Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Densterfors (ing. Dunsterforce) — 1917-ci ilin dekabrında yaradılmış və onun komandiri general-mayor Lionel Denstervilin adını daşıyan Atlanta hərbi qüvvəsi. Qüvvə Qərb və Mesopotamiya cəbhələrindən cəlb edilmiş 350-dən az Avstraliya, Yeni Zelandiya, Britaniya və Kanada zabitləri və ibarət idi. Bu qüvvə Ermənistanda Osmanlı ordularına qarşı vuruşan çar ordusunu əvəz etmək üçün Şimali İran (Fars) və Cənubi Qafqazda yerli birləşmələr təşkil etmək niyyətində idi. Ruslar, həmçinin alman və osmanlı agentlərinin Orta Asiya, Əfqanıstan və Hindistana çatmasının qarşısını almaq üçün bir kordon yaratmaq üçün İranın cənubunu ingilislər ilə əməkdaşlıq edərək Şimali İranı da işğal etmişdilər.
Tarixi
Rəsmən "Densterfors" adlanırdı. Denstervil missiyası Böyük Britaniya hökuməti üçün olduqca əhəmiyyətli idi. "Densterfors"un əsas məqsədi alman-türk qoşunlarının Əfqanıstan və Hindistana doğru hərəkətinə mane olmaq idi. Bağdad-Bakı-Buxara istiqamətində hərəkət etmək əmri aldıqdan sonra, Denstervil 12 zabit, 40 əsgər və "Ford"markalı 41 avtomobildən, həmçinin bir zirehli maşından ibarət dəstəsi ilə 1918 il fevralın 11-də Həmədana, 16-da Qəzvinə, 18-də Ənzəliyə çatdı. Ənzəli bolşevik əhvali-ruhiyyəli rus hərbçilərinin əlində olduğundan, Denstervil fevralın 25-də öz dəstəsi ilə Həmədana qayıtdı. Həmədan-Ənzəli yolu ilə yanaşı, Qafqaza Zəncan və Təbriz vasitəsilə də çıxmağın mümkünlüyü müzakirə olundu. Beləliklə, Denstervil Həmədandan Bakıya yürüş üçün bir neçə istiqamətdə qızğın fəaliyyətə başladı. 1918-ci ilin yazınadək ingilislər Cənubi Azərbaycanın bir sıra vilayətlərini tutdular və Xəzərin cənub sahillərində möhkəmləndilər. Rus ordusunun İranda qalmış kazak hissələrinin komandiri podpolkovnik L. Biçeraxovla yaxınlaşan Denstervil 1918 il martın ortalarında onunla saziş imzaladı. İngilislər L. Biçeraxovun kazak dəstələrinə Xəzər dənizinə nəzarəti təmin edəcək qüvvə kimi baxırdı. Göstərəcəyi xidmət müqabilində Denstervildən böyük məbləğdə pul alan L. Biçeraxov öz dəstəsiylə Denstervilin hərbi qüvvələrinə qatıldı və hazırlanmış plana uyğun olaraq, martın 28-də Qəzvini tutdu. 1918-ci il avqustun əvvəllərində B. Britaniya qoşunlarının Bakıya daxil olması üçün əlverişli şərait yarandı. Avqustun 1-də daşnak və eser-menşevik tör-töküntülərindən qurulan oyuncaq "Sentrokaspi Diktaturası" hökuməti Qafqaz İslam Ordusu ilə mübarizədə Denstervildən yardım istədi. Avqustun 4-də polkovnik Stoksun başçılıq etdiyi 300 zabit və əsgərdən ibarət ilk ingilis dəstəsi Bakıya gəldi. Avqustun 9–17 arası üç batalyon, bir səhra artilleriya batareyası və bir neçə zirehli maşından ibarət olan ingilis hərbi qüvvələri də Bakıya daxil oldular.
