Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dəyər — konsepsiyası bir neçə fərqli tərifə malik olan iqtisadi fenomen.
İqtisadi nəzəriyyədə sahiblər arasında malların könüllü mübadiləsində kəmiyyət münasibətlərinin əsası dəyərdir. Fərqli iqtisadi məktəblər dəyərin təbiətini müxtəlif yollarla izah edirlər: sosial vaxt baxımından zəruri olan iş vaxtı xərcləri, tələb və təklif tarazlığı, istehsal xərcləri, marjinal fayda və s.
Mühasibat və statistika xərcləri, bir obyektin alınması və ya istehsalı üçün pulla ifadə olunan xərclərin məbləğidir.
Gündəlik danışıqdakı dəyər bir məhsulun qiyməti ("kibrit nə qədərdir?"), satınalma xərcləri ("mənə 1000 manata başa gəldi."). Dəyər, xərc şərtlərinə yaxındır.
Dəyər nəzəriyyələri
Dəyər anlayışı əsas iqtisadi kateqoriyadır.
Adam Smit və David Rikardo kimi klassik iqtisadçılar ayrıca mübadilə dəyərini (malların başqaları ilə mübadilə etmə qabiliyyəti) və istifadə dəyərini (faydalılıq, məhsulun istənilən tələbatı ödəmək qabiliyyəti) ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirirdilər. Onların hazırladığı dəyər əmək nəzəriyyəsinin əsas elementləri mübadilə dəyərinin mahiyyətini təhlil etməyə yönəldilmişdir. Bu nəzəriyyə Karl Marksın iqtisadi əsərlərində ən tam formanı aldı.
Avstriya iqtisadiyyat məktəbinin tərəfdarları dəyərin əmək xarakterini inkar edirlər. Mübadilə üçün əsas motiv olaraq əmtəənin faydalılığına (istifadə dəyərinə) diqqət yetirirlər. Mübadilə nisbətinin faydalı və nadir əşyalara sahib olmaq istəyi ilə yanaşı, faydalılıq və nadirlik tərəfindən təyin olunduğuna inanırlar.
Dəyərin əmək nəzəriyyəsi
 | Siyasi iqtisadiyyatın bildiyi yeganə dəyər malların dəyəridir. |  |
Bu nəzəriyyəyə görə dəyər bir əmtəənin təkrar istehsalı üçün ictimai zəruri iş vaxtına (əmək xərclərinə) əsaslanır. Marks qeyd etmişdir ki, malların dəyəri mövcud istehsal şəraitində oxşar malların istehsalı üçün iş vaxtının xərclənməsindən daha çox birbaşa istehsalında iş vaxtının xərclənməsindən asılıdır. Bu vəziyyətdə əmək konkret deyil, mücərrəd — sadələşdirilmiş və istehsalın hazırkı tipik şərtləri üçün ortalamalı deməkdir. Mürəkkəb, bacarıqlı iş vaxt vahidi üçün sadə, ixtisassız əməyə nisbətən daha çox dəyər yarada bilər.
Marjinal fayda nəzəriyyəsi
"Marjinal fayda" termini iqtisadiyyata Fridrix fon Vizer (1851–1926) tərəfindən daxil edilmişdir. Bu nəzəriyyəyə görə malların dəyəri, malların insan ehtiyaclarını ödəmək qabiliyyətinin subyektiv qiymətləndirmələrinə əsaslanan marjinal faydaları ilə müəyyən edilir. Hər hansı bir malın marjinal faydası, bu malın son vahidinin bir çox oxşar malların cəmindən istehlak etdiyi fayda deməkdir. Mövzunun ehtiyaclarının tədricən ödənilməsi ilə növbəti yeni şeyin faydası azalır.
Subyektiv dəyər bir istehlakçı və satıcı tərəfindən bir məhsulun fərdi qiymətləndirilməsidir; obyektiv dəyər mübadilə nisbətləri, bazarda rəqabət zamanı əmələ gələn qiymətlərdir. Bu vəziyyətdə malların nadir olması bir maliyyət faktoru elan edilir.
Dəyər nəzəriyyələri
İstehsal xərclərindən dəyər götürən kifayət qədər məşhur nəzəriyyələr var. Ancaq hamısı pul miqdarı ilə ifadə olunan qiymətlərlə fəaliyyət göstərməlidir. "Əməyin qiyməti" xərclərə də aiddir. Bu cür nəzəriyyələrin çətinliyi pulun özünün və əməyin dəyərinin formalaşmasının dəyərini izah etməkdir.
Dəyərin məhsullara köçürülməsi
Dəyərin obyektiv təbiətini tanıyan nəzəriyyələr üçün (əmək nəzəriyyəsi dəyər, xərclər nəzəriyyəsi), məsrəflərin istehsal nəticələrinə köçürülməsini nəzərdən keçirmək xarakterikdir. Dəəyərlərin istehsal mayasına bütöv və ya qismən daxil edilməsi məsələsi vacibdir.
