Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ulduz qara dəliklər bir neçə günəş kütləsi qədər bir kütləyə sahibdir. Ölümə yaxınlaşan bir ulduz əgər Günəşin üç mislindən daha ağırdırsa, neytron ulduzu səviyyəsində qala bilməz, nüvəsindəki reaksiya və sıxlıq artması davam edər və "qara dəlik" halına gələr. Ulduz qara dəliyi böyük (əvvəlcə təxminən 10 günəş kütləsi qədər kütləli və ya daha çox kütləli) bir ulduzun qalığının (artıq qalan maddəsinin) qravitasiya içə çökməsinin ardıyca yaranır. Ulduzun nüvəsində termonüvə reaksiyalarıyla yanma tamamlandığı zaman yanacaq qalmadığı üçün bir ifrat yeni ulduz yaranır. Bu ifrat yeni ulduz da ardıyca sürətlə içə çökəcək bir nüvə qoya bilər.
1939-da Robert Oppenheymer bu nüvənin müəyyən bir sərhəddən daha yüksək bir kütləyə sahib olması qravitasiya gücünün özünü tamamilə bütün digər güclərin üzərinə daşıyacağını və bir qara dəlik yaranacağı fikrini ortaya atmışdır.[1]
Bir qara dəlik yaratmaq üzrə içə çöküş "qravitasiya dalğaları"[2] yaymağa əlverişli bir vəziyyətdir. Bu dalğaların yaxın bir gələcəkdə (İtaliya) Virgo[3] və ya amerikan LIGO[4] "interferometr" kimi bəzi dedektor cihazlarıyla aşkar edilə biləcəyi düşünülür. Ulduz qara dəlikləri hal-hazırda "X ikiqat ulduzları"nda[5] və "mikrokvazar"larda[6] müşahidə edilir və bəzi "aktiv qalaktika nüvələri"ndə[7] "axış"ların[8] yaranmasına səbəb olur.
Xüsusiyyətləri
görə qara dəliklər yalnızca 3 əsas komponentdən ibarətdir: kütlə, elektrik yükü və impuls momenti bu. Həmçinin qara dəliklərin təbiətində dönmə olduğuna inanılır, lakin bunu isbat edə biləcək qəti bir müşahidə hələ də edilməyib. Ulduz qara dəliklərinin dönməsi impuls momentinin qorunması səbəbi ilə reallaşır.
Təbii bir ulduz çökməsi bir qara dəlik yarada bilir. Qaçınılmaz olan bir ulduzun həyatının sonu ulduz olduğuna görə bütün enerji bitəndə reallaşır. Bir ulduzun içə çökən parçasının kütləsi üçün içə çöken parçasının kütlesi OV limiti üçün olan neytron-degenerasiya maddəsindən düşükdürsə, bu proses nəticəsində sıxılmış ulduz (ağ cırtdan) yaranır. Yaranan bütün ulduzlar maksimum kütlələrinə sahibdir. Buna görə də çökən ulduz əgər bu maksimum limiti aşmış olsa, çökmə prosesi sonsuza qədər davam edər və qara dəliyi yaradar (dağıdıcı qravitasiya çöküşü).
Neytron ulduzunun maksimum kütləsi dəqiq olara bilinmir. 1939-cu ildə 0.7 günəş kütləsi olaraq hesablanmışdır. Buna OV limiti adı verilib. 1996-cı ildə digər bir təxmində isə maksimum kütlənin təqribən 1.5. ilə 3 günəş kütləsi arasında olduğu təxmin edilib.
