Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
"Qeyrət" mətbəəsi — Cəlil Məmmədquluzadə və Ömər Faiq Nemanzadənin naxçıvanlı tacir Məşədi Ələsgər Bağırzadənin maddi köməkliyi ilə Tiflisdə "Şərqi-Rus" qəzetinin bazasında yaratdıqları mətbəə-nəşriyyatı (1905–11).
Tarixi
1905-ci ilin yanvarında "Şərqi-rus" qəzeti borca düşüb bağlandı və M. Şahtaxtinski redaksiyanın mətbəəsini satışa çıxarmaq qərarına gəldi. Bu elə bir dövr idi ki, ölkəni başdan başa birinci rus inqilabının dalğaları bürümüş, hər yerə yayılmışdı. Xüsusən zəngin tarixi və siyasi mübarizə ənənələri olan Bakı və Tiflis kimi şəhərlərdə fəhlə sinfi öz azadlığı uğrunda üsyana qalxmışdı. Belə bir dövrdə "Şərqi-rus"un bağlanması və onun mətbəəsinin satışa qoyulması Ömər Faiqlə Cəlil Məmmədquluzadənin birgə fəaliyyətinin yeni dövrünə yol açdı, onlar məhz "Rusiya inqilabi hərəkatından doğmuş bir inqilab yavrusu" (Ömər Faiq) olan "Molla Nəsrəddin" kimi jurnalı yaratmağa və dövrün əsas demokratik qüvvələrini onun ətrafına toplayıb, mövcud ictimai quruluşa qarşı atəş açmağa imkan əldə etdilər. Bu barədə Ömər Faiq Nemanzadə öz xatirələrində yazır ki, satışa çıxarılan bu mətbəəni almaq məsləhəti ilə o, Cəlil Məmmədquluzadəyə müraciət etmişdi. Mirzə Cəlil "Məhəmməd ağa pul istəyəcək, ancaq pul nə sən də, nə də ki məndə var" cavabını vermişdi. Ziyalılar mətbəənin maddi tərəfini öz üzərinə götürəcək 3-cü adam axtarışına çıxdılar. Ömər Faiq yazırdı ki, 3-cü adamı qabaqca ziyalılar arasında axtarmağa çalışsaq da, tapa bilmədik. Çünki ziyalılarda pul, pullarda ziya yox idi. Nəhayət, ticarətlə məşğul, xeyirxah, əslən naxçıvanlı olan Məşədi Ələsgər Bağırovu tapırlar. Evinə lazım olan yeyintiləri nisyə götürüb, ayın axırında borclarını ödəyən Ö. F. Nemanzadəyə Məşədi Ələsgərov Bağırov mətbəəni almaq üçün ilkin olaraq 7 min manat pul verir. Sonra isə həm mətbəəni, həm də "Molla Nəsrəddin" jurnalının xərclərini öz öhdəsinə götürür.
Yeni mətbəə "Qeyrət" adı ilə 1905-ci il mart ayında fəaliyyətə başlayır və hər üç şəxsiyyətin birgə fəaliyyəti nəticəsində 1907-ci ilə qədər bu iş davam edir.
Mətbəənin keçdiyi ağır yol
Mirzə Cəlil üçün də, Ömər Faiq üçün də mətbəə gəlir mənbəyi deyil, milli oyanış, milli dirçəliş, mədəni tərəqqi üçün bir vasitə idi. Bu işdə onlara sərvət sahibləri ilə bərabər, hətta onlardan daha çox qələm sahibləri, millət qeyrəti çəkənlər kömək etməli idilər. O zaman ətrafda elə adamlar çox az idi. İmkanlı olanların, əli qələm tutanların çoxu ancaq özünü düşünür, xalq işindən uzaq qaçır, milli təşəbbüsə qoşulmurdular. Bu haqda Ömər Faiq yazırdı:
 | "Ağızlarından arabir çıxardıqları "vamillətə" sözləri dillərinin ucundadır. Əksər sözləri puldur, quru hay-küydür. Millətə lazım olduqları vaxt yüz vest uzaq qaçırlar. "İntelligent"liyi qıraxmallı köynəkdən, başa şapka keçirməkdən, millətin ağır işlərində qaçmaqdan ibarət bilirlər. Avam camaatın qabağında nümunə olub millətə faydalı bir iş görmürlər. Duaları, təfəkkürləri, asıb-kəsmələri ancaq dillərindədir, xəyallarındadır... Xülasə bizə dua və söz bəsdir. İş görməliyik. İş, iş, iş...". |  |
Gələcəkdə "mollanəsrəddinçi"lərdən biri olacaq olan Qurbanəli Şərifov da "Qeyrət"in işinə dəkömək edəcəyinə razılıq vermişdi. Lakin "Qeyrət" mətbəəsinin işə düşdüyü günlərdə onun ağır xəstə olduğu xəbəri alınır. Bir az sonra aydın olur ki, xəbər səhih deyil. Şərifov sağ-salamtadır. Şübhəsiz ki, "Qeyrət"in ətrafına cəlb olunmuş əməkdaşların gücü ilə xeyli işlər görülmüşdü.