Dəyərin birdəfəlik köçürülməsi
İstehsal xərclərinin bir hissəsi birbaşa istifadə olunan əşyaların alınması və ya istehsalı ilə əlaqələndirilir. Bu cür istifadə nümunələri xammal, məhsul qablaşdırması, istehsal avadanlıqlarının istismarı üçün enerjidir.
Dəyəri hissə-hissə ötürmə
Bir çox məhsul təbii formasını qoruyaraq istehsal prosesində iştirak edir. Ümumiyyətlə məhsulun bir neçə vahidi istehsal etmək üçün istifadə olunur və demək olar ki, dəyişməz qalırlar. Buna misal olaraq binalar, avadanlıqlar, alətlər, yenidən istifadə edilə bilən qəliblər, patentlər, nəqliyyat daxildir. Bu cür obyektlər üçün dəyərlərinin istehsalda iştirak etdikləri bütün məhsullara bərabər paylandığı düşünülür.
Praktikada belə bir ötürmə etmək son dərəcə çətindir. Buna görə bir obyektin istismar müddəti tez-tez müəyyənləşdirilir, maya dəyəri mühasibat vaxt aralığının sayına bölünür (məsələn, istismar illərinin və ya planlaşdırılan istehsal dövrlərinin sayına görə) və mayanın nəticələnən hissəsi bu dövrdə çıxarılan məhsullara bərabər paylanır. Bu prosesə amortizasiya deyilir. Ümumiyyətlə belə maddələrin qalıq dəyərinin tədricən azaldığına inanılır.
İstinadlar
- п.23. Положения по ведению бухгалтерского учёта и бухгалтерской отчётности в Российской Федерации 2023-07-08 at the Wayback Machine
- Маркс К. и Энгельс Ф. Т.20. . С.318.
- К. Маркс. "Капитал" т. 3, гл. VII — Добавления с.153 "Стоимость всякого товара, — а следовательно, и товаров, из которых состоит капитал, — определяется не тем необходимым рабочим временем, которое заключается в нём самом, а рабочим временем, общественно необходимым для его воспроизводства".
- К. Маркс. "Капитал" т. 3, гл. L с.948 "…стоимость рабочей силы, как и всякого другого товара, определяется рабочим временем, необходимым для её воспроизводства".
Ədəbiyyat
- Вальтух, Константин Куртович Информационная теория стоимости.
- Соснина, Тамара Николаевна Стоимость: историко-методологическое исследование. Учебное пособие. Самар. гос. аэрокосм. ун-т, Самара, 2005. 435 с.
- Эволюция теории стоимости: Учебное пособие для вузов / Под ред. Я. С. Ядгарова. – М: ИНФРА-М, 2010. – 253 с. – (Высшее образование).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Deyer deqiqlesdirme Deyer konsepsiyasi bir nece ferqli terife malik olan iqtisadi fenomen Iqtisadi nezeriyyede sahibler arasinda mallarin konullu mubadilesinde kemiyyet munasibetlerinin esasi deyerdir Ferqli iqtisadi mektebler deyerin tebietini muxtelif yollarla izah edirler sosial vaxt baximindan zeruri olan is vaxti xercleri teleb ve teklif tarazligi istehsal xercleri marjinal fayda ve s Muhasibat ve statistika xercleri bir obyektin alinmasi ve ya istehsali ucun pulla ifade olunan xerclerin meblegidir Gundelik danisiqdaki deyer bir mehsulun qiymeti kibrit ne qederdir satinalma xercleri mene 1000 manata basa geldi Deyer xerc sertlerine yaxindir Deyer nezeriyyeleriDeyer anlayisi esas iqtisadi kateqoriyadir Adam Smit ve David Rikardo kimi klassik iqtisadcilar ayrica mubadile deyerini mallarin basqalari ile mubadile etme qabiliyyeti ve istifade deyerini faydaliliq mehsulun istenilen telebati odemek qabiliyyeti ayri ayriliqda nezerden kecirirdiler Onlarin hazirladigi deyer emek nezeriyyesinin esas elementleri mubadile deyerinin mahiyyetini tehlil etmeye yoneldilmisdir Bu nezeriyye Karl Marksin iqtisadi eserlerinde en tam formani aldi Avstriya iqtisadiyyat mektebinin terefdarlari deyerin emek xarakterini inkar edirler Mubadile ucun esas motiv olaraq emteenin faydaliligina istifade deyerine diqqet yetirirler Mubadile nisbetinin faydali ve nadir esyalara sahib olmaq isteyi ile yanasi faydaliliq ve nadirlik terefinden teyin olunduguna inanirlar Deyerin emek nezeriyyesi Siyasi iqtisadiyyatin bildiyi yegane deyer mallarin deyeridir F Engels Bu nezeriyyeye gore deyer bir emteenin tekrar istehsali ucun ictimai zeruri is vaxtina emek