Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Skafandr — insanı (və ya heyvanı) xarici mühitdən təcrid etmək üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi avadanlıqdır. Avadanlığın hissələri xarici mühitin komponentləri (mayelər, qazlar, radiasiya) üçün keçilməz bir təbəqə yaradır. Skafandrlar əsasən dalğıc, aviasiya və kosmik skafandrlara bölünür.
Dalğıc skafandrı
Normobarik skafandr — suyun dərinliklərində (600 metrə qədər) dalğıc əməliyyatları üçün nəzərdə tutulmuş avadanlıqdır, bu müddət ərzində skafandr pilotu normal atmosfer təzyiqində saxlayır və bu, müvafiq olaraq dekompressiya narahatlığını aradan qaldırır, azot, oksigen və s. zəhərlənmələrin qarşısını alır.
Aviasiya skafandrı
Bu bölmə boşdur. Məzmun əlavə edərək kömək edə bilərsiniz. (30 mart 2022) |
Kosmik skafandr
Skafandr astronavtın kosmik gəmidə və kosmosda təhlükəsiz qalması və işləməsi üçün nəzərdə tutulub və iki əsas növü var:
- yumşaq kostyum
- sərt kostyum
Tarixi
Kosmik skafandrların (kostyumların) ilk nümunələri 1950-ci illərin sonlarında SSRİ-də yaradılmışdır. Əvvəlcə onlar kosmosdakı ilk canlılar — itlər üçün yaradılmışdır (ilk dəfə 24 iyun 1954-cü ildə sınaqdan keçirilmişdir).
1969–1972-ci illərdə Apollon proqramı çərçivəsində ayın səthinə eniş üçün Apollo A7L skafandrı yaradılmışdır. Bu yumşaq tip kostyum idi. O, 17 qatdan ibarət müxtəlif möhkəm materiallardan ibarət idi. Üst skafandrın altına içərisiylə su dövr edən borular şəbəkəsi deşilmiş termotənzimləyici kombinezonlar geyindirilir. Ay skafandrının kütləsi təxminən 90 kq idi. Avtonom həyat dəstəyi sistemi Ay səthində altı saat işləmək və əlavə 30 dəqiqəlik təcili ehtiyat üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Açıq kosmosda gəzintilər üçün kosmik geyimlər (skafandrlar) "Berkut" dövründən bəri əhəmiyyətli bir təkamül keçirdi. Kosmonavtlar və astronavtlar çoxlu konstruksiyalar yığılıb. İnsanın açıq kosmosda uğurla işləməsinin mümkünlüyü sübuta yetirilib.
Hal-hazırda (2021-ci ilə kimi) açıq kosmosa yüzlərlə səfər həyata keçirilib. Bir çox elmi məsələlər həll olunub, kosmik gəmilərdə, stansiyalarda və peyklərdə təmir işləri aparılıb (ən məşhuru astronavtların etdiyi Habbl teleskopunun təmiridir).
Açıq kosmosa səfərlərin təhlükələri
Kosmosa səfərlər müxtəlif səbəblərdən təhlükəlidir. Dərin vakuum, mənfi 150 °C-dən müsbət 150 °C-ə qədər olan ekstremal temperatur, günəş radiasiyası, kosmik tullantı və ya mikrometeoritlərlə toqquşma ehtimalı. Açıq kosmos şəraitində astronavtı skafandr qoruyur. Kosmik gəmidə itmə və ya yolverilməz bir şəkildə kosmik gəmidən uzaqlaşma ehtimalı potensial təhlükədir və tənəffüs qarışığı ehtiyatının tükənməsi səbəbindən ölümə səbəb ola bilər. Skafandrın mümkün zədələnməsi və ya deşilməsi də təhlükəlidir. Skafandrın germetikliyinin pozulması, astronavtlar vaxtında gəmiyə qayıtmağa imkan tapmasa dekompressiya və sürətli ölümə səbəb ola bilər. "Atlantis" STS-37 şatlının uçuşu zamanı skafandrın zədələnməsi halı baş vermişdi — kiçik çubuq astronavtlardan birinin əlcəyini deşmişdi; xoş təsadüf nəticəsində germetiklik pozulmamışdı, çubuq ilişərək yaranan dəliyi qapamışdı. Hətta, astronavtlar gəmiyə qayıdıb kostyumları yoxlayana qədər dəlik hiss olunmamışdı.
