Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fermentlər – zülal təbiətli üzvi katalizatorlardır. Canlı orqanizmlərdə gedən bütün biokimyəvi proseslərdə iştirak edir və həmin prosesləri sürətləndirirlər. Hazırda 1000-dən çox ferment məlumdur. Bunlardan 100-ə qədəri kristallik şəkildə alınmışdır. Başqa sözlə, fermentativ reaksiyalar canlı orqanizmin fəaliyyətinin molekulyar əsasını təşkil edir. Fermentlər zülal təbiətli bioloji katalizatordur. «Ferment» sözü latınca «fermentum» sözündən götürülüb, mənaca «qıcqırma» deməkdir. Onu ilk dəfə XVII əsrdə yaşamış Van Helmont elmə gətirmişdir. Bəzi ədəbiyyatlarda fermentin sinonimi olan «enzim»dən istifadə edilir. Enzim yunanca «enzume» sözündən götürülüb, mənaca «maya» deməkdir.
Fermentlər haqqında ümumi məlumat
İlk fermenti 1814–cü ildə rus alimi K.S.Kirxhov müəyyən etmişdir. O, arpadan alınan ekstraktın köməyilə nişastanı şəkərə çevirmişdir. İlk dəfə 1926-cı ildə C.Samner ureaza və pepsin fermentlərini kristallik şəkildə almışdır. Hal-hazırda 3000 ferment aşkar edilmişdir. Onlardan 300-ü kristallik şəkildədir. Fermentlərin adi katalizatorlardan fərqli olaraq, reaksiyanı 36-37 °C-də aparır. məlum olduğukimi fermentlər bədəndə bütün həyati varlıqlarda mövcuddur.Bir sözlə həyati əhəmiyyət kəsb edən hər hansı bir fizioloji prosesi götürsək, onlar yalnız və yalnız fermentlərin təsiri ilə bir anda baş verir. Deməli, fermentlər olmadan canlı orqanizmin mövcudluğu qeyri mümkündür. Məhz, bu amilə görə, fermentlərə "həyat mühərriki" deyirlər. Fermentlər kimyəvi təbiətinə görə 2 qrupa bölünür: birkomponentli fermentlər yalnız zülallardan, ikikomponentli fermentlər isə zülallardan və qeyri-zülal hissədən (vitaminlər,nukleotidlər, minerallı maddələr və s.) ibarətdir.
Fermentativ proseslərdə iştirak edən molekullara substrat deyilir və ferment onları müxtəlif molekullara və məhsullara çevirir. Demək olar ki, canlı hüceyrələrdəki bütün reaksiyalar fermentlərin kifayət qədər sürətli olmasını tələb edir. Fermentlər öz substratları üçün yüksək srçici olduqlarına və bir çox mümkün reaksiyalardan yalnız bir neçəsini sürətləndirdiklərinə görə, hüceyrədəki fermentlər dəsti həmin hüceyrədə hansı metobolik yolların olduğunu da özü müəyyən edir. Hər bir katalizator kimi, fermentlərdə reaksiyanın aktivləşmə enerjisini azaldaraq, bununla da reaksiya sürətini kəskin şəkildə artırır. Əksər fermentativ reaksiyalar kataliz iştirakı olmadan gedən müvafiq reaksiyalardan milyonlarla dəfə sürətlidir. Digər katalizatorlar kimi fermentlər də kataliz etdikləri reaksiya nəticəsində sərf edilmir və bu reaksiyaların tarazılığını dəyişdirmirlər. Lakin, əksər kataliztorlardan fərqli olaraq, fermentlər daha spesifikdir.
