Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Klod Adrian Helvetsi (26 yanvar 1715[…] – 26 dekabr 1771[…], Paris) — Fransa filosofu.
| Klod Adrian Helvetsi | |
|---|---|
| fr. Claude-Adrien Helvétius | |
 | |
| Doğum tarixi | 26 yanvar 1715[…] |
| Vəfat tarixi | 26 dekabr 1771[…](56 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı | |
| İstiqaməti | ateizm |
| Əsas maraqları | fəlsəfə |
| Təsirlənib | Ceremi Bentam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Fəlsəfəsi
O, insanı sırf təbii-elmi nöqteyi-nəzərdən izah etməyə çalışırdı. O, "elmi" izahlardan qeyri heç bir izahı qəbul etməyən alimlərdən idi. O, əmin idi ki, elm sosioloji və psixoloji hadisələr də daxil olmaqla, bütün halları izah etməyə qadirdir.
Hobbsdan fərqli olaraq, Helvetsi öz sistemini özünü qoruyub saxlama instinktindən başlamırdı. Helvetsiyə görə, şəxsi maraq hərəkətverici qüvvə kimi çıxış edir. İnsan həzz axtarır və iztirablardan qaçır. Tərifinə görə, həzz və iztirab ancaq ayrı-ayrı fərdlərə aid olan eqoist hisslərdir. (Biz başqaları ilə birgə narahat ola bilərik, lakin onların hisslərini bölə bilmərik).
Helvetsi insan fəaliyyətinin hərəkətverici qüvvəsinə sadə psixoloji izahat verir: insanların davranışı belə izah olunur ki, onlar avtomatik olaraq məmnunluğa can atır, ağrıdan isə qaçırlar. Bununla yanaşı, Helvetsi hər şeyi xalisliyi ilə mexanikləşdirmir. Lakin o, insanın hərəkətinin onun anladığı və can atdığı əsas fikirlərlə izah olunmasını tələb edən müstəqil rasionallıq ideyası ilə də razılaşmır. Helvetsiyə görə, insan sadə bir prinsiplə hərəkət edir ki, buna da uyğun olaraq, fəaliyyət seçimi ona daha çox şəxsi məmnunluq əldə etməyə imkan verən vasitələrin tapılmasına əsaslanır. Beləliklə, Helvetsi məqsədli mativasiya nəzəriyyəsinə (purposive) sadiqdir.
O, təcrübəyə əsaslanmamış biliyin varlığını inkar edir. Bu mənada, o, empiristdir. Bu isə, Helvetsinin normativ məsələlərə epistemoloji bəraət qazandırılmasınin mümkünlüyü ilə razılaşmaması təsəvvürünü yaradır (Uyğun olaraq, həqiqi hüquq konsepsiyası da inkar edilməlidir. Aşkar formada onun inkarı Hyum tərəfindən empirisizm əsasında yerinə yetirilmişdir).
Normativ ölçünün əvəzinə, konpensasiya kimi Helvetsi insanların həzz axtarmaq və əzabdan qaçmaq fəaliyyətinin yaxşı olduğunu göstərən nəzəriyyəni inkişaf etdirdi. Lakin bu sonuncunu təsdiq etmək üçün bir epistemoloji empirist kimi Helvetsinin heç bir əsası yox idi. Ona görə də, o, tam hüquqla təsdiq edə bilmirdi ki, nəyinsə "yaxşı" olduğu, yəni nəyinsə ümumi qəbul edilmiş normativ olduğu ona məlumdur.
Maarifçilik dövrünün bir nümayəndəsi kimi, Helvetsi fikirləşirdi ki, insanları onların şəxsi maraqları üzərində maarifləndirmək lazımdır. İnsanlar biləndə ki, onları nə həzzə, nə də əzaba aparır, onlar yalnız birincini seçəcəklər. Bizim "yaxşı" adlandırdığımız şey elə həzzdir. Hər kəs yaxşı olanı axtardıqda nəticə də hər kəs üçün yaxşı olacaq.
Şəxsi və ümumi marağın qarşılıqlı əlaqə harmoniyası ideyası liberalist utilitariantlar üçün mühüm idi. Cəmiyyətin məqsədinin maksimal böyük insan kütləsi üçün daha böyük xoşbəxtlik əldə etmək prinsipindən çıxış edərək, onlar şəxsi təşəbbüsün lehinə yönəlmiş siyasi reformaları müdafiə edə bilərdilər. Çünki bu ideyaya uyğun olaraq, fərdi firavanlığın maksimallaşması avtomatik olaraq, daha böyük universal rifaha gətirib çıxarardı. Bütün bunlardan başqa, bu prinsipə dayanaraq, Helvetsi səkkiz saatlıq iş günü tələbini irəli sürdü. Bununla bərabər, o, liberalist siyasətin əsil müdafiəçisi deyildi.
