Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Van üsyanı — 1895-ci ilin axırlarında erməni komitəsi üzvlərinin Qafqaz və İrandan Şərqi Anadolu regionuna külli miqdarda silah və sursat daşıyaraq Van ərazisində başlatdıqları üsyandır.
| Van üsyanı | |||
|---|---|---|---|
| Həmidiyyə qırğınları | |||
| Tarix | 3-11 iiyun 1896 | ||
| Yeri | Osmanlı imperiyası, Van vilayəti, Van şəhəri | ||
| Nəticəsi | Ermənilər silahsızlaşdırıldı, üsyançılar və mülki əhali qətlə yetirildi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Erməni komitəsi üzvlərinin başçılığı altında baş vermiş olan üsyan nəticəsində regionda yaşayan ermənilərlə kürdlər arasında kəskin toqquşmalar baş vermişdir. Kazım Qarabəkir paşanın yazdıqlarına görə, 1895-ci ildə Vanda erməni-kürd münasibətləri çox yaxşı səviyyədə olmuş, lakin həmin ilin axırlarında erməni komitəsinin üzvləri tərəfindən kürdlərin ermənilərə qarşı təxribatları nəticəsində münasibətlər bunun tam əksi istiqamətində inkişaf etməyə başlamışdır. 1895-ci ilin axırlarında erməni komitəsinin üzvləri Van quberniyasında güclü dəstələr yaradaraq özləri üçün Qafqazdan və İrandan külli miqdarda silah və sursatlar da gətizdirmişdirlər. Bundan əlavə, Hnçaq qruplaşmasının Daşnak qruplaşması ilə birləşməsi nəticəsində komitələr arasında mövcud olan fikir ayrılıqları da aradan qalxmışdır. Daha sonra üsyana rəhbərlik etmək və üsyana hazırlıq işlərini tamamilə başa çatdırmaq üçün Amerika, Rusiya və Bolqarıstan vətəndaşlarının da içlərində olduğu komitə üzvləri Rusiya və İrandan Van ərazisinə gələrək üsyanın hazırlıqlarına başlamışdırlar. Həmçinin həmin ildə komitə üzvləri tərəfindən yerli əhali arasında düşmənçilik törədilir və ya Osmanlı ordusunun əsgərlərinə qarşı hücumlar təşkil edilirdi. Regionda komitələrin üsyan qaldırmaq cəhdinin olduğunu başa düşən Osmanlı imperiyası Səadəddin Paşanı regiona göndərərək regionda yaradılması nəzərdə tutulan düşmənçiliyi aradan qaldırmağı hədəfləmişdir. Regionda mövcud olan problemləri həll etmək üçün Səadəddin Paşa erməni və kürd kəndlərinə baş çəkmiş və hadisələrin inkişafını teleqramla İstanbula çatdırmışdır. Lakin Osmanlı administrasiyasının bütün səylərinə baxmayaraq, ermənilərlə kürdlər arasında yaranmış olan gərginliyin qarşısını almaq mümkün olmamış və kürdlərdən ibarət Həmidiyyə alayları ermənilərə qarşı hücumlar həyata keçirmişdirlər. Uzun müddətdir ki, üsyana hazırlaşan Erməni Komitəsinin üzvləri 1896-cı il iyun ayının 5-də Van vilayətində Həmidiyyə alayları Vandakı ermənilərə hücum etmək ərəfəsində olarkən üsyan qaldırmışdırlar. Erməni komitəsinin üzvləri Vandakı bütün erməniləri Həmidiyyə alaylarının hücumlarına qarşı müdafiə edə bilmək üçün bu ərazidə yaşayan bütün erməniləri silahla təchiz etmişdirlər. Odlu silahlarla silahlanmış olan ermənilər kürdlər cavab vermiş və beləliklə də hücum zamanı mülki əhalinin tələfatının qarşısını almışdırlar. Erməni inqilabi qüvvələri üsyan prosesində Avropanın diqqətini yenidən erməni məsələsi istiqamətində yönəltməyə çalışmışdırlar. Ermənilərlə Həmidiyyə alayları arasında gedən qarşıdurmalar getdikcə genişlənmiş və hadisələr Adilcevaz və Ercişə yayılmışdır. Erməni inqilabçıları Van istiqamətində hərəkət edərkən ətrafdakı kürd tayfalarının hücumları nəticəsində böyük itkilər vermiş və beləliklə də onların sayları azalmışdır. Həmçinin onların İrandan gözlədikləri qüvvələr geri qayıtmış və beləliklə də ermənilər çətin vəziyyətə düşmüşdürlər. Lakin sonrakı dövrdə qarşıdurmalar artmış və üsyan Abak və Erçek ərazilərinə yayılmışdır.