Xassələri
Fermentlərin quruluşu
Fermentlər zülal təbiətli üzvi maddələrdir. Onların tərkibində həm sadə, həm də mürəkkəb zülallara rast gəlinir. Tərkibində sadə zulal olan fermentləri hidroliz etdikdə, aminturşular alınır. Məsələn, pepsin, tripsin, ureaza, ribonukleaza və s. sadə zülallardan təşkil olunmuş fermentlərdir. Digər fermentlərin molekulunda zülal qrupundan başqa fermentativ (katalitik) fəaliyyəti həyata keçirən vacib qeyri-zülali hissələr də olur. Bu hissəyə kofaktor deyilir. Kofaktor adlanan bu hissə öz vəzifəsinə görə bir-birindən fərqlənir. Kofaktorlar yüksək temperatura çox davamlı olub, zülali hissə ilə kompleks əmələ gətirir. Zülali hissəyə apoferment deyilir. Apofermentlə kofaktorun birgə kompleksinə xoloferment deyilir. Apofermentlə kofaktor arasında yaranan birləşmə iki rabitə növündə birləşir. Birinci növ birləşmədə kofaktorlar zülali hissə ilə ayrılmırlar, yəni onlar kovalent rabitə ilə birləşirlər. Belə növ kofaktorlara prostatik qrup deyilir. İkinci növ kofaktorlar isə nisbətən sadə birləşmələr olub, koferment adlanır. Kofermentlər prostatik qruplardan fərqli olaraq zülali hissədən asanlıqla ayrıla bilir. Lakin fermentdən koferment hissəni ayırdıqda o, öz aktivliyini itirir. Yenidən apoferment məhluluna kofermenti daxil etdikdə ferment öz fəaliyyətini bərpa edir. Müəyyən edilmişdir ki, apoferment və koferment arasında kovalent rabitə fərqli olaraq hidrogen və elektrostatik cazibə qüvvələri mövcuddur. Onu qeyd etmək lazımdır ki, prostatik qrup ilə koferment arasında heç də o qədər fərq yoxdur. Çünki bir fermentdə prostatik qrup digər fermentdə koferment rolunu oynayır və ya əksinə. Məsələn, aminturşuların oksidazalarının kofermenti olan flavinadeninnukleotid (FAD) onun tərkibində asanlıqla dializ yolu ilə ayrılır. Toxuma tənəffüsü fermentlərinin tərkibində isə FAD apofermentlə kovalent əlaqəsi ilə birləşərək prostatik qrup rolunu oynayır. Aparılan tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, bir sıra suda həllolan vitaminlər koferment rolunu oynayır. Məsələn, B1 üzvi turşu mübadiləsində iştirak edən fermentin tərkibinə daxil olur. Turşulardan karbon qazı parçalayan karboksilaza fer- 87 mentinin tərkibinə tiaminin törəməsi tiamindifosfat daxildir. PP vitamini və ya nikotinamidin iki kofermenti məlumdur: nikotinamidadenindinukleotid (NAD) və nikotinamidadenindinukleotidfosfat (NADF). Riboflavin və ya B2 vitamininə daxil olan kofermentin də iki növü vardır: flavinmononukleotid (FMN) və flavindinukleotid (FDN) Hər iki qrup fermentlər oksidləşmə-reduksiya fermentləri olub, orqanizmdə enerjinin istifadə və kənar edilməsində iştirak edir. Bundan əlavə B6 (piridoksin), B12, C vitaminlərində fermentlərin tərkibinə daxil olan koferment rolunu oynayır. Vitamin qrupuna aid olmayan bəzi bioloji maddələr var ki, onlar da koferment kimi fermentlərin tərkibinə daxil olur. Məsələn, adenizintrifosfat turşusu (ATF), fosfosulfat, lipoy turşusu, uridinfosfat, sitidinfosfatid, fosfoadenizin kimi nukleozidlər, porfirin törəmələri, qlütatin və s. daxildir. Kofermentləri funksional əlamətlərinə görə aşağıdakı siniflərə bölmək olar: 1) Oksid-reduktoazaların kofermentləri NAD, NADF, FMN, FAD, lipoy turşusu, qlütation, ubixinon; 2) Transferazaların kofermenti: piridoksalfosfat (PALF), nükleozid fosfatlar, monosaxaridlərin fosfat efirləri, fol turşusu, kobaltamid; 3) Liazaların, izomerzaların və lipazaların kofermentləri: tiaminpirofosfat, biotin, qlütation, piridoksalfosfat, kobalamid; 4) Pantoten turşusunun kofermentləri. Bir sıra fermentlərin kofaktorunun tərkibinə metal kationu və turşu qalığı anionu da daxildir. Metal atomları bəzi halda prostatik qrup, bəzi halda koferment rolunu oynayır. Məsələn, askorbin turşusu (vitamin C) oksidləşdirən fermentin hər molekulunda səkkiz mis atomu olur. Sitoxromoksidaza və tirozinazanın tərkibinə mis kationu daxildir. Karboanhidraza sink kationu, sitoxromların, katalazanın və peroksidazanın, ferrodeksinin tərkibində Fe2+ və Fe3+ prostatik qruplar və kofermentlər kimyəvi reaksiyalarda aktiv iştirak edərək, elektronları ionların və müxtəlif radikalların (aminasetil, karboksil) bir substratdan başqa substrata keçirilməsində iştirak edir. Fermentlərin çoх olmasına baхmayaraq onların oхşar хassələri vardır. Onlar suda həll olurlar, temperaturun, mühitin aktiv turşuluğunun və nəmliyin təsirinə həssasdırlar. 30-500S temperaturda daha fəal olurlar. Nəmlik çoхaldıqca onların fəallığı artır.
