Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fyodor Stepanoviç Çispiyakov (rus. Фёдор Степанович Чиспияков; 1906 – 1978) — Şor yazıçısı, şairi və maarifçisi. Şor yazılı ədəbiyyatının banilərindən biri.
| Fyodor Stepanoviç Çispiyakov | |
|---|---|
 | |
| Təxəllüsü | Fyodor Çispiyakov |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Kosoy Poroq, Mejdureç rayonu, Kemerovo vilayəti |
| Vəfat tarixi | |
| Vətəndaşlığı |  SSRİ |
| Milliyyəti | şor türkü |
| Təhsili | Leninqrad Şimal Xalqları İnstitutu |
| Fəaliyyəti | yazıçı, şair, pedaqoq |
| Fəaliyyət illəri | 1934 |
| Əsərlərinin dili | şor dili |
| Janrlar | şeir, hekayə, povest |
Həyatı
Fyodor Stepanoviç Çispiyakov 1906-cı ildə Kemerovo vilayətinin Mejdureç rayonunun Kosoy Poroq aulunda anadan olmuşdur. Onun familiyası "Çispiyak" şor mənşəlidir, "tayqanın kiçik ağası" mənasını verir. "Çıs" tayqa, meşə, "piyak" kiçik ağa mənasındadır.
Atası ovçuluqla məşğul olmuşdur, lakin uşaq ikən atasını itirdiyindən onun tərbiyəsi ilə babası məşğul olmuşdur. Babası son dərəcə ağıllı, zəkalı bir şəxs olmuş, dünyanı yaxından tanımaq, dərk etmək üçün Peterburqa və Fələstinə piyada səfər etmişdir.
Fyodor Çispiyakov orta təhsilini Kosoy Poroqdakı kilsə məktəbində almışdır. On dörd-on beş yaşlarından Balbın və Atamanovo kəndlərində əmək fəaliyyətinə başlamışdır. Şor bəyləri ilə, o zaman siyasi leksikonda işləndiyi dillə kulaklarla vaxt keçirmişdir.
Oktyabr inqilabından sonra Dağlıq Şorda ibtidai məktəbdə müəllim işləmişdir. 1925–1931-ci illərdə Leninqradda Şimal Xalqları İnstitutunda oxumuşdur. İnstitutda oxuyarkən görkəmli yazıçı və etnoqraf Tan Boqorazın (1865–1836) məşhur türkoloq S. E. Malovun (1880–1957) mühazirələrini dinləməsi, əlaqə və üsiyyətdə olması onun dünyagörüşünün formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. O, şor xalqının ali təhsil alan ilk nümayəndəsidir.
1930-cu illərdən başlayaraq məktəblər üçün yazı, milli ədəbiyyat, dərsliklər yaratmaq problemi ilə məşğul olmuşdur. Tərcüməçi, yazıçı və pedaqoq olmadığından şor xalqının milli mədəniyyətinin yeganə universal xadimi Fyodor Stepanoviç Chispiyakov olmuşdur.
Fyodor Çispiyakov şor ədəbi dilinin yaradıcılarından biri hesab olunur.
Daha sonra Moskvada aspiranturaya daxil olmuş, lakin hansı səbəbdənsə təhsilini yarımçıq buraxmışdır.
Vətəninə qayıtdıqdan sonra Dağlı Şor bölgəsinin təhsil orqanlarında işləmişdir. Belə ki, o, Kuzedeyevsk Pedaqoji Məktəbində direktor müavini, Novosibirskdə şor dilində çıxan "Ogiz" qəzetinin redaktoru, Taştakol rayon orta məktəbinin müdiri və başqa vəzifələrdə çalışmışdır. O, həmçinin ədəbi yaradıcılığını davam etdirmişdir.
1978-ci ildə bir qəza nəticəsində körpüdən yıxılaraq dünyasını dəyişmişdir.
Yaradıcılığı
Fyodor Çispiyakovun "Şolban" ("Шолбан") adlı ilk şeirlər kitabı 1934-cü ildə nəşr olunmuşdur.
1940-cı ildə onun "Mrassu vadisində" povesti, habelə "Çuleş", "Tanış" və başqa hekayələri yazılmışdır.
