Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qunduzca döyüşü – Qızıl Orda dövlətinin xanı Toxtamış ilə Teymur arasında indiki Samara oblastının Qunduzca çayı sahillərində 18 iyun 1391-ci ildə baş vermiş müharibə.Toxtamışın məğlub olub, ordusundan geriyə qalanla Volqa bölgəsinə geri çəkilməsi ilə nəticələnmişdir.
| Qunduzca döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Əmir Teymurun Toxtamış xanla müharibəsi | |||
 | |||
| Tarix | 18 iyun 1391 | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Arxa plan
Əmir Teymurun dəstəyi ilə 1378-ci ildə Qızıl Ordu taxtını ələ keçirən Toxtamış bir neçə il içərisində ölkənin daxili problemlərini həll edərək iqtisadi və hərbi sahədə ölkə birliyini təmin etdi. Şimala etmiş olduğu səfərlərlə rusları da itaəti altına alan Toxtamış beləcə gücünün zirvəsinə çatdı. Qızıl Orda dövlətini əvvəlki sərhədlərinə çatdırmaq üçün Əmir Teymurun ona etmiş olduğu yardımları heçə sayaraq, Xarəzmi Teymurdan istədi. İstəyinin qəbul edilməməsindən sonra, 1387-ci ildə Teymurun çıxmış olduğu Orta Şərq səfərini fürsət bilib, Xarəzmdə Konqrat Süleyman Sufi ilə razılaşaraq üsyan başlatmış, Dəşti Çetadakı Duğlat əmir Kamarəddinlə də razılığa gələrək, birləşmiş ordular birlikdə Teymurun oğlu Ömər Şeyxi Əndicanda məğlub edərək Mavəraünnəhri yağmalamışdır. Eyni il hədəf yayındırma məqsədiylə başqa Qızıl Orda ordusuu Qafqaz üzərindən Teymurun hakimiyyəti altındakı Dərbənd və Şirvanı yağmalamaq üçün göndərmişsə də, bu ordu Teymurun mirzəsi Miranşaha məğlub olaraq geri çəkilməyə məcbur olmuşdur. 1388-ci ildə mərkəzinə geri dönən Teymur ilk olaraq Xarəzmə daxil olmuş, Qızıl Orda tərəfdarı konqratları məğlubiyyətə uğradaraq Ürgənci xarabaya çevirmiş və burada hakimiyyətini təzələmişdir. Miranşahın da qatılması ilə ordusunu gücləndirən Teymur 1389-cu ilin baharında Sapranda olan Toxtamışın üzərinə yerimişdir. Lakin Toxtamış uzun müddətdir səfərdə olmasına görə, yorğun ordusunun Teymura qarşı müqavimət göstərə bilməyəcəyini başa düşərək, Sapranı tərk etmiş və Dəşti Qıpçak bozqırına geri çəkilmişdir. 1390-cı ilin sonlarında Toxtamışın üzərinə səfərə çıxan Teymur qışı Daşkənddə keçirərək, 1391-ci ilin yanvar ayının sonunda Otrara çatmışdır. Burada Toxtamışın elçiləri ilə görüşən Teymur onun üzrünü qəbul etməyərək, elçiləri geri göndərmiş və Toxtamışın yerini müəyyən edə bilmək üçün gizlicə onları izlətmişdir. Teymurun üzərinə gəldiyini xəbər alan Toxtamış düşmən ordusunu yormaq üçün Dəşti Qıpçakda otlaq sahələrini məhv edərək geri çəkilməyə başlamışdır. 1391-ci ilin mart ayında Sarı Su çayını keçən Teymur may ayında isə Ural çayını keçərək irəliləyişini davam etdirmişdir. Bozqırda ordusuna ərzaq tapmaqda çətinlik çəkməsinə baxmayaraq, əzmlə irəliləyişinə davam edən Teymur Şərafəddin Əli Yəzdinin Zəfərnaməsində deyilən məlumatlara görə, gecə ikən ordusunun yeri müəyyən edilməsin deyə çadır qurulmasını və ocaq alanmasını belə qadağan etmişdir. Bundan əlavə, Teymur Toxtamışla döyüşməmişdən əvvəl onun tuğ bəyi ilə razılaşaraq döyüş zamanı tuğu tərs çevirməsini əmr etmişdir. Bu xəbərdən sonra Toxtamışla yorğun olaraq döyüşmə məsələsində fikir ayrılılqları olan komandanları ilə yenidən fikir birliyinisi təmin edən Teymur 18 iyun 1391-ci ildə Qunduzca çayı sahilində Qızıl Orda ordusu ilə qarşılaşmışdır.