Fermentlərin spesifik хassələri də vardır. Bir ferment yalnız bir maddəyə təsir edir, müəyyən aktiv turşuluqda daha yaхşı fəaliyyət göstərir. Məsələn, pepsin 1,5-2,5 pH mühitində daha yaxşı fəaliyyət göstərir. Fermentlər 2 əlamətə görə – təsir etdiyi substrata və ya katalitik təsir etdiyi reaksiyaya görə təsnifləşdirilir. Fermentin adı əksər hallarda onun təsir etdiyi maddənin adına "aza" şəkilçisi əlavə etməklə yazır. Məsələn, maltozanı parçalayan ferment maltaza, laktozanı parçalayan ferment laktaza və s. adlanır. Enzimologiya
Təsnifatı
Fermentlər altı sinifə, bunlar da öz növbəsində yarımsiniflərə, qruplara və müхtəlifliklərə bölünür:
- Oksid-reduktazalar. Bu qrup canlı orqanizmlərdə gedən oksidləşdirici-bərpaedici reaksiyaları katalizə edir. 14 yarımsinifə bölünür ki, burada da 270-dən çoх ferment cəmlənmişdir.
Məsələn, peroksidaza, katalaza, dehidrogenaza və s.
- Transferazalar üzvi maddələrin bir kimyəvi qrupunun bir molekulundan digər molekula keçməsini katalizə edir. Nəticədə yeni maddələr əmələ gəlir. Məsələn, metiltransferazalar,
amintransferazalar, fosfotransferazalar, qlükoziltransferazalar və s. Bu qrupa aid olan 240-dan çoх ferment məlumdur.
- Hidrolazalar – mürəkkəb maddələrin su ilə birləşib parçalanması prosesini sürətləndirir. Məsələn, proteinaza, peptidaza, karbohidraza, fruktofuranozidaza (saхaraza), amilaza, sellülaza və s. cəmi 9 yarımsinifə aid 217-dən çoх ferment.
- Liazalara üzvi maddələri susuz parçalayıb su, karbon qazı, ammiak və s. ayrılması reaksiyalarını sürətləndirən fermentlər aiddir. Məsələn, piruvatkarboksilaza, fumaratqidrataza,
fosfopiruvathidrataza və s. Bu qrupa aid olan 118-dən çoх ferment məlumdur.
- Izomerazalar üzvi birləşmələri onların izomerlərinə çevrilməsini katalizə edən fermentlərdir. Məsələn, triozofosfatizomeraza, qlükozofosfatizomeraza və s., cəmi 47 ferment. Bu
fermentlərin maddələr mübadiləsində böyük əhəmiyyəti vardır.
- Liqazalar və ya sintetazalar nisbətən sadə birləşmələrdən mürəkkəb birləşmələrin sintezini sürətləndirən fermentlərdir. Zülalların, yağların və karbohidratların sintezində 30-a qədər bu
qrupun fermentləri iştirak edir.
Çörəyin, turşudulmuş süd məhsullarının, pivə, şərab, çay, tütün, turşudulmuş meyvə-tərəvəzlərin istehsalı fermentativ proseslərlə başa çatdırılır.