Görürük ki, bizim anlayışlardan istifadə etməklə, Helvetsini liberalist adlandıra bilərik, çünki onun üçün ilkin anlayış fərddir. Lakin bununla bərabər, Helvetsidə fərdin maksimal həzz anlayışı həm Hobbs, həm də Lokk üçün səciyyəvi olan özünüqoruma anlayışından daha vacibdir. Helvetsi faydalılıq fəlsəfəsinin nümayəndəsi olaraq utilitaristdir. Buna uyğun olaraq, fəaliyyətin düzgün və ya səhv olması məsələsi ona əsaslanır ki, bu, faydalı və yaxud zərərli nəticələrə aparır (fəaliyyət həyata keçdikdə fərd məmnunluqmu, yoxsa əzabmı qazanır).
Helvetsi nəzəriyyəsini iqtisadi liberalizmin psixoloji variantı kimi, daha dəqiqliklə nəzərdən keçirək. Sxematik olaraq, onu aşağıdakı kimi izah etmək olar:
- Psixoloji tezis: hər bir fərd faktiki olaraq, özünün firavanlığını maksimallaşdırmağa çalışır.
- Etik tezis: fərdin belə davranışı yaxşıdır.
- Sosioloji tezis: hər bir fərd öz firavanlığını maksimallaşdırmağa çalışdıqda, biz mümkün olan ümumi rifahın daha yüksək səviyyəsinə keçirik.
- Etik tezis: bu hal yaxşı hesab edilir.
Belə kobud izahatda bütün tezislər problemli olur.
Birinci tezis ya empiirk yalan, ya da mənasız olur. Əgər anlayışları düzgün istifadə etsək, asanlıqla təyin edə bilərik ki, heç olmasa müəyyən fərdlər mövcuddur ki, onlar vaxtaşırı olaraq, xüsusi həzzlərini maksimallaşdırmaq üçün düzgün hərəkət etmirlər. Məsələn, buddist monarx özünü yandırmaqla könüllü olaraq, yaşamaqdan məhrum olur. Deməli, baxılan tezis buddist monarxa münasibətdə empirik olaraq yalandır. Əgər biz belə bir anlayışdan istifadə etsək ki, "fəaliyyət göstərmək" "həzzə can atmaqdır", onda empirik əksarqumentin mənası olmayacaqdır.
Bu tərifə uyğun olaraq, siyasi nümayişdə özünü yandıran buddist monarx belə "həzzdən" çıxış edir. Lakin belə tərif birinci tezisi "A=A" tavtologiyası şəklinə salır ki, bunu da heç bir empirik arqument inkar etmək iqtidarında deyildir. Nəticədə, birinci tezis mənasızlaşır: o, heç bir şey haqqında heç nəyi sübut etmir. Bu zaman, adi "həzz" anlayışından daha mükəmməli istifadə olunur.
İkinci tezis normativdir və empirizmə uyğun olaraq, heç bir epistemoloji əhəmiyyətə malik deyildir. Liberalistlər radikal epistemoloji empirist olduqları ölçüdə bu tezisi qiymətləndirməkdə (həqiqət kimi) hüquqsuzdurlar.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Claude-Adrien Helvetius // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Claude Adrien Helvetius. 2009.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Klod Adrian Helvetsi 26 yanvar 1715 26 dekabr 1771 Paris Fransa filosofu Klod Adrian Helvetsifr Claude Adrien HelvetiusDogum tarixi 26 yanvar 1715 1715 01 26 Vefat tarixi 26 dekabr 1771 1771 12 26 56 yasinda Vefat yeri Paris Fransa kralligiDefn yeri Muqeddes Rox kilsesi d Vetendasligi FransaIstiqameti ateizmEsas maraqlari felsefeTesirlenib Ceremi Bentam Vikianbarda elaqeli mediafayllarFelsefesiO insani sirf tebii elmi noqteyi nezerden izah etmeye calisirdi O elmi izahlardan qeyri hec bir izahi qebul etmeyen alimlerden idi O emin idi ki elm sosioloji ve psixoloji hadiseler de daxil olmaqla butun hallari izah etmeye qadirdir Hobbsdan ferqli olaraq Helvetsi oz sistemini ozunu qoruyub saxlama instinktinden baslamirdi Helvetsiye gore sexsi maraq hereketverici quvve kimi cixis edir Insan hezz axtarir ve iztirablardan qacir Terifine gore hezz ve iztirab ancaq ayri ayri ferdlere aid olan eqoist hisslerdir Biz basqalari ile birge narahat ola bilerik lakin onlarin hisslerini bole bilmerik Helvetsi insan fealiyyetinin hereketverici quvvesine sade psixoloji izahat verir insanlarin davranisi bele izah olunur ki onlar avtomatik olaraq memnunluga can atir agridan ise qacirlar Bununla yanasi Helvetsi her seyi xalisliyi ile mexaniklesdirmir Lakin o insanin hereketinin onun anladigi ve can atdigi esas fikirlerle izah olunmasini teleb eden musteqil rasionalliq ideyasi ile de razilasmir Helvetsiye gore insan sade bir prinsiple hereket edir ki buna da uygun olaraq fealiyyet secimi ona daha cox sexsi memnunluq elde etmeye imkan veren vasitelerin tapilmasina esaslanir