Fəaliyyəti
Fəaliyyətinin ilk aylarından "Qeyrət"in gəlirlə işlədiyini görən bu üç dost mətbəəni daha da genişləndirmək, istehsal gücünü daha da artırmaq istəyirlər. Ö. F. Nemanzadənin xatirələrindən bəlli olur ki, 1907-ci ildə bu üç yoldaş mətbəəni daha da böyütmək məqsədilə "Qeyrət kampaniyası" adı altında bir şirkət vücuda gətirirlər. Onlar mətbəənin 7 min manatlıq qiymətini 28 paya bölmüş, hər paya 250 manat hesabı ilə hər biri iki pay götürüb 22 payı satışa buraxmışlar. Bir müddət mətbəə "Qeyrət şirkəti" adı ilə 28 payçının ixtiyarına keçmişdir. Mətbəənin ilk elanında deyilirdi: "Tiflisdə "Qeyrət" mətbəəsi türkcə, farsca, ərəbcə, rusca və firəngcə hər növ kitab, məcmuə və hər cür tüccar və divanxana dəftər və kağızları ən gözəl hərf ilə çap edir".
Ö. F. Nemanzadənin fikrincə bu şirkət zaqafqaziyada birinci maarif şirkəti idi və bütün müasir avadanlıqla təchiz olunmuşdu. Belə ki, mətbəədə böyük çap maşını, bir amerikanka maşını, 10 mürəttib işləyəcək qədər hərf və hərf kassaları olmuşdur. Maşınlar Moskvadakı "Modern" alman firmasından alınmışdır. Mətbəənin texniki baxımdan heç nəyə ehtiyacı olmamışdı. Buna görə də o, ilk addımından böyük qüvvə ilə işə başlayır və bununla da Azərbaycan ədəbi-mədəni həyatında yeni bir mərhələ açılır. "Mollanəsrəddinçilər" adı ilə məşhur olan fikir cərəyanı məhz "Qeyrət" mətbəəsində ilk ideya mübarizəsinə qədəm qoyur. Burada müxtəlif elmi və bədii kitablar, mübarizəyə tərəqqiyə çağırış ruhlu əsərlər, İran və türk inqilabçlarına göndərilmək üçün çoxlu intibahnamələr və s. çap olunurdu.
Mətbəənin çap etdiyi ilk kitablardan biri Firdovsinin "Şahnamə"sindən bir hissə Rəşid bəy Əfəndiyevin tərcümə etdiyi "Rüstəm və Söhrab"dır. Əsəri ilk dəfə Rəşidbəy Əfəndiyev tərcümə etmişdi. Altmış min beytdən ibarət olan bu əsərdən R. Əfəndiyev tərcümə üçün elə bir parçanı seçmişdi ki, doğrudan da bu oxucularda yüksək vətənpərvərlik hissələri, müsbət əxlaqi keyfiyyətlər oyadırdı.
Lazımlı, faydalı, hər kəsin anlaya biləcəyi dildə, üslubu xoş və səlis kitabların çapına xüsusi diqqət yetirirdi.
Çap olunan kitabların bəziləri pulsuz paylanır, bəziləri isə ucuz qiymətə satılırdı. Bir çox hallarda isə "Molla Nəsrəddin" jurnalının oxucularına hədiyyə olaraq göndərilirdi. Bir çox kitab qısa vaxtda dərc edən, ərsəyə gətirən "Qeyrət" mətbəəsi Azərbaycanda maarifçilik hərəkatına böyük təkan vermiş, kitab mədəniyyətinin formalaşmasında şərəfli tarix yazmışdı.
