Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmməd Rza Bəy (fr. Méhémet Riza Beg) — Səfəvilər dövlətinin diplomatı, dövlət xadimi. Səfəvilər dövlətinin IX hökmdarı Sultan Hüseynin hakimiyyəti dönəmində Fransada səfir kimi fəaliyyət göstərmişdir. Məhəmməd Rza Bəy Fransada olarkən ölkədə kral XIV Lüdovik hakimiyyətdə idi.
Fəaliyyəti
Məhəmməd Rza Bəy İrəvan şəhərinin valisi kimi bir müddət çalışmışdır. 1714-cü ilin mart ayında Səfəvilər dövlətinin elçisi kimi Fransaya göndərilmişdir.. Səfəvilər dövlətinin Osmanlı imperiyası ilə düşmən münasibətləri olduğundan Məhəmməd Rza Bəy Fransaya getməkdən ötrü zəvvar paltarından istifadə etmişdir. Belə ki, zəvvar paltarında İstanbuldan keçərək təyinat aldığı ölkəyə yollanmışdır. Səfəri zamanı İstanbul şəhərində çətinliklərlə rastlaşmış və həbs edilmişdir. İstanbul şəhərində yerləşən Fransa səfirliyinin səfiri Piyer Alleursun səyi nəticəsində həbsdən azad edilərək Fransaya göndərilmişdir. Bütün problemlərə baxmayaraq Məhəmməd Rza Bəy və onu müşahiyyət edən qrup 1714-cü ilin 23 oktyabr tarixində Marsel şəhərinə çatmışdır.
1715-ci ilin 13 avqust tarixində Fransa kralı XIV Lüdovik hökuməti ilə imzalanmış müqaviləyə əsasən Səfəvilər və Fransa arasında ticarət münasibətləri yeni əlverişli qaydalarla tənzimlənməli idi. Diplomatik fəaliyyətin əsas nəticələrindən biri də Marsel şəhərində daimi fəaliyyəti göstərəcək Səfəvi konsulluğunun açılması idi. Aralıq dənizinin sahilində yerləşən şəhər xarici ticarət gəmilərinin tez-tez keçdiyi yerlərdən biri idi və Səfəvilərin burada yaratmış olduğu diplomatik mərkəz təkcə Fransa üçün yox bütün Qərbi Avropa üçün önəmli əhəmiyyət kəsb etməkdə idi. Səfəvilər tərəfindən Marselə konsulu kimi Yeni Culfa ermənilərindən olan Hakopcan Deritcan təyin edildi.
1715-ci ilin 19 fevral tarixində yerli vaxtla səhər saat 11:00-da Səfəvilər imperiyasının Fransaya təyin olunmuş səfiri Məhəmməd Rza Bəy at belində öz xidmətçiləri ilə birlikdə Versal sarayına daxil oldu. Səfir üçün Fransa kralı tərəfindən rəsmi qarşılanma mərasimi təşkil edilmişdi. Paris və ətraf ərazilərdə yaşayan yerli camaat şərq dövlətindən gəlmiş bir səfiri görmək üçün sarayın ətrafını doldurmuşdular. Səfir üçün sarayın güzgülər zalı ayrılmışdı və səfiri həmin zala daxil olmasının ardından zal tamamilə dolmuşdu. Səfirin qarşılanma mərasimi qeyd etmələri üçün rəssam Antonio Koypel və katib Boze hazır vəziyyətdə dayanmışdılar. Məhəmməd Rza Bəy Güzgülü otağa tərcüməsi ilə birlikdə daxil oldu. Fars dilini bilən tərcüməci səfirə kral tərəfindən verilmişdi, Məhəmməd Rza Bəy öz növbəsində isə fransız dilində bildiyini tərcüməci çağırılmasının ona xoş təsir etmədiyini bildirmişdir. Həmin gün Səfəvi səfirinin şərəfinə Versal sarayında ziyafət təşkil edilmişdir. Şam yeməyinin ardından Fransa kralı XIV Lüdovik ilə vidalaşan Məhəmməd Rza Bəy saraydan ayrılmışdır. Məhəmməd Rza Bəy 1715-ci ilin 13 avqustunda sonuncu dəfə kral tərəfindən qəbul edilmişdir.