Fermentlərin etimologiyası və fermentologiyanın inkişaf tarixi
fermentlərdən bəhs olunan elmə fermentologiya (enzimologiya) deyilir. XVIII əsrin əvvəllərində ətin mədə ifrazı ilə həzm olunduğu, tüpürcək və bəzi bitki ekstraktlarının nişastanı şəkərə çevirdiyi məlum idi. Lakin bunun hansı mexanizmlə baş verdiyi bilinmirdi. XIX əsrdə isə Lui Paster maya göbələyi tərəfindən şəkərin spirtə çivrilməsini (fermentasiyasını) araşdırarkən belə nəticəyə gəlmişdir ki, fermentasiya maya göbələyi hüceyrələrində olan sanki hər hansı bir canlı qüvvə tərəfindən baş verir. Onun sonradan "ferment" adlandırıldığı bu amillərin yalnız canlılarda mövcud olduğu düşünülürdü. L.Pasterə görə, fermentasiya hüceyrələrin ölümü və ya çürüməsi ilə deyil, maya hüceyrələrinin həyatı və təşkili ilə əlqəli bir prosesdir. 1878-ci ildə alman fizioloqu Vilhelm Kühne ilk dəfə "ferment" terminindən istifadə etmişdir. 1897-ci ildə Alman kimyçısı Eduard Büxner göstərmişdir ki, tərkibində canlı hüceyrələr olmayan maya ekstraktı şəkəri mayalandırmaq qabiliyyətinə malikdir. O, saxaroza şəkərinin fermentasiyasına səbəb olan fermenti "zimnaza" adlandırmışdır. E.Buzner 1907-ci ildə biokimya sahəsindəki tədqiqatlarına və heceyrəsiz fermentasiyanın kəşfinə görə kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Onun nümunəsindən sonra fermentlər katalizə etdikləri reaksiyalara görə adlanırlar. Məsələn, laktaza laktozu parçalayan fermentdir, dezoksiribonuklein turşusu (DNT), polimeraza DNT polimerini yaradan fermentdir.
Fermentlərin spesifikliyi
Fermentlər çox vaxtı hansı reaksiyaları kataliz etdikləri və bu reaksiyalardakı substratlar haqqında çox spesifikdirlər. Bu özünə məxsusluğu da fermentin və onun substratlarının tamamlayıcı forması, yükü və hidrofil/hidrofob xüsusiyyətləri formalaşdırır. Fermentlər stereoizometrik, istiqməti və kimyəvi spesifiklik də göstərirlər. Ən yüksək spesifikliyə və dəqiqliyə malik fermentlər genomun təkrarlanması və ifadəsi ilə əlaqələndirilir. Bu fermentlərin özünə xas mexanizmləri var. DNT polimeraza kimi bir ferment birinci mərhələdə reaksiyanı kataliz edir və ikinci mərhələdə məhsulun düzgünlüyünü yoxlayır. Oxşar yoxlama mexanizmləri RNT polimeraza, aminoasil tRNA sintetaza və ribosomlarda rast gəlinir.
Fermentlər hansı reaksiya üçün, kataliz etdikləri və hansı substratın həmin reaksiyaya daxil olması üçün böyük spesifiklik nümayiş etdirirlər. 1984-cü ildə Emil Fişer bu amilin fermentin və onun substratlarının bir-birini tamamlayan həndəsi formalara mükəmməl uyğunlaşması ilə əlaqəli ola biləcəyi ideyasını irəli sürmüşdür.Bu ideya çox vaxt "açar və kilid" modeli adlanır. "Açar və kilid" modeli indi qeyri-adekvat hesab olunur, "induksiya edilmiş uyğunluq" modeli hələ də ferment-substrat-konfermentin ən çox qəbul edilən formasıdır.
Kofaktorlar və kofermentlər
Kofaktorlar
Bəzi fermentlər öz fəaliyyətini göstərmək üçün əlavə birləşmə tələb etmirlər, onlara sadə fermentlər deyilir. Lakin onların bəziləri, mürəkkəb fermentlər, fəaliyyətləri üçün kofaktorlar adlanan zülal olmayan molekullara ehtiyac duyurlar. Kofaktorlar qeyri-üzvi (məsələn, metal ionları və dəmir-kükürd atomlarının molekulda birləşməsi) və ya üzvi birləşmələr (məsələn, flavin və hem) ola bilir. Üzvi kofaktorlar ya fermentlə bağlı olan protez qruplardır, ya da reaksiya zamanı fermentin aktiv mərkəzindən ayrılan kofermentlərdir. Kofermentlərə NADH (nikotinamid adenin dinukleotid), NADPH (nikotinamid adenin dinukleotid fosfat) və ATP (adenozin trifosfat) daxildir.
Kofaktorları tələb edən, lakin onlardan asılı olmayan fermentlərə apofermentlər və ya apoproteinlər deyilir. kofaktoru olan apofermentə holoferment deyilir, həmin fermentin fəal formasıdır.
