Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Otluq ilbizcüllütü (lat. Tringa totanus) — i̇lbizcüllüt cinsinə aid quş növü.
| Otluq ilbizcüllütü | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Sinif: İnfrasinif: Klad: Klad: Dəstə: Yarımdəstə: Fəsilə: Cins: ???: Otluq ilbizcüllütü | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
Görünüşü
Nisbətən gödək dimdiyi və uzun ayaqları olan kifayət qədər iri cüllütdür. Bədəninin uzunluğu 28 sm, qanadları 144 – 170 mm, çəkisi 120 q-a yaxındır. Üstü qonurumtul – boz, qara çilli, altı ağ, sıx çilli, quyruqüstü ağdır. Başqa trinqalardan fərqli olaraq qanadının iç kənarı boyunca uçuş zamanı yaxşı görünən enli ağ zolaq uzanır. Qırmızı ayaqları və dimdiyinin qırmızı əsası ilə seçilir. Qara və boz cüllütlərdən fərqli olaraq Azərbaycanda yuvalayır, həm də qışlayır. Sayına görə kifayət qədər adidir. Yuvalama arealı Sibirin böyük hissəsi və Rusiyanın şimal-şərqi istisna olmaqla demək olar ki, bütün Palearktikanı əhatə edir. Köhnə Dünyanın tropiklərində və yuvalanma arealının cənub hüdüdlarında qişlayir. Göl və axmazların, bataqlıq və rütubətli çəmənlərin sahillərində yaşayır. Yuvalaması qara və boz cüllütlərdəki müddətlərdə baş verir. Çox vaxt kiçik koloniyalar şəklində yuvalayır. Yuva yerdə qurulur, bir qoyumda qara – qonur xallı, solğun oxra rəngli 4 yumurta olur. Hər iki valideyn 3 həftəyə yaxın kürt yatır. Başqa trinqalar kimi yuvaya adam yaxınlaşanda hay- küy salıb o tərəf- bu tərəfə uçur. Yuvalama dövründə çox ehtiyatlıdır. Səsi sürətli «tü-li», «tü-li» və «te-lii» şəklində fit, həyəcan zamanı isə tez-tez çıxarılan « tüt-tüt-tüt» şəklindədir. Qalan trinqalar iri trinqa (T.nebularia Gunn.), yaraşıqlı cüllüt (T.erythropus Ball.) və çay trinqası (T.stagnatilis Bechst.) uçub keçərkən qışlamada rast gəlinir. Birinci kütləvi miqdarda qışlayır. Yaz uçub keçməsi aprel-mayda , payız – avqust - sentyabrdadır. Ölçüləri uyğun olaraq: bədəninin uzunluğu 30, 5, 30 və 23 sm, qanadları 175-198, 152-169, 126–141 mm, çəkisi 148-195, 112-174, 55-85q-dır. Əksər başqa cüllütlər kimi payız-qış dövründə rəngi tutqun olub üstü tünd-boz və ya qəhvəyimtil, altı açıq rəngdə olur. Nisbətən uzun ayaqları və dimdiyi, orta ölçüləri ilə fərqlənir. Dimdiyin, ayaqların və qanadların rəngi ilə də seçilir. Yaraşıqlı cüllütün ayaqları və dimdiküstü qırmızı, çay trinqasının ayaqları yaşılımtıl, iri trinqanın dimdiyi yüngülcə yuxarı əyilmiş, ayaqları tünd-yaşıl, qanad astarı zolaqlıdır. Yazda nikah bəzəyində yaraşıqlı cüllüt tamam qara, qalan iki növ isə payız-qış rəngindən az fərqlənir. Bütün trinqalar, xüsusən iriləri idman ovu obyekti ola bilər . Dördüncü yuvalayan növ trinqalara yaxın olan sahildəyişən cüllütdür. O, sığırçın boyda, dimdiyi və ayaqları nisbətən gödəkdir. Bu əlamətlərinə görə trinqalardan asanlıqla seçilir. Üstü qonur, yüngülcə bürünc çalarlı və nazik köndələn çilli, altı ağ , çinədanının böyürləri qonur çalarlı, boynunda və döşündə ensiz tünd çillər vardır. Uçuşda qanadının ön içəri hissəsində ağ zolaq görünür. Bədəninin uzunluğu 20 sm, qanadları 101–114 mm, çəkisi 43-74q –dır.