Denstervilin Bakıdakı hərbçilərinin sayı 1000-ə qədər idi. Ordu qərargahı "Avropa" (indiki Lukoyl şirkətinin binası) hotelində, ordunun digər xidmətləri isə "Metropol" (indiki Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin binası) hotelində yerləşdirilmişdi. ―Sentrokaspi diktaturasının başçıları cəbhənin ingilislərə tabe etdirilməyəcəyini, yalnız onların nümayəndələrinin cəbhə qərargahına daxil ediləcəyini bildirsələr də, əslində, ingilislərin gəlməsi ilə Bakının qorunmasının təşkili onların nəzarəti altına keçdi. Cəbhə xəttinin ən vacib nöqtələrinə ingilis bölmələri yerləşdirildi. Müdafiə xəttinin sol cinahı Şimali Stafford alayına tapşırıldı. Bu alayın 100 nəfərlik bir dəstəsi cəbhə xəttinin mərkəzində yerləşdirildi. Denstervil yerli hərbi qüvvələrin hazırlıq səviyyəsindən, qeyri-peşəkar döyüş qabiliyyətindən narazı qaldı. İngilislərin bütün müdafiə xəttini qorumağa imkanı olmadığı üçün cəbhənin ən vacib sahələrinin qorunmasını öz üzərlərinə götürmüşdülər. Cəbhənin sol cinahından başqa Qurd qapısı yüksəkliyi də Şimali Stafford alayının nəzarəti altında idi. Bundan başqa bu alayın kiçik bir dəstəsi Palçıq Vulkanı yaxınlığına göndərilmişdi. Sonradan Bakıya gələn Vervik və Uorçester taborları məhz bu istiqamətə göndərilərək, oranın müdafiəsi gücləndirilmişdi. Ön xətdəki qoşunlara rəhbərlik polkovnik Keyvorta, bütün briqadaya rəhbərlik isə polkovnik Favielə həvalə olunmuşdu. Avqustun sonu üçün döyüşlər, başlıca olaraq, Binəqədi yüksəklikləri ətrafında cərəyan edirdi. İngilis qüvvələri ilə "Sentrokaspi" hissələri Bakıya doğru sıxışdırıldı. Şəhərin müsəlman əhalisi türklərə xilaskar kimi baxırdı. Britaniya komandanlığı aclıq çəkən şəhərdə əsgərlərini ərzaqla belə təmin edə bilmirdi. İngilislərin İrandan Bakıya hərbi sursat daşıması getdikcə çətinləşirdi. L. Biçeraxovdan yardım almağa çalışan Denstervil avqustun 20-də Dərbəndə yola düşsə də, yerli bolşeviklər buna mane oldular. Avqustun 25-də Ənzəliyə gələn Denstervil, avqustun 27-də oradan silah və sursatla Bakıya qayıtdı. Avqustun sonu üçün Bakını qorumağın faydasız olduğunu görən Denstervil geniş müşavirə keçirərək ordunu şəhərdən çıxarmaq qərarına gəldi. Qafqaz İslam Ordusunun qəti hücumu ərəfəsində ingilislər gəmiləri səfər üçün hazırlayırdılar. Sentyabrın 14-də axşam şəhəri tərk etmək qərara alındı. Xəstələr, yaralılar "Kursk" və "Abo" gəmilərində, silah, sursat və şəxsi heyətin əsas hissəsi isə "Prezident Kryuger"də yerləşdirilmişdi. Bakıdan çıxarılan adamların sayı 1300 nəfərə çatırdı. Onların 900 nəfəri döyüşçü, 400 nəfəri isə arxa cəbhədə çalışanlar idi. Denstervilin gəmisi Bakını sonuncu tərk etdi. Sentyabrın 19-da Ənzəliyə çatdıqdan sonr "Densterfors" rəsmən buraxıldı, bir qis mi isə Şimali İran ordusu adlanan 14-cü diviziyaya qatıldı. Şimali İran ordusuna general U. Tomson komandan təyin edilmişdi.
