Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnsanı fərqli aspektlərdən öyrənən Antropologiya elminin bir sahəsi də fiziki antropologiyadır. Fiziki antropologiya adından da göründüyü kimi insanın fiziki quruluşunu və onun müxtəlifliklərini öyrənən bioloji elm sahəsidir. XX əsrin 60-cı illərində yaşamış sovet dövrünün ən böyük antropoloqlarından olan Roqinski və Levin yazırlar: “Təbiətşünaslığın bu sahəsi (o zaman təbiətşünaslğın bir sahəsi hesab olunurdu) insanı və onun irqlərinin mənşəyini eyni zamanda təkamülünün fiziki təşkilatını öyrənir.” Məhdud çərçivə daxilində uzun müddət qalan fiziki antropologiya son dövrlərdə sərhədsiz elmi tədqiqatlar həyata keçirir. Bunun əsas sabəbi Fiziki antropologiyanın Antropologiya daxilində ayrıca bir bölmə şəklində öyrənilməsi olmuşdu. Bundan başqa paleoantropoloji tədqiqatlar bu sahəni inkişaf etdirmişdi.
İnsan meydana gəldiyi andan etibarən bu günə qədər onun fiziki quruluşunda ciddi dəyişikliklər baş vermişdi. Nəticədə zamanla insanlar arasında bioloji fərqliliklər meydana çıxmışdır. Bu bioloji fərqliliklər antropologiyada “antropoloji əlamət” adlanır. Tərifini versək: “Antropoloji əlamət - İnsan orqanizminin hər hansı bioloji xüsusiyətinin konkret ifadəsidir. Bu əlamətlərə fasiləsiz dəyişən müxtəlif variasiyalar daxildir.
Antropologiyanın bu sahəsinin tədqiqat metodları aşağıdakılardır.:
1.Morfoloji metod
2.Genetik metod
3.Demoqrafik metod (demoqrafiya genetik populyasiya ilə əlaqəli öyrənilir);
4.psixoloji və neyropsixoloji metod (Nitq və təfəkkürün yaranması problemi; İrqi psixologiya )
5.Etnoloji metod (insan cəmiyyətinin yaranması və insanın yayılma arealı);
6.Riyazi metod ( demoqrafiya və biologiya ilə bağlı rəsmi statistikalar)
Antropologiyanın bu sahəsi insanın yaranma tarixini və bioloji inkişafının dəyişkənliyini öyrənir. Öz məzmununa görə fiziki antropologiya tarixə, metodoloji baxımdan isə birmənalı olaraq biologiyaya aiddir.
Fiziki antropologiya sahəsində tarixən həyata keçirilmiş tədqiqtalar nəticəsində 3 fərqli bölmə meydana gəlmişdir. Bunlar aşağıdakılardır:
1. Antropogenez -Yunanca “anthropos” nəfər, insan, “genesis” inkişaf, mənşə, kök anlamına gəlir. Bu bölmə bioloji aspektlərlə bağlı müxtəlif məsələri özündə birləşdirir: insanın mənşəyi, təkamülü, inkişafı, formalaşması və s. Antropogenezin əsas problemləri bunlardır: ən qədim insanların yaranma yeri və dövrü, insanın bilavasitə əcdadı, antropogenezin əsas mərhələləri yəni insanın təkamülü. Bu bölmənin metodolji əsasını Ç. Darvinin “Təkamül nəzəriyyəsi”, dialektik materialist fəlsəfə və onun konkret ifadəsi olan F.Engelsin “əmək nəzəriyyəsi” təşkil edir
2. İnsan morfologiyası - Morfologiya yunanca “morphe” (-morfe) sözündəndir və “formanın qeyd olunması” anlamına gəlir. Morfologiya başqa elm sahələrində olsa da, fiziki antropologiyada olduğu kimi forma və ya fiziki quruluşun qeyd olunması mütləq hesab edilmir. Bioloji metdologiyaya malik olduğu üçün bu sahə müəyyən mənada insanın normal və müqayisəli anatomiyası ilə sıx bağlıdır. Lakin onlar arasında fərqli cəhət ondan ibarətdir ki, anatomiya insanın ümumiləşmiş şəklini öyrənək “orta” insanın cəmi xüsusiyyətlərini verirsə, morfologiya əsas diqqətini bu “orta bədən”dən yayınmaları, onların səbəblərini müəyyənləşdirir.
Morfoloji əlamətlər dedikdə boy, çəki, bədənin mütənasibliyi, baş və bədənin göstəriciləri nəzərdə tutulur. Bu morfoloji əlamətlər irsi xarakter daşıdığı qədər həmdə ekoloji xarakter daşıyır. Məsələn boy və çəki qidalanma və ətraf mühitin təsiri ilə dəyişə bildiyi halda, baş və bədəndəki göstəricilər dəyişmir. Xüsusilə baş sümüklərində heç bir dəyişiklik olmur.
