Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kurmancan Datka (1811-1907) - qırğız qəhrəmanı, böyük türk anası.
| Kurmancan Datka | |
|---|---|
| qırğ. Курманжан Датка | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Oş, Qırğızıstan |
| Vəfat tarixi | (95 yaşında) |
| Vəfat yeri | Oş, Qırğızıstan |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | diplomat, siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Datka bir ünvan olub, hökmdar, general, idarəçi kimi mənalarda istifadə olunur. Kurmancan Datka isə göstərdiyi şücaətlər nəticəsində bu ünvana iki dəfə layiq görülüb. Bu hadisə sadəcə Orta Asyada deyil, bütün türk və islam aləmində görünməmiş bir hadisə idi.
Kurmancan 1811-ci ildə Oş şəhərinə yaxın Madi qışlağında Munquş nəslinin Bargi qəbiləsindən olan bir əkinçi ailəsində dünyaya göz açıb. 1832-ci ildə baş naziri və baş komandiri Alimbek Datka ilə evlənib. Bu evlilikdən cütlüyün 5 oğlu və iki qızı dünyaya gəlir. Hətta bəzi mənbələrə əsasən 96 yaşında vəfat edən Kurmancan Datkanın uşaqlarının, nəvələrinin və nəticələrinin sayı 100 nəfərdi.
Rusiya 1700-cü illərdən etibarən islam dini əleyhinə fəaliyyətə keçdi. 1742-ci ildə qəbul edilən qərara əsasən məscidlər ancaq rusların və yeni vaftiz edilənlərin yaşadıqları yerlərdə tikilə bilərdi. Bu qərardan sonra Kazanda 536 məscid bağlandı. Bundan əvvəl ruslar 1552-ci ildə Kazanı, 1556-cı ildə Həştərxanı, 1604-cü ildə Tomsku, 1716-cı ildə Omsku, 1830-cu ildə Akmolanı, 1854-cü ildə Almaatanı, 1850-1876-cı illərdə Buxara xanlığını, 1877-1886-cı illərdə Hivə xanlığını və eyni ildə Kurmanca Datkanın vətəni olan Xokand xanlığını işğal etmişdilər.
Ruslar Hokand xanlığını işgal etsələr də, Fərqanə hövzəsində hakimiyyəti tam ələ ala bilməmişdilər. Xanlığın süqutundan sonra da zaman-zaman toqquşmalar baş verirdi. Xanlığın tam süqutundan sonra Altay vadisində hərbi idarəçilik Altay hökmdarı Alimbekin xanımı Kurmancana tapşırıldı. Qızğızların Qulçin nəslindən olan və xarici siyasəti çox yaxşı bilən, hərbi idarəçik qabliyyəti çox yüksək olan Kurmancan Datka "Altay şahzadəsi" ünvanı aldı və 1876-cı ildə Altaya istiqlaliyyət qazandırdı.
25 aprel 1876-cı ildə Mixail Skobelev Oşda Altay vadisinə qarşı hərbi əməliyyata başladı. Kurmancanın oğlu Abdulla bəy idarəçiliyi ələ aldı. Satqınlıq nəticəsində Kurmancan Datka əsir alındı və Skobelevin hüzuruna aparıldı. Skobelev Kurmancan Datkanı xüsusi ehtiramla qarşıladı, onu qarşısında baş əyərək salamladı. Kurmancan isə Skobelevin qarşısında qəhrəmanlara xas olan əzmlə başını dik tutaraq dayandı. Mixail Skobelev ondan qarşıdurmaların dayandırılmasını xahiş etdi. Kurmancan bundan sonra vadinin daxili işlərinin müstəqil olması şərti ilə qarşıdurmaları dayandıracağına söz verdi. Rus generalı bu şərtlə razılaşdı. Bundan sonra Altay vadisinin şahzadəsi Kurmancan Datka düz 31 il - yəni vəfat etdiyi 1907-ci ilə qədər qırğızlqarı idarə etdi, onların rifah içində yaşamaları üçün əlindən gəlini əsirgəmədi.