1715-ci ilin 12 sentyabr tarixində Havr liman şəhərinə gəlmiş, buradan Böyük Moskva knyazlığına yollanmışdır. Məhəmməd Rza Bəy 1717-ci ilin may ayında İrəvan şəhərinə qayıtmışdır.
Məhəmməd Rza Bəyin Fransaya səfəri yerli əhali tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdı və dönəmin ədəbi dairələri mövzu ilə bağlı müxtəlif ədəbi əsərlər yaratmışdılar. Xüsusi ilə səfirin bahalı həyat tərzi, geyimi və şərq mentatlitetinə xas olan davranışları Məhəmməd Rza Bəyi XVIII əsr fransızları üçün daha da maraqlı persona etməkdə idi. 1715-ci ildə yazılmış (fr. Amanzolide, nouvelle historique et galante, qui contient les aventures secrètes de Mehemed-Riza-Beg, ambassadeur du Sophi de Perse à la cour de Louis le Grand en 1715.) Amanzolide, gizli pers səfiri Məhəmməd Rza Bəyin macəraları və XIV Lüdovik ilə görüşməsi əsəri elçinin insanlarda yaratmış olduğu marağın göstəricilərindən biridir.
Rza Bəyi təsvir edən konkret ədəbi nümunələri Şarl Lui Monteskyö yaratmışdır. Monteskyö 1725-ci ildə yazmış olduğu əsəri tanınmış səfəvi və fars tacirlərinin Fransaya səfərlərindən bəhs edir. Əsərdə Məhhəməd Rza Bəyin Fransaya gəlməsi və kral XIV Lüdovik ilə görüşməsi də təsvir olunmuşdur. Şarl Lui Monteskyö Məhəmməd Rza Bəyi xoş niyyətli adam olaraq təsvir etmişdir.
Luis Ruvar Simon öz xatirələrində Rza Bəyin əslində öz ölkəsində adi bir tacir olduğunu İrandan Fransaya gəlməsində əsas məqsədinin Fransada yerli ticarət dövriyyəsini canlandırmaqdan ibarət olduğunu iddia etmişdir. Diplomat haqqında səsləndirilən iddialardan biri də səfir yox adi səyyah olması ilə bağlıdır. Fransız siyasi xadimi Pontkartian qeydlərində səfir barədə belə bildirmişdir: Fransız kralına təqdim etdiyi hədiyyələr bir hökümdar tərəfindən göndərilən hədiyyələrə bənzəmirdi və üzərində başqa bir ölkənin hökümdarı tərəfindən göndərilməsi ilə bağlı heç bir təsdiqləyici sənəd, sübut yox idi. Bundan əlavə Pontkartian Rza Bəyin özünü səfir kimi aparmadığını və alicənablara xas olan davranış qaydalarına malik olmadığınıda yazmışdır.
İstinadlar
- Floor, Herzig, 2015. səh. 312
- Ebrahimnejad, 2013. səh. 186
- Calmard, Jean. "FRANCE ii. RELATIONS WITH PERSIA TO 1789". Encyclopaedia Iranica. 21 January 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 6 January 2016.
- Calmard, Jean. "FRANCE ii. RELATIONS WITH PERSIA TO 1789". Encyclopaedia Iranica. 21 January 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 6 January 2016.
- .
- . Chateau de Versailles (official website). 28 March 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 January 2016.
- . Chateau de Versailles (official website). 28 March 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 January 2016.
- . Chateau de Versailles (official website). 28 March 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 January 2016.
- . Chateau de Versailles (official website). 28 March 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 January 2016.
- . Chateau de Versailles (official website). 28 March 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 January 2016.
- . Chateau de Versailles (official website). 28 March 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 January 2016.
