Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycanda flora və bitki örtüyünün öyrənilməsi o qədər də qədim tarixə malik deyildir.
XIX əsrin 70-ci illərində
İlk vaxtlar Qafqazın bu maraqlı regionuna tək-tək tədqiqatçılar gəlmişlər. Cənubi Qafqazın ilk tədqiqatçısı 1700-1702-ci ildə məşhur botanik Turnefor olmuşdur. 1724-1725-ci illərdə Rusiya EA-nın ilk botaniki Buksbaum Qafqaza səyahət etdi. S.T.Qmelinin başçılıq etdiyi Rusiya EA-nın ekspedisiyaları tərəfindən 1770-1773-cü illərdə Qafqazın florasının öyrənilməsi sahəsində böyük işlər görülmüşdür.
XIX əsrin 80-cı illərində
Qafqaz bitkiliyi, o cümlədən meşə florası nüsxələrinin zəngin kolleksiyası imperator Botanika bağının direktoru K.A.Meyer (1829-1830), Talış florası üzrə isə F.Qoqenager (1834-1835) və E.K.Eyxvald (1820) tərəfindən toplanmışdır. XIX – əsrin ortalarında o dövrün məşhur dendroloqu Karl Kox Qafqazda böyük botaniki tədqiqatlar aparmışdır. XIX – əsrin sonlarında, Qafqaz rayonlarının bitki örtüyünü səciyyələndirən dəqiq bitki təsvirləri yerinə yetirilmişdir. Bu baxımdan olan işlərdən görkəmli alimlərdən Q.İ.Radde, Y.S.Medvedyev, M.N. Smirnov, Y.A.Voronov, F.P.Keppen, V.N.Lipski, N.İ.Kuznetsov, A.Voronin, D.İ.Sosnovski və A.A.Qrosheymin işlərini qeyd etmək olar. Bu tədqiqatçılardan Q.İ.Radde, Y.S.Medvedyev və N.İ.Kuznetsov bu və ya digər prinsiplərə əsaslanaraq Azərbaycanı da əhatə etməklə Qafqazı bir sıra floristik və botaniki coğrafi vilayətlərə və əyalətlərə bölmüşlər.
XIX əsrin 90-cı illərində
Y.S.Medvedyevin «Zaqafqaziya meşələrinin oçerki» (1882) və «Qafqazda bitki örtüyünün vilayətləri haqqında» (1907, 1914) əsərləri bu baxımdan xüsusi qiymətli sayılır. Sonralar müxtəlif müəlliflər tərəfindən Qafqazın bitki örtüyünün botaniki-coğrafi əyalətlərə bölünməsi işi N.İ.Kuznetsovun bölgüsünün dəqiqləşdirilməsi istiqamətində aparılmışdır. Azərbaycanda bitki örtüyünün öyrənilməsi və botanika elminin inkişafında akademik A.A.Qrosheymin xüsusi rolu olmuşdur. (1888-1946). 1924-1947-ci illərdə Azərbaycanda bütün botanika tədqiqatları əslində A.A.Qrosheymin adı ilə bağlıdır. Bu dövr ərzində botanika tədqiqatları onun rəhbərliyi altında, bilavasitə onun və ya onun şagirdlərinin iştirakı ilə yerinə yetirilmişdir. 1926-cı ildə A.A.Qrosheymin əsasən meşə örtüyünə həsr olunmuş «Talışın florası» adlı qiymətli əsəri nəşr edilir. 1936-ci ildə isə A.A.Qrossheymin «Qafqaz florasının təhlili» adlı kapital monoqrafiyası nəşr olunur.
- SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya filialının fəaliyyəti
1932-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya filialının Azərbaycan şöbəsi açılır, onun nəzdində isə A.A.Qrossheymin başçılıq etdiyi botanika bölməsi təşkil olunur. 1936-cı ildə bölmənin əsasında, tərkibində Nəbatat bağı olan Botanika İnstitutu yaradılır. Bitki örtüyünün, floranın, bitki sərvətlərinin, həmçinin bitki fiziologiyasının öyrənilməsi sahəsində Botanika İnstitutu botanika elminin mərkəzinə çevrilir və elmi-tədqiqat işlərini əsasən üç istiqamətdə (bitki örtüyünün öyrənilməs, floranın öyrənilməsi və bitki sərvətlərinin öyrənilməsi) aparır. İnstitut bitki örtüyünün xəritələşdirilməsi üzrə böyük işlər yerinə yetirir. Hələ 1930-cu ildə A.A.Qrossheym Zaqafqaziyanın ilkin bitki örtüyünün sxematik xəritəsini tərtib edir. 1931-ci ildə mövcud kartoqrafik materiallar əsasında A.A.Qrossheym və L.İ.Prilipko tərəfindən Azərbaycanın 1:1000000 miqyasında geobotaniki xəritəsi tərtib olunur. Uzun illər boyu Azərbaycanın meşələrinin hərtərəfli öyrənilməsi nəticəsində topladığı zəngin materiallar əsasında 1954-cü ildə L.İ.Prilipko «Azərbaycanın meşə örtüyü» adlı kapital monoqrafiyasını nəşr etdirir. Azərbaycan Respublikasında bitki örtüyünün öyrənilməsində V.İ.Ulyanişev, Ş.O.Barxalov, V.X.Tutayuk, İ.İ.Karyagin, İ.N.Beydeman, P.D.Yaroşenko, İ.S.Səfərov, Ü.M.Ağamirov, Y.M.İsayev, Q.Axundov, V.C.Hacıyev, V.Ş.Quliyev, A.Əsgərov, V.S.Novruzov, O.V.İbadlı, E.M.Qurbanov, S.H.Musayev, R.A.Fətəliyev, R.İ.Babayev, V.S.Fərzəliyev, O.H.Mirzəyev, N.B.Hüseynova, Ş.Q.Hüseynov və başqalarının böyük rolu olmuşdur. Hələ 1949-1952-ci illərdə Botanika İnstitutuna rəhbərlik edərkən H.Ə.Əliyevin səyi nəticəsində 8 cildlik «Azərbaycanın florası» kitabı nəşr edilmişdir. Böyük Qafqazın yüksək dağ bitkiliyinin tam floristik tərkibi, dominant və subdominant bitki formasiyalarının geobotaniki səciyyəsi, bitki örtüyünün dinamikası, ona ekzogen, endogen və antropogen faktorların təsiri V.C.Hacıyev tərəfindən öyrənilmişdir. Onun rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə «Azərbaycanın bitki örtüyü» xəritəsi azərbaycan, rus və ingilis dillərində tərtib edilmişdir. 1949-cu ildən sonra meşələrin öyrənilməsi əsasən İ.S.Səfərovun adı ilə bağlıdır. İ.S.Səfərov üçüncü dövrün relikt ağacları üzərində uzun illər apardığı tədqiqatlar əsasında iki monoqrafiya çap etdirir (Səfərov, 1962, 1979). 1945-1952-ci illərdə İ.S.Səfərov Mil, Muğan, Şirvan, Qarabağ düzlərində və Lənkəran zonasında meşə massivləri və qoruyucu meşə zolaqları salınması işinin bilavasitə rəhbəri və iştirakçısı olur.
- Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Meşə Təsərrüfatı və Aqromeşəmeliorasiya İnstitutunun fəaliyyəti
1951-ci ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Meşə Təsərrüfatı və Aqromeşəmeliorasiya institutu yaradılır. İnstitutun ayrı-ayrı şöbələrinin elmi işçiləri (Ə.M.Hüseynov, L.A.Hüseynova, A.S.Bukov, H.Dadaşov, N.Sadıxov, K.S.Əsədov, B.Mirzəyev, M.Y.Xəlilov, F.Ə.Əmirov, Ə.Quliyev, B.V.Mlokoseviç, L.M.Zubaryeva, Q.H.Cəlilov, H.Quliyev, F.Ə.Hacıyev, Q.Nağıyev və b.) meşəçiliyin müxtəlif istiqamətlərində tədqiqat işləri aparmışlar.