Mətbəədə çap olunan kitablar
- "Rüstəm və Səhrab" (1906);
- "Nəşri-asara-dəvət" (1905);
- "İranda hüriyyət" 1906;
- C. Məmmədqquluzadə "";
- C. Məmmədqquluzadə "Usta Zeynal";
- C. Məmmədqquluzadə "İranda hürriyyət";
- C. Məmmədqquluzadə "Qurbanəli bəy";
- Əlimirzə Nərimanovun "Nəsihətül-əftal";
- Harun Sultanovun "Vətən yolu"
- "Azadə danışmaq və yerə cəm olmaq nə üçün lazımdı" (kitabça)
Həmçinin mətbəə Əhməd bəy Cavanşirin, M. S. Ordubadinin, Namiq Kamalın, Ə. Haqverdiyevin əsərlərini çapdan çıxartmışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Aşırlı, Akif. Azərbaycan Mətbuat Tarixi. Bakı: "Elm və Təhsil". 2009. səh. 59. (#accessdate_missing_url)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Qeyret metbeesi Celil Memmedquluzade ve Omer Faiq Nemanzadenin naxcivanli tacir Mesedi Elesger Bagirzadenin maddi komekliyi ile Tiflisde Serqi Rus qezetinin bazasinda yaratdiqlari metbee nesriyyati 1905 11 Tiflisde yerlesen Qeyret metbeesiTarixi1905 ci ilin yanvarinda Serqi rus qezeti borca dusub baglandi ve M Sahtaxtinski redaksiyanin metbeesini satisa cixarmaq qerarina geldi Bu ele bir dovr idi ki olkeni basdan basa birinci rus inqilabinin dalgalari burumus her yere yayilmisdi Xususen zengin tarixi ve siyasi mubarize eneneleri olan Baki ve Tiflis kimi seherlerde fehle sinfi oz azadligi ugrunda usyana qalxmisdi Bele bir dovrde Serqi rus un baglanmasi ve onun metbeesinin satisa qoyulmasi Omer Faiqle Celil Memmedquluzadenin birge fealiyyetinin yeni dovrune yol acdi onlar mehz Rusiya inqilabi herekatindan dogmus bir inqilab yavrusu Omer Faiq olan Molla Nesreddin kimi jurnali yaratmaga ve dovrun esas demokratik quvvelerini onun etrafina toplayib movcud ictimai qurulusa qarsi ates acmaga imkan elde etdiler Bu barede Omer Faiq Nemanzade oz xatirelerinde yazir ki satisa cixarilan bu metbeeni almaq mesleheti ile o Celil Memmedquluzadeye muraciet etmisdi Mirze Celil Mehemmed aga pul isteyecek ancaq pul ne sen de ne de ki mende var cavabini vermisdi Ziyalilar metbeenin maddi terefini oz uzerine goturecek 3 cu adam axtarisina cixdilar Omer Faiq yazirdi ki 3 cu adami qabaqca ziyalilar arasinda axtarmaga calissaq da tapa bilmedik Cunki ziyalilarda pul pullarda ziya yox idi Nehayet ticaretle mesgul xeyirxah eslen naxcivanli olan Mesedi Elesger Bagirovu tapirlar Evine lazim olan yeyintileri nisye goturub ayin axirinda borclarini odeyen O F Nemanzadeye Mesedi Elesgerov Bagirov metbeeni almaq ucun ilkin olaraq 7 min manat pul verir Sonra ise hem metbeeni hem de Molla Nesreddin jurnalinin xerclerini oz ohdesine goturur Yeni metbee Qeyret adi ile 1905 ci il mart ayinda fealiyyete baslayir ve her uc sexsiyyetin birge fealiyyeti neticesinde 1907 ci ile qeder bu is davam edir Metbeenin kecdiyi agir yolMirze Celil ucun de Omer Faiq ucun de metbee gelir menbeyi deyil milli oyanis milli dircelis medeni tereqqi ucun bir vasite idi Bu isde onlara servet sahibleri ile beraber hetta onlardan daha cox qelem sahibleri millet qeyreti cekenler komek etmeli idiler O zaman etrafda ele adamlar cox az idi Imkanli olanlarin eli qelem tutanlarin coxu ancaq ozunu dusunur xalq isinden uzaq qacir milli tesebbuse qosulmurdular Bu haqda Omer Faiq yazirdi Agizlarindan arabir cixardiqlari vamillete sozleri dillerinin ucundadir Ekser sozleri puldur quru hay kuydur Millete lazim olduqlari vaxt yuz vest uzaq qacirlar Intelligent liyi qiraxmalli koynekden basa sapka kecirmekden milletin agir islerinde qacmaqdan ibaret bilirler Avam camaatin