Belelikle Helvetsi meqsedli mativasiya nezeriyyesine purposive sadiqdir O tecrubeye esaslanmamis biliyin varligini inkar edir Bu menada o empiristdir Bu ise Helvetsinin normativ meselelere epistemoloji beraet qazandirilmasinin mumkunluyu ile razilasmamasi tesevvurunu yaradir Uygun olaraq heqiqi huquq konsepsiyasi da inkar edilmelidir Askar formada onun inkari Hyum terefinden empirisizm esasinda yerine yetirilmisdir Normativ olcunun evezine konpensasiya kimi Helvetsi insanlarin hezz axtarmaq ve ezabdan qacmaq fealiyyetinin yaxsi oldugunu gosteren nezeriyyeni inkisaf etdirdi Lakin bu sonuncunu tesdiq etmek ucun bir epistemoloji empirist kimi Helvetsinin hec bir esasi yox idi Ona gore de o tam huquqla tesdiq ede bilmirdi ki neyinse yaxsi oldugu yeni neyinse umumi qebul edilmis normativ oldugu ona melumdur Maarifcilik dovrunun bir numayendesi kimi Helvetsi fikirlesirdi ki insanlari onlarin sexsi maraqlari uzerinde maariflendirmek lazimdir Insanlar bilende ki onlari ne hezze ne de ezaba aparir onlar yalniz birincini sececekler Bizim yaxsi adlandirdigimiz sey ele hezzdir Her kes yaxsi olani axtardiqda netice de her kes ucun yaxsi olacaq Sexsi ve umumi maragin qarsiliqli elaqe harmoniyasi ideyasi liberalist utilitariantlar ucun muhum idi Cemiyyetin meqsedinin maksimal boyuk insan kutlesi ucun daha boyuk xosbextlik elde etmek prinsipinden cixis ederek onlar sexsi tesebbusun lehine yonelmis siyasi reformalari mudafie ede bilerdiler Cunki bu ideyaya uygun olaraq ferdi firavanligin maksimallasmasi avtomatik olaraq daha boyuk universal rifaha getirib cixarardi Butun bunlardan basqa bu prinsipe dayanaraq Helvetsi sekkiz saatliq is gunu telebini ireli surdu Bununla beraber o liberalist siyasetin esil mudafiecisi deyildi Goruruk ki bizim anlayislardan istifade etmekle Helvetsini liberalist adlandira bilerik cunki onun ucun ilkin anlayis ferddir Lakin bununla beraber Helvetside ferdin maksimal hezz anlayisi hem Hobbs hem de Lokk ucun seciyyevi olan ozunuqoruma anlayisindan daha vacibdir Helvetsi faydaliliq felsefesinin numayendesi olaraq utilitaristdir Buna uygun olaraq fealiyyetin duzgun ve ya sehv olmasi meselesi ona esaslanir ki bu faydali ve yaxud zererli neticelere aparir fealiyyet heyata kecdikde ferd memnunluqmu yoxsa ezabmi qazanir Helvetsi nezeriyyesini iqtisadi liberalizmin psixoloji varianti kimi daha deqiqlikle nezerden kecirek Sxematik olaraq onu asagidaki kimi izah etmek olar Psixoloji tezis her bir ferd faktiki olaraq ozunun firavanligini maksimallasdirmaga calisir Etik tezis ferdin bele davranisi yaxsidir Sosioloji tezis her bir ferd oz firavanligini maksimallasdirmaga calisdiqda biz mumkun olan umumi rifahin daha yuksek seviyyesine kecirik Etik tezis bu hal yaxsi hesab edilir Bele kobud izahatda butun tezisler problemli olur Birinci tezis ya empiirk yalan ya da menasiz olur Eger anlayislari duzgun istifade etsek asanliqla teyin ede bilerik ki hec olmasa mueyyen ferdler movcuddur ki onlar vaxtasiri olaraq xususi hezzlerini maksimallasdirmaq ucun duzgun hereket etmirler Meselen buddist monarx ozunu yandirmaqla konullu olaraq yasamaqdan mehrum olur Demeli baxilan tezis buddist monarxa munasibetde empirik olaraq yalandir Eger biz bele bir anlayisdan istifade etsek ki fealiyyet gostermek hezze can atmaqdir onda empirik eksarqumentin menasi olmayacaqdir Bu terife uygun olaraq siyasi numayisde ozunu yandiran buddist monarx bele hezzden cixis edir Lakin bele terif birinci tezisi A A tavtologiyasi sekline salir ki bunu da hec bir empirik arqument inkar etmek iqtidarinda deyildir Neticede birinci tezis menasizlasir o hec bir sey haqqinda hec neyi subut etmir Bu zaman adi hezz anlayisindan daha mukemmeli istifade olunur Ikinci tezis normativdir ve empirizme uygun olaraq hec bir epistemoloji ehemiyyete malik deyildir Liberalistler radikal epistemoloji empirist olduqlari olcude bu tezisi qiymetlendirmekde heqiqet kimi huquqsuzdurlar IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Claude Adrien Helvetius Encyclopaedia Britannica ing Claude Adrien Helvetius 2009