- AMEA-nın akad.H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun fəaliyyəti
Azərbaycan EA Coğrafiya İnstitutunda respublikanın meşə örtüyünün hərtərəfli öyrənilməsi təbiəti mühafizə şöbəsi (1969) və biocoğrafiya laboratoriyasının (1982) yaradılması ilə əlaqədardır. Respublikanın ayrı-ayrı dağ və düzən regionlarında aparılan tədqiqatların nəticələri monoqrafiya və kitabçalarda nəşr edilmişdir. (H.Ə.Əliyev, M.Y.Xəlilov, 1975, 1982, 1983, 1988; İ.S.Səfərov, M.Y.Xəlilov, Ş.Q.Hüseynov, F.H.Məmmədova, 1986; M.Y.Xəlilov, 1985; Q.Ş.Məmmədov, M.Y.Xəlilov, 2002, 2003, 2004, 2005). N.H.Axundov tərəfindən ilk dəfə respublika meşələri üzrə etalon ağaclıqların məhsuldarlığa görə modelləri hazırlanmış, 1:600000 miqyasında Azərbaycanın meşə örtüyü xəritəsi tərtib edilmişdir.
Xarici keçid
- igaz.az 2017-05-13 at the Wayback Machine
- BİTKİ ÖRTÜYÜ 2017-05-10 at the Wayback Machine
- AMEA Coğrafiya İnstitutunu
- Azərbaycan EA Coğrafiya İnstitutunda 2017-05-13 at the Wayback Machine
İstinadlar
- Qrossheym A.A. Flora Talışa. Bakı, 1926, 273 s. (rus dilində) Qrossheym A.A. Qafqazın bitki örtüyü. M.,1948, 265 s. (rus dilində) Qrossheym A.A. Qafqazın zəngin bitki örtüyü M., 1952, 631 s. (rus dilində)
- Prilipko L.İ. Meşə bitkiləri. Bakı, 1954, 485 s.
- Səfərov İ.S. Şərqi Zaqafqaziyanın dağlıq ərazilərində meşə bitkilərinin iqlim sərhəddinin dinamikası.Stavropol, 1974 (rus dilində) Səfərov İ.S., Xəlilov M.Y., Hüseynov Ş.Q., Məmmədova F.H. Azərbaycanın eroziyaya uğramış dağ yamaclarında qozmeyvəlilərdən ibarət sənaye əhəmiyyətli plantasiyaların salınması. Bakı, “Elm” nəşr., 1986. 120 s.
- Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. Azərbaycanın meşələri. Bakı “Elm” nəşr., 2002. 472 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycanda flora ve bitki ortuyunun oyrenilmesi o qeder de qedim tarixe malik deyildir XIX esrin 70 ci illerinde Ilk vaxtlar Qafqazin bu maraqli regionuna tek tek tedqiqatcilar gelmisler Cenubi Qafqazin ilk tedqiqatcisi 1700 1702 ci ilde meshur botanik Turnefor olmusdur 1724 1725 ci illerde Rusiya EA nin ilk botaniki Buksbaum Qafqaza seyahet etdi S T Qmelinin basciliq etdiyi Rusiya EA nin ekspedisiyalari terefinden 1770 1773 cu illerde Qafqazin florasinin oyrenilmesi sahesinde boyuk isler gorulmusdur XIX esrin 80 ci illerinde Qafqaz bitkiliyi o cumleden mese florasi nusxelerinin zengin kolleksiyasi imperator Botanika baginin direktoru K A Meyer 1829 1830 Talis florasi uzre ise F Qoqenager 1834 1835 ve E K Eyxvald 1820 terefinden toplanmisdir XIX esrin ortalarinda o dovrun meshur dendroloqu Karl Kox Qafqazda boyuk botaniki tedqiqatlar aparmisdir XIX esrin sonlarinda Qafqaz rayonlarinin bitki ortuyunu seciyyelendiren deqiq bitki tesvirleri yerine yetirilmisdir Bu baximdan olan islerden gorkemli alimlerden Q I Radde Y S Medvedyev M N Smirnov Y A Voronov F P Keppen V N Lipski N I Kuznetsov A Voronin