Ümumi nisbilik nəzəriyyəsinə görə bir qara dəlik var olan hər hansı bir kütlədə meydana gələ bilər. Kütlə kiçildikcə sıxlıq artır, maddə qara dəliyi formalaşdırmağa başlayır (nümunə olaraq Şvartsşild radiusu (qara dəliyin radiusu)). İndiyə qədər bir neçə ulduz kütləsindən kiçik olaraq qara dəlik formalaşdırdığı bilinən hər hansı bir kütlə müşahidə edilməyib. 2007-ci ildən bəri ən yüksək kütləli olaraq bilinən 15.65±1.45 günəş kütləsi olaraq hesablanmışdır. Buna əlavə olaraq "IC 10 X-1" rentgen şüası mənbəli ulduz qara dəliyi olub kütləsinin 24–33 ulduz kütləsi arasında olduğu barədə sübutlar vardır. 2008-ci ilin aprel ayında NASA tərəfindən elan edilən və digər qara dəliklərlə birlikdə ən kiçik kütləli qara dəliklər olaraq bilinir. Bunlar 3.8 ulduz kütləsi ilə 24 kilometr radiusa sahib qara dəliklərdir. Lakin sonralar bu təxmin geri çəkilmişdir. Daha mümkün olanı isə 5–10 ulduz kütləsi arasında bir kütləyə sahib olmaqlarıdır.
Ulduz kütləli qara dəliklərdən çox daha nəhəng 2 digər tip qara dəlik olduğu barədə müşahidə sübutları vardır. Bunlar orta kütləli qara dəliklər və nəhəng qara dəliklərdir və nəhəng bir qara dəliyin Süd Yolu qalaktikasının mərkəzində olduğu bilinir.
Kompakt ikili rentgen şüalı sistemləri
Ulduz qara dəlikləri ikili qapalı sistemlər olub maddələr qonşu ulduzun qara dəliyinə keçəndə müşahidə edilə bilər. Çöküş reallaşanda bir enerji boşalması olur və bu boşalma o qədər böyükdür ki, bir maddəni bir neçə yüz milyon dərəcəyə qədər qızdıra bilər və rentgen şüası işıqları yayar. Bu səbəbdən qonşu ulduz optik teleskop ilə, qara dəliklər isə rentgen şüaları ilə müşahidə edilə bilir. Qara dəlikdən yayılan enerji neytron ulduzu tərəfindən yayılan enerji ilə eyni böyüklüyə sahibdir. Qara dəliklər və neytron ulduzlarının müqayisə edilməsi bəzən çətin olur.
Buna baxmayaraq neytron ulduzlarının digər xüsusiyyətləri də vardır. Neytron ulduzları fərqli sürətlə dönüşə malikdir və bir maqnit sahələri var. Həmçinin regional partlayışları da var (termonüvə partlayışları). Belə xüsusiyyətlər müşahidə ediləndə bu ikili sistemin ortaq nöqtəsinin neytron ulduzu olmalarının olduğunu görürük.
Yaradılan kütlələr sıxışdırılmış rentgen şüası mənbələri (rentgen şüaları və optik məlumatlar) müşahidələrdən əldə edilib. Müəyyən olunmuş bütün neytron ulduzlarının kütlələri 2 günəş kütləsindən daha azdır. Heç bir 2 günəş kütləsindən daha ağır ikili sistemlərdə neytron ulduzunun xüsusiyyətləri ortaya çıxmayıb. Bu faktlardan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, 2 günəş kütləsindən aşağı olan bütün ulduzlar əslində qara dəlikdir.
Ulduz qara dəliklərin isbatı yalnızca müşahidələrdən yaranmamışdır. Həmçinin teorik məlumatlarla da onun isbatı araşdırılır. Qara dəliklərin xassələrinin digər bir isbatı isə ətrafında fırlanan orbit hissəciklərinin qara dəliyə doğru hərəkət etməsidir.
Qara dəliklər arasındakı məsafə
Qalaktik təyyarənin yuxarıdakı bəzi məsafələrlə əldə etdiyi böyük məsafələr qara dəlik doğuş başlanğıclarının nəticəsidir. Qara dəliklərdəki yaranma sürəti bölüşdürülməsi neytron ulduzlarındakı yaranma sürəti bölüşdürülməsinə oxşar qiymətlərə sahibdir. Hər hansı biri qara dəliklərin daha böyük bir kütləyə sahib olduqlarına görə qara dəliklərin neytron ulduzlarından daha aşağı bir sürətə sahib ola biləcəyi düşünülə bilər, lakin qara dəliyə düşən qeyri-simmetrik maddələrə görə qazanılan moment neytron ulduzu və qara dəliklərin oxşar sürətlərə sahib olmalarını təmin edir.