İlk olduqca təhlükəli hadisə 1965-ci ildə astronavtın ilk kosmosa çıxması zamanı baş vermişdir. İlk çıxış proqramını başa vurduqdan sonra Aleksey Arxipoviç Leonov gəmiyə qayıtmaqda çətinlik çəkdi, çünki tutacaqları buraxdıqdan sonra çəkisiz şəraitdə ayaqları ilə "Vosxod" kosmik gəmisinin hava kilidinin lyukuna girə bilmədi. Buna səbəbi Leonovun skafandrının yumşaq tipdə olması idi. Onun kostyumu şişmişdi. Həmçinin, "Berkut" skafandrının menteşələri lazımi dərəcədə hərəkətli deyildi, bu da birbaşa skafandrdakı təzyiq səviyyəsindən asılıdır. Şlyuza ayaqlarını salaraq girmək üçün bir neçə cəhd edən kosmonavt, şlyuza başını salaraq daxil olmaq qərarına gəldi hansı ki, təlimatla qəti şəkildə qadağan edilmişd. Təzyiq tənzimləyicisini çevirərək kosmonavt skafandrdakı həddindən artıq təzyiqin səviyyəsini 0,4 atm-dən 0,27 atm-a endirdi və bu, onun kilid kamerasına qayıtmasına imkan verdi. Təzyiqlərin azaldılması ehtimalı skafandrın dizaynında nəzərdə tutulurdu. Kameranın içərisində kosmonavt çox çətinliklə çevrildi və lyuku öz arxasınca bağladı. Sonra kilid kamerası şişirildi, onun içindəki təzyiq gəminin kabinəsindəki təzyiqə bərabər oldu. Kosmonavt Leonov gəmiyə qayıtdı.
Digər potensial təhlükəli hadisə "Discovery" gəmisinin astronavtlarının açıq kosmosa ikinci çıxması zamanı baş vermişdi (STS-121 uçuşu, 2006-cı il iyul). Pirs Sellersin (ing. Piers John Sellers) skafandrından, astronavtın kosmosa uçmasının qarşısını alan və astronavta stansiyaya qayıtmağa kömək edən xüsusi bucurqad ayrılmışdı. Problemi vaxtında görən Sellers və onun tərəfdaşı cihazı yerinə bərkidə bilirlər və kosmosa çıxış təhlükəsiz şəkildə tamamlanır.
Ədəbiyyat
- Алексеев С. М., Уманский С. П. , Машиностроение, 1973, 282 с.
- William Ayrey. ILC Space Suits and Related Products. 2007.. История разработки космических скафандров в США.
İstinadlar
- Взрывная декомпрессия и прямое воздействие вакуума 2008-11-21 at the Wayback Machine (Explosive Decompression and Vacuum Exposure) (ing.)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Skafandr insani ve ya heyvani xarici muhitden tecrid etmek ucun nezerde tutulmus xususi avadanliqdir Avadanligin hisseleri xarici muhitin komponentleri mayeler qazlar radiasiya ucun kecilmez bir tebeqe yaradir Skafandrlar esasen dalgic aviasiya ve kosmik skafandrlara bolunur Kosmik skafandr Sahin Dalgic skafandriDalgicin mesq etmesi Normobarik skafandr suyun derinliklerinde 600 metre qeder dalgic emeliyyatlari ucun nezerde tutulmus avadanliqdir bu muddet erzinde skafandr pilotu normal atmosfer tezyiqinde saxlayir ve bu muvafiq olaraq dekompressiya narahatligini aradan qaldirir azot oksigen ve s zeherlenmelerin qarsisini alir Aviasiya skafandriBu bolme bosdur Mezmun elave ederek komek ede bilersiniz 30 mart 2022 Kosmik skafandrSkafandr astronavtin kosmik gemide ve kosmosda tehlukesiz qalmasi ve islemesi ucun nezerde tutulub ve iki esas novu var yumsaq kostyum sert kostyumTarixiKosmik skafandrlarin kostyumlarin ilk numuneleri 1950 ci illerin sonlarinda SSRI de yaradilmisdir Evvelce onlar kosmosdaki ilk canlilar itler ucun yaradilmisdir ilk defe 24 iyun 1954 cu ilde sinaqdan kecirilmisdir 1969 1972 ci illerde Apollon proqrami cercivesinde ayin sethine enis ucun Apollo A7L skafandri yaradilmisdir Bu yumsaq tip kostyum idi O 17 qatdan ibaret muxtelif mohkem materiallardan ibaret idi Ust skafandrin altina icerisiyle su dovr eden borular sebekesi desilmis termotenzimleyici kombinezonlar geyindirilir Ay skafandrinin kutlesi texminen 90 kq idi Avtonom heyat desteyi sistemi