Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kantçılıq (alm. Kantianismus) — İmmanuel Kant tərəfindən hazırlanmış tənqidi fəlsəfə sistemi, eləcə də onun ideyalarının təsiri altında yaranan digər fəlsəfi sistemlər.
Kantın ideyaları
Qnoseologiya
Kant doqmatik idrak üsulunu rədd edir və hesab edirdi ki, bunun əvəzinə tənqidi fəlsəfə metodunu əsas götürmək lazımdır, onun mahiyyəti zəkanın özünün, insanın ağılla çata biləcəyi sərhədlərin öyrənilməsidir.
Kantın əsas fəlsəfi əsəri “Xalis zəkanın tənqidi”dir. Kant üçün ilkin problem “Xalis zəka necə mümkündür?” sualıdır. Əvvəla, bu, xalis riyaziyyatın və xalis təbiət elminin (burada “xalis” “qeyri-empirik”, apriori və ya qeyri-eksperimental deməkdir) mümkünlüyünə aiddir. Kant bu sualı analitik və sintetik mühakimələr arasındakı fərq baxımından formalaşdırır - "Sintetik apriori mühakimələr necə mümkündür?" Kant “sintetik” mühakimələrlə mühakimələrə daxil olan anlayışların məzmunu ilə müqayisədə məzmunca artım olan mühakimələri başa düşürdü. Kant bu mühakimələri mövzu haqqında heç bir yeni məlumat təqdim etməyən analitik mühakimələrdən fərqləndirirdi. Analitik və sintetik mühakimələr hökm predikatının məzmununun onun predmetinin məzmunundan irəli gəlib-gəlməməsinə görə fərqlənir (bunlar analitik mühakimələrdir) və ya əksinə, ona “kənardan” əlavə olunur (bunlar sintetik mühakimələrdir). "Apriori" termini (a priori - əvvəlki) mühakimə təcrübədən çıxarıldıqda "aposteriori" (a posteriori - sonrakı) terminindən fərqli olaraq, təcrübədən kənar mühakimə deməkdir. Kant tipologiyaya belə gəldi:
| mühakimələr | analitik | sintetik |
|---|---|---|
| aposterior | Misal üçün: | |
| aprior | Misal üçün: | Misal üçün: |
Analitik mühakimələr həmişə aprioridir: onlar üçün təcrübə lazım deyil, ona görə də aposterior analitik mühakimələr yoxdur. Müvafiq olaraq, eksperimental (a posteriori) mühakimələr həmişə sintetikdir, çünki onların predikatları mühakimə mövzusuna daxil olmayan təcrübə məzmunundan götürülür. Aprior sintetik mühakimələrə gəldikdə, onlar, Kanta görə, riyaziyyat da təbiətşünaslığın bir hissəsidir. Bu mühakimələr aprior mahiyyəti sayəsində ümumbəşəri və zəruri bilikləri, yəni təcrübədən çıxarıla bilməyən bilikləri ehtiva edir; Sintetik xarakter daşıdığına görə belə mühakimələr biliyin yüksəldilməsini təmin edir.
İstinadlar
- Хочуев И. Ч., Хубиев Б. Б. Концептуальные основы теории познания в философском наследии И. Канта // Актуальные вопросы современной науки. — 2014. — № 37. / [Научная электронная библиотека «КиберЛенинка»] URL: https://cyberleninka.ru/article/n/kontseptualnye-osnovy-teorii-poznaniya-v-filosofskom-nasledii-i-kanta (дата обращения: 27.06.2021).
- Философия: Энциклопедический словарь / Под ред. А. А. Ивина. — М.: Гардарики, 2004. — 1072 с. — ISBN 5-8297-0050-6.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kantciliq alm Kantianismus Immanuel Kant terefinden hazirlanmis tenqidi felsefe sistemi elece de onun ideyalarinin tesiri altinda yaranan diger felsefi sistemler Kantin ideyalariQnoseologiya Kant doqmatik idrak usulunu redd edir ve hesab edirdi ki bunun evezine tenqidi felsefe metodunu esas goturmek lazimdir onun mahiyyeti zekanin ozunun insanin agilla cata bileceyi serhedlerin oyrenilmesidir Kantin esas felsefi eseri Xalis zekanin tenqidi dir Kant ucun ilkin problem Xalis zeka nece mumkundur sualidir Evvela bu xalis riyaziyyatin ve xalis tebiet elminin burada xalis qeyri empirik apriori ve ya qeyri eksperimental demekdir mumkunluyune aiddir Kant bu suali analitik ve sintetik muhakimeler arasindaki ferq baximindan formalasdirir Sintetik apriori muhakimeler nece mumkundur Kant sintetik muhakimelerle muhakimelere daxil olan anlayislarin mezmunu ile muqayisede mezmunca artim olan muhakimeleri basa dusurdu Kant bu muhakimeleri movzu haqqinda hec bir yeni melumat teqdim etmeyen analitik muhakimelerden ferqlendirirdi Analitik ve sintetik muhakimeler hokm predikatinin mezmununun onun predmetinin mezmunundan ireli gelib gelmemesine gore ferqlenir bunlar analitik muhakimelerdir ve ya eksine ona kenardan elave olunur bunlar sintetik muhakimelerdir Apriori termini a priori evvelki muhakime tecrubeden cixarildiqda aposteriori a posteriori sonraki termininden ferqli olaraq tecrubeden kenar muhakime demekdir Kant tipologiyaya bele geldi muhakimeler analitik sintetikaposterior qeyri mumkun Misal ucun bezi cisimler agirdir aprior Misal ucun kvadratin dord kuncu var cisimler uzaniqdir Misal ucun iki noqte arasindaki en qisa mesafe duzdur Butun cisimlerin deyisikliklerinde materiyanin miqdari eyni qalir Analitik muhakimeler hemise aprioridir onlar ucun tecrube lazim deyil ona gore de aposterior analitik muhakimeler yoxdur Muvafiq olaraq eksperimental a posteriori muhakimeler hemise sintetikdir cunki onlarin predikatlari muhakime movzusuna daxil olmayan tecrube mezmunundan goturulur Aprior sintetik muhakimelere geldikde onlar Kanta gore riyaziyyat da tebietsunasligin bir hissesidir Bu muhakimeler aprior mahiyyeti sayesinde umumbeseri ve zeruri bilikleri yeni tecrubeden cixarila bilmeyen bilikleri ehtiva edir Sintetik xarakter dasidigina gore bele muhakimeler biliyin yukseldilmesini temin edir IstinadlarHochuev I Ch Hubiev B B Konceptualnye osnovy teorii poznaniya v filosofskom nasledii I Kanta Aktualnye voprosy sovremennoj nauki 2014 37 Nauchnaya elektronnaya biblioteka KiberLeninka URL https cyberleninka ru article n kontseptualnye osnovy teorii poznaniya v filosofskom nasledii i kanta data obrasheniya 27 06 2021 Filosofiya Enciklopedicheskij slovar Pod red A A Ivina M Gardariki 2004 1072 s ISBN 5 8297 0050 6