Ulduz qara dəliyi namizədləri
Süd Yolu qalaktika sistemi qalaktikamızın mərkəzində yerləşən nəhəng qara dəliklərdən bizə daha yaxın olan bir neçə ədəd ulduz qara dəliyi namizədi ehtiva edir. Bu namizədlərin hamısı rentgen şüası ikili sistemlərdəki kompakt maddələrindən çöküntüsü və bunun sayəsində onun qonşusu vasitəsi ilə böyümə diskindədir. Bu aralıqdakı ulduz qara dəliklərinin kütlələri 3 ilə bir neçə düjün arasındakı günəş ağırlığına bərabərdir.
| Ad | Qara dəlik kütləsi (günəş kütləsi ilə) | Qonşunun kütləsi ( ilə) | Orbit periodu (günlərlə) | Yerdən məsafəsi (işıq ili ilə) | Məkan |
|---|---|---|---|---|---|
| A0620–00/V616 Mon | 11 ± 2 | 2.6–2.8 | 0.33 | təqribən 3500 | 06:22:44 −00:20:45 |
| GRO J1655–40/V1033 Sco | 6.3 ± 0.3 | 2.6–2.8 | 2.8 | 5000−11000 | 16:54:00 −39:50:45 |
| XTE J1118+480/KV UMa | 6.8 ± 0.4 | 6−6.5 | 0.17 | 6200 | 11:18:11 +48:02:13 |
| Cyg X-1 | 11 ± 2 | ≥18 | 5.6 | 6000–8000 | 19:58:22 +35:12:06 |
| GRO J0422+32/V518 Per | 4 ± 1 | 1.1 | 0.21 | təqribən 8500 | 04:21:43 +32:54:27 |
| GRO J1719–24 | ≥4.9 | ~1.6 | 0.6 ola bilər | təqribən 8500 | 17:19:37 −25:01:03 |
| GS 2000+25/QZ Vul | 7.5 ± 0.3 | 4.9–5.1 | 0.35 | təqribən 8800 | 20:02:50 +25:14:11 |
| V404 Cyg | 12 ± 2 | 6.0 | 6.5 | 7800±460 | 20:24:04 +33:52:03 |
| GX 339–4/V821 Ara | 5–6 | 1.75 | təqribən 15000 | 17:02:50 −48:47:23 | |
| GRS 1124–683/GU Mus | 7.0 ± 0.6 | 0.43 | təqribən 17000 | 11:26:27 −68:40:32 | |
| XTE J1550–564/V381 Nor | 9.6 ± 1.2 | 6.0–7.5 | 1.5 | təqribən 17000 | 15:50:59 −56:28:36 |
| 4U 1543–475/IL Lupi | 9.4 ± 1.0 | 0.25 | 1.1 | təqribən 24000 | 15:47:09 −47:40:10 |
| XTE J1819–254/V4641 Sgr | 7.1 ± 0.3 | 5–8 | 2.82 | 24000 – 40000 | 18:19:22 −25:24:25 |
| GRS 1915+105/V1487 Aql | 14 ± 4.0 | ~1 | 33.5 | təqribən 40000 | 19:15;12 +10:56:44 |
| XTE J1650–500 | 9.7 ± 1.6 | . | 0.32 | 16:50:01 −49:57:45 | |
| GW150914 (62 ± 4) M☉ | 36 ± 4 | 29 ± 4 | . | 1.3 milyard | |
| GW151226 (21.8 ± 3.5) M☉ | 14.2 ± 6 | 7.5 ± 2.3 | . | 2.9 milyard | |
| GW170104 (48.7 ± 5) M☉ | 31.2 ± 7 | 19.4 ± 6 | . | 1.4 milyard |
İstinadlar
- Celotti, A.; Miller, J.C.; Sciama, D.W. "Qara dəliklərin mövcudluğu haqqında astrofizik sübutlar". Klassik və Kvant Qravitasiyası. 16 (12A). 1999: A3–A21. arXiv:astro-ph/9912186. doi:10.1088/0264-9381/16/12A/301.
