Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Diryan və ya Dıryan — Azərbaycan Respublikasının Lənkəran rayonunun Gəgiran inzibati ərazi vahidində kənd.
| Kənd | |
| Diryan | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| İqtisadi rayon | Lənkəran iqtisadi rayonu |
| Rayon | Lənkəran rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 102 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 878 nəfər (2019) |
| Milli tərkibi | talışlar |
| Rəsmi dili | Azərbaycan dili |
Toponimiyası
Diryan talış dilində Dıryon adlanır. Diryan Dıryonun Azərbaycan dilinə transliterasiyasıdır. Dıryon/Diryan Lənkəranın qeyri-şəffaf toponimlərindən hesab olunur.
Diryan toponiminin izahı ilə bağlı müxtəlif mülafizələr vardır. Böyükağa Hüseynbalaoğlu və Mirhaşım Talışlı Diryanın talış dilində "iki kənd arasında" mənasını verdiyini qeyd edirlər. Musarza Mirzəyev Diryanın talışca Deron, "deği ron" sözündən yaranıb "Değə gedən yollar" (Değ Lerik rayonunun mikroregionlarından olan Dırığın talış dilində işlənən adıdır) və eyni zamanda "iki yol" mənalarını verdiyini yazır. İshaq Axundov toponimin mənasını "iki cığır arası" kimi izah edir. "Azərbaycanın Lənkəran regionu toponimlərinin izahlı lüğəti" kitabında yazılır: "Oykonimin düzgün yazılışı "Düruon" olmalıdır. Toponim talış dilindəki dü "iki", ru "çay" sözlərindən və cəmlik bildirən "on" şəkilçisindən ibarətdir (ikiçayarası kəndi)". "Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti" kitabında isə kəndin adı Dıryan kimi qeyd edilmiş və Dıryanın talış dilində Dırion sözündən yaranıb, "iki yol" mənasında olduğu güman edilir. Göründüyü kimi Diryan toponiminin izahı ilə bağlı yekdil fikir yoxdur. Toponim talış dilində gah "iki kənd arasında", gah "Değə gedən yol", gah "iki cığır arası", gah "ikiçayarası", gah da "iki yol" mənalarında izah olunmuşdur.
Daha çox yayılmış fikrə görə, toponim Dıruon sözündən yaranmış, sonralar Dıruon fonetik dəyişikliyə uğrayaraq Dıryon şəklinə düşmüşdür. Dıruon talış dilində dı – "iki", ru – "çay" sözlərinin və "on" – lar şəkilçisinin birləşməsindən yaranaraq "iki çaylar", "iki çay arası" mənasını verir. Toponim coğrafi reallığı da özündə əks etdirir. Beləki, kəndin ərazisindən Masyon çay, Gəgiran çay və Hırsal çay axır. Masyon, Gəgiran və Hırsal çayları Diryanda Ulum çay adı altında birləşmişlər. Kənd də bu çayların arasında yerləşir. Bu çayların qovuşduğu yer Suqovuşanı (Sabirabad rayonunda Kürlə Arazın qovuşduğu yer), Diryan isə Mesopotamiyanı (yunan dilində İkiçayarası; Dəclə-Fərat çaylar) xatırladır.
Coğrafiyası
Diryan kəndi Lənkəran şəhərindən 34 km şimal-qərbdə, Talış dağlarının qoynunda yerləşir. Cənubdan Günəhir, qərbdən Jidi kəndləri, şimaldan dağlar, şərqdən meşə zolaqları ilə əhatələnmişdir.
Diryan kəndi Gəgiran kənd inzibati ərazi dairəsinin və Gəgiran bələdiyyəsinin tərkibindədir. Gəgiran kənd inzibati ərazi dairəsi hazırda Gəgiran, Diryan və Jidi kəndlərini əhatə edir. Vaxtilə Tüədo, Köhnə Gəgir, Günəhir, Türkəncil, Bəliton, Horavenc, Şivlik və Qodəsə kəndləri də Gəgiran kənd inzibati ərazi dairəsinin tərkibində olmuşdur. İnzibati ərazi dairəsi Gəgiran adlansa da, ərazi dairəsi üzrə nümayəndəlik Gəgiranda deyil, Diryanda yerləşir. Buna səbəb Diryanın coğrafi mövqeyinə görə əlverişli yerdə yerləşməsidir.
