Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Saparmurat Atayeviç Niyazov (türkm. Saparmyrat Ataýewiç Türkmenbaşy Nyýazow; 19 fevral 1940[…], Qıpçaq[d], Türkmənistan SSR, SSRİ[…] – 21 dekabr 2006[…], Aşqabad) — 1991–2006-cı illərdə Türkmənistan Respublikasının 1-ci Prezidenti.
| Saparmurat Niyazov | |
|---|---|
| türkm. Saparmyrat Ataýewiç Nyýazow | |
 | |
| 2 noyabr 1990 – 21 dekabr 2006 | |
| Sonrakı | Qurbanqulu Berdıməhəmmədov |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 19 fevral 1940[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 21 dekabr 2006[…](66 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | ürək tutması |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, avtobioqraf[d] |
| Dini | sünni islam, islam |
| Hərbi xidmət | |
| Qoşun növü | Türkmənistan Silahlı Qüvvələri |
| Rəhbərlik edib | |
| Rütbəsi | generalisimus, ali baş komandan[d] |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | siyasət |
| | |
| Təltifləri |       |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Saparmurat Niyazov 1940-cı ildə fəhlə ailəsində anadan olub. Atası İkinci dünya müharibəsində vəfat edib. Ailəsinin digər üzvləri 1948-ci ildə Aşqabadda baş verən zəlzələ nəticəsində dünyalarını dəyişiblər. S. Niyazov əvvəlcə uşaq evində, sonra isə uzaq qohumlarının evində böyüyüb.
bitirərək energetika mühəndisi ixtisasını alıb. Bundan sonra Aşqabad yaxınlığındakı Yığıncağanın energetika təsisatlarında çalışıb. Daha sonra Kommunist Partiyasına üzv olub. 1985-ci ildə Türkmənistan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçilib. 13 yanvar 1990-cı ildə Türkmənistanın ali qanunverici orqanı olan Ali Sovetinin Sədri seçilib.
Prezidentlik dövrü
1990-cı il oktyabr ayının 27-də keçirilən seçkilərdə Türkmənistan Sovet Sosialist Respublikasının ilk prezidenti seçilib. 1991-ci il oktyabrın 27-də Türkmənistan Sovet İttifaqından çıxdığını bəyan edəndən sonra prezident vəzifəsinin icrasını davam etdirib. 1992-ci il iyun ayının 21-də yeni konstitusiyanın qəbul olunması və yeni prezident seçilməsi məqasədilə keçirilən səsvermədə ölkə əhalisinin 99,9%-nin səsini alıb. 1993-cü il oktyabr ayının 22-də özünü Türkmənbaşı elan edib. Ömrünün sonunacan soyad kimi istifadə etdiyi bu tituluna uyğun olaraq Türkmənistanın Krasnovodsk şəhərinin adını dəyişdirib Türkmənbaşı qoyub. Bununla bərabər yanvar ayının adını da "Türkmənbaşı" olaraq dəyişdirib.
Saparmurat Türkmənbaşı Türkmənistanın yeni milli şəxsiyyətə ehtiyacı olduğuna inanırdı. Bu şəxsiyyət qismində o məhz özünü görürdü və özünü türkmənlərin Atatürkü hesab edirdi. Elə "Türkmənbaşı" adını da "Atatürk"ün türkmən qarşılığı olaraq saymaq olar. Saparmurat Türkmənbaşının böyük portretləri onun sağlığında Türkmənistanın hər yerini bəzəyirdi. Bir çox şəhərdə onun özünə və anasına saysız-hesabsız heykəl qoyulmuşdu.
Türkmənistanın "ömürlük prezidenti" elan edilən Türkmənbaşı ilin aylarının və həftənin günlərinin adlarını da dəyişdirmişdi. Yanvar ayına o öz adını (Türkmənbaşı), aprel ayına isə anasının adını vermişdi. Beləliklə Türkmənistanda bu günün özündə aylar belə adlanar: Türkmənbaşı (yanvar), Bayraq (fevral), Novruz (mart), Qurbansultan (aprel), Məxdumqulu (may), Oğuz (iyun), Qorqudata (iyul), Alparslan (avqust), Ruhnamə (sentyabr), Qaraşsızlıq (oktyabr), Sultansəncər (noyabr), Bitaraflıq (dekabr).
Həftənin günlərinin adları isə bu cürdür: Başgün (bazar ertəsi), Yaşgün (çərşənbə axşamı), Xoşgün (çərşənbə), Soğapgün (cümə axşamı), Ana (cümə), Ruhgün (şənbə), Dinçgün (bazar).