- İ. Bombaçi. "Neytron ulduzunun maksimum kütləsi". Astronomy and Astrophysics. 305. 1996: 871–877. Bibcode:1996A&A...305..871B..
- Nature 449, 799–801 (18 oktyabr 2007)
- "NASA - NASA alimləri ən kiçik bilinən qara dəliyi müəyyənləşdirir". nasa.gov. 2017-12-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-01-30.
- "Ən kiçik və ən yüngül qara dəlik". 1 aprel 2008. 2012-11-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-01-30.
- Investigating stellar-mass black hole kicks 2017-04-04 at the Wayback Machine, Serena Repetto, Melvyn B. Davies, Steinn Sigurdsson, (Submitted on 14 Mar 2012 (v1), last revised 19 Jun 2012 (this version, v2))
- Natal Kicks of Stellar-Mass Black Holes by Asymmetric Mass Ejection in Fallback Supernovae 2017-04-04 at the Wayback Machine, H.-Thomas Janka (Max Planck Institute for Astrophysics, Garching) (Submitted on 31 May 2013)
- J. Casares: Observational evidence for stellar-mass black holes. Preprint 2022-07-09 at the Wayback Machine
- M.R. Garcia et al.: Resolved Jets and Long Period Black Hole Novae. Preprint 2022-06-18 at the Wayback Machine
- J.E. McClintock and R.A. Remillard: Black Hole Binaries. Preprint 2022-07-11 at the Wayback Machine
- ICRS Arxivləşdirilib 2022-09-18 at the Wayback Machine coordinates obtained from SIMBAD Arxivləşdirilib 2022-07-19 at the Wayback Machine. Format: right ascension Arxivləşdirilib 2022-10-03 at the Wayback Machine (hh:mm:ss) ± declination Arxivləşdirilib 2022-09-11 at the Wayback Machine (dd:mm:ss).
- Masetti, N.; Bianchini, A.; Bonibaker, J.; della Valle, M.; Vio, R., "The superhump phenomenon in GRS 1716-249 (=X-Ray Nova Ophiuchi 1993)", Astronomy and Astrophysics, 314, 1996
- Miller-Jones, J. A. C.; Jonker; Dhawan. "The first accurate parallax distance to a black hole". The Astrophysical Journal Letters. 706 (2): L230. arXiv:0910.5253. Bibcode:2009ApJ...706L.230M. doi:10.1088/0004-637X/706/2/L230.
- Orosz et al. A Black Hole in the Superluminal source SAX J1819.3–2525 (V4641 Sgr) Preprint
- "Scientists Discovered the Smallest Black Hole" (PDF). 2021-07-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-01-30.