D I Sosnovski ve A A Qrosheymin islerini qeyd etmek olar Bu tedqiqatcilardan Q I Radde Y S Medvedyev ve N I Kuznetsov bu ve ya diger prinsiplere esaslanaraq Azerbaycani da ehate etmekle Qafqazi bir sira floristik ve botaniki cografi vilayetlere ve eyaletlere bolmusler XIX esrin 90 ci illerinde Y S Medvedyevin Zaqafqaziya meselerinin ocerki 1882 ve Qafqazda bitki ortuyunun vilayetleri haqqinda 1907 1914 eserleri bu baximdan xususi qiymetli sayilir Sonralar muxtelif muellifler terefinden Qafqazin bitki ortuyunun botaniki cografi eyaletlere bolunmesi isi N I Kuznetsovun bolgusunun deqiqlesdirilmesi istiqametinde aparilmisdir Azerbaycanda bitki ortuyunun oyrenilmesi ve botanika elminin inkisafinda akademik A A Qrosheymin xususi rolu olmusdur 1888 1946 1924 1947 ci illerde Azerbaycanda butun botanika tedqiqatlari eslinde A A Qrosheymin adi ile baglidir Bu dovr erzinde botanika tedqiqatlari onun rehberliyi altinda bilavasite onun ve ya onun sagirdlerinin istiraki ile yerine yetirilmisdir 1926 ci ilde A A Qrosheymin esasen mese ortuyune hesr olunmus Talisin florasi adli qiymetli eseri nesr edilir 1936 ci ilde ise A A Qrossheymin Qafqaz florasinin tehlili adli kapital monoqrafiyasi nesr olunur SSRI Elmler Akademiyasi Zaqafqaziya filialinin fealiyyeti 1932 ci ilde SSRI Elmler Akademiyasi Zaqafqaziya filialinin Azerbaycan sobesi acilir onun nezdinde ise A A Qrossheymin basciliq etdiyi botanika bolmesi teskil olunur 1936 ci ilde bolmenin esasinda terkibinde Nebatat bagi olan Botanika Institutu yaradilir Bitki ortuyunun floranin bitki servetlerinin hemcinin bitki fiziologiyasinin oyrenilmesi sahesinde Botanika Institutu botanika elminin merkezine cevrilir ve elmi tedqiqat islerini esasen uc istiqametde bitki ortuyunun oyrenilmes floranin oyrenilmesi ve bitki servetlerinin oyrenilmesi aparir Institut bitki ortuyunun xeritelesdirilmesi uzre boyuk isler yerine yetirir Hele 1930 cu ilde A A Qrossheym Zaqafqaziyanin ilkin bitki ortuyunun sxematik xeritesini tertib edir 1931 ci ilde movcud kartoqrafik materiallar esasinda A A Qrossheym ve L I Prilipko terefinden Azerbaycanin 1 1000000 miqyasinda geobotaniki xeritesi tertib olunur Uzun iller boyu Azerbaycanin meselerinin herterefli oyrenilmesi neticesinde topladigi zengin materiallar esasinda 1954 cu ilde L I Prilipko Azerbaycanin mese ortuyu adli kapital monoqrafiyasini nesr etdirir Azerbaycan Respublikasinda bitki ortuyunun oyrenilmesinde V I Ulyanisev S O Barxalov V X Tutayuk I I Karyagin I N Beydeman P D Yarosenko I S Seferov U M Agamirov Y M Isayev Q Axundov V C Haciyev V S Quliyev A Esgerov V S Novruzov O V Ibadli E M Qurbanov S H Musayev R A Feteliyev R I Babayev V S Ferzeliyev O H Mirzeyev N B Huseynova S Q Huseynov ve basqalarinin boyuk rolu olmusdur Hele 1949 1952 ci illerde Botanika Institutuna rehberlik ederken H E Eliyevin seyi neticesinde 8 cildlik Azerbaycanin