Kofermentlər
Kofermentlər kinyəvi qrupları bir fermentdən digərinə daşıyan kiçik üzvi molekullardır. bu birləçmələrin bəziləri riboflavin, tiamin və fol turşusu kimi vitaminlərdir.
Kofermentlər fermentlərin təsiri altında kimyəvi cəhətdən dəyişdiyinə görə, onların müxtəlif fermentlər üçün ümumi olan xüsusi bir substrat sinfi və ya ikinci substrat kimi nəzərdən keçirmək daha məqsədəuyğundur.
kofermentlər adətən istifadə olunduqdan sonra bərpa olunur və onların hüceyrədəki qatılığı sabit qalır.
Mənbə
- Əfsun Sucayev "Canlı orqanizmlərin bəzi patoloji proseslərinin yeni nəsil inhibitorları", Bakı-2023
- (PDF). 2017-10-13 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-07-05.
- "Ərzaq malları əmtəəşünaslığı" (PDF). 2022-03-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2010-08-24.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fermentler zulal tebietli uzvi katalizatorlardir Canli orqanizmlerde geden butun biokimyevi proseslerde istirak edir ve hemin prosesleri suretlendirirler Hazirda 1000 den cox ferment melumdur Bunlardan 100 e qederi kristallik sekilde alinmisdir Basqa sozle fermentativ reaksiyalar canli orqanizmin fealiyyetinin molekulyar esasini teskil edir Fermentler zulal tebietli bioloji katalizatordur Ferment sozu latinca fermentum sozunden goturulub menaca qicqirma demekdir Onu ilk defe XVII esrde yasamis Van Helmont elme getirmisdir Bezi edebiyyatlarda fermentin sinonimi olan enzim den istifade edilir Enzim yunanca enzume sozunden goturulub menaca maya demekdir FermentlerFermentler haqqinda umumi melumatIlk fermenti 1814 cu ilde rus alimi K S Kirxhov mueyyen etmisdir O arpadan alinan ekstraktin komeyile nisastani sekere cevirmisdir Ilk defe 1926 ci ilde C Samner ureaza ve pepsin fermentlerini kristallik sekilde almisdir Hal hazirda 3000 ferment askar edilmisdir Onlardan 300 u kristallik sekildedir Fermentlerin adi katalizatorlardan ferqli olaraq reaksiyani 36 37 C de aparir melum oldugukimi fermentler bedende butun heyati varliqlarda movcuddur Bir sozle heyati ehemiyyet kesb eden her hansi bir fizioloji prosesi gotursek onlar yalniz ve yalniz fermentlerin tesiri ile bir anda bas verir Demeli fermentler olmadan canli orqanizmin movcudlugu qeyri mumkundur Mehz bu amile gore fermentlere heyat muherriki deyirler Fermentler kimyevi tebietine gore 2 qrupa bolunur birkomponentli fermentler yalniz zulallardan ikikomponentli fermentler ise zulallardan ve qeyri zulal hisseden vitaminler nukleotidler mineralli maddeler ve s ibaretdir Fermentativ proseslerde istirak eden molekullara substrat deyilir ve ferment onlari muxtelif molekullara ve mehsullara cevirir Demek olar ki canli huceyrelerdeki butun reaksiyalar fermentlerin kifayet qeder suretli olmasini teleb edir Fermentler oz substratlari ucun yuksek srcici olduqlarina ve bir cox mumkun reaksiyalardan yalniz bir necesini suretlendirdiklerine gore huceyredeki fermentler desti hemin huceyrede hansi metobolik yollarin oldugunu da ozu mueyyen edir Her bir katalizator kimi fermentlerde reaksiyanin aktivlesme enerjisini azaldaraq bununla da reaksiya suretini keskin sekilde artirir Ekser fermentativ reaksiyalar kataliz istiraki olmadan geden muvafiq reaksiyalardan milyonlarla defe suretlidir Diger katalizatorlar kimi fermentler de kataliz etdikleri reaksiya neticesinde serf edilmir ve bu reaksiyalarin taraziligini deyisdirmirler Lakin ekser kataliztorlardan ferqli olaraq fermentler daha spesifikdir XasseleriFermentlerin qurulusu Fermentler zulal tebietli uzvi maddelerdir Onlarin terkibinde hem sade hem de murekkeb zulallara