- Montesquieu (redaktor). "op. cit, p.243, note 1 de Paul Vernière" (French).
- For the cultural context, see B. Naderzad, "Louis XIV, La Boullaye et l'exotisme Persan", Gazette des Beaux-Arts, L89 (January I972).
- Norton, Vol II, 403
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehemmed Rza Bey fr Mehemet Riza Beg Sefeviler dovletinin diplomati dovlet xadimi Sefeviler dovletinin IX hokmdari Sultan Huseynin hakimiyyeti doneminde Fransada sefir kimi fealiyyet gostermisdir Mehemmed Rza Bey Fransada olarken olkede kral XIV Ludovik hakimiyyetde idi Mehemmed Rza Beyin Fransada sefir kimi fealiyyet gosterdiyi dovrde terefinden cekilmis portreti FealiyyetiMehemmed Rza Bey Irevan seherinin valisi kimi bir muddet calismisdir 1714 cu ilin mart ayinda Sefeviler dovletinin elcisi kimi Fransaya gonderilmisdir Sefeviler dovletinin Osmanli imperiyasi ile dusmen munasibetleri oldugundan Mehemmed Rza Bey Fransaya getmekden otru zevvar paltarindan istifade etmisdir Bele ki zevvar paltarinda Istanbuldan kecerek teyinat aldigi olkeye yollanmisdir Seferi zamani Istanbul seherinde cetinliklerle rastlasmis ve hebs edilmisdir Istanbul seherinde yerlesen Fransa sefirliyinin sefiri Piyer Alleursun seyi neticesinde hebsden azad edilerek Fransaya gonderilmisdir Butun problemlere baxmayaraq Mehemmed Rza Bey ve onu musahiyyet eden qrup 1714 cu ilin 23 oktyabr tarixinde Marsel seherine catmisdir Mehemmed Rza Beyin Versal sarayinda resmi qarsilanma merasimi 1715 19 fevral 1715 ci ilin 13 avqust tarixinde Fransa krali XIV Ludovik hokumeti ile imzalanmis muqavileye esasen Sefeviler ve Fransa arasinda ticaret munasibetleri yeni elverisli qaydalarla tenzimlenmeli idi Diplomatik fealiyyetin esas neticelerinden biri de Marsel seherinde daimi fealiyyeti gosterecek Sefevi konsullugunun acilmasi idi Araliq denizinin sahilinde yerlesen seher xarici ticaret gemilerinin tez tez kecdiyi yerlerden biri idi ve Sefevilerin burada yaratmis oldugu diplomatik merkez tekce Fransa ucun yox butun Qerbi Avropa ucun onemli ehemiyyet kesb etmekde idi Sefeviler terefinden Marsele konsulu kimi Yeni Culfa ermenilerinden olan Hakopcan Deritcan teyin edildi 1715 ci ilin 19 fevral tarixinde yerli vaxtla seher saat 11 00 da Sefeviler imperiyasinin Fransaya teyin olunmus sefiri Mehemmed Rza Bey at belinde oz xidmetcileri ile birlikde Versal sarayina daxil oldu Sefir ucun Fransa krali terefinden resmi qarsilanma merasimi teskil edilmisdi Paris ve etraf erazilerde yasayan yerli camaat serq dovletinden gelmis bir sefiri gormek ucun sarayin etrafini doldurmusdular Sefir ucun sarayin guzguler zali ayrilmisdi ve sefiri hemin zala daxil olmasinin ardindan zal tamamile dolmusdu Sefirin qarsilanma merasimi qeyd etmeleri ucun ressam Antonio Koypel ve katib Boze hazir veziyyetde dayanmisdilar Mehemmed Rza Bey Guzgulu otaga tercumesi ile birlikde daxil oldu Fars dilini bilen tercumeci sefire kral terefinden verilmisdi Mehemmed Rza Bey oz novbesinde ise fransiz dilinde bildiyini tercumeci cagirilmasinin ona xos tesir etmediyini bildirmisdir Hemin gun Sefevi sefirinin serefine Versal sarayinda ziyafet teskil edilmisdir Sam yemeyinin ardindan Fransa krali XIV Ludovik ile vidalasan Mehemmed Rza Bey saraydan ayrilmisdir Mehemmed Rza Bey 1715 ci ilin 13 