2000-ci ilin yanvarında Diryanda bələdiyyə yaradılmışdır. Bələdiyyənin ilk sədri Əzizağa Fərzullayev olmuşdur. Diryan bələdiyyəsi 2010-cu ilə qədər fəaliyyət göstərmişdir. 2010-cu ildə Diryan və Tüədo bələdiyyələri Gəgiran bələdiyyəsinə birləşdirilmişdir. Gəgiran bələdiyyəsi Gəgiran, Jidi, Diryan, Tüədo və Köhnə Gəgir kəndlərini əhatə edir. Bələdiyyə binası Gəgiranda yerləşir.[]
Tarixi abidələri
Diryan Lənkəran rayonunun qədim tarixə malik kəndlərindən biridir. Burada Cəbləkon, Şonakon və Ulum kimi tarixi yerlər mövcuddur. Rus alimi Q.F.Çursinin 1926-cı ildə çap olunmuş "Talışlar" kitabında bir neçə dəfə Diryan (rus. Дерьян) kəndinin adı çəkilmişdir. Müəllif kitab üçün materialların müəyyən hissəsini Diryanda toplamışdır.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 02 avqust 2001-ci il tarixli 132 saylı qərarına əsasən kənddə 4844 invertar sayı ilə XIX əsrə aid yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi kimi ləm qeydə alınmışdır. Unikal memarlıq abidələrindən sayılan həmin ləm uçub-dağıldığından bu gün ondan əsər-əlamət qalmamışdır.
Ərazisi
Ərazisi 515 hektardır.
Kənd Lənkəran rayonunun 93 yaşayış məntəqəsi sırasında əraziyə görə 21-ci yerdə durur.[]
Əhalisi
Bakı quberniyasının Lənkəran qəzası üzrə əhalinin 1859-cu ilə dair kameral siyahıyaalınması zamanı kənddə 21 ev və 90 nəfər (kişi 56, qadın 34) əhali qeydə alınmışdır. Kənddə 1990-cı ildə 585 nəfər, 1999-cu ildə 710 nəfər, 2009-cu ildə 768 nəfər, 2013-cü ildə isə 812 nəfər yaşamışdır. 2019-cu ildə əhalisi 878 nəfər olmuşdur.
Kənd Lənkəran rayonunun 93 yaşayış məntəqəsi sırasında əhaliyə görə 60-cı yerdə durur.
Kənd əhalisinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik və maldarlıqdır. Maldarlıq daha mühüm yer tutur. Sovet dövründə kənddə əvvəl "1 May" kolxozu, daha sonra isə Füzuli adına sovxoz fəaliyyət göstərmişdir. Füzuli adına sovxoz Diryan kəndindən başqa Gəgiran (Jidi kəndi 1999-cu ilə qədər Gəgiran kəndinin məhəlləsi sayılmışdır), Tüədo və Köhnə Gəgir kəndlərini də əhatə etmişdir. Füzuli adına sovxozun əhatə etdiyi kəndlər dağlıq ərazi olduğundan burada əkinə yararlı torpaqlar azlıq təşkil etmişdir. Məhz buna görə də rayonun Marso (indiki Ürgə) kəndi ərazisində "28 Aprel" sovxozu (Günəhir, Türkəncil, Bəliton, Horavenc, Şivlik, Qodəsə kəndləri) ilə yanaşı Füzuli adına sovxoz üçün də yer ayrılmışdır. Sovxoz tərəvəzçilik, çayçılıq və heyvandarlıq üzrə ixtisaslaşmışdır. 1978-ci ilə qədər kənddə həmçinin taxıl da əkilmişdir. Sovxozun çay plantasiyaları və fermaları Diryan, Gəgiran, Tüədo və Köhnə Gəgir kəndlərində, tərəvəz sahələri isə Marsoda yerləşmişdir. Füzuli adına sovxozun 1987-ci ildə illik tərəvəz planı 2130 ton, çay planı isə 170 ton olmuşdur. Füzuli adına sovxozun inkişaf dövrü Xanı Kazımovun adı ilə bağlı olmuşdur. Xanı Kazımov 30 ilədək təsərrüfata rəhbərlik etmişdir. Müstəqillik qazandıqdan sonra, 1997-ci ildə Azərbayanda həyata keçirilən aqrar islahatlara əsasən kolxoz-sovxoz mülkiyyəti ləğv edilərək onların mülkiyyətində olan torpaqlar pay bəlli torpaq sahəsi kimi pulsuz olaraq kəndlilərə paylanılmışdır.