Üsyan genişləndikdən sonra Müşir Zəki Paşa Ərzincana gələrək 20 batalyon əsgəri Vana göndərmiş və hadisələr yalnız 24 iyun 1896-cı ildə tam olaraq nəzarət altına alınmışdır. Lakin 1896-cı il sentyabr ayının 10–15-i arasında yenidən şiddətlənən hadisələrdən sonra xüsusilə kürdlərlə ermənilər arasında uzunmüddətli və genişmiqyaslı qarşıdurmalar baş vermişdir. Səadəttin Paşanın məlumatlarına görə, Osmanlı qoşunlarından 340 ölü, 260 yaralı; Ermənilərdən isə 219 nəfər ölü, 69 nəfər yaralı var idi. Bundan əlavə, münaqişələr nəticəsində 80 erməninin evi tam olaraq yararsız hala düşmüşdür. Britaniya konsulunun açıqlamalarına əsasən, Van üsyanına rəhbərlik edən və xalqa zərər verən ermənilər İrana deportasiya edilmiş, hadisələrdə günahı olmayan ermənilər isə əfv edilmişdirlər. İngiltərənin Vandakı konsulunun dediklərinə görə; O dəfələrlə ermənilərə xəbərdarlıq etsə də, hadisələrin qarşısını ala bilməmiş və bu hadisələr komitə üzvlərinin sonsuz təxribatları nəticəsində baş vermişdir. Vanda baş verəcək üsyandan əvvəlcədən xəbərdar olan Osmanlılar, sərhəd boyu ermənilərə kömək gəlməsinin qarşısını almaq üçün çox səylər göstərmiş və dəstək qüvvələrinin gəlməsinə mane olmuşdurlar. Həmçinin də, xarici dövlətlərin hadisəyə müdaxiləsinin qarşısını almış və beləliklə də bu məsələnin beynəlxalq ictimaiyyət də öz əksini tapmasına imkan verməmişdir.
İstinadlar
- . The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America's Response. New York: HarperCollins. 2004. səh. 61. ISBN .
- Kazım Karabekir, "Kürt Meselesi" s.137, ISBN:ISBN
- Mustafa Gül, "1896 Van Ermeni İsyanı ve Sonrasındaki Gelişmeler 2020-10-21 at the Wayback Machine", OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 2020-10-21 at the Wayback Machine), Ankara 1997, S.8, s.141.
- Ergünöz Akçora, "Van ve Çevresinde Ermeni İsyanları (1896–1916)" İstanbul 1994, s.105. ISBN: ISBN
- Sami Önal," Saadettin Paşa’nın Anıları, Ermeni Kürt Olayları (Van 1896)", İstanbul 2004, s.7–8. ISBN:ISBN
- Ministère des affaires étrangères, op. cit., no. 212. M. P. Cambon, Ambassadeur de la Republique française à Constantinople, ŕ M. Hanotaux, Ministre des affaires étrangères, p. 239; et no. 215 p. 240.
- Taha Niyazi Karaca, "19. Yüzyılda İngiltere’nin Ermeni Politikaları", Tarihte Türkler ve Ermeniler (Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Yabancı Devletler), S. 1, C. 10, TTK Yayınları, Ankara 2014, s. 221–262.
- Justin McCarthy, Esat Arslan, Cemalettin Taşkıran, Ömer Turan, 1915 Van’da Ermeni İsyanı, İstanbul 2015, s. 85–86.
- Ergünöz Akçora, "Van ve Çevresinde Ermeni İsyanları (1896–1916)" İstanbul 1994, s.118. ISBN: ISBN
- "Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878–1920) 2021-04-24 at the Wayback Machine", s.63–65
- Cevdet Küçük, "Van’daki Ermeni İsyanları", Yakın Tarihimizde Van Uluslararası Sempozyumu, Van 1990, s.140.
