Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amharlar (አማራ) - Efiopiyanın şimal qərb və mərkəzi dağlıqlarında (əsasən Amhara regionunda) yaşayan Sami-Hami dil ailəsinə mənsub Efiosemitik (Həbəş) bir xalq. 2017-ci ilin məlumatına əsasən, sayları 20,02 milyon olub, Efiopiya pravoslav kilsəsinə (የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ) etiqad edirlər. Bununla yanaşı, ABŞ, Kanada, İsrail kimi dövlətlərdə də diasporları mövcuddur. Onlar Afroasiya dil ailəsinin Sami-Hami budağının Efiosemitik qrupuna aid, Efiopiyanın dövlət dili olan Amhar dilində danışırlar.
•
•
Etimologiya
"Amhar" adının mənşəyi haqqında bu günə qədər ortaq bir fikrə gəlmək mümkün olmamışdır. Belə ki, bu qədim xalqın adının mənası bəzi mənbələrdə "gözəl", bəzilərində "azad döyüşçü", bəzilərində isə "dağ xalqı" kimi göstərilir
Tarixi
Amharlar hələ qədim dövrlərdən Efiopiya yaylasının mərkəz, şimal və qərb bölgələrində məskunlaşmış, əsas təsərrüfat sahələri isə əkinçilik olmuşdur. Onlar ilk dəfə Teff, Sorqo, Nuq, Qara çörəkotu kimi bitkilərin əkilməsi sirlərini öyrənmişlər.
Amharların ilk məskunlaşdığı yer Amhara regionun şərqində yerləşən Wollo (Amharca:ወሎ) bölgəsidir. Bu bölgə "Bete Amhara" yəni, "Amhar xalqının evi" adlanır. Lakin Amharlar feodalizm dövründə yaranan muxtar və yarımmuxtar Qonder, Qoccam, Şoa, Lasta vilayətlərini özlərinə vətən hesab etmişlər. 2000 ildən çoxdur ki, Amharlar bu ərazilərdə yaşayır, hökm edirlər. Hündür dağlarla və ucu-bucağı görünməyən yarğanlarla əhatələndiyindən, Həbəşistan təcrid olunaraq dünyada baş verən hadisələrin təsirindən kənarda qalmışdır.
Din
Amharların çox böyük bir qismi Şərq pravoslav təriqətinə daxil olan Efiopiya Pravoslav kilsəsinə (የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ-"Yeİtyoppya Ortodoks Tewahedo") etiqad edirlər. Yalnız Argobba vilayətində kiçik bir toplum tərəfindən islam dininə etiqad edilir.
Din faktoru Amhar xalqının milli adət-ənənələri və gündəlik məişətində olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hətta Amharlar dünyada dinin insanın həyatında böyük rol oynadığına ən çox inanan xalq olmuşdur.
Mədəniyyət
Amharların mədəniyyəti özünəməxsus inkişaf etmişdir. Belə ki, qonşuluğunda yerləşən xalqlarda müqayisədə, amharların mədəniyyəti daha fərqlidir.
İncəsənət
Efiopiya incəsənəti əsasən dini məzmunlu rəsmlərlə izah olunur. Ru rəsmlər iri gözlü bir tərzdə çəkilmiş İncildə adı çəkilən şəxslərdən ibarətdir. Bu rəsmlər əsasən divar və dəri üzərində yağlı boya ilə çəkilirdi. Bu rəsmlərin tarixi qədimdir, belə ki, bu Erkən orta əsrlərə qədər uzanır. Bununla yanaşı, toxuculuq da geniş yayılmışdır. Əsasən həsirdən hazırlanan masa, müxtəlif qablar diqqəti cəlb edir. Qızıl və digər qiymətli metallardan müxtəlif dini rəmzlərin (xaç) hazırlanması da geniş yayılmışdır.
Musiqi
Amhar musiqisini təcəssüm etdirən 4 əsas musiqi aləti vardır: , , , . Amhar musiqisi pentatonik, monoton (vahid bir ritmin musiqinin əsasını təşkil etməsi),eynitiplidir. Bir mahnı əsasən 4 bənddən ibarət olur, 1-ci və 3-cü bəndlər eyni, 2-ci və 4-cü bəndlər isə bir-birindən fərqlənir. Mahnıların mövzusunda əsas yer alan xüsusiyyət mahnı mövzusunun hər hansı bir yerdə baş verməsidir (Qonder və Wollo başda olmaqla, Qoccam, Şoa kimi ərazilərin adı daha çox çəkilməsi ilə önə çıxır). Amharların ən populyar rəqsi olan , musiqinin sürətindən asılı olaraq çiyin və sinənin intensiv hərəkət etdirilməsindən ibarətdir
Mətbəx
Amhar mətbəxi əsasən wot (Amhar dilində: ወጥ) adlanan tərəvəz və ət yeməklərindən ibarət olub, sini üzərinə sərilmiş İnjera(Teff bitkisinin unundan hazırlanan, yastı, süngərə bənzər, turş dadlı çörək növü) üzərində süfrəyə verilir. Belə ki, yeməklərin hazırlanmasında bol miqdarda soğandan və "Berbere" (Amharca: በርበሬ) adlanan ədviyyatlar qarışığından istifadə edilir. Onlar donuz əti və dəniz məhsulları qəti şəkildə yemirlər, lakin çiy halda mal, qoyun və ya keçi əti yemə adəti olduqca geniş yayılmışdır. Eyni zamanda Amharlar arasında bir neçə insanın eyni boşqabdan bir yerdə yemək yemə adəti bu günə qədər qorunub saxlanır. Bu süfrədə oturanların adətən bir-birini yedizdirmək kimi bir adəti də var ki, bu Qurşa(İngilis: Gursha, Amharca: ጉርሻ) adlanır. Bu hərəkət ailə üzvlərinin bir-birinə sevgi və qayğı göstərməsi kimi qəbul edilir.