Ədəbiyyat
Azərbaycan dilində
- Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001;
- Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918–1920-ci illər), B., 1993;
- Nəsibzadə N., Azərbaycanın xarici siyasəti (1918–1920), B., 1996;
- Əhmədova F., Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin siyasi tarixində Böyük Britaniyanın yeri, "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tarixinin aktual problemləri" beynəlxalq elmi sessiyasının materialları, B., 5 may 2003.
Rus dilində
- Денстервиль, Поход на Кавказ и Персию. Мемуары, Тифлис, 1925;
- Юсифзаде С.З., Первая Азербайджанская Республика: история, события, факты англо – азербайджанских отношений, Б., 1998.
İngilis dilində
- Audrey L. Altstadt. The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule. Series: Hoover Institution Press Publication 410. Stanford, CA: Hoover Institution Press, Stanford University, 1992, 331 p.
- Appendix 5: Australians in Mesopotamia // The A. I. F. in France: December 1917 – May 1918. . V (8th, online ). Sydney, NSW: Angus & Robinson. 1941 [1937]. OCLC 12752507. İstifadə tarixi: 15 November 2015.
- L. C. Dunsterville. The adventures of Dunsterforce. London: Edward Arnold, 1920, XI+323 p.
- : A History of the Ottoman Army in the First World War. Westport, CT: Greenwood Press. 2001. ISBN .
- The Routledge Atlas of the First World War: The Complete History (2nd). London: Routledge. 1994 [1970]. ISBN .
- . Like Hidden Fire: The Plot to Bring Down the British Empire. UK title: On Secret Service East of Constantinople: The Great Game and the Great War (pbk.). New York: Kodansha America. 1997 [1994]. ISBN .
- Jones, H. A. The War in the Air: Being the Part Played in the Great War by the Royal Air Force. History of the Great War Based on Official Documents By Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence (Imperial War Museum and Naval & Military Press repr.). Oxford: Clarendon Press. 2009 [1937]. ISBN . İstifadə tarixi: 15 November 2015.
- Keegan, J. The First World War. London: Pimlico. 1999. ISBN .
- Moberly, F. J. The Campaign in Mesopotamia 1914–1918. History of the Great War Based on Official Documents, Compiled at the Request of the Government of India, under the Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. IV. Part V: The Campaign in Upper Mesopotamia, 1917–18, North-West Persia and the Caspian, 1918 (Imperial War Museum and Battery Press repr.). London: . 1997 [1927]. ISBN .
- Moberly, F. J. Operations in Persia 1914–1919. History of the Great War based on Official Documents by Direction of the Committee of Imperial Defence (Imperial War Museum facsimile of the confidential 1929). London: HMSO. 1987 [1929]. ISBN .
- Nicholson, G. W. L. Canadian Expeditionary Force 1914–1919 (PDF). Official History of the Canadian Army in the First World War. Ottawa: Queen's Printer and Controller of Stationary. 1962. OCLC 557523890. İstifadə tarixi: 15 November 2015.
- Austin, W. S. Appendix 5: The Dunsterforce Expedition // The Official History of the New Zealand Rifle Brigade (The Earl of Liverpool's Own). New Zealand in the First World War 1914–1918. Wellington, NZ: L. T. Watkins. 1924. OCLC 22988355. İstifadə tarixi: 17 November 2015.
- Donohoe, Major M. H. With the Persian Expedition. London: Edward Arnold. 1919. OCLC 2650768. İstifadə tarixi: 10 April 2015.
- Marlow, Joyce. Billy Goes to War. London: Whiting & Wheaton. 1967. OCLC 30285086.
- Moberly, F. J. The Campaign in Mesopotamia 1914–1918. Based on Official Documents, Compiled at the Request of the Government of India, under the Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. III. Part IV: The Capture and Consolidation of Baghdad (Imperial War Museum and Battery Press repr.). London: . 1997 [1925]. ISBN .
- Perrett, Bryan; Lord, Anthony. The Czar's British Squadron. London: William Kimber. 1981. ISBN .
- Plotke, A. J. Imperial Spies Invade Russia. Westport, CT: Greenwood Press. 1992. ISBN .
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Persia becomes Iran (ing.)
- (ing.)
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Densterfors ing Dunsterforce 1917 ci ilin dekabrinda yaradilmis ve onun komandiri general mayor Lionel Denstervilin adini dasiyan Atlanta herbi quvvesi Quvve Qerb ve Mesopotamiya cebhelerinden celb edilmis 350 den az Avstraliya Yeni Zelandiya Britaniya ve Kanada zabitleri ve ibaret idi Bu quvve Ermenistanda Osmanli ordularina qarsi vurusan car ordusunu evez etmek ucun Simali Iran Fars ve Cenubi Qafqazda yerli birlesmeler teskil etmek niyyetinde idi Ruslar hemcinin alman ve osmanli agentlerinin Orta Asiya Efqanistan ve Hindistana catmasinin qarsisini almaq ucun bir kordon yaratmaq ucun Iranin cenubunu ingilisler ile emekdasliq ederek Simali Irani da isgal etmisdiler Lionel DenstervilTarixiResmen Densterfors adlanirdi Denstervil missiyasi Boyuk Britaniya hokumeti ucun olduqca ehemiyyetli idi Densterfors un esas meqsedi alman turk qosunlarinin Efqanistan ve Hindistana dogru hereketine mane olmaq idi Bagdad Baki Buxara istiqametinde hereket etmek emri aldiqdan sonra Denstervil 12 zabit 40 esger ve Ford markali 41 avtomobilden hemcinin bir zirehli masindan ibaret destesi ile 1918 il fevralin 11 de Hemedana 16 da Qezvine 18 de Enzeliye catdi Enzeli bolsevik ehvali ruhiyyeli rus herbcilerinin elinde oldugundan Denstervil fevralin 25 de oz destesi ile Hemedana qayitdi Hemedan Enzeli yolu ile yanasi Qafqaza Zencan ve Tebriz vasitesile de cixmagin mumkunluyu muzakire olundu Belelikle Denstervil Hemedandan Bakiya yurus ucun bir nece istiqametde qizgin fealiyyete basladi 1918 ci ilin yazinadek ingilisler Cenubi Azerbaycanin bir sira vilayetlerini tutdular ve Xezerin cenub sahillerinde mohkemlendiler Rus ordusunun Iranda qalmis kazak hisselerinin komandiri podpolkovnik L Biceraxovla yaxinlasan Denstervil 1918 il martin ortalarinda onunla sazis imzaladi Ingilisler L Biceraxovun kazak destelerine Xezer denizine nezareti temin edecek quvve kimi baxirdi Gostereceyi xidmet muqabilinde Denstervilden boyuk meblegde pul alan L Biceraxov oz destesiyle Denstervilin herbi quvvelerine qatildi ve hazirlanmis plana uygun olaraq martin 28 de Qezvini tutdu 1918 ci il avqustun evvellerinde B Britaniya qosunlarinin Bakiya daxil olmasi ucun elverisli serait yarandi Avqustun 1 de dasnak ve eser mensevik tor tokuntulerinden qurulan oyuncaq Sentrokaspi Diktaturasi hokumeti Qafqaz Islam Ordusu ile mubarizede Denstervilden yardim istedi Avqustun 4 de polkovnik Stoksun basciliq etdiyi 300 zabit ve esgerden ibaret ilk ingilis destesi Bakiya geldi Avqustun 9 17 arasi uc batalyon bir sehra artilleriya batareyasi ve bir nece zirehli masindan ibaret olan ingilis herbi quvveleri de Bakiya daxil oldular Lionel Denstervil solda heyeti ile Denstervilin Bakidaki herbcilerinin sayi 1000 e qeder idi Ordu qerargahi Avropa indiki Lukoyl sirketinin binasi hotelinde ordunun diger xidmetleri ise Metropol indiki Nizami Gencevi adina Milli Azerbaycan Edebiyyati Muzeyinin binasi hotelinde