Yayılması
başqa praktik olaraq bütün Palearktikada yayılmışdır. Köhnə Dünyanın tropiklərində qışlayır. Azərbaycanda geniş yayılmış və sayına görə adidir. Martın sonunda uçub gəlir, sentyabr – oktyabrın əvvəlində uçub gedir. Səciyyəvi davranışı - melodik, hündür püi-püi fit səsi çıxararaq çayın bir sahilindən o biri sahilinə cəld uçmasıdır. Daxili su hövzələrinin sahillərinə üstünlük verir. Bu fəsilənin ölkədə rast gəlinən bütün qalan növləri qışlamada və uçub - keçərkən qeydə alınır. Qum cüllütləri (Calidris cinsi) 4 növü əhatə edir: sərçə cüllüt (C.minuta Leisler), qaradöş (C.alpina L.), qumluq cüllüt (C.alba Pall.). İlk iki növ ən kiçik (uyğun olaraq bədəninin uzunluğu 14 və 13sm, qanadları 79-105 və 84–102 mm, çəkisi 23-33 və 21-27 q-dır), gödəkayaq və gödəkdimdik cüllütlərdir. İkincinin ayaqları açıq, birincininki qara rəngdədir. Qaradöş və qumluq cüllütü bir qədər iri daha uzun dimdiklidir. İkincinin dimdiyi və ayaqları qara, birincinin ayaqları tutqun –qonurdu r. Sonuncu yazda nikah geyimində, döşündə və qarnında olan iri qara xala görə asanlıqla seçilir. Qalan 3 növ qışda daha tutqun, yazda isə üstdən kürən və ya qonurumtul – qara çilli olur. Qumluq cüllütü susqun olub həyəcan zamanı qısa vik-vik səsi çıxardır. Qaradöşün səsi cingiltili «tr-trr-trr» və ya «tri-ri-ri», sərçə cüllütünün və ağquyruq qumluq cüllütünün səsi uyğun olaraq çağlayan «dirr-dirr-it-it » və «dir-dir kimidir». Sayına görə xırda növləri azsaylı, daha iriləri isə qışlamada adi və hətta çoxsaylıdır. Payız uçub- keçməsi avqust- sentyabrda, yaz köçü isə mart-apreldə baş verir. Meşə cüllütləri qalanlarından alabəzək rəngi ilə seçilir. Üstü kürən qonur, tünd və açıq çilli, altı ağ və ya meşə cüllütündə olduğu kimi köndələn-qonur zolaqlı bozdur. Bekasın yalnız böyürlərində zolaqlar vardır. Çinədanında isə qarşnepdə olduğu kimi uzununa çillər vardır. Birinci növün başı köndələn açıq zolaqlı, o biri iki növünkü isə uzununa zolaqlıdır. Ayaqları gödək, dimdiyi uzundur. Ölçüsünə görə meşə cüllütü ən iri ,bekas bir qədər kiçik qarşnep isə ən kiçiklliyi.
Qidalanması
Onlar xırda su , balıq körpələri, yuvalama dövründə isə çox vaxt cücülərlə qidalanır . İri növlər polifaq olub gəmiricilər, balıqlar , onurğasızlarla qidalanır, yuvaları qarət edir, hətta çox vaxt yaralanmış və zəifləmiş yaşlı quşlara hücum edə bilər.
Çoxalması
Yuvalamaya , görünür aprelin sonu – mayda başlayır. Qırmızı – qonur çilli 4 çəhrayımtıl od rəngli yumurta qoyur 20 gün kürt yatır. Ov obyekti kimi az qiymətlidir.