Tanınmış Amharlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amharlar አማራ Efiopiyanin simal qerb ve merkezi dagliqlarinda esasen Amhara regionunda yasayan Sami Hami dil ailesine mensub Efiosemitik Hebes bir xalq 2017 ci ilin melumatina esasen saylari 20 02 milyon olub Efiopiya pravoslav kilsesine የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ etiqad edirler Bununla yanasi ABS Kanada Israil kimi dovletlerde de diasporlari movcuddur Onlar Afroasiya dil ailesinin Sami Hami budaginin Efiosemitik qrupuna aid Efiopiyanin dovlet dili olan Amhar dilinde danisirlar Etimologiya Amhar adinin menseyi haqqinda bu gune qeder ortaq bir fikre gelmek mumkun olmamisdir Bele ki bu qedim xalqin adinin menasi bezi menbelerde gozel bezilerinde azad doyuscu bezilerinde ise dag xalqi kimi gosterilirTarixiAmharlar hele qedim dovrlerden Efiopiya yaylasinin merkez simal ve qerb bolgelerinde meskunlasmis esas teserrufat saheleri ise ekincilik olmusdur Onlar ilk defe Teff Sorqo Nuq Qara corekotu kimi bitkilerin ekilmesi sirlerini oyrenmisler Amharlarin ilk meskunlasdigi yer Amhara regionun serqinde yerlesen Wollo Amharca ወሎ bolgesidir Bu bolge Bete Amhara yeni Amhar xalqinin evi adlanir Lakin Amharlar feodalizm dovrunde yaranan muxtar ve yarimmuxtar Qonder Qoccam Soa Lasta vilayetlerini ozlerine veten hesab etmisler 2000 ilden coxdur ki Amharlar bu erazilerde yasayir hokm edirler Hundur daglarla ve ucu bucagi gorunmeyen yarganlarla ehatelendiyinden Hebesistan tecrid olunaraq dunyada bas veren hadiselerin tesirinden kenarda qalmisdir DinQayalarin icinde yonularaq insa edilen Lalibela seherinde yerlesen Muqeddes Giyorgis kilsesi Amharlarin cox boyuk bir qismi Serq pravoslav teriqetine daxil olan Efiopiya Pravoslav kilsesine የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ YeItyoppya Ortodoks Tewahedo etiqad edirler Yalniz Argobba vilayetinde kicik bir toplum terefinden islam dinine etiqad edilir Din faktoru Amhar xalqinin milli adet eneneleri ve gundelik meisetinde olduqca muhum ehemiyyet kesb edir Hetta Amharlar dunyada dinin insanin heyatinda boyuk rol oynadigina en cox inanan xalq olmusdur MedeniyyetAmharlarin medeniyyeti ozunemexsus inkisaf etmisdir Bele ki qonsulugunda yerlesen xalqlarda muqayisede amharlarin medeniyyeti daha ferqlidir Incesenet Qonder seherinde yerlesen Debre Birhan Selassie kilsesinde bir divar resmi Efiopiya inceseneti esasen dini mezmunlu resmlerle izah olunur Ru resmler iri gozlu bir terzde cekilmis Incilde adi cekilen sexslerden ibaretdir Bu resmler esasen divar ve deri uzerinde yagli boya ile cekilirdi Bu resmlerin tarixi qedimdir bele ki bu Erken orta esrlere qeder uzanir Bununla yanasi toxuculuq da genis yayilmisdir Esasen hesirden hazirlanan masa muxtelif qablar diqqeti celb edir Qizil ve diger qiymetli metallardan muxtelif dini remzlerin xac hazirlanmasi da genis yayilmisdir Musiqi Amhar musiqisini tecessum etdiren 4 esas musiqi aleti vardir Amhar musiqisi pentatonik monoton vahid bir ritmin musiqinin esasini teskil etmesi eynitiplidir Bir mahni esasen 4 bendden ibaret olur 1 ci ve 3 cu bendler eyni 2 ci ve 4 cu bendler ise bir birinden ferqlenir Mahnilarin movzusunda esas yer alan xususiyyet mahni movzusunun her hansi bir yerde bas vermesidir Qonder ve Wollo basda olmaqla Qoccam Soa kimi erazilerin adi daha cox cekilmesi ile one cixir Amharlarin en populyar reqsi olan musiqinin suretinden asili olaraq ciyin ve sinenin intensiv hereket etdirilmesