindaki taxt mubarizelerine qarisdi 492 ci 1099 cu ilde Bagdad sihnesi Covherayin Cezire i Ibn Omer hakimi Cokurmus Kinkiner hakimi Surxab ibn Bedr ve diger bazi emirlerle birlikde Mehemmed Teperin terefinde yer aldi Ancaq Mehemmed Teperden gozlediyi ilgini gore bilmeyince tekrar Borkyaruqun yanina dondu Borkyaruq ile Mehemmed Teper arasinda Hemedan yaxinindaki Sefidrudda aparilan savasda 4 receb 493 15 may 1100 Borkyaruqun ordusunun sol qanadina basciliq eden Kurbuga ehtimalen Inal adli bir Turkmen emirinin hakimiyetindeki Amid uzerine yuruyub seheri muhasira etdi Yenilmek uzere oldugu bir anda Imaduddin Zengini atasinin memluklerine gosterib onlarin desteyini aldi Feqet seheri ele keciremeyeceyini anlayinca muhasireye son verib seher onlerinden ayrildi Bu sirada esir aldigi Artuklu beyi Sokmeni Mardinde hebs etdi 494 1101 Artuklu beyinin xaniminin isteyine gore nevesi Yakutini serbest buraxdi Kurbuga ertesi il Sultan Borkyaruq terefinden 10 000 suvariyle birlikde Azerbaycanda usyan eden Movdud ibn Ismayilin uzerine gonderildi Bolgenin boyuk bir qismini ele keciren Kurbuga Xoy seherine yaxilasarken xestelenince sefere davam ede bilmedi 15 zilqade 495 ci 31 avqust 1102 ci ilde vefat etdi ve Xoy seherinde topraga verildi Yaninda olan guvenli adami Sunqurcaya Mosulun idaresinin verilmesini vesiyet etdi Ancaq Sunqurca oldurulunce Mosulun idaresi Kurbuganin Hasankeyfdeki Hisnikeyfa naibi Turkmen emiri Musanin eline kecdi Idaresindeki diger seher ve qalalar de cesidli emirler arasinda bolusuldu MenbeEnver Cingizoglu Baki Mutercim 2015 408 seh IstinadlarBradbury Jim The Routledge Companion to Medieval Warfare Routledge 2004 page 55 2016 08 28 at the Wayback Machine Ibrahim Kafesoglu Kur Boga IA VI 1084 1086 Anna Comnene Alexiade III 28 Ebul Ferec Tarix II 340 Demirkent Urfa Xacli Kontlugu s 41 44 Luchickaya C Ideya obrasheniya inovercev v hronikah pervogo krestovogo pohoda 2020 08 08 tarixinde Istifade tarixi 2016 06 19 K V Zettersteen Kurbuka EI Ing V 437 Xarici kecidlerT Esbridzh Krestovye pohody Vojny Srednevekovya za Svyatuyu zemlyu