rast gelinir Terkibinde sade zulal olan fermentleri hidroliz etdikde amintursular alinir Meselen pepsin tripsin ureaza ribonukleaza ve s sade zulallardan teskil olunmus fermentlerdir Diger fermentlerin molekulunda zulal qrupundan basqa fermentativ katalitik fealiyyeti heyata keciren vacib qeyri zulali hisseler de olur Bu hisseye kofaktor deyilir Kofaktor adlanan bu hisse oz vezifesine gore bir birinden ferqlenir Kofaktorlar yuksek temperatura cox davamli olub zulali hisse ile kompleks emele getirir Zulali hisseye apoferment deyilir Apofermentle kofaktorun birge kompleksine xoloferment deyilir Apofermentle kofaktor arasinda yaranan birlesme iki rabite novunde birlesir Birinci nov birlesmede kofaktorlar zulali hisse ile ayrilmirlar yeni onlar kovalent rabite ile birlesirler Bele nov kofaktorlara prostatik qrup deyilir Ikinci nov kofaktorlar ise nisbeten sade birlesmeler olub koferment adlanir Kofermentler prostatik qruplardan ferqli olaraq zulali hisseden asanliqla ayrila bilir Lakin fermentden koferment hisseni ayirdiqda o oz aktivliyini itirir Yeniden apoferment mehluluna kofermenti daxil etdikde ferment oz fealiyyetini berpa edir Mueyyen edilmisdir ki apoferment ve koferment arasinda kovalent rabite ferqli olaraq hidrogen ve elektrostatik cazibe quvveleri movcuddur Onu qeyd etmek lazimdir ki prostatik qrup ile koferment arasinda hec de o qeder ferq yoxdur Cunki bir fermentde prostatik qrup diger fermentde koferment rolunu oynayir ve ya eksine Meselen amintursularin oksidazalarinin kofermenti olan flavinadeninnukleotid FAD onun terkibinde asanliqla dializ yolu ile ayrilir Toxuma teneffusu fermentlerinin terkibinde ise FAD apofermentle kovalent elaqesi ile birleserek prostatik qrup rolunu oynayir Aparilan tedqiqatlardan melum olmusdur ki bir sira suda hellolan vitaminler koferment rolunu oynayir Meselen B1 uzvi tursu mubadilesinde istirak eden fermentin terkibine daxil olur Tursulardan karbon qazi parcalayan karboksilaza fer 87 mentinin terkibine tiaminin toremesi tiamindifosfat daxildir PP vitamini ve ya nikotinamidin iki kofermenti melumdur nikotinamidadenindinukleotid NAD ve nikotinamidadenindinukleotidfosfat NADF Riboflavin ve ya B2 vitaminine daxil olan kofermentin de iki novu vardir flavinmononukleotid FMN ve flavindinukleotid FDN Her iki qrup fermentler oksidlesme reduksiya fermentleri olub orqanizmde enerjinin istifade ve kenar edilmesinde istirak edir Bundan elave B6 piridoksin B12 C vitaminlerinde fermentlerin terkibine daxil olan koferment rolunu oynayir Vitamin qrupuna aid olmayan bezi bioloji maddeler var ki onlar da koferment kimi fermentlerin terkibine daxil olur Meselen adenizintrifosfat tursusu ATF fosfosulfat lipoy tursusu uridinfosfat sitidinfosfatid fosfoadenizin kimi nukleozidler porfirin toremeleri qlutatin ve s daxildir Kofermentleri funksional elametlerine gore asagidaki siniflere bolmek olar 1 Oksid reduktoazalarin kofermentleri NAD NADF FMN FAD lipoy tursusu qlutation ubixinon 2 Transferazalarin kofermenti piridoksalfosfat PALF nukleozid fosfatlar monosaxaridlerin fosfat efirleri fol tursusu kobaltamid 3 Liazalarin izomerzalarin ve lipazalarin kofermentleri tiaminpirofosfat biotin qlutation piridoksalfosfat kobalamid 4 Pantoten tursusunun kofermentleri Bir sira fermentlerin kofaktorunun terkibine metal kationu ve tursu qaligi anionu da daxildir Metal atomlari bezi halda prostatik qrup bezi halda koferment rolunu oynayir Meselen askorbin tursusu vitamin C oksidlesdiren fermentin her molekulunda sekkiz mis atomu olur Sitoxromoksidaza ve tirozinazanin terkibine