3. İrqşünaslıq və etnik antropologiya - fiziki antropologiyanın bu sahəsi “antropometrik” (“anthropos”- insan, “metros” ölçürəm deməkdir) tədqiqatlara əsaslanır. Ölçüləcək obyetktdən asılı olaraq, antropometriyanın da somatometriya (diri insanın ölçülməsi), osteometriya (skeletin sümüklərinin ölçülməsi) kraniometriya (kəllə qutusunun ölçülməsi) kimi sahələri vardır. Antropometriyanın tərkibinə həm də antroposkopiya adlanan bir sahə də daxildir ki, burada sifət cizgiləri, başın forması, sifətin forması, gözlərin və dərinin forması kimi təsviri xüsusiyyətlər öyrənilir. İrqşünaslıqda irqlərin yaranması, onların yayılma arealları, insanlar arasında bioloji fərqlilik, onların antropometrik göstəriciləri və s bu kimi məsələlər əsas götürülür. Yuxarıda qeyd etdim ki, irqşünaslıq həmdə etnik antropologiya adlanır. Çünki etnosun irqi mənşəyini həmçinin onun morfoloji xüsusiyyətlərini məhz etnik antropologiya öyrənir.
Fiziki antropologiyanın özünə məxsus metodlarından başqa əlavə olaraq fiziologiya, biokimya, molekulyar biologiya və ekologiya metodlarıda var. Misal olaraq: 1918-ci ildə L. Qrişfeldom insan üzərində biokimyəvi araşdırmalara başlayıb. Birinci dünya müharibəsinin sonuna yaxın oonun yaralı əsgərlər üzərində apardığı tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, müxtəlif xalqların nümayəndələrinin qan qrupları bir-birindən АVO sisteminin faiz nisbətinə görə fərqlənir. Bundan başqa XX əsrin 30-cu illərində Bunak və Kolçovun müstəqil biokimyəvi tədqiqatlarınıda göstərmək olar.
Fiziki antropologiyada malekulyar biologiyanın tətbiq olunması insanın mənşəyindəki “təsadüf” terminini aradan qaldırdı. Çünki Darvin hüceyrənin sadə quruluşa malik olduğunu zənn etdiyi halda, malekulyar biologiya hüceyrənin mürəkkəb canlı orqanizm olduğunu sübut etdi. Təkamülçü elm adamı olan U.H.Torp yazır: “canlı hüceyrələrinin ən bəsitinin malik olduğu mexanizm belə insanın indiyə qədər hazırladığı, hətta xəyalını qurduğu bütün cihazlardan daha kompleksdir”. Molekulyar biologiya fiziki antropologiyaya genetikanın tətbiq olunmasına şərait yaratdı.
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Insani ferqli aspektlerden oyrenen Antropologiya elminin bir sahesi de fiziki antropologiyadir Fiziki antropologiya adindan da gorunduyu kimi insanin fiziki qurulusunu ve onun muxtelifliklerini oyrenen bioloji elm sahesidir XX esrin 60 ci illerinde yasamis sovet dovrunun en boyuk antropoloqlarindan olan Roqinski ve Levin yazirlar Tebietsunasligin bu sahesi o zaman tebietsunaslgin bir sahesi hesab olunurdu insani ve onun irqlerinin menseyini eyni zamanda tekamulunun fiziki teskilatini oyrenir Mehdud cercive daxilinde uzun muddet qalan fiziki antropologiya son dovrlerde serhedsiz elmi tedqiqatlar heyata kecirir Bunun esas sabebi Fiziki antropologiyanin Antropologiya daxilinde ayrica bir bolme seklinde oyrenilmesi olmusdu Bundan basqa paleoantropoloji tedqiqatlar bu saheni inkisaf etdirmisdi Insan meydana geldiyi andan etibaren bu gune qeder onun fiziki qurulusunda ciddi deyisiklikler bas vermisdi Neticede zamanla insanlar arasinda bioloji ferqlilikler meydana cixmisdir Bu bioloji ferqlilikler antropologiyada antropoloji elamet adlanir Terifini versek Antropoloji elamet Insan orqanizminin her hansi bioloji xususiyetinin konkret ifadesidir Bu elametlere fasilesiz deyisen muxtelif variasiyalar daxildir Antropologiyanin bu sahesinin tedqiqat metodlari asagidakilardir 1 Morfoloji metod 2 Genetik metod 3 Demoqrafik metod demoqrafiya genetik populyasiya ile elaqeli oyrenilir 4 psixoloji ve neyropsixoloji metod Nitq ve tefekkurun yaranmasi problemi Irqi psixologiya 5 Etnoloji metod insan cemiyyetinin yaranmasi ve insanin yayilma areali 6 Riyazi metod demoqrafiya ve biologiya ile bagli resmi statistikalar Antropologiyanin bu sahesi insanin yaranma tarixini ve bioloji inkisafinin deyiskenliyini