Türkmənbaşı küçələrə, fermalara, at ilxılarına, dünyadakı ən uzun kanala, bir şəhərə, gəmilərə, hətta Aydakı bir kraterə də öz adını vermişdi. Onun şəkilləri araq və konyak şüşələrinin, müxtəlif qida məhsullarının etketlərini bəzəyirdi. Kəlamları ölkənin bütün künc-bucağına həkk edilmişdi. Ölkənin ən yüksək zirvəsinə Türkmənbaşının adı verilmişdi. Qiymətli daşları çox sevən Türkmənbaşı taxdığı iri qaşlı üzüklərlə, qalstukunun qiymətli daşlarla bəzədilmiş sancaqları ilə nəzərləri cəlb edirdi. Bununla bərabər o, ölkəsində vətəndaşların qızıl diş qoymalarını qadağan etmişdi. Müxtəlif mərasimlərdə incəsənət işçilərinə və tələbələrə marka paylayan Türkmənbaşı Aşqabadın mərkəzindəki Puşkin adına teatrı uçuraraq yerində türk aşıqı Qaracaoğlanın heykəlini ucaltmışdı. Niyazovun anadan olduğu tikdirdiyi məscid Orta Asiyada ən böyük məsciddir. O, bu məscidə anası Qurbansultanın adını vermişdir.
Ruhnamə – "müqəddəs kitab"… Saparmurat Türkmənbaşının qələmə aldığı "Ruhnamə" kitabı 2001-ci ildə işıq üzü görüb. "Ruhnamə" həmin il Türkmənistanın müstəqillik günü münasibətilə xalqa paylanıldı.
Türkmənistan dünyanın ən böyük təbii qaz ehtiyatlarından birinə malikdir. Türkmənbaşı xalqa su, təbii qaz və elektrik enerjisinin pulsuz paylanılmasını təmin etmişdi. Ancaq buna baxmayaraq onun prezidentliyi dövründə türkmən xalqının həyat şəraiti ağır olaraq qalırdı.
Türkmənbaşı rəsmi açıqlamaya görə 21 dekabr 2006-cı ildə, yerli vaxtla saat 01:10-da dünyasını dəyişib.
İstinadlar
- http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1537565/Saparmurat-Niyazov.html.
- http://www.imdb.com/name/nm2241304/.
- http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/6198983.stm.
- http://lifeinlegacy.com/Display.aspx?weekof=2006-12-23.
- http://mondediplo.com/2015/02/11bouyguestan.
- http://www.humanities360.com/index.php/view-article/5da1bafd_a07b_47ab_ab51_1a46e2bcbd57/.
- The Art of the Impossible: Political Symbolism, and the Creation of National Identity and Collective Memory in Post-Soviet Turkmenistan.
Xarici keçidlər
- Orijinal "Ruhnamə"
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Saparmurat Atayevic Niyazov turkm Saparmyrat Atayewic Turkmenbasy Nyyazow 19 fevral 1940 Qipcaq d Turkmenistan SSR SSRI 21 dekabr 2006 Asqabad 1991 2006 ci illerde Turkmenistan Respublikasinin 1 ci Prezidenti Saparmurat Niyazovturkm Saparmyrat Atayewic NyyazowTurkmenistan Prezidenti2 noyabr 1990 21 dekabr 2006SonrakiQurbanqulu BerdimehemmedovSexsi melumatlarDogum tarixi 19 fevral 1940 1940 02 19 Dogum yeri Qipcaq d Turkmenistan SSR SSRI Vefat tarixi 21 dekabr 2006 2006 12 21 66 yasinda Vefat yeri Asqabad TurkmenistanVefat sebebi urek tutmasiDefn yeri Turkmenbasi Ruhu mescidiPartiya Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi Turkmenistan Demokrat PartiyasiTehsili Sankt Peterburq Politexnik Universiteti Sov IKP MK yaninda Ali Partiya Mektebi d Fealiyyeti siyasetci avtobioqraf d Dini sunni islam islamHerbi xidmetQosun novu Turkmenistan Silahli QuvveleriRehberlik edib Turkmenistan Silahli QuvveleriRutbesi generalisimus ali bas komandan d Elmi fealiyyetiElm sahesi siyasetTeltifleri Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiSaparmurat Niyazov 1940 ci ilde fehle ailesinde anadan olub Atasi Ikinci dunya muharibesinde vefat edib Ailesinin diger uzvleri 1948 ci ilde Asqabadda bas veren zelzele neticesinde dunyalarini deyisibler S Niyazov evvelce usaq evinde sonra ise uzaq qohumlarinin evinde boyuyub bitirerek energetika muhendisi ixtisasini alib Bundan sonra Asqabad yaxinligindaki Yigincaganin energetika tesisatlarinda calisib Daha sonra Kommunist Partiyasina uzv olub 1985 ci ilde Turkmenistan Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin birinci katibi secilib 13 yanvar 1990 ci ilde