Sosial obyektlər
Diryan kəndində sosial obyektlərdən tam orta məktəb, uşaq bağçası, feldşer-mama məntəqəsi, məscid, mağaza-dükanlar, bərbərxana fəaliyyət göstərir. 2016-cı ilə qədər kənddə klub və kitabxana da fəaliyyət göstərmişdir.
Din
Kənddə Diryan kənd məscidi dini icması fəaliyyət göstərir.
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikasının inzibati - erazi bölgüsü. Məlumat toplusu. Bakı - 2013. 488 səh.
- Böyükağa Hüseynbalaoğlu, Mirhaşım Talışlı. Lənkəran. Bakı: 1990, səh. 301.
- Musarza Mirzəyev. Talış toponimlərinin qısa izahlı lüğəti. Bakı: 1993, səh. 19.
- İshaq Axundov. Xatirələrimdə yaşayan Lənkəran. Bakı: 1989, səh. 78.
- Budaq Budaqov, Nadir Məmmədov. Azərbaycanın Lənkəran regionu toponimlərinin izahlı lüğəti. Bakı: 2007, səh. 27.
- Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. İki cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2007, səh. 164.
- Г.Ф.Чуршин. Талыши (этнографические записки). Тифлис, 1926, Т. IV
- Müsəlman dini icmalar - 2017-ci ildə qeydiyyatdan keçənlər 2022-06-26 at the Wayback Machine. scwra.gov.az (az.)
Mənbə
- İldırım Şükürzadə (Lənkəran rayonunun Havzava kənd tam orta məktəbinin müəllimi, tədqiqatçı-tarixçi). Diryan – "Lənkəranın Mesopotamiyası" 2019-12-08 at the Wayback Machine cenubxeberleri.com
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Diryan ve ya Diryan Azerbaycan Respublikasinin Lenkeran rayonunun Gegiran inzibati erazi vahidinde kend KendDiryan38 51 00 sm e 48 37 05 s u Olke AzerbaycanIqtisadi rayon Lenkeran iqtisadi rayonuRayon Lenkeran rayonuTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 102 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 878 nefer 2019 Milli terkibi talislarResmi dili Azerbaycan diliDiryanToponimiyasiDiryan talis dilinde Diryon adlanir Diryan Diryonun Azerbaycan diline transliterasiyasidir Diryon Diryan Lenkeranin qeyri seffaf toponimlerinden hesab olunur Diryan toponiminin izahi ile bagli muxtelif mulafizeler vardir Boyukaga Huseynbalaoglu ve Mirhasim Talisli Diryanin talis dilinde iki kend arasinda menasini verdiyini qeyd edirler Musarza Mirzeyev Diryanin talisca Deron degi ron sozunden yaranib Dege geden yollar Deg Lerik rayonunun mikroregionlarindan olan Dirigin talis dilinde islenen adidir ve eyni zamanda iki yol menalarini verdiyini yazir Ishaq Axundov toponimin menasini iki cigir arasi kimi izah edir Azerbaycanin Lenkeran regionu toponimlerinin izahli lugeti kitabinda yazilir Oykonimin duzgun yazilisi Duruon olmalidir Toponim talis dilindeki du iki ru cay sozlerinden ve cemlik bildiren on sekilcisinden ibaretdir ikicayarasi kendi Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti kitabinda ise kendin adi Diryan kimi qeyd edilmis ve Diryanin talis dilinde Dirion sozunden yaranib iki yol menasinda oldugu guman edilir Gorunduyu kimi Diryan toponiminin izahi ile