- Orosz, J.A. et al. (2004) ApJ 616,376–382.[1], Volume 616, Issue 1, pp. 376–382.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ulduz qara delikler bir nece gunes kutlesi qeder bir kutleye sahibdir Olume yaxinlasan bir ulduz eger Gunesin uc mislinden daha agirdirsa neytron ulduzu seviyyesinde qala bilmez nuvesindeki reaksiya ve sixliq artmasi davam eder ve qara delik halina geler Ulduz qara deliyi boyuk evvelce texminen 10 gunes kutlesi qeder kutleli ve ya daha cox kutleli bir ulduzun qaliginin artiq qalan maddesinin qravitasiya ice cokmesinin ardiyca yaranir Ulduzun nuvesinde termonuve reaksiyalariyla yanma tamamlandigi zaman yanacaq qalmadigi ucun bir ifrat yeni ulduz yaranir Bu ifrat yeni ulduz da ardiyca suretle ice cokecek bir nuve qoya biler M87 qalaktikasindan cixan bu axis teqriben kutlesi uc milyard gunes kutlesi olan bir neheng qara deliyin tesiriyle yaranmisdir Axisin yalnizca bize dogru istiqametlenen bir terefi gorunur 1939 da Robert Oppenheymer bu nuvenin mueyyen bir serhedden daha yuksek bir kutleye sahib olmasi qravitasiya gucunun ozunu tamamile butun diger guclerin uzerine dasiyacagini ve bir qara delik yaranacagi fikrini ortaya atmisdir 1 Bir qara delik yaratmaq uzre ice cokus qravitasiya dalgalari 2 yaymaga elverisli bir veziyyetdir Bu dalgalarin yaxin bir gelecekde Italiya Virgo 3 ve ya amerikan LIGO 4 interferometr kimi bezi dedektor cihazlariyla askar edile bileceyi dusunulur Ulduz qara delikleri hal hazirda X ikiqat ulduzlari nda 5 ve mikrokvazar larda 6 musahide edilir ve bezi aktiv qalaktika nuveleri nde 7 axis larin 8 yaranmasina sebeb olur Xususiyyetlerigore qara delikler yalnizca 3 esas komponentden ibaretdir kutle elektrik yuku ve impuls momenti bu Hemcinin qara deliklerin tebietinde donme olduguna inanilir lakin bunu isbat ede bilecek qeti bir musahide hele de edilmeyib Ulduz qara deliklerinin donmesi impuls momentinin qorunmasi sebebi ile reallasir Tebii bir ulduz cokmesi bir qara delik yarada bilir Qacinilmaz olan bir ulduzun heyatinin sonu ulduz olduguna gore butun enerji bitende reallasir Bir ulduzun ice coken parcasinin kutlesi ucun ice coken parcasinin kutlesi OV limiti ucun olan neytron degenerasiya maddesinden dusukdurse bu proses neticesinde sixilmis ulduz ag cirtdan yaranir Yaranan butun ulduzlar maksimum kutlelerine sahibdir Buna gore de coken ulduz eger bu maksimum limiti asmis olsa cokme prosesi sonsuza qeder davam eder ve qara deliyi yaradar dagidici qravitasiya cokusu Neytron ulduzunun maksimum kutlesi deqiq olara bilinmir 1939 cu ilde 0 7 gunes kutlesi olaraq hesablanmisdir Buna OV limiti adi verilib 1996 ci ilde diger bir texminde ise maksimum kutlenin teqriben 1 5 ile 3 gunes kutlesi arasinda oldugu texmin edilib Umumi nisbilik nezeriyyesine gore bir qara delik var olan her hansi bir kutlede meydana gele biler Kutle kicildikce sixliq artir madde qara deliyi formalasdirmaga baslayir numune olaraq Svartssild radiusu qara deliyin radiusu Indiye qeder bir nece ulduz kutlesinden kicik olaraq qara delik formalasdirdigi bilinen her hansi bir kutle musahide edilmeyib 2007 ci ilden beri en yuksek kutleli olaraq bilinen 15 65 1 45 gunes kutlesi olaraq hesablanmisdir Buna elave olaraq IC 10 X 1 rentgen suasi menbeli ulduz qara deliyi olub kutlesinin 24 33 ulduz kutlesi arasinda oldugu barede subutlar vardir 2008 