xerclerine esaslanir Marks qeyd etmisdir ki mallarin deyeri movcud istehsal seraitinde oxsar mallarin istehsali ucun is vaxtinin xerclenmesinden daha cox birbasa istehsalinda is vaxtinin xerclenmesinden asilidir Bu veziyyetde emek konkret deyil mucerred sadelesdirilmis ve istehsalin hazirki tipik sertleri ucun ortalamali demekdir Murekkeb bacariqli is vaxt vahidi ucun sade ixtisassiz emeye nisbeten daha cox deyer yarada biler Marjinal fayda nezeriyyesi Esas meqale Marjinal fayda Marjinal fayda termini iqtisadiyyata Fridrix fon Vizer 1851 1926 terefinden daxil edilmisdir Bu nezeriyyeye gore mallarin deyeri mallarin insan ehtiyaclarini odemek qabiliyyetinin subyektiv qiymetlendirmelerine esaslanan marjinal faydalari ile mueyyen edilir Her hansi bir malin marjinal faydasi bu malin son vahidinin bir cox oxsar mallarin ceminden istehlak etdiyi fayda demekdir Movzunun ehtiyaclarinin tedricen odenilmesi ile novbeti yeni seyin faydasi azalir Subyektiv deyer bir istehlakci ve satici terefinden bir mehsulun ferdi qiymetlendirilmesidir obyektiv deyer mubadile nisbetleri bazarda reqabet zamani emele gelen qiymetlerdir Bu veziyyetde mallarin nadir olmasi bir maliyyet faktoru elan edilir Deyer nezeriyyeleri Istehsal xerclerinden deyer goturen kifayet qeder meshur nezeriyyeler var Ancaq hamisi pul miqdari ile ifade olunan qiymetlerle fealiyyet gostermelidir Emeyin qiymeti xerclere de aiddir Bu cur nezeriyyelerin cetinliyi pulun ozunun ve emeyin deyerinin formalasmasinin deyerini izah etmekdir Deyerin mehsullara kocurulmesiDeyerin obyektiv tebietini taniyan nezeriyyeler ucun emek nezeriyyesi deyer xercler nezeriyyesi mesreflerin istehsal neticelerine kocurulmesini nezerden kecirmek xarakterikdir Deeyerlerin istehsal mayasina butov ve ya qismen daxil edilmesi meselesi vacibdir Deyerin birdefelik kocurulmesi Istehsal xerclerinin bir hissesi birbasa istifade olunan esyalarin alinmasi ve ya istehsali ile elaqelendirilir Bu cur istifade numuneleri xammal mehsul qablasdirmasi istehsal avadanliqlarinin istismari ucun enerjidir Deyeri hisse hisse oturme Bir cox mehsul tebii formasini qoruyaraq istehsal prosesinde istirak edir Umumiyyetle mehsulun bir nece vahidi istehsal etmek ucun istifade olunur ve demek olar ki deyismez qalirlar Buna misal olaraq binalar avadanliqlar aletler yeniden istifade edile bilen qelibler patentler neqliyyat daxildir Bu cur obyektler ucun deyerlerinin istehsalda istirak etdikleri butun mehsullara beraber paylandigi dusunulur Praktikada bele bir oturme etmek son derece cetindir Buna gore bir obyektin istismar muddeti tez tez mueyyenlesdirilir maya deyeri muhasibat vaxt araliginin sayina bolunur meselen istismar illerinin ve ya planlasdirilan istehsal dovrlerinin sayina gore ve mayanin neticelenen hissesi bu dovrde cixarilan mehsullara beraber paylanir Bu prosese amortizasiya deyilir Umumiyyetle bele maddelerin qaliq deyerinin tedricen azaldigina inanilir Istinadlarp 23 Polozheniya po vedeniyu buhgalterskogo uchyota i buhgalterskoj otchyotnosti v Rossijskoj Federacii 2023 07 08 at the Wayback Machine Marks K i Engels F T 20 S 318 K Marks Kapital t 3 gl VII Dobavleniya s 153 Stoimost vsyakogo tovara a sledovatelno i tovarov iz kotoryh sostoit kapital opredelyaetsya ne tem neobhodimym rabochim vremenem kotoroe zaklyuchaetsya v nyom samom a rabochim vremenem obshestvenno neobhodimym dlya ego vosproizvodstva K Marks Kapital t 3 gl L s 948 stoimost rabochej sily kak i vsyakogo drugogo tovara opredelyaetsya rabochim vremenem neobhodimym dlya eyo vosproizvodstva EdebiyyatValtuh Konstantin Kurtovich Informacionnaya teoriya stoimosti Sosnina Tamara Nikolaevna Stoimost istoriko metodologicheskoe issledovanie Uchebnoe posobie Samar gos aerokosm un t Samara 2005 435 s Evolyuciya teorii stoimosti Uchebnoe posobie dlya vuzov Pod red Ya S Yadgarova M INFRA M 2010 253 s Vysshee obrazovanie