bagli yekdil fikir yoxdur Toponim talis dilinde gah iki kend arasinda gah Dege geden yol gah iki cigir arasi gah ikicayarasi gah da iki yol menalarinda izah olunmusdur Daha cox yayilmis fikre gore toponim Diruon sozunden yaranmis sonralar Diruon fonetik deyisikliye ugrayaraq Diryon sekline dusmusdur Diruon talis dilinde di iki ru cay sozlerinin ve on lar sekilcisinin birlesmesinden yaranaraq iki caylar iki cay arasi menasini verir Toponim cografi realligi da ozunde eks etdirir Beleki kendin erazisinden Masyon cay Gegiran cay ve Hirsal cay axir Masyon Gegiran ve Hirsal caylari Diryanda Ulum cay adi altinda birlesmisler Kend de bu caylarin arasinda yerlesir Bu caylarin qovusdugu yer Suqovusani Sabirabad rayonunda Kurle Arazin qovusdugu yer Diryan ise Mesopotamiyani yunan dilinde Ikicayarasi Decle Ferat caylar xatirladir CografiyasiDiryan kendi Lenkeran seherinden 34 km simal qerbde Talis daglarinin qoynunda yerlesir Cenubdan Gunehir qerbden Jidi kendleri simaldan daglar serqden mese zolaqlari ile ehatelenmisdir Diryan kendi Gegiran kend inzibati erazi dairesinin ve Gegiran belediyyesinin terkibindedir Gegiran kend inzibati erazi dairesi hazirda Gegiran Diryan ve Jidi kendlerini ehate edir Vaxtile Tuedo Kohne Gegir Gunehir Turkencil Beliton Horavenc Sivlik ve Qodese kendleri de Gegiran kend inzibati erazi dairesinin terkibinde olmusdur Inzibati erazi dairesi Gegiran adlansa da erazi dairesi uzre numayendelik Gegiranda deyil Diryanda yerlesir Buna sebeb Diryanin cografi movqeyine gore elverisli yerde yerlesmesidir 2000 ci ilin yanvarinda Diryanda belediyye yaradilmisdir Belediyyenin ilk sedri Ezizaga Ferzullayev olmusdur Diryan belediyyesi 2010 cu ile qeder fealiyyet gostermisdir 2010 cu ilde Diryan ve Tuedo belediyyeleri Gegiran belediyyesine birlesdirilmisdir Gegiran belediyyesi Gegiran Jidi Diryan Tuedo ve Kohne Gegir kendlerini ehate edir Belediyye binasi Gegiranda yerlesir menbe gosterin Tarixi abideleriDiryan Lenkeran rayonunun qedim tarixe malik kendlerinden biridir Burada Ceblekon Sonakon ve Ulum kimi tarixi yerler movcuddur Rus alimi Q F Cursinin 1926 ci ilde cap olunmus Talislar kitabinda bir nece defe Diryan rus Deryan kendinin adi cekilmisdir Muellif kitab ucun materiallarin mueyyen hissesini Diryanda toplamisdir Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 02 avqust 2001 ci il tarixli 132 sayli qerarina esasen kendde 4844 invertar sayi ile XIX esre aid yerli ehemiyyetli memarliq abidesi kimi lem qeyde alinmisdir Unikal memarliq abidelerinden sayilan hemin lem ucub dagildigindan bu gun ondan eser elamet qalmamisdir ErazisiErazisi 515 hektardir Kend Lenkeran rayonunun 93 yasayis menteqesi sirasinda eraziye gore 21 ci yerde durur menbe gosterin EhalisiBaki quberniyasinin Lenkeran qezasi uzre ehalinin 1859 cu ile dair kameral siyahiyaalinmasi zamani kendde 21 ev ve 90 