Kurmancan Datka böyük dövlət adamı olmasıyla yanaşı həm də xalqını çox sevən bir qəhrəmandı. Belə ki, onun haqqında olan bir əfsanəyə görə, Kurmancan Datkanın kiçik oğlu Kamçıbekin adı bir cinayətə qarışır, ruslar bunu əsas götürüb Kamçıbek haqqında edam qərarı çıxarırlar. Kamçıbek zindanda edam olunacağı günü gözləyir. Bu arada Kurmancana sadiq bir qrup insan onun yanına gələrək "Biz bir gecədə o zindanın altını üstünə çevirərək Kamçıbeki qaçırıb Altay dağlarına gətirərik" deyir. Kurmancan isə onlara belə cavab verir "Bəli bilirəm, bu dediklərinizi edə biləcəyinizə əminəm. Ancaq bu hadisə neçə-neçə ananın göz yaşlarına səbəb olar. Mənim oğlum edam edilərsə isə bir tək mən ağlayaram. Başqa anaların ağlamasına ürəyim dözməz".
Beləliklə, ruslar Kamçıbeki şəhərin mərkəzində böyük bir xalq kütləsinin önündə edam etməyə hazırlaşdıqları bir vaxtda Kurmancan Datka atına minib meydana gəlir və sonuncu dəfə oğluna baxır. Bu vaxt ana ilə oğulun baxışları toqquşur və Kamçıbek göz yaşlarını saxlaya bilmir. Bu hadisə Kurmancan Datkanın ürəyini parçalasa da o oğluna belə deyir: "Oğul, mətin ol. Mətanətini itirmə. Sən şəhid olursan. Bu rütbə hər kəsə nəsib olmur. Unutma ki, əcdadalarımızın heç biri isti yataqlarında öz əcəlləri ilə ölməmişlər". Sonra atını çaparaq oradan uzaqlaşır.
Şəkillər
-
![image]()
Kurmancan Datka -
![image]()
Kurmancan Datka nəvəsinin cehizlərini nümayiş etdirir -
![image]()
Kurmancan Datka -
![image]()
Kurmancan Datka (1895)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kurmancan Datka 1811 1907 qirgiz qehremani boyuk turk anasi Kurmancan Datkaqirg Kurmanzhan DatkaDogum tarixi 22 may 1811Dogum yeri Os QirgizistanVefat tarixi 28 yanvar 1907 95 yasinda Vefat yeri Os QirgizistanDefn yeri OsFealiyyeti diplomat siyasetci Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiDatka bir unvan olub hokmdar general idareci kimi menalarda istifade olunur Kurmancan Datka ise gosterdiyi sucaetler neticesinde bu unvana iki defe layiq gorulub Bu hadise sadece Orta Asyada deyil butun turk ve islam aleminde gorunmemis bir hadise idi Kurmancan 1811 ci ilde Os seherine yaxin Madi qislaginda Munqus neslinin Bargi qebilesinden olan bir ekinci ailesinde dunyaya goz acib 1832 ci ilde bas naziri ve bas komandiri Alimbek Datka ile evlenib Bu evlilikden cutluyun 5 oglu ve iki qizi dunyaya gelir Hetta bezi menbelere esasen 96 yasinda vefat eden Kurmancan Datkanin usaqlarinin nevelerinin ve neticelerinin sayi 100 neferdi Rusiya 1700 cu illerden etibaren islam dini eleyhine fealiyyete kecdi 1742 ci ilde qebul edilen qerara esasen mescidler ancaq ruslarin ve yeni vaftiz edilenlerin yasadiqlari yerlerde tikile bilerdi Bu qerardan sonra Kazanda 536 mescid baglandi Bundan evvel ruslar 1552 ci ilde Kazani 1556 ci ilde Hesterxani 1604 cu ilde Tomsku 1716 ci ilde Omsku 1830 cu ilde Akmolani 1854 