mis kationu daxildir Karboanhidraza sink kationu sitoxromlarin katalazanin ve peroksidazanin ferrodeksinin terkibinde Fe2 ve Fe3 prostatik qruplar ve kofermentler kimyevi reaksiyalarda aktiv istirak ederek elektronlari ionlarin ve muxtelif radikallarin aminasetil karboksil bir substratdan basqa substrata kecirilmesinde istirak edir Fermentlerin coh olmasina bahmayaraq onlarin ohsar hasseleri vardir Onlar suda hell olurlar temperaturun muhitin aktiv tursulugunun ve nemliyin tesirine hessasdirlar 30 500S temperaturda daha feal olurlar Nemlik cohaldiqca onlarin fealligi artir Fermentlerin spesifik hasseleri de vardir Bir ferment yalniz bir maddeye tesir edir mueyyen aktiv tursuluqda daha yahsi fealiyyet gosterir Meselen pepsin 1 5 2 5 pH muhitinde daha yaxsi fealiyyet gosterir Fermentler 2 elamete gore tesir etdiyi substrata ve ya katalitik tesir etdiyi reaksiyaya gore tesniflesdirilir Fermentin adi ekser hallarda onun tesir etdiyi maddenin adina aza sekilcisi elave etmekle yazir Meselen maltozani parcalayan ferment maltaza laktozani parcalayan ferment laktaza ve s adlanir EnzimologiyaTesnifatiFermentler alti sinife bunlar da oz novbesinde yarimsiniflere qruplara ve muhtelifliklere bolunur Oksid reduktazalar Bu qrup canli orqanizmlerde geden oksidlesdirici berpaedici reaksiyalari katalize edir 14 yarimsinife bolunur ki burada da 270 den coh ferment cemlenmisdir Meselen peroksidaza katalaza dehidrogenaza ve s Transferazalar uzvi maddelerin bir kimyevi qrupunun bir molekulundan diger molekula kecmesini katalize edir Neticede yeni maddeler emele gelir Meselen metiltransferazalar amintransferazalar fosfotransferazalar qlukoziltransferazalar ve s Bu qrupa aid olan 240 dan coh ferment melumdur Hidrolazalar murekkeb maddelerin su ile birlesib parcalanmasi prosesini suretlendirir Meselen proteinaza peptidaza karbohidraza fruktofuranozidaza saharaza amilaza sellulaza ve s cemi 9 yarimsinife aid 217 den coh ferment Liazalara uzvi maddeleri susuz parcalayib su karbon qazi ammiak ve s ayrilmasi reaksiyalarini suretlendiren fermentler aiddir Meselen piruvatkarboksilaza fumaratqidrataza fosfopiruvathidrataza ve s Bu qrupa aid olan 118 den coh ferment melumdur Izomerazalar uzvi birlesmeleri onlarin izomerlerine cevrilmesini katalize eden fermentlerdir Meselen triozofosfatizomeraza qlukozofosfatizomeraza ve s cemi 47 ferment Bu fermentlerin maddeler mubadilesinde boyuk ehemiyyeti vardir Liqazalar ve ya sintetazalar nisbeten sade birlesmelerden murekkeb birlesmelerin sintezini suretlendiren fermentlerdir Zulallarin yaglarin ve karbohidratlarin sintezinde 30 a qeder bu qrupun fermentleri istirak edir Coreyin tursudulmus sud mehsullarinin pive serab cay tutun tursudulmus meyve terevezlerin istehsali fermentativ proseslerle basa catdirilir Fermentlerin etimologiyasi ve fermentologiyanin inkisaf tarixifermentlerden behs olunan elme fermentologiya enzimologiya deyilir XVIII esrin evvellerinde etin mede ifrazi ile hezm olundugu tupurcek ve bezi bitki ekstraktlarinin nisastani sekere cevirdiyi melum idi Lakin bunun hansi mexanizmle bas verdiyi bilinmirdi XIX esrde ise Lui Paster maya gobeleyi terefinden sekerin spirte civrilmesini fermentasiyasini arasdirarken bele neticeye gelmisdir ki fermentasiya maya gobeleyi huceyrelerinde olan sanki her hansi bir canli quvve terefinden bas verir Onun sonradan ferment adlandirildigi bu amillerin yalniz canlilarda movcud oldugu dusunulurdu L Pastere gore fermentasiya huceyrelerin olumu ve ya curumesi ile deyil maya huceyrelerinin heyati ve teskili ile elqeli bir prosesdir 