nefer kisi 56 qadin 34 ehali qeyde alinmisdir Kendde 1990 ci ilde 585 nefer 1999 cu ilde 710 nefer 2009 cu ilde 768 nefer 2013 cu ilde ise 812 nefer yasamisdir 2019 cu ilde ehalisi 878 nefer olmusdur Kend Lenkeran rayonunun 93 yasayis menteqesi sirasinda ehaliye gore 60 ci yerde durur Kend ehalisinin esas mesguliyyeti ekincilik ve maldarliqdir Maldarliq daha muhum yer tutur Sovet dovrunde kendde evvel 1 May kolxozu daha sonra ise Fuzuli adina sovxoz fealiyyet gostermisdir Fuzuli adina sovxoz Diryan kendinden basqa Gegiran Jidi kendi 1999 cu ile qeder Gegiran kendinin mehellesi sayilmisdir Tuedo ve Kohne Gegir kendlerini de ehate etmisdir Fuzuli adina sovxozun ehate etdiyi kendler dagliq erazi oldugundan burada ekine yararli torpaqlar azliq teskil etmisdir Mehz buna gore de rayonun Marso indiki Urge kendi erazisinde 28 Aprel sovxozu Gunehir Turkencil Beliton Horavenc Sivlik Qodese kendleri ile yanasi Fuzuli adina sovxoz ucun de yer ayrilmisdir Sovxoz terevezcilik cayciliq ve heyvandarliq uzre ixtisaslasmisdir 1978 ci ile qeder kendde hemcinin taxil da ekilmisdir Sovxozun cay plantasiyalari ve fermalari Diryan Gegiran Tuedo ve Kohne Gegir kendlerinde terevez saheleri ise Marsoda yerlesmisdir Fuzuli adina sovxozun 1987 ci ilde illik terevez plani 2130 ton cay plani ise 170 ton olmusdur Fuzuli adina sovxozun inkisaf dovru Xani Kazimovun adi ile bagli olmusdur Xani Kazimov 30 iledek teserrufata rehberlik etmisdir Musteqillik qazandiqdan sonra 1997 ci ilde Azerbayanda heyata kecirilen aqrar islahatlara esasen kolxoz sovxoz mulkiyyeti legv edilerek onlarin mulkiyyetinde olan torpaqlar pay belli torpaq sahesi kimi pulsuz olaraq kendlilere paylanilmisdir Sosial obyektlerDiryan kendinde sosial obyektlerden tam orta mekteb usaq bagcasi feldser mama menteqesi mescid magaza dukanlar berberxana fealiyyet gosterir 2016 ci ile qeder kendde klub ve kitabxana da fealiyyet gostermisdir DinKendde Diryan kend mescidi dini icmasi fealiyyet gosterir IstinadlarAzerbaycan Respublikasinin inzibati erazi bolgusu Melumat toplusu Baki 2013 488 seh Boyukaga Huseynbalaoglu Mirhasim Talisli Lenkeran Baki 1990 seh 301 Musarza Mirzeyev Talis toponimlerinin qisa izahli lugeti Baki 1993 seh 19 Ishaq Axundov Xatirelerimde yasayan Lenkeran Baki 1989 seh 78 Budaq Budaqov Nadir Memmedov Azerbaycanin Lenkeran regionu toponimlerinin izahli lugeti Baki 2007 seh 27 Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti Iki cildde I cild Baki Serq Qerb 2007 seh 164 G F Churshin Talyshi etnograficheskie zapiski Tiflis 1926 T IV Muselman dini icmalar 2017 ci ilde qeydiyyatdan kecenler 2022 06 26 at the Wayback Machine scwra gov az az MenbeIldirim Sukurzade Lenkeran rayonunun Havzava kend tam orta mektebinin muellimi tedqiqatci tarixci Diryan Lenkeranin Mesopotamiyasi 2019 12 08 at the Wayback Machine cenubxeberleri comHemcinin bax