Ay sethinde alti saat islemek ve elave 30 deqiqelik tecili ehtiyat ucun nezerde tutulmusdur Aciq kosmosda gezintiler ucun kosmik geyimler skafandrlar Berkut dovrunden beri ehemiyyetli bir tekamul kecirdi Kosmonavtlar ve astronavtlar coxlu konstruksiyalar yigilib Insanin aciq kosmosda ugurla islemesinin mumkunluyu subuta yetirilib Hal hazirda 2021 ci ile kimi aciq kosmosa yuzlerle sefer heyata kecirilib Bir cox elmi meseleler hell olunub kosmik gemilerde stansiyalarda ve peyklerde temir isleri aparilib en meshuru astronavtlarin etdiyi Habbl teleskopunun temiridir Aciq kosmosa seferlerin tehlukeleriKosmosa seferler muxtelif sebeblerden tehlukelidir Derin vakuum menfi 150 C den musbet 150 C e qeder olan ekstremal temperatur gunes radiasiyasi kosmik tullanti ve ya mikrometeoritlerle toqqusma ehtimali Aciq kosmos seraitinde astronavti skafandr qoruyur Kosmik gemide itme ve ya yolverilmez bir sekilde kosmik gemiden uzaqlasma ehtimali potensial tehlukedir ve teneffus qarisigi ehtiyatinin tukenmesi sebebinden olume sebeb ola biler Skafandrin mumkun zedelenmesi ve ya desilmesi de tehlukelidir Skafandrin germetikliyinin pozulmasi astronavtlar vaxtinda gemiye qayitmaga imkan tapmasa dekompressiya ve suretli olume sebeb ola biler Atlantis STS 37 satlinin ucusu zamani skafandrin zedelenmesi hali bas vermisdi kicik cubuq astronavtlardan birinin elceyini desmisdi xos tesaduf neticesinde germetiklik pozulmamisdi cubuq iliserek yaranan deliyi qapamisdi Hetta astronavtlar gemiye qayidib kostyumlari yoxlayana qeder delik hiss olunmamisdi Ilk olduqca tehlukeli hadise 1965 ci ilde astronavtin ilk kosmosa cixmasi zamani bas vermisdir Ilk cixis proqramini basa vurduqdan sonra Aleksey Arxipovic Leonov gemiye qayitmaqda cetinlik cekdi cunki tutacaqlari buraxdiqdan sonra cekisiz seraitde ayaqlari ile Vosxod kosmik gemisinin hava kilidinin lyukuna gire bilmedi Buna sebebi Leonovun skafandrinin yumsaq tipde olmasi idi Onun kostyumu sismisdi Hemcinin Berkut skafandrinin menteseleri lazimi derecede hereketli deyildi bu da birbasa skafandrdaki tezyiq seviyyesinden asilidir Slyuza ayaqlarini salaraq girmek ucun bir nece cehd eden kosmonavt slyuza basini salaraq daxil olmaq qerarina geldi hansi ki telimatla qeti sekilde qadagan edilmisd Tezyiq tenzimleyicisini cevirerek kosmonavt skafandrdaki heddinden artiq tezyiqin seviyyesini 0 4 atm den 0 27 atm a endirdi ve bu onun kilid kamerasina qayitmasina imkan verdi Tezyiqlerin azaldilmasi ehtimali skafandrin dizayninda nezerde tutulurdu Kameranin icerisinde kosmonavt cox cetinlikle cevrildi ve lyuku oz arxasinca bagladi Sonra kilid kamerasi sisirildi onun icindeki tezyiq geminin kabinesindeki tezyiqe beraber oldu Kosmonavt Leonov gemiye qayitdi Diger potensial tehlukeli hadise Discovery gemisinin astronavtlarinin aciq kosmosa ikinci cixmasi zamani bas vermisdi STS 121 ucusu 2006 ci il iyul Pirs Sellersin ing Piers John Sellers skafandrindan astronavtin kosmosa ucmasinin qarsisini alan ve astronavta stansiyaya qayitmaga komek eden xususi bucurqad ayrilmisdi Problemi vaxtinda goren Sellers ve onun terefdasi cihazi yerine berkide bilirler ve kosmosa cixis tehlukesiz sekilde tamamlanir EdebiyyatAlekseev S M Umanskij S P Mashinostroenie 1973 282 s William Ayrey ILC Space Suits and Related Products 2007 Istoriya razrabotki kosmicheskih skafandrov v SShA IstinadlarVzryvnaya dekompressiya i pryamoe vozdejstvie vakuuma 2008 11 21 at the Wayback Machine Explosive Decompression and Vacuum Exposure ing Hemcinin baxHava kecirmeyen debilqe Ekzoskelet