- Nurettin Birol, "1890–1901 Ermeni Olayları ve Halil Rıfat Paşa 2016-08-19 at the Wayback Machine", Yeni Türkiye, S. 60 °C. 3, Ankara 2014, s.37
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Van usyani 1895 ci ilin axirlarinda ermeni komitesi uzvlerinin Qafqaz ve Irandan Serqi Anadolu regionuna kulli miqdarda silah ve sursat dasiyaraq Van erazisinde baslatdiqlari usyandir Van usyaniHemidiyye qirginlariTarix 3 11 iiyun 1896Yeri Osmanli imperiyasi Van vilayeti Van seheriNeticesi Ermeniler silahsizlasdirildi usyancilar ve mulki ehali qetle yetirildiMunaqise terefleriOsmanli imperiyasi Kurdler Armenakan partiyasi Van ermenileriTereflerin quvvesiNamelum NamelumItkilerNamelum 20 000 insan mehv edildi 350 kend ve yasayis menteqesi mehv edildiErmeni generali Andranik oz esgerleri ile beraber Van usyaninda Ermeni komitesi uzvlerinin basciligi altinda bas vermis olan usyan neticesinde regionda yasayan ermenilerle kurdler arasinda keskin toqqusmalar bas vermisdir Kazim Qarabekir pasanin yazdiqlarina gore 1895 ci ilde Vanda ermeni kurd munasibetleri cox yaxsi seviyyede olmus lakin hemin ilin axirlarinda ermeni komitesinin uzvleri terefinden kurdlerin ermenilere qarsi texribatlari neticesinde munasibetler bunun tam eksi istiqametinde inkisaf etmeye baslamisdir 1895 ci ilin axirlarinda ermeni komitesinin uzvleri Van quberniyasinda guclu desteler yaradaraq ozleri ucun Qafqazdan ve Irandan kulli miqdarda silah ve sursatlar da getizdirmisdirler Bundan elave Hncaq qruplasmasinin Dasnak qruplasmasi ile birlesmesi neticesinde komiteler arasinda movcud olan fikir ayriliqlari da aradan qalxmisdir Daha sonra usyana rehberlik etmek ve usyana hazirliq islerini tamamile basa catdirmaq ucun Amerika Rusiya ve Bolqaristan vetendaslarinin da iclerinde oldugu komite uzvleri Rusiya ve Irandan Van erazisine gelerek usyanin hazirliqlarina baslamisdirlar Hemcinin hemin ilde komite uzvleri terefinden yerli ehali arasinda dusmencilik toredilir ve ya Osmanli ordusunun esgerlerine qarsi hucumlar teskil edilirdi Regionda komitelerin usyan qaldirmaq cehdinin oldugunu basa dusen Osmanli imperiyasi Seadeddin Pasani regiona gondererek regionda yaradilmasi nezerde tutulan dusmenciliyi aradan qaldirmagi hedeflemisdir Regionda movcud olan problemleri hell etmek ucun Seadeddin Pasa ermeni ve kurd kendlerine bas cekmis ve hadiselerin inkisafini teleqramla Istanbula catdirmisdir Lakin Osmanli administrasiyasinin butun seylerine baxmayaraq ermenilerle kurdler arasinda yaranmis olan gerginliyin qarsisini almaq mumkun olmamis ve kurdlerden ibaret Hemidiyye alaylari ermenilere qarsi hucumlar heyata kecirmisdirler Uzun muddetdir ki usyana hazirlasan Ermeni Komitesinin uzvleri 1896 ci il iyun ayinin 5 de Van vilayetinde Hemidiyye alaylari Vandaki ermenilere hucum etmek erefesinde olarken usyan qaldirmisdirlar Ermeni komitesinin uzvleri Vandaki butun ermenileri Hemidiyye alaylarinin hucumlarina qarsi mudafie ede bilmek ucun bu erazide yasayan butun ermenileri silahla techiz etmisdirler Odlu silahlarla silahlanmis olan ermeniler kurdler cavab vermis ve belelikle de hucum zamani mulki ehalinin telefatinin qarsisini almisdirlar Ermeni inqilabi quvveleri usyan prosesinde Avropanin diqqetini yeniden ermeni meselesi istiqametinde yoneltmeye calismisdirlar Ermenilerle Hemidiyye alaylari arasinda geden qarsidurmalar getdikce