oyrenir Oz mezmununa gore fiziki antropologiya tarixe metodoloji baximdan ise birmenali olaraq biologiyaya aiddir Fiziki antropologiya sahesinde tarixen heyata kecirilmis tedqiqtalar neticesinde 3 ferqli bolme meydana gelmisdir Bunlar asagidakilardir 1 Antropogenez Yunanca anthropos nefer insan genesis inkisaf mense kok anlamina gelir Bu bolme bioloji aspektlerle bagli muxtelif meseleri ozunde birlesdirir insanin menseyi tekamulu inkisafi formalasmasi ve s Antropogenezin esas problemleri bunlardir en qedim insanlarin yaranma yeri ve dovru insanin bilavasite ecdadi antropogenezin esas merheleleri yeni insanin tekamulu Bu bolmenin metodolji esasini C Darvinin Tekamul nezeriyyesi dialektik materialist felsefe ve onun konkret ifadesi olan F Engelsin emek nezeriyyesi teskil edir 2 Insan morfologiyasi Morfologiya yunanca morphe morfe sozundendir ve formanin qeyd olunmasi anlamina gelir Morfologiya basqa elm sahelerinde olsa da fiziki antropologiyada oldugu kimi forma ve ya fiziki qurulusun qeyd olunmasi mutleq hesab edilmir Bioloji metdologiyaya malik oldugu ucun bu sahe mueyyen menada insanin normal ve muqayiseli anatomiyasi ile six baglidir Lakin onlar arasinda ferqli cehet ondan ibaretdir ki anatomiya insanin umumilesmis seklini oyrenek orta insanin cemi xususiyyetlerini verirse morfologiya esas diqqetini bu orta beden den yayinmalari onlarin sebeblerini mueyyenlesdirir Morfoloji elametler dedikde boy ceki bedenin mutenasibliyi bas ve bedenin gostericileri nezerde tutulur Bu morfoloji elametler irsi xarakter dasidigi qeder hemde ekoloji xarakter dasiyir Meselen boy ve ceki qidalanma ve etraf muhitin tesiri ile deyise bildiyi halda bas ve bedendeki gostericiler deyismir Xususile bas sumuklerinde hec bir deyisiklik olmur 3 Irqsunasliq ve etnik antropologiya fiziki antropologiyanin bu sahesi antropometrik anthropos insan metros olcurem demekdir tedqiqatlara esaslanir Olculecek obyetktden asili olaraq antropometriyanin da somatometriya diri insanin olculmesi osteometriya skeletin sumuklerinin olculmesi kraniometriya kelle qutusunun olculmesi kimi saheleri vardir Antropometriyanin terkibine hem de antroposkopiya adlanan bir sahe de daxildir ki burada sifet cizgileri basin formasi sifetin formasi gozlerin ve derinin formasi kimi tesviri xususiyyetler oyrenilir Irqsunasliqda irqlerin yaranmasi onlarin yayilma areallari insanlar arasinda bioloji ferqlilik onlarin antropometrik gostericileri ve s bu kimi meseleler esas goturulur Yuxarida qeyd etdim ki irqsunasliq hemde etnik antropologiya adlanir Cunki etnosun irqi menseyini hemcinin onun morfoloji xususiyyetlerini mehz etnik antropologiya oyrenir Fiziki antropologiyanin ozune mexsus metodlarindan basqa elave olaraq fiziologiya biokimya molekulyar biologiya ve ekologiya metodlarida var Misal olaraq 1918 ci ilde L Qrisfeldom insan uzerinde biokimyevi arasdirmalara baslayib Birinci dunya muharibesinin sonuna yaxin oonun yarali esgerler uzerinde apardigi tedqiqatlar neticesinde melum olmusdur ki muxtelif xalqlarin numayendelerinin qan qruplari bir birinden AVO sisteminin faiz nisbetine gore ferqlenir Bundan basqa XX esrin 30 cu illerinde Bunak ve Kolcovun musteqil biokimyevi tedqiqatlarinida gostermek olar Fiziki antropologiyada malekulyar biologiyanin tetbiq olunmasi insanin menseyindeki tesaduf terminini aradan qaldirdi Cunki Darvin huceyrenin sade qurulusa malik oldugunu zenn etdiyi halda malekulyar biologiya huceyrenin murekkeb canli orqanizm oldugunu subut etdi Tekamulcu elm adami olan U H Torp yazir canli huceyrelerinin en besitinin malik oldugu mexanizm bele insanin indiye qeder hazirladigi hetta xeyalini qurdugu butun cihazlardan daha kompleksdir Molekulyar biologiya fiziki antropologiyaya genetikanin tetbiq olunmasina serait yaratdi Hemcinin baxOsteologiya Paleoantroplar Paleopatologiya PrimatalogiyaIstinadlarXarici kecidler