Mənbə
Azərbaycan heyvanlar aləmi. III cild, Onurğalılar. Bakı «Elm». 2004 - 620 s
Həmçinin bax
Xarici keçid
- Qızılı cüllüt quşu
- Cüllüt yem axtararkən
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
- "Uçuş rekordçusu olan cüllüt". 2023-08-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-10.
- Ala cüllüt və fırtına quşunun nəsli kəsilmə təhlükəsi var[ölü keçid]
- "Cüllütlərkimilər fəsiləsi". 2020-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-10.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Otluq ilbizcullutu lat Tringa totanus i lbizcullut cinsine aid qus novu Otluq ilbizcullutuElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarSinif QuslarInfrasinif YenidamaqlilarKlad Klad Deste CovdarcikimilerYarimdeste Fesile TenbelcullutlerCins Ilbizcullut Otluq ilbizcullutuBeynelxalq elmi adiTringa totanus L 1758 Sekil axtarisiITIS 176622NCBI 171271GorunusuNisbeten godek dimdiyi ve uzun ayaqlari olan kifayet qeder iri cullutdur Bedeninin uzunlugu 28 sm qanadlari 144 170 mm cekisi 120 q a yaxindir Ustu qonurumtul boz qara cilli alti ag six cilli quyruqustu agdir Basqa trinqalardan ferqli olaraq qanadinin ic kenari boyunca ucus zamani yaxsi gorunen enli ag zolaq uzanir Qirmizi ayaqlari ve dimdiyinin qirmizi esasi ile secilir Qara ve boz cullutlerden ferqli olaraq Azerbaycanda yuvalayir hem de qislayir Sayina gore kifayet qeder adidir Yuvalama areali Sibirin boyuk hissesi ve Rusiyanin simal serqi istisna olmaqla demek olar ki butun Palearktikani ehate edir Kohne Dunyanin tropiklerinde ve yuvalanma arealinin cenub hududlarinda qislayir Gol ve axmazlarin bataqliq ve rutubetli cemenlerin sahillerinde yasayir Yuvalamasi qara ve boz cullutlerdeki muddetlerde bas verir Cox vaxt kicik koloniyalar seklinde yuvalayir Yuva yerde qurulur bir qoyumda qara qonur xalli solgun oxra rengli 4 yumurta olur Her iki valideyn 3 hefteye yaxin kurt yatir Basqa trinqalar kimi yuvaya adam yaxinlasanda hay kuy salib o teref bu terefe ucur Yuvalama dovrunde cox ehtiyatlidir Sesi suretli tu li tu li ve te lii seklinde fit heyecan zamani ise tez tez cixarilan tut tut tut seklindedir Qalan trinqalar iri trinqa T nebularia Gunn yarasiqli cullut T erythropus Ball ve cay trinqasi T stagnatilis Bechst ucub kecerken qislamada rast gelinir Birinci kutlevi miqdarda qislayir Yaz ucub kecmesi aprel mayda payiz avqust sentyabrdadir Olculeri uygun olaraq bedeninin uzunlugu 30 5 30 ve 23 sm qanadlari 175 198 152 169 126 141 mm cekisi 148 195 112 174 55 85q dir Ekser basqa cullutler kimi payiz qis dovrunde rengi tutqun olub ustu tund boz ve ya qehveyimtil alti aciq rengde olur Nisbeten uzun ayaqlari ve dimdiyi orta olculeri ile ferqlenir Dimdiyin ayaqlarin ve qanadlarin rengi ile de secilir Yarasiqli cullutun ayaqlari ve dimdikustu qirmizi cay trinqasinin ayaqlari yasilimtil iri trinqanin dimdiyi yungulce yuxari eyilmis ayaqlari tund yasil qanad astari zolaqlidir Yazda nikah bezeyinde yarasiqli cullut tamam qara qalan iki nov ise payiz qis renginden az ferqlenir Butun trinqalar xususen irileri idman ovu obyekti ola biler Dorduncu yuvalayan nov trinqalara yaxin olan sahildeyisen cullutdur O sigircin boyda dimdiyi ve ayaqlari nisbeten godekdir Bu elametlerine gore trinqalardan asanliqla