florasi kitabi nesr edilmisdir Boyuk Qafqazin yuksek dag bitkiliyinin tam floristik terkibi dominant ve subdominant bitki formasiyalarinin geobotaniki seciyyesi bitki ortuyunun dinamikasi ona ekzogen endogen ve antropogen faktorlarin tesiri V C Haciyev terefinden oyrenilmisdir Onun rehberliyi ve bilavasite istiraki ile Azerbaycanin bitki ortuyu xeritesi azerbaycan rus ve ingilis dillerinde tertib edilmisdir 1949 cu ilden sonra meselerin oyrenilmesi esasen I S Seferovun adi ile baglidir I S Seferov ucuncu dovrun relikt agaclari uzerinde uzun iller apardigi tedqiqatlar esasinda iki monoqrafiya cap etdirir Seferov 1962 1979 1945 1952 ci illerde I S Seferov Mil Mugan Sirvan Qarabag duzlerinde ve Lenkeran zonasinda mese massivleri ve qoruyucu mese zolaqlari salinmasi isinin bilavasite rehberi ve istirakcisi olur Azerbaycan Elmi Tedqiqat Mese Teserrufati ve Aqromesemeliorasiya Institutunun fealiyyeti 1951 ci ilde Azerbaycan Elmi Tedqiqat Mese Teserrufati ve Aqromesemeliorasiya institutu yaradilir Institutun ayri ayri sobelerinin elmi iscileri E M Huseynov L A Huseynova A S Bukov H Dadasov N Sadixov K S Esedov B Mirzeyev M Y Xelilov F E Emirov E Quliyev B V Mlokosevic L M Zubaryeva Q H Celilov H Quliyev F E Haciyev Q Nagiyev ve b meseciliyin muxtelif istiqametlerinde tedqiqat isleri aparmislar AMEA nin akad H E Eliyev adina Cografiya Institutunun fealiyyeti Azerbaycan EA Cografiya Institutunda respublikanin mese ortuyunun herterefli oyrenilmesi tebieti muhafize sobesi 1969 ve biocografiya laboratoriyasinin 1982 yaradilmasi ile elaqedardir Respublikanin ayri ayri dag ve duzen regionlarinda aparilan tedqiqatlarin neticeleri monoqrafiya ve kitabcalarda nesr edilmisdir H E Eliyev M Y Xelilov 1975 1982 1983 1988 I S Seferov M Y Xelilov S Q Huseynov F H Memmedova 1986 M Y Xelilov 1985 Q S Memmedov M Y Xelilov 2002 2003 2004 2005 N H Axundov terefinden ilk defe respublika meseleri uzre etalon agacliqlarin mehsuldarliga gore modelleri hazirlanmis 1 600000 miqyasinda Azerbaycanin mese ortuyu xeritesi tertib edilmisdir Xarici kecidigaz az 2017 05 13 at the Wayback Machine BITKI ORTUYU 2017 05 10 at the Wayback Machine AMEA Cografiya Institutunu Azerbaycan EA Cografiya Institutunda 2017 05 13 at the Wayback MachineIstinadlarQrossheym A A Flora Talisa Baki 1926 273 s rus dilinde Qrossheym A A Qafqazin bitki ortuyu M 1948 265 s rus dilinde Qrossheym A A Qafqazin zengin bitki ortuyu M 1952 631 s rus dilinde Prilipko L I Mese bitkileri Baki 1954 485 s Seferov I S Serqi Zaqafqaziyanin dagliq erazilerinde mese bitkilerinin iqlim serheddinin dinamikasi Stavropol 1974 rus dilinde Seferov I S Xelilov M Y Huseynov S Q Memmedova F H Azerbaycanin eroziyaya ugramis dag yamaclarinda qozmeyvelilerden ibaret senaye ehemiyyetli plantasiyalarin salinmasi Baki Elm nesr 1986 120 s Memmedov Q S Xelilov M Y Azerbaycanin meseleri Baki Elm nesr 2002 472 s