cu ilde Almaatani 1850 1876 ci illerde Buxara xanligini 1877 1886 ci illerde Hive xanligini ve eyni ilde Kurmanca Datkanin veteni olan Xokand xanligini isgal etmisdiler Ruslar Hokand xanligini isgal etseler de Ferqane hovzesinde hakimiyyeti tam ele ala bilmemisdiler Xanligin suqutundan sonra da zaman zaman toqqusmalar bas verirdi Xanligin tam suqutundan sonra Altay vadisinde herbi idarecilik Altay hokmdari Alimbekin xanimi Kurmancana tapsirildi Qizgizlarin Qulcin neslinden olan ve xarici siyaseti cox yaxsi bilen herbi idarecik qabliyyeti cox yuksek olan Kurmancan Datka Altay sahzadesi unvani aldi ve 1876 ci ilde Altaya istiqlaliyyet qazandirdi 25 aprel 1876 ci ilde Mixail Skobelev Osda Altay vadisine qarsi herbi emeliyyata basladi Kurmancanin oglu Abdulla bey idareciliyi ele aldi Satqinliq neticesinde Kurmancan Datka esir alindi ve Skobelevin huzuruna aparildi Skobelev Kurmancan Datkani xususi ehtiramla qarsiladi onu qarsisinda bas eyerek salamladi Kurmancan ise Skobelevin qarsisinda qehremanlara xas olan ezmle basini dik tutaraq dayandi Mixail Skobelev ondan qarsidurmalarin dayandirilmasini xahis etdi Kurmancan bundan sonra vadinin daxili islerinin musteqil olmasi serti ile qarsidurmalari dayandiracagina soz verdi Rus generali bu sertle razilasdi Bundan sonra Altay vadisinin sahzadesi Kurmancan Datka duz 31 il yeni vefat etdiyi 1907 ci ile qeder qirgizlqari idare etdi onlarin rifah icinde yasamalari ucun elinden gelini esirgemedi Kurmancan Datka boyuk dovlet adami olmasiyla yanasi hem de xalqini cox seven bir qehremandi Bele ki onun haqqinda olan bir efsaneye gore Kurmancan Datkanin kicik oglu Kamcibekin adi bir cinayete qarisir ruslar bunu esas goturub Kamcibek haqqinda edam qerari cixarirlar Kamcibek zindanda edam olunacagi gunu gozleyir Bu arada Kurmancana sadiq bir qrup insan onun yanina gelerek Biz bir gecede o zindanin altini ustune cevirerek Kamcibeki qacirib Altay daglarina getirerik deyir Kurmancan ise onlara bele cavab verir Beli bilirem bu dediklerinizi ede bileceyinize eminem Ancaq bu hadise nece nece ananin goz yaslarina sebeb olar Menim oglum edam edilerse ise bir tek men aglayaram Basqa analarin aglamasina ureyim dozmez Belelikle ruslar Kamcibeki seherin merkezinde boyuk bir xalq kutlesinin onunde edam etmeye hazirlasdiqlari bir vaxtda Kurmancan Datka atina minib meydana gelir ve sonuncu defe ogluna baxir Bu vaxt ana ile ogulun baxislari toqqusur ve Kamcibek goz yaslarini saxlaya bilmir Bu hadise Kurmancan Datkanin ureyini parcalasa da o ogluna bele deyir Ogul metin ol Metanetini itirme Sen sehid olursan Bu rutbe her kese nesib olmur Unutma ki ecdadalarimizin hec biri isti yataqlarinda oz ecelleri ile olmemisler Sonra atini caparaq oradan uzaqlasir SekillerKurmancan Datka Kurmancan Datka nevesinin cehizlerini numayis etdirir Kurmancan Datka Kurmancan Datka 1895