genislenmis ve hadiseler Adilcevaz ve Ercise yayilmisdir Ermeni inqilabcilari Van istiqametinde hereket ederken etrafdaki kurd tayfalarinin hucumlari neticesinde boyuk itkiler vermis ve belelikle de onlarin saylari azalmisdir Hemcinin onlarin Irandan gozledikleri quvveler geri qayitmis ve belelikle de ermeniler cetin veziyyete dusmusdurler Lakin sonraki dovrde qarsidurmalar artmis ve usyan Abak ve Ercek erazilerine yayilmisdir Usyan genislendikden sonra Musir Zeki Pasa Erzincana gelerek 20 batalyon esgeri Vana gondermis ve hadiseler yalniz 24 iyun 1896 ci ilde tam olaraq nezaret altina alinmisdir Lakin 1896 ci il sentyabr ayinin 10 15 i arasinda yeniden siddetlenen hadiselerden sonra xususile kurdlerle ermeniler arasinda uzunmuddetli ve genismiqyasli qarsidurmalar bas vermisdir Seadettin Pasanin melumatlarina gore Osmanli qosunlarindan 340 olu 260 yarali Ermenilerden ise 219 nefer olu 69 nefer yarali var idi Bundan elave munaqiseler neticesinde 80 ermeninin evi tam olaraq yararsiz hala dusmusdur Britaniya konsulunun aciqlamalarina esasen Van usyanina rehberlik eden ve xalqa zerer veren ermeniler Irana deportasiya edilmis hadiselerde gunahi olmayan ermeniler ise efv edilmisdirler Ingilterenin Vandaki konsulunun dediklerine gore O defelerle ermenilere xeberdarliq etse de hadiselerin qarsisini ala bilmemis ve bu hadiseler komite uzvlerinin sonsuz texribatlari neticesinde bas vermisdir Vanda bas verecek usyandan evvelceden xeberdar olan Osmanlilar serhed boyu ermenilere komek gelmesinin qarsisini almaq ucun cox seyler gostermis ve destek quvvelerinin gelmesine mane olmusdurlar Hemcinin de xarici dovletlerin hadiseye mudaxilesinin qarsisini almis ve belelikle de bu meselenin beynelxalq ictimaiyyet de oz eksini tapmasina imkan vermemisdir Istinadlar The Burning Tigris The Armenian Genocide and America s Response New York HarperCollins 2004 seh 61 ISBN 0 06 055870 9 Kazim Karabekir Kurt Meselesi s 137 ISBN ISBN 9786059850896 Mustafa Gul 1896 Van Ermeni Isyani ve Sonrasindaki Gelismeler 2020 10 21 at the Wayback Machine OTAM Ankara Universitesi Osmanli Tarihi Arastirma ve Uygulama Merkezi Dergisi 2020 10 21 at the Wayback Machine Ankara 1997 S 8 s 141 Ergunoz Akcora Van ve Cevresinde Ermeni Isyanlari 1896 1916 Istanbul 1994 s 105 ISBN ISBN 9789754981858 Sami Onal Saadettin Pasa nin Anilari Ermeni Kurt Olaylari Van 1896 Istanbul 2004 s 7 8 ISBN ISBN 9789751409379 Ministere des affaires etrangeres op cit no 212 M P Cambon Ambassadeur de la Republique francaise a Constantinople ŕ M Hanotaux Ministre des affaires etrangeres p 239 et no 215 p 240 Taha Niyazi Karaca 19 Yuzyilda Ingiltere nin Ermeni Politikalari Tarihte Turkler ve Ermeniler Ermeni Meselesinin Ortaya Cikisi ve Yabanci Devletler S 1 C 10 TTK Yayinlari Ankara 2014 s 221 262 Justin McCarthy Esat Arslan Cemalettin Taskiran Omer Turan 1915 Van da Ermeni Isyani Istanbul 2015 s 85 86 Ergunoz Akcora Van ve Cevresinde Ermeni Isyanlari 1896 1916 Istanbul 1994 s 118 ISBN ISBN 9789754981858 Osmanli Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve Iskani 1878 1920 2021 04 24 at the Wayback Machine s 63 65 Cevdet Kucuk Van daki Ermeni Isyanlari Yakin Tarihimizde Van Uluslararasi Sempozyumu Van 1990 s 140 Nurettin Birol 1890 1901 Ermeni Olaylari ve Halil Rifat Pasa 2016 08 19 at the Wayback Machine Yeni Turkiye S 60 C 3 Ankara 2014 s 37