yerlesdirilmisdi Sentrokaspi diktaturasinin bascilari cebhenin ingilislere tabe etdirilmeyeceyini yalniz onlarin numayendelerinin cebhe qerargahina daxil edileceyini bildirseler de eslinde ingilislerin gelmesi ile Bakinin qorunmasinin teskili onlarin nezareti altina kecdi Cebhe xettinin en vacib noqtelerine ingilis bolmeleri yerlesdirildi Mudafie xettinin sol cinahi Simali Stafford alayina tapsirildi Bu alayin 100 neferlik bir destesi cebhe xettinin merkezinde yerlesdirildi Denstervil yerli herbi quvvelerin hazirliq seviyyesinden qeyri pesekar doyus qabiliyyetinden narazi qaldi Ingilislerin butun mudafie xettini qorumaga imkani olmadigi ucun cebhenin en vacib sahelerinin qorunmasini oz uzerlerine goturmusduler Cebhenin sol cinahindan basqa Qurd qapisi yuksekliyi de Simali Stafford alayinin nezareti altinda idi Bundan basqa bu alayin kicik bir destesi Palciq Vulkani yaxinligina gonderilmisdi Sonradan Bakiya gelen Vervik ve Uorcester taborlari mehz bu istiqamete gonderilerek oranin mudafiesi guclendirilmisdi On xetdeki qosunlara rehberlik polkovnik Keyvorta butun briqadaya rehberlik ise polkovnik Faviele hevale olunmusdu Avqustun sonu ucun doyusler baslica olaraq Bineqedi yukseklikleri etrafinda cereyan edirdi Ingilis quvveleri ile Sentrokaspi hisseleri Bakiya dogru sixisdirildi Seherin muselman ehalisi turklere xilaskar kimi baxirdi Britaniya komandanligi acliq ceken seherde esgerlerini erzaqla bele temin ede bilmirdi Ingilislerin Irandan Bakiya herbi sursat dasimasi getdikce cetinlesirdi L Biceraxovdan yardim almaga calisan Denstervil avqustun 20 de Derbende yola dusse de yerli bolsevikler buna mane oldular Avqustun 25 de Enzeliye gelen Denstervil avqustun 27 de oradan silah ve sursatla Bakiya qayitdi Avqustun sonu ucun Bakini qorumagin faydasiz oldugunu goren Denstervil genis musavire kecirerek ordunu seherden cixarmaq qerarina geldi Qafqaz Islam Ordusunun qeti hucumu erefesinde ingilisler gemileri sefer ucun hazirlayirdilar Sentyabrin 14 de axsam seheri terk etmek qerara alindi Xesteler yaralilar Kursk ve Abo gemilerinde silah sursat ve sexsi heyetin esas hissesi ise Prezident Kryuger de yerlesdirilmisdi Bakidan cixarilan adamlarin sayi 1300 nefere catirdi Onlarin 900 neferi doyuscu 400 neferi ise arxa cebhede calisanlar idi Denstervilin gemisi Bakini sonuncu terk etdi Sentyabrin 19 da Enzeliye catdiqdan sonr Densterfors resmen buraxildi bir qis mi ise Simali Iran ordusu adlanan 14 cu diviziyaya qatildi Simali Iran ordusuna general U Tomson komandan teyin edilmisdi EdebiyyatAzerbaycan dilinde Azerbaycan tarixi 7 cildde c 5 B 2001 Hesenov C Azerbaycan beynelxalq munasibetler sisteminde 1918 1920 ci iller B 1993 Nesibzade N Azerbaycanin xarici siyaseti 1918 1920 B 1996 Ehmedova F Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin siyasi tarixinde Boyuk Britaniyanin yeri Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti tarixinin aktual problemleri beynelxalq elmi sessiyasinin materiallari B 5 may 2003 Rus dilinde Denstervil Pohod na Kavkaz i Persiyu Memuary Tiflis 1925 Yusifzade S Z Pervaya Azerbajdzhanskaya Respublika istoriya sobytiya fakty anglo azerbajdzhanskih otnoshenij B 1998 Ingilis dilinde Audrey L Altstadt The Azerbaijani Turks power and