ci ilin aprel ayinda NASA terefinden elan edilen ve diger qara deliklerle birlikde en kicik kutleli qara delikler olaraq bilinir Bunlar 3 8 ulduz kutlesi ile 24 kilometr radiusa sahib qara deliklerdir Lakin sonralar bu texmin geri cekilmisdir Daha mumkun olani ise 5 10 ulduz kutlesi arasinda bir kutleye sahib olmaqlaridir Ulduz kutleli qara deliklerden cox daha neheng 2 diger tip qara delik oldugu barede musahide subutlari vardir Bunlar orta kutleli qara delikler ve neheng qara deliklerdir ve neheng bir qara deliyin Sud Yolu qalaktikasinin merkezinde oldugu bilinir Kompakt ikili rentgen suali sistemleriUlduz qara delikleri ikili qapali sistemler olub maddeler qonsu ulduzun qara deliyine kecende musahide edile biler Cokus reallasanda bir enerji bosalmasi olur ve bu bosalma o qeder boyukdur ki bir maddeni bir nece yuz milyon dereceye qeder qizdira biler ve rentgen suasi isiqlari yayar Bu sebebden qonsu ulduz optik teleskop ile qara delikler ise rentgen sualari ile musahide edile bilir Qara delikden yayilan enerji neytron ulduzu terefinden yayilan enerji ile eyni boyukluye sahibdir Qara delikler ve neytron ulduzlarinin muqayise edilmesi bezen cetin olur Buna baxmayaraq neytron ulduzlarinin diger xususiyyetleri de vardir Neytron ulduzlari ferqli suretle donuse malikdir ve bir maqnit saheleri var Hemcinin regional partlayislari da var termonuve partlayislari Bele xususiyyetler musahide edilende bu ikili sistemin ortaq noqtesinin neytron ulduzu olmalarinin oldugunu goruruk Yaradilan kutleler sixisdirilmis rentgen suasi menbeleri rentgen sualari ve optik melumatlar musahidelerden elde edilib Mueyyen olunmus butun neytron ulduzlarinin kutleleri 2 gunes kutlesinden daha azdir Hec bir 2 gunes kutlesinden daha agir ikili sistemlerde neytron ulduzunun xususiyyetleri ortaya cixmayib Bu faktlardan bele bir neticeye gelmek olar ki 2 gunes kutlesinden asagi olan butun ulduzlar eslinde qara delikdir Ulduz qara deliklerin isbati yalnizca musahidelerden yaranmamisdir Hemcinin teorik melumatlarla da onun isbati arasdirilir Qara deliklerin xasselerinin diger bir isbati ise etrafinda firlanan orbit hisseciklerinin qara deliye dogru hereket etmesidir Qara delikler arasindaki mesafeQalaktik teyyarenin yuxaridaki bezi mesafelerle elde etdiyi boyuk mesafeler qara delik dogus baslangiclarinin neticesidir Qara deliklerdeki yaranma sureti bolusdurulmesi neytron ulduzlarindaki yaranma sureti bolusdurulmesine oxsar qiymetlere sahibdir Her hansi biri qara deliklerin daha boyuk bir kutleye sahib olduqlarina gore qara deliklerin neytron ulduzlarindan daha asagi bir surete sahib ola bileceyi dusunule biler lakin qara deliye dusen qeyri simmetrik maddelere gore qazanilan moment neytron ulduzu ve qara deliklerin oxsar suretlere sahib olmalarini temin edir Ulduz qara deliyi namizedleriSud Yolu qalaktika sistemi qalaktikamizin merkezinde yerlesen neheng qara deliklerden bize daha yaxin olan bir nece eded ulduz qara deliyi namizedi ehtiva edir Bu namizedlerin hamisi rentgen suasi ikili sistemlerdeki kompakt maddelerinden cokuntusu ve bunun sayesinde onun qonsusu vasitesi ile boyume diskindedir Bu araliqdaki ulduz qara deliklerinin kutleleri 3 ile bir nece dujun arasindaki gunes agirligina beraberdir Ad Qara delik kutlesi gunes kutlesi ile Qonsunun kutlesi ile Orbit periodu gunlerle Yerden