Bütövlükdə həm şeir, həm də nəsr əsərlərindən ibarət bir neçə kitabın müəllifidir. Onun bədii yaradıcılıqla ardıcıl məşğul olması dünyaya öz xalqının varlığını duyurmaq məramından qaynaqlanır.
1948-ci ildə müəllifin "Poeziya və proza" adlı kitabı Novosibirskdə nəşr olunmuşdur. "Kine" povesti Kemerovo kitab nəşriyyatında və Novokuznetskdə (2001) yayınlanmışdır.
Fyodor Çispiyakovun ən maraqlı əsərlərindən biri "Mrassu vadisində" povestidir. Bu əsərində şorların inqilabı və Dağlıq Şorda sosializm quruculuğunun necə qəbul edildiyi təsvir olunur. Povestin əsas qəhrəmanı komsomolçu və Dağlıq Şorda sovet hakimiyyətinin fəal dəstəkçisi olan yoxsul kəndli oğlu Sənandır. Povest sosialist realizmi yaradıcılıq metodunun təsiri altında olsa da, cərəyan edən hadisələr şor xalqının həyatında baş verən bir çox qaranlıq məqamları izləməyə imkan verir.
Fyodor Çispiyakovun son əsəri olan "Kine" povestinin qəhrəmanının obrazı poetikdir. Keene'nin həyatı uşaqlıqdan izlənilir. Povestin əsas qəhrəmanları Kine və Çağısın taleyi faciəlidir. Onlar bir-birlərini sevirlər, ancaq ailəni qoruyub saxlaya bilmirlər. Yaşanılan keçmiş onları yollarını ayırmaq üçün kifayət qədər güclüdür. Povestdə bir çox faciəli hadisələr təsvir olunsa da, əsər mövzu və ideyası həyata çağırış ruhu ilə yoğrulmuşdur.
O, davamlı olaraq tərcümə yaradıcılığı ilə də məşğul olmuş, rus ədəbiyyatından İ. Krılovun, M. Qorkinin əsərlərini, o cümlədən A. S. Puşkinin "Kapitan qızı" povestini şor dilinə çevirmişdir. Onun tərcümələri orta məktəb dərsliklərinə və müntəxəbatlara daxil edilmişdir. Orta məktəblər üçün bir neçə dərsliyin müəllifidir.
Şeir və nəsr əsərləri Sibir xalqlarının antologiyasına daxil edilmişdir.
Ömrünün son illərində özünün bioqrafiyası və XX yüzildə şor xalqının tarixi ilə bağlı memuar yazmaq istəsə də, faciəli şəkildə ölümü onun bu niyyətini gerçəkləşdirməyə imkan verməmişdir.
Ailəsi
Elektron Fyodoroviç Çispiyakov – filoloq, Kuzbas Dövlət Pedaqoji Akade-miyasının Xarici dillər kafedrasının müdiri
Əsərləri
- Шор тилининъ грамматиказы : паштапкы шк. 1–2 кл. ургенченъ. — Новосибирск : Обл. изд-во, 1938. — 55 с
- Пажанчы школда 1 класста келиштире пазарга ургеченъ упражнениелер.- 2-е изд. — Новосибирск : Обл. изд-во, 1938. — 47 с.
- Пажанчы школда 1–2 класстарда келиштире пазарга ургеченъ упражнениелер. — 3-е изд. — Новосибирск : Новосибгиз, 1940. — 90 с.
- Шолбан : стихтер бе рассказ / — Новосибирск : Новосибгиз, 1940. — 88 с.
- Кинэ : Повесть. — Кемерово : Кн. изд-во, 1967. — 112 с.
- В долинах Мрас-Су : Стихи и проза. — Новосибирск : Новосибгиз, 1948. — 133 с.
- В долинах Мрас-су, повесть. – Кемерово, 1957. – 176 с.
- Кинэ: повесть. – Новокузнецк, 2001. – 111 с.
Ədəbiyyat
- Şor dilində // Большевистская сталь. — 1936. — 24 октября. — С. 2.
- Чиспияков А. Э. Жизнь и творчество шорского писателя Ф. С. Чиспиякова // Туган Чер. – 1996.