identity under Russian rule Series Hoover Institution Press Publication 410 Stanford CA Hoover Institution Press Stanford University 1992 331 p ISBN 0 8179 9182 4 Appendix 5 Australians in Mesopotamia The A I F in France December 1917 May 1918 V 8th online Sydney NSW Angus amp Robinson 1941 1937 OCLC 12752507 Istifade tarixi 15 November 2015 L C Dunsterville The adventures of Dunsterforce London Edward Arnold 1920 XI 323 p A History of the Ottoman Army in the First World War Westport CT Greenwood Press 2001 ISBN 978 0 313 31516 9 The Routledge Atlas of the First World War The Complete History 2nd London Routledge 1994 1970 ISBN 978 0 415 11933 7 Like Hidden Fire The Plot to Bring Down the British Empire UK title On Secret Service East of Constantinople The Great Game and the Great War pbk New York Kodansha America 1997 1994 ISBN 978 1 56836 127 7 Jones H A The War in the Air Being the Part Played in the Great War by the Royal Air Force History of the Great War Based on Official Documents By Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence Imperial War Museum and Naval amp Military Press repr Oxford Clarendon Press 2009 1937 ISBN 978 1 84342 417 8 Istifade tarixi 15 November 2015 Keegan J The First World War London Pimlico 1999 ISBN 978 0 7126 6645 9 Moberly F J The Campaign in Mesopotamia 1914 1918 History of the Great War Based on Official Documents Compiled at the Request of the Government of India under the Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence IV Part V The Campaign in Upper Mesopotamia 1917 18 North West Persia and the Caspian 1918 Imperial War Museum and Battery Press repr London 1997 1927 ISBN 978 0 89839 290 6 Moberly F J Operations in Persia 1914 1919 History of the Great War based on Official Documents by Direction of the Committee of Imperial Defence Imperial War Museum facsimile of the confidential 1929 London HMSO 1987 1929 ISBN 978 0 11 290453 3 Nicholson G W L Canadian Expeditionary Force 1914 1919 PDF Official History of the Canadian Army in the First World War Ottawa Queen s Printer and Controller of Stationary 1962 OCLC 557523890 Istifade tarixi 15 November 2015 Austin W S Appendix 5 The Dunsterforce Expedition The Official History of the New Zealand Rifle Brigade The Earl of Liverpool s Own New Zealand in the First World War 1914 1918 Wellington NZ L T Watkins 1924 OCLC 22988355 Istifade tarixi 17 November 2015 Donohoe Major M H With the Persian Expedition London Edward Arnold 1919 OCLC 2650768 Istifade tarixi 10 April 2015 Marlow Joyce Billy Goes to War London Whiting amp Wheaton 1967 OCLC 30285086 Moberly F J The Campaign in Mesopotamia 1914 1918 Based on Official Documents Compiled at the Request of the Government of India under the Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence III Part IV The Capture and Consolidation of Baghdad Imperial War Museum and Battery Press repr London 1997 1925 ISBN 978 1 901623 05 5 Perrett Bryan Lord Anthony The Czar s British Squadron London William Kimber 1981 ISBN 978 0 7183 0268 9 Plotke A J Imperial Spies Invade Russia Westport CT Greenwood Press 1992 ISBN 978 0 313 28611 7 Hemcinin baxBaki doyusu 26 Baki komissariXarici kecidlerPersia becomes Iran ing ing Istinadlar