mesafesi isiq ili ile MekanA0620 00 V616 Mon 11 2 2 6 2 8 0 33 teqriben 3500 06 22 44 00 20 45GRO J1655 40 V1033 Sco 6 3 0 3 2 6 2 8 2 8 5000 11000 16 54 00 39 50 45XTE J1118 480 KV UMa 6 8 0 4 6 6 5 0 17 6200 11 18 11 48 02 13Cyg X 1 11 2 18 5 6 6000 8000 19 58 22 35 12 06GRO J0422 32 V518 Per 4 1 1 1 0 21 teqriben 8500 04 21 43 32 54 27GRO J1719 24 4 9 1 6 0 6 ola biler teqriben 8500 17 19 37 25 01 03GS 2000 25 QZ Vul 7 5 0 3 4 9 5 1 0 35 teqriben 8800 20 02 50 25 14 11V404 Cyg 12 2 6 0 6 5 7800 460 20 24 04 33 52 03GX 339 4 V821 Ara 5 6 1 75 teqriben 15000 17 02 50 48 47 23GRS 1124 683 GU Mus 7 0 0 6 0 43 teqriben 17000 11 26 27 68 40 32XTE J1550 564 V381 Nor 9 6 1 2 6 0 7 5 1 5 teqriben 17000 15 50 59 56 28 364U 1543 475 IL Lupi 9 4 1 0 0 25 1 1 teqriben 24000 15 47 09 47 40 10XTE J1819 254 V4641 Sgr 7 1 0 3 5 8 2 82 24000 40000 18 19 22 25 24 25GRS 1915 105 V1487 Aql 14 4 0 1 33 5 teqriben 40000 19 15 12 10 56 44XTE J1650 500 9 7 1 6 0 32 16 50 01 49 57 45GW150914 62 4 M 36 4 29 4 1 3 milyardGW151226 21 8 3 5 M 14 2 6 7 5 2 3 2 9 milyardGW170104 48 7 5 M 31 2 7 19 4 6 1 4 milyardIstinadlarCelotti A Miller J C Sciama D W Qara deliklerin movcudlugu haqqinda astrofizik subutlar Klassik ve Kvant Qravitasiyasi 16 12A 1999 A3 A21 arXiv astro ph 9912186 doi 10 1088 0264 9381 16 12A 301 I Bombaci Neytron ulduzunun maksimum kutlesi Astronomy and Astrophysics 305 1996 871 877 Bibcode 1996A amp A 305 871B Nature 449 799 801 18 oktyabr 2007 NASA NASA alimleri en kicik bilinen qara deliyi mueyyenlesdirir nasa gov 2017 12 03 tarixinde Istifade tarixi 2018 01 30 En kicik ve en yungul qara delik 1 aprel 2008 2012 11 03 tarixinde Istifade tarixi 2018 01 30 Investigating stellar mass black hole kicks 2017 04 04 at the Wayback Machine Serena Repetto Melvyn B Davies Steinn Sigurdsson Submitted on 14 Mar 2012 v1 last revised 19 Jun 2012 this version v2 Natal Kicks of Stellar Mass Black Holes by Asymmetric Mass Ejection in Fallback Supernovae 2017 04 04 at the Wayback Machine H Thomas Janka Max Planck Institute for Astrophysics Garching Submitted on 31 May 2013 J Casares Observational evidence for stellar mass black holes Preprint 2022 07 09 at the Wayback Machine M R Garcia et al Resolved Jets and Long Period Black Hole Novae Preprint 2022 06 18 at the Wayback Machine J E McClintock and R A Remillard Black Hole Binaries Preprint 2022 07 11 at the Wayback Machine ICRS Arxivlesdirilib 2022 09 18 at the Wayback Machine coordinates obtained from SIMBAD Arxivlesdirilib 2022 07 19 at the Wayback Machine Format right ascension Arxivlesdirilib 2022 10 03 at the Wayback Machine hh mm ss declination Arxivlesdirilib 2022 09 11 at the Wayback Machine dd mm ss Masetti N Bianchini A Bonibaker J della Valle M Vio R The superhump phenomenon in GRS 1716 249 X Ray Nova Ophiuchi 1993 Astronomy and Astrophysics 314 1996 Miller Jones J A C Jonker Dhawan The first accurate parallax distance to a black hole The Astrophysical Journal Letters 706 2 L230 arXiv 0910 5253 Bibcode 2009ApJ 706L 230M doi 10 1088 0004 637X 706 2 L230 Orosz et al A Black Hole in the Superluminal source SAX J1819 3 2525 V4641 Sgr Preprint Scientists Discovered the Smallest Black Hole PDF 2021 07 20 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 01 30 Orosz J A et al 2004 ApJ 616 376 382 1 Volume 616 Issue 1 pp 376 382