- Чульжанова Л. Воспоминания о Ф. С. Чиспиякове // Туган Чер. — 1996.
- Дух обновления и борьбы: о творчестве Ф. С. Чиспиякова // Г. В. Косточаков Лекции по шорской литературе. — Междуреченск: Междуреченское общество коренного населения "Алтын Шор", 1999. — С. 11–22
- Григорьева В. Е. Федор Степанович Чиспияков // Писатели Новокузнецка / [Валентина Емельяновна Григорьева]. — Новокузнецк, 2004. — Вып. 1. — С. 65–66
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fyodor Stepanovic Cispiyakov rus Fyodor Stepanovich Chispiyakov 1906 1978 Sor yazicisi sairi ve maarifcisi Sor yazili edebiyyatinin banilerinden biri Fyodor Stepanovic CispiyakovTexellusu Fyodor CispiyakovDogum tarixi 1906Dogum yeri Kosoy Poroq Mejdurec rayonu Kemerovo vilayetiVefat tarixi 1978Vetendasligi SSRIMilliyyeti sor turkuTehsili Leninqrad Simal Xalqlari InstitutuFealiyyeti yazici sair pedaqoqFealiyyet illeri 1934Eserlerinin dili sor diliJanrlar seir hekaye povestHeyatiFyodor Stepanovic Cispiyakov 1906 ci ilde Kemerovo vilayetinin Mejdurec rayonunun Kosoy Poroq aulunda anadan olmusdur Onun familiyasi Cispiyak sor menselidir tayqanin kicik agasi menasini verir Cis tayqa mese piyak kicik aga menasindadir Atasi ovculuqla mesgul olmusdur lakin usaq iken atasini itirdiyinden onun terbiyesi ile babasi mesgul olmusdur Babasi son derece agilli zekali bir sexs olmus dunyani yaxindan tanimaq derk etmek ucun Peterburqa ve Felestine piyada sefer etmisdir Fyodor Cispiyakov orta tehsilini Kosoy Poroqdaki kilse mektebinde almisdir On dord on bes yaslarindan Balbin ve Atamanovo kendlerinde emek fealiyyetine baslamisdir Sor beyleri ile o zaman siyasi leksikonda islendiyi dille kulaklarla vaxt kecirmisdir Oktyabr inqilabindan sonra Dagliq Sorda ibtidai mektebde muellim islemisdir 1925 1931 ci illerde Leninqradda Simal Xalqlari Institutunda oxumusdur Institutda oxuyarken gorkemli yazici ve etnoqraf Tan Boqorazin 1865 1836 meshur turkoloq S E Malovun 1880 1957 muhazirelerini dinlemesi elaqe ve usiyyetde olmasi onun dunyagorusunun formalasmasinda muhum rol oynamisdir O sor xalqinin ali tehsil alan ilk numayendesidir 1930 cu illerden baslayaraq mektebler ucun yazi milli edebiyyat derslikler yaratmaq problemi ile mesgul olmusdur Tercumeci yazici ve pedaqoq olmadigindan sor xalqinin milli medeniyyetinin yegane universal xadimi Fyodor Stepanovic Chispiyakov olmusdur Fyodor Cispiyakov sor edebi dilinin yaradicilarindan biri hesab olunur Daha sonra Moskvada aspiranturaya daxil olmus lakin hansi sebebdense tehsilini yarimciq buraxmisdir Vetenine qayitdiqdan sonra Dagli Sor bolgesinin tehsil orqanlarinda islemisdir Bele ki o Kuzedeyevsk Pedaqoji Mektebinde direktor muavini Novosibirskde sor dilinde cixan Ogiz qezetinin redaktoru Tastakol rayon orta mektebinin mudiri ve basqa vezifelerde calismisdir O hemcinin edebi yaradiciligini davam etdirmisdir 1978 ci ilde bir qeza neticesinde korpuden yixilaraq dunyasini deyismisdir YaradiciligiFyodor Cispiyakovun Solban Sholban adli ilk seirler kitabi 1934 cu ilde nesr olunmusdur 1940 ci ilde onun Mrassu vadisinde povesti habele Cules Tanis ve basqa