secilir Ustu qonur yungulce burunc calarli ve nazik kondelen cilli alti ag cinedaninin boyurleri qonur calarli boynunda ve dosunde ensiz tund ciller vardir Ucusda qanadinin on iceri hissesinde ag zolaq gorunur Bedeninin uzunlugu 20 sm qanadlari 101 114 mm cekisi 43 74q dir Yayilmasibasqa praktik olaraq butun Palearktikada yayilmisdir Kohne Dunyanin tropiklerinde qislayir Azerbaycanda genis yayilmis ve sayina gore adidir Martin sonunda ucub gelir sentyabr oktyabrin evvelinde ucub gedir Seciyyevi davranisi melodik hundur pui pui fit sesi cixararaq cayin bir sahilinden o biri sahiline celd ucmasidir Daxili su hovzelerinin sahillerine ustunluk verir Bu fesilenin olkede rast gelinen butun qalan novleri qislamada ve ucub kecerken qeyde alinir Qum cullutleri Calidris cinsi 4 novu ehate edir serce cullut C minuta Leisler qarados C alpina L qumluq cullut C alba Pall Ilk iki nov en kicik uygun olaraq bedeninin uzunlugu 14 ve 13sm qanadlari 79 105 ve 84 102 mm cekisi 23 33 ve 21 27 q dir godekayaq ve godekdimdik cullutlerdir Ikincinin ayaqlari aciq birincininki qara rengdedir Qarados ve qumluq cullutu bir qeder iri daha uzun dimdiklidir Ikincinin dimdiyi ve ayaqlari qara birincinin ayaqlari tutqun qonurdu r Sonuncu yazda nikah geyiminde dosunde ve qarninda olan iri qara xala gore asanliqla secilir Qalan 3 nov qisda daha tutqun yazda ise ustden kuren ve ya qonurumtul qara cilli olur Qumluq cullutu susqun olub heyecan zamani qisa vik vik sesi cixardir Qaradosun sesi cingiltili tr trr trr ve ya tri ri ri serce cullutunun ve agquyruq qumluq cullutunun sesi uygun olaraq caglayan dirr dirr it it ve dir dir kimidir Sayina gore xirda novleri azsayli daha irileri ise qislamada adi ve hetta coxsaylidir Payiz ucub kecmesi avqust sentyabrda yaz kocu ise mart aprelde bas verir Mese cullutleri qalanlarindan alabezek rengi ile secilir Ustu kuren qonur tund ve aciq cilli alti ag ve ya mese cullutunde oldugu kimi kondelen qonur zolaqli bozdur Bekasin yalniz boyurlerinde zolaqlar vardir Cinedaninda ise qarsnepde oldugu kimi uzununa ciller vardir Birinci novun basi kondelen aciq zolaqli o biri iki novunku ise uzununa zolaqlidir Ayaqlari godek dimdiyi uzundur Olcusune gore mese cullutu en iri bekas bir qeder kicik qarsnep ise en kiciklliyi QidalanmasiOnlar xirda su baliq korpeleri yuvalama dovrunde ise cox vaxt cuculerle qidalanir Iri novler polifaq olub gemiriciler baliqlar onurgasizlarla qidalanir yuvalari qaret edir hetta cox vaxt yaralanmis ve zeiflemis yasli quslara hucum ede biler CoxalmasiYuvalamaya gorunur aprelin sonu mayda baslayir Qirmizi qonur cilli 4 cehrayimtil od rengli yumurta qoyur 20 gun kurt yatir Ov obyekti kimi az qiymetlidir MenbeAzerbaycan heyvanlar alemi III cild Onurgalilar Baki Elm 2004 620 sHemcinin baxAgquyruq Tenbelcullut Alacullut Tukcullut IlbizcullutXarici kecidQizili cullut qusu Cullut yem axtararkenIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 IOC World Bird List Version 6 3 2016 doi 10 14344 IOC ML 6 3 Ucus rekordcusu olan cullut 2023 08 07 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 10 Ala cullut ve firtina qusunun nesli kesilme tehlukesi var olu kecid Cullutlerkimiler fesilesi 2020 09 30 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 10