avqustunda sonuncu defe kral terefinden qebul edilmisdir 1715 ci ilin 12 sentyabr tarixinde Havr liman seherine gelmis buradan Boyuk Moskva knyazligina yollanmisdir Mehemmed Rza Bey 1717 ci ilin may ayinda Irevan seherine qayitmisdir Mehemmed Rza Beyin Fransaya seferi yerli ehali terefinden boyuk maraqla qarsilanmisdi ve donemin edebi daireleri movzu ile bagli muxtelif edebi eserler yaratmisdilar Xususi ile sefirin bahali heyat terzi geyimi ve serq mentatlitetine xas olan davranislari Mehemmed Rza Beyi XVIII esr fransizlari ucun daha da maraqli persona etmekde idi 1715 ci ilde yazilmis fr Amanzolide nouvelle historique et galante qui contient les aventures secretes de Mehemed Riza Beg ambassadeur du Sophi de Perse a la cour de Louis le Grand en 1715 Amanzolide gizli pers sefiri Mehemmed Rza Beyin maceralari ve XIV Ludovik ile gorusmesi eseri elcinin insanlarda yaratmis oldugu maragin gostericilerinden biridir Rza Beyi tesvir eden konkret edebi numuneleri Sarl Lui Monteskyo yaratmisdir Monteskyo 1725 ci ilde yazmis oldugu eseri taninmis sefevi ve fars tacirlerinin Fransaya seferlerinden behs edir Eserde Mehhemed Rza Beyin Fransaya gelmesi ve kral XIV Ludovik ile gorusmesi de tesvir olunmusdur Sarl Lui Monteskyo Mehemmed Rza Beyi xos niyyetli adam olaraq tesvir etmisdir Luis Ruvar Simon oz xatirelerinde Rza Beyin eslinde oz olkesinde adi bir tacir oldugunu Irandan Fransaya gelmesinde esas meqsedinin Fransada yerli ticaret dovriyyesini canlandirmaqdan ibaret oldugunu iddia etmisdir Diplomat haqqinda seslendirilen iddialardan biri de sefir yox adi seyyah olmasi ile baglidir Fransiz siyasi xadimi Pontkartian qeydlerinde sefir barede bele bildirmisdir Fransiz kralina teqdim etdiyi hediyyeler bir hokumdar terefinden gonderilen hediyyelere benzemirdi ve uzerinde basqa bir olkenin hokumdari terefinden gonderilmesi ile bagli hec bir tesdiqleyici sened subut yox idi Bundan elave Pontkartian Rza Beyin ozunu sefir kimi aparmadigini ve alicenablara xas olan davranis qaydalarina malik olmadiginida yazmisdir IstinadlarFloor Herzig 2015 seh 312 Ebrahimnejad 2013 seh 186 Calmard Jean FRANCE ii RELATIONS WITH PERSIA TO 1789 Encyclopaedia Iranica 21 January 2016 tarixinde Istifade tarixi 6 January 2016 Calmard Jean FRANCE ii RELATIONS WITH PERSIA TO 1789 Encyclopaedia Iranica 21 January 2016 tarixinde Istifade tarixi 6 January 2016 Chateau de Versailles official website 28 March 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 January 2016 Chateau de Versailles official website 28 March 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 January 2016 Chateau de Versailles official website 28 March 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 January 2016 Chateau de Versailles official website 28 March 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 January 2016 Chateau de Versailles official website 28 March 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 January 2016 Chateau de Versailles official website 28 March 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 January 2016 Montesquieu redaktor op cit p 243 note 1 de Paul Verniere French For the cultural context see B Naderzad Louis XIV La Boullaye et l exotisme Persan Gazette des Beaux Arts L89 January I972 Norton Vol II 403