Döyüş
Teymur ordusunu vərdiş edilmiş 3-lü sistemdən (mərkəz, sağ, sol) fərqli olaraq, özünün dizayn etdiyi 7 qol nizamına görə tənzimlədi. Mərkəzdə 8.000 nəfəri 2 qanad rezervli olaraq nəvəsi Əbu Bəkir komandanlığına verən Teymur ordunun sol qoluna oğlu Öməri, sağ qoluna isə Miranşahı təyin etdi. Teymurlu ordusunun yolda yorulmasından qaynaqlanan güc əskikliyinin aldığı kəşfiyyat sayəsində sol qolda olan Sulduz qəbiləsinə aid birliklərdə olduğunu öyrənən Toxtamış döyüş zamanı hücumun əsas hədəfi kimi Teymurun sol cinahını götürmüşdü. Lakin Qızıl Ordu hərbçilərinin bütün hücumları çökəmkdə olan sol qola Teymurun birbaşa özünün müdaxilə etməsiylə dəf edildi. Döyüşdən əvvəl edilən razılaşmağa görə, Toxtamışa xəyanət edən tuğ bəyi döyüş zamanı Qızıl Orda tuğunu tərs çevirərək, Toxtamışın geri çəkildiyi fikrini yaratmışdır. Teymur isə bu hadisənin ardından öz əsgərlərini "düşmən qaçdı" deyə bağıra-bağıra ümumi hücuma keçirdi. Çıxan qarışıqlıq ortamında anidən geri çəkilməyə başlayan ordusuna komandanlıq edə bilməyən Toxtamış ordusunu buraxaraq döyüş meydanından qaçdı.
Nəticə
Qazanılan qələbənin ardından yorğun olan ordusunu 26 gün davam edən şənliklə mükafatlandıran Teymur ordusunu daha çox yormamaq üçün Toxtamışı izləmədi. Döyüş meydanında böyüq miqdarda qənimət əldə edən Teymur gəldiyi yoldan paytaxt Səmərqəndə geri döndü.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Şakirov Aslan. Tüzükat-ı Timur / Əmir Teymurun günlüyü. İnsan Yayınları. 2010. səh. 73. ISBN .
- Миргалеев И.М. Политическая история Золотой Орды. Kazan. 2003. səh. 165. ISBN .
- Гагин И.А. Токтамыш-Хан в истории Среднего Поволжья (PDF). 2009. səh. 7-11.
- Гумеров Ф. Х. Хрестоматия по истории Башкортостана. 1996. səh. 336. ISBN .
- Г. Акманова. История Башкортостана. 1996. səh. 240. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qunduzca doyusu Qizil Orda dovletinin xani Toxtamis ile Teymur arasinda indiki Samara oblastinin Qunduzca cayi sahillerinde 18 iyun 1391 ci ilde bas vermis muharibe Toxtamisin meglub olub ordusundan geriye qalanla Volqa bolgesine geri cekilmesi ile neticelenmisdir Qunduzca doyusuEmir Teymurun Toxtamis xanla muharibesiTarix 18 iyun 1391Munaqise terefleriTeymuriler dovleti Qizil Orda dovletiKomandan lar Emir Teymur Miran sah ToxtamisTereflerin quvvesi40 000 60 000Itkilerbilinmir bilinmirArxa planEmir Teymurun desteyi ile 1378 ci ilde Qizil Ordu taxtini ele keciren Toxtamis bir nece il icerisinde olkenin daxili problemlerini hell ederek iqtisadi ve herbi sahede olke birliyini temin etdi Simala etmis oldugu seferlerle ruslari da itaeti altina alan Toxtamis belece gucunun zirvesine catdi Qizil Orda dovletini evvelki serhedlerine catdirmaq ucun Emir Teymurun ona etmis oldugu yardimlari hece sayaraq Xarezmi Teymurdan istedi Isteyinin qebul edilmemesinden sonra 1387 ci ilde Teymurun cixmis oldugu Orta Serq seferini furset bilib Xarezmde Konqrat Suleyman Sufi ile razilasaraq usyan baslatmis Desti Cetadaki Duglat emir Kamareddinle de raziliga gelerek birlesmis ordular birlikde Teymurun oglu Omer Seyxi Endicanda meglub ederek Maveraunnehri yagmalamisdir Eyni il hedef yayindirma meqsediyle basqa Qizil Orda ordusuu Qafqaz uzerinden Teymurun hakimiyyeti altindaki Derbend ve Sirvani yagmalamaq ucun gondermisse de bu ordu Teymurun mirzesi Miransaha meglub olaraq geri cekilmeye mecbur olmusdur 1388 ci ilde merkezine geri donen Teymur ilk olaraq Xarezme daxil olmus Qizil Orda