qabaginda numune olub millete faydali bir is gormurler Dualari tefekkurleri asib kesmeleri ancaq dillerindedir xeyallarindadir Xulase bize dua ve soz besdir Is gormeliyik Is is is Gelecekde mollanesreddinci lerden biri olacaq olan Qurbaneli Serifov da Qeyret in isine dekomek edeceyine raziliq vermisdi Lakin Qeyret metbeesinin ise dusduyu gunlerde onun agir xeste oldugu xeberi alinir Bir az sonra aydin olur ki xeber sehih deyil Serifov sag salamtadir Subhesiz ki Qeyret in etrafina celb olunmus emekdaslarin gucu ile xeyli isler gorulmusdu FealiyyetiFealiyyetinin ilk aylarindan Qeyret in gelirle islediyini goren bu uc dost metbeeni daha da genislendirmek istehsal gucunu daha da artirmaq isteyirler O F Nemanzadenin xatirelerinden belli olur ki 1907 ci ilde bu uc yoldas metbeeni daha da boyutmek meqsedile Qeyret kampaniyasi adi altinda bir sirket vucuda getirirler Onlar metbeenin 7 min manatliq qiymetini 28 paya bolmus her paya 250 manat hesabi ile her biri iki pay goturub 22 payi satisa buraxmislar Bir muddet metbee Qeyret sirketi adi ile 28 paycinin ixtiyarina kecmisdir Metbeenin ilk elaninda deyilirdi Tiflisde Qeyret metbeesi turkce farsca erebce rusca ve firengce her nov kitab mecmue ve her cur tuccar ve divanxana defter ve kagizlari en gozel herf ile cap edir O F Nemanzadenin fikrince bu sirket zaqafqaziyada birinci maarif sirketi idi ve butun muasir avadanliqla techiz olunmusdu Bele ki metbeede boyuk cap masini bir amerikanka masini 10 murettib isleyecek qeder herf ve herf kassalari olmusdur Masinlar Moskvadaki Modern alman firmasindan alinmisdir Metbeenin texniki baximdan hec neye ehtiyaci olmamisdi Buna gore de o ilk addimindan boyuk quvve ile ise baslayir ve bununla da Azerbaycan edebi medeni heyatinda yeni bir merhele acilir Mollanesreddinciler adi ile meshur olan fikir cereyani mehz Qeyret metbeesinde ilk ideya mubarizesine qedem qoyur Burada muxtelif elmi ve bedii kitablar mubarizeye tereqqiye cagiris ruhlu eserler Iran ve turk inqilabclarina gonderilmek ucun coxlu intibahnameler ve s cap olunurdu Metbeenin cap etdiyi ilk kitablardan biri Firdovsinin Sahname sinden bir hisse Resid bey Efendiyevin tercume etdiyi Rustem ve Sohrab dir Eseri ilk defe Residbey Efendiyev tercume etmisdi Altmis min beytden ibaret olan bu eserden R Efendiyev tercume ucun ele bir parcani secmisdi ki dogrudan da bu oxucularda yuksek vetenperverlik hisseleri musbet exlaqi keyfiyyetler oyadirdi Lazimli faydali her kesin anlaya bileceyi dilde uslubu xos ve selis kitablarin capina xususi diqqet yetirirdi Cap olunan kitablarin bezileri pulsuz paylanir bezileri ise ucuz qiymete satilirdi Bir cox hallarda ise Molla Nesreddin jurnalinin oxucularina hediyye olaraq gonderilirdi Bir cox kitab qisa vaxtda derc eden erseye getiren Qeyret metbeesi Azerbaycanda maarifcilik herekatina boyuk tekan vermis kitab medeniyyetinin formalasmasinda serefli tarix yazmisdi Metbeede cap olunan kitablar Rustem ve Sehrab 1906 Nesri asara devet 1905 Iranda huriyyet 1906 C Memmedqquluzade C Memmedqquluzade Usta Zeynal C Memmedqquluzade Iranda hurriyyet C Memmedqquluzade Qurbaneli bey Elimirze Nerimanovun Nesihetul eftal Harun Sultanovun Veten yolu Azade danismaq ve yere cem olmaq ne ucun lazimdi kitabca Hemcinin metbee Ehmed bey Cavansirin M S Ordubadinin Namiq Kamalin E Haqverdiyevin eserlerini capdan cixartmisdir Hemcinin bax Qeyret nesriyyatiIstinadlarAsirli Akif Azerbaycan Metbuat Tarixi Baki Elm ve Tehsil 2009 seh 59 accessdate missing url