hekayeleri yazilmisdir Butovlukde hem seir hem de nesr eserlerinden ibaret bir nece kitabin muellifidir Onun bedii yaradiciliqla ardicil mesgul olmasi dunyaya oz xalqinin varligini duyurmaq meramindan qaynaqlanir 1948 ci ilde muellifin Poeziya ve proza adli kitabi Novosibirskde nesr olunmusdur Kine povesti Kemerovo kitab nesriyyatinda ve Novokuznetskde 2001 yayinlanmisdir Fyodor Cispiyakovun en maraqli eserlerinden biri Mrassu vadisinde povestidir Bu eserinde sorlarin inqilabi ve Dagliq Sorda sosializm quruculugunun nece qebul edildiyi tesvir olunur Povestin esas qehremani komsomolcu ve Dagliq Sorda sovet hakimiyyetinin feal destekcisi olan yoxsul kendli oglu Senandir Povest sosialist realizmi yaradiciliq metodunun tesiri altinda olsa da cereyan eden hadiseler sor xalqinin heyatinda bas veren bir cox qaranliq meqamlari izlemeye imkan verir Fyodor Cispiyakovun son eseri olan Kine povestinin qehremaninin obrazi poetikdir Keene nin heyati usaqliqdan izlenilir Povestin esas qehremanlari Kine ve Cagisin taleyi facielidir Onlar bir birlerini sevirler ancaq aileni qoruyub saxlaya bilmirler Yasanilan kecmis onlari yollarini ayirmaq ucun kifayet qeder gucludur Povestde bir cox facieli hadiseler tesvir olunsa da eser movzu ve ideyasi heyata cagiris ruhu ile yogrulmusdur O davamli olaraq tercume yaradiciligi ile de mesgul olmus rus edebiyyatindan I Krilovun M Qorkinin eserlerini o cumleden A S Puskinin Kapitan qizi povestini sor diline cevirmisdir Onun tercumeleri orta mekteb dersliklerine ve muntexebatlara daxil edilmisdir Orta mektebler ucun bir nece dersliyin muellifidir Seir ve nesr eserleri Sibir xalqlarinin antologiyasina daxil edilmisdir Omrunun son illerinde ozunun bioqrafiyasi ve XX yuzilde sor xalqinin tarixi ile bagli memuar yazmaq istese de facieli sekilde olumu onun bu niyyetini gerceklesdirmeye imkan vermemisdir Ailesi Elektron Fyodorovic Cispiyakov filoloq Kuzbas Dovlet Pedaqoji Akade miyasinin Xarici diller kafedrasinin mudiriEserleriShor tilinin grammatikazy pashtapky shk 1 2 kl urgenchen Novosibirsk Obl izd vo 1938 55 s Pazhanchy shkolda 1 klassta kelishtire pazarga urgechen uprazhnenieler 2 e izd Novosibirsk Obl izd vo 1938 47 s Pazhanchy shkolda 1 2 klasstarda kelishtire pazarga urgechen uprazhnenieler 3 e izd Novosibirsk Novosibgiz 1940 90 s Sholban stihter be rasskaz Novosibirsk Novosibgiz 1940 88 s Kine Povest Kemerovo Kn izd vo 1967 112 s V dolinah Mras Su Stihi i proza Novosibirsk Novosibgiz 1948 133 s V dolinah Mras su povest Kemerovo 1957 176 s Kine povest Novokuzneck 2001 111 s EdebiyyatSor dilinde Bolshevistskaya stal 1936 24 oktyabrya S 2 Chispiyakov A E Zhizn i tvorchestvo shorskogo pisatelya F S Chispiyakova Tugan Cher 1996 Chulzhanova L Vospominaniya o F S Chispiyakove Tugan Cher 1996 Duh obnovleniya i borby o tvorchestve F S Chispiyakova G V Kostochakov Lekcii po shorskoj literature Mezhdurechensk Mezhdurechenskoe obshestvo korennogo naseleniya Altyn Shor 1999 S 11 22 Grigoreva V E Fedor Stepanovich Chispiyakov Pisateli Novokuznecka Valentina Emelyanovna Grigoreva Novokuzneck 2004 Vyp 1 S 65 66Istinadlar