Turkmenistanin ali qanunverici orqani olan Ali Sovetinin Sedri secilib Prezidentlik dovru1990 ci il oktyabr ayinin 27 de kecirilen seckilerde Turkmenistan Sovet Sosialist Respublikasinin ilk prezidenti secilib 1991 ci il oktyabrin 27 de Turkmenistan Sovet Ittifaqindan cixdigini beyan edenden sonra prezident vezifesinin icrasini davam etdirib 1992 ci il iyun ayinin 21 de yeni konstitusiyanin qebul olunmasi ve yeni prezident secilmesi meqasedile kecirilen sesvermede olke ehalisinin 99 9 nin sesini alib 1993 cu il oktyabr ayinin 22 de ozunu Turkmenbasi elan edib Omrunun sonunacan soyad kimi istifade etdiyi bu tituluna uygun olaraq Turkmenistanin Krasnovodsk seherinin adini deyisdirib Turkmenbasi qoyub Bununla beraber yanvar ayinin adini da Turkmenbasi olaraq deyisdirib Saparmurat Turkmenbasi Turkmenistanin yeni milli sexsiyyete ehtiyaci olduguna inanirdi Bu sexsiyyet qisminde o mehz ozunu gorurdu ve ozunu turkmenlerin Ataturku hesab edirdi Ele Turkmenbasi adini da Ataturk un turkmen qarsiligi olaraq saymaq olar Saparmurat Turkmenbasinin boyuk portretleri onun sagliginda Turkmenistanin her yerini bezeyirdi Bir cox seherde onun ozune ve anasina saysiz hesabsiz heykel qoyulmusdu Turkmenistanin omurluk prezidenti elan edilen Turkmenbasi ilin aylarinin ve heftenin gunlerinin adlarini da deyisdirmisdi Yanvar ayina o oz adini Turkmenbasi aprel ayina ise anasinin adini vermisdi Belelikle Turkmenistanda bu gunun ozunde aylar bele adlanar Turkmenbasi yanvar Bayraq fevral Novruz mart Qurbansultan aprel Mexdumqulu may Oguz iyun Qorqudata iyul Alparslan avqust Ruhname sentyabr Qarassizliq oktyabr Sultansencer noyabr Bitarafliq dekabr Heftenin gunlerinin adlari ise bu curdur Basgun bazar ertesi Yasgun cersenbe axsami Xosgun cersenbe Sogapgun cume axsami Ana cume Ruhgun senbe Dincgun bazar Turkmenbasi kucelere fermalara at ilxilarina dunyadaki en uzun kanala bir sehere gemilere hetta Aydaki bir kratere de oz adini vermisdi Onun sekilleri araq ve konyak suselerinin muxtelif qida mehsullarinin etketlerini bezeyirdi Kelamlari olkenin butun kunc bucagina hekk edilmisdi Olkenin en yuksek zirvesine Turkmenbasinin adi verilmisdi Qiymetli daslari cox seven Turkmenbasi taxdigi iri qasli uzuklerle qalstukunun qiymetli daslarla bezedilmis sancaqlari ile nezerleri celb edirdi Bununla beraber o olkesinde vetendaslarin qizil dis qoymalarini qadagan etmisdi Muxtelif merasimlerde incesenet iscilerine ve telebelere marka paylayan Turkmenbasi Asqabadin merkezindeki Puskin adina teatri ucuraraq yerinde turk asiqi Qaracaoglanin heykelini ucaltmisdi Niyazovun anadan oldugu tikdirdiyi mescid Orta Asiyada en boyuk mesciddir O bu mescide anasi Qurbansultanin adini vermisdir Ruhname muqeddes kitab Saparmurat Turkmenbasinin qeleme aldigi Ruhname kitabi 2001 ci ilde isiq uzu gorub Ruhname hemin il Turkmenistanin musteqillik gunu munasibetile xalqa paylanildi Turkmenistan dunyanin en boyuk tebii qaz ehtiyatlarindan birine malikdir Turkmenbasi xalqa su tebii qaz ve elektrik enerjisinin pulsuz paylanilmasini temin etmisdi Ancaq buna baxmayaraq onun prezidentliyi dovrunde turkmen xalqinin heyat seraiti agir olaraq qalirdi Turkmenbasi resmi aciqlamaya gore 21 dekabr 2006 ci ilde yerli vaxtla saat 01 10 da dunyasini deyisib Istinadlarhttp www telegraph co uk news obituaries 1537565 Saparmurat Niyazov html http www imdb com name nm2241304 http news bbc co uk 1 hi world asia pacific 6198983 stm http lifeinlegacy com Display aspx weekof 2006 12 23 http mondediplo com 2015 02 11bouyguestan http www humanities360 com index php view article 5da1bafd a07b 47ab ab51 1a46e2bcbd57 The Art of the Impossible Political Symbolism and the Creation of National Identity and Collective Memory in Post Soviet Turkmenistan Xarici kecidlerOrijinal Ruhname