1878 ci ilde alman fizioloqu Vilhelm Kuhne ilk defe ferment termininden istifade etmisdir 1897 ci ilde Alman kimycisi Eduard Buxner gostermisdir ki terkibinde canli huceyreler olmayan maya ekstrakti sekeri mayalandirmaq qabiliyyetine malikdir O saxaroza sekerinin fermentasiyasina sebeb olan fermenti zimnaza adlandirmisdir E Buzner 1907 ci ilde biokimya sahesindeki tedqiqatlarina ve heceyresiz fermentasiyanin kesfine gore kimya uzre Nobel mukafatina layiq gorulmusdur Onun numunesinden sonra fermentler katalize etdikleri reaksiyalara gore adlanirlar Meselen laktaza laktozu parcalayan fermentdir dezoksiribonuklein tursusu DNT polimeraza DNT polimerini yaradan fermentdir Fermentlerin spesifikliyiFermentler cox vaxti hansi reaksiyalari kataliz etdikleri ve bu reaksiyalardaki substratlar haqqinda cox spesifikdirler Bu ozune mexsuslugu da fermentin ve onun substratlarinin tamamlayici formasi yuku ve hidrofil hidrofob xususiyyetleri formalasdirir Fermentler stereoizometrik istiqmeti ve kimyevi spesifiklik de gosterirler En yuksek spesifikliye ve deqiqliye malik fermentler genomun tekrarlanmasi ve ifadesi ile elaqelendirilir Bu fermentlerin ozune xas mexanizmleri var DNT polimeraza kimi bir ferment birinci merhelede reaksiyani kataliz edir ve ikinci merhelede mehsulun duzgunluyunu yoxlayir Oxsar yoxlama mexanizmleri RNT polimeraza aminoasil tRNA sintetaza ve ribosomlarda rast gelinir Fermentler hansi reaksiya ucun kataliz etdikleri ve hansi substratin hemin reaksiyaya daxil olmasi ucun boyuk spesifiklik numayis etdirirler 1984 cu ilde Emil Fiser bu amilin fermentin ve onun substratlarinin bir birini tamamlayan hendesi formalara mukemmel uygunlasmasi ile elaqeli ola bileceyi ideyasini ireli surmusdur Bu ideya cox vaxt acar ve kilid modeli adlanir Acar ve kilid modeli indi qeyri adekvat hesab olunur induksiya edilmis uygunluq modeli hele de ferment substrat konfermentin en cox qebul edilen formasidir Kofaktorlar ve kofermentlerKofaktorlar Bezi fermentler oz fealiyyetini gostermek ucun elave birlesme teleb etmirler onlara sade fermentler deyilir Lakin onlarin bezileri murekkeb fermentler fealiyyetleri ucun kofaktorlar adlanan zulal olmayan molekullara ehtiyac duyurlar Kofaktorlar qeyri uzvi meselen metal ionlari ve demir kukurd atomlarinin molekulda birlesmesi ve ya uzvi birlesmeler meselen flavin ve hem ola bilir Uzvi kofaktorlar ya fermentle bagli olan protez qruplardir ya da reaksiya zamani fermentin aktiv merkezinden ayrilan kofermentlerdir Kofermentlere NADH nikotinamid adenin dinukleotid NADPH nikotinamid adenin dinukleotid fosfat ve ATP adenozin trifosfat daxildir Kofaktorlari teleb eden lakin onlardan asili olmayan fermentlere apofermentler ve ya apoproteinler deyilir kofaktoru olan apofermente holoferment deyilir hemin fermentin feal formasidir Kofermentler Kofermentler kinyevi qruplari bir fermentden digerine dasiyan kicik uzvi molekullardir bu birlecmelerin bezileri riboflavin tiamin ve fol tursusu kimi vitaminlerdir Kofermentler fermentlerin tesiri altinda kimyevi cehetden deyisdiyine gore onlarin muxtelif fermentler ucun umumi olan xususi bir substrat sinfi ve ya ikinci substrat kimi nezerden kecirmek daha meqsedeuygundur kofermentler adeten istifade olunduqdan sonra berpa olunur ve onlarin huceyredeki qatiligi sabit qalir MenbeEfsun Sucayev Canli orqanizmlerin bezi patoloji proseslerinin yeni nesil inhibitorlari Baki 2023 PDF 2017 10 13 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 07 05 Erzaq mallari emteesunasligi PDF 2022 03 23 tarixinde PDF Istifade tarixi 2010 08 24