terefdari konqratlari meglubiyyete ugradaraq Urgenci xarabaya cevirmis ve burada hakimiyyetini tezelemisdir Miransahin da qatilmasi ile ordusunu guclendiren Teymur 1389 cu ilin baharinda Sapranda olan Toxtamisin uzerine yerimisdir Lakin Toxtamis uzun muddetdir seferde olmasina gore yorgun ordusunun Teymura qarsi muqavimet gostere bilmeyeceyini basa duserek Saprani terk etmis ve Desti Qipcak bozqirina geri cekilmisdir 1390 ci ilin sonlarinda Toxtamisin uzerine sefere cixan Teymur qisi Daskendde kecirerek 1391 ci ilin yanvar ayinin sonunda Otrara catmisdir Burada Toxtamisin elcileri ile gorusen Teymur onun uzrunu qebul etmeyerek elcileri geri gondermis ve Toxtamisin yerini mueyyen ede bilmek ucun gizlice onlari izletmisdir Teymurun uzerine geldiyini xeber alan Toxtamis dusmen ordusunu yormaq ucun Desti Qipcakda otlaq sahelerini mehv ederek geri cekilmeye baslamisdir 1391 ci ilin mart ayinda Sari Su cayini kecen Teymur may ayinda ise Ural cayini kecerek irelileyisini davam etdirmisdir Bozqirda ordusuna erzaq tapmaqda cetinlik cekmesine baxmayaraq ezmle irelileyisine davam eden Teymur Serafeddin Eli Yezdinin Zefernamesinde deyilen melumatlara gore gece iken ordusunun yeri mueyyen edilmesin deye cadir qurulmasini ve ocaq alanmasini bele qadagan etmisdir Bundan elave Teymur Toxtamisla doyusmemisden evvel onun tug beyi ile razilasaraq doyus zamani tugu ters cevirmesini emr etmisdir Bu xeberden sonra Toxtamisla yorgun olaraq doyusme meselesinde fikir ayrililqlari olan komandanlari ile yeniden fikir birliyinisi temin eden Teymur 18 iyun 1391 ci ilde Qunduzca cayi sahilinde Qizil Orda ordusu ile qarsilasmisdir DoyusTeymur ordusunu verdis edilmis 3 lu sistemden merkez sag sol ferqli olaraq ozunun dizayn etdiyi 7 qol nizamina gore tenzimledi Merkezde 8 000 neferi 2 qanad rezervli olaraq nevesi Ebu Bekir komandanligina veren Teymur ordunun sol qoluna oglu Omeri sag qoluna ise Miransahi teyin etdi Teymurlu ordusunun yolda yorulmasindan qaynaqlanan guc eskikliyinin aldigi kesfiyyat sayesinde sol qolda olan Sulduz qebilesine aid birliklerde oldugunu oyrenen Toxtamis doyus zamani hucumun esas hedefi kimi Teymurun sol cinahini goturmusdu Lakin Qizil Ordu herbcilerinin butun hucumlari cokemkde olan sol qola Teymurun birbasa ozunun mudaxile etmesiyle def edildi Doyusden evvel edilen razilasmaga gore Toxtamisa xeyanet eden tug beyi doyus zamani Qizil Orda tugunu ters cevirerek Toxtamisin geri cekildiyi fikrini yaratmisdir Teymur ise bu hadisenin ardindan oz esgerlerini dusmen qacdi deye bagira bagira umumi hucuma kecirdi Cixan qarisiqliq ortaminda aniden geri cekilmeye baslayan ordusuna komandanliq ede bilmeyen Toxtamis ordusunu buraxaraq doyus meydanindan qacdi NeticeQazanilan qelebenin ardindan yorgun olan ordusunu 26 gun davam eden senlikle mukafatlandiran Teymur ordusunu daha cox yormamaq ucun Toxtamisi izlemedi Doyus meydaninda boyuq miqdarda qenimet elde eden Teymur geldiyi yoldan paytaxt Semerqende geri dondu Hemcinin baxEmir Teymurun Toxtamis xanla muharibesiIstinadlarSakirov Aslan Tuzukat i Timur Emir Teymurun gunluyu Insan Yayinlari 2010 seh 73 ISBN 975 506 018 9 Mirgaleev I M Politicheskaya istoriya Zolotoj Ordy Kazan 2003 seh 165 ISBN 5 98245 007 3 Gagin I A Toktamysh Han v istorii Srednego Povolzhya PDF 2009 seh 7 11 Gumerov F H Hrestomatiya po istorii Bashkortostana 1996 seh 336 ISBN 5 295 01671 74 G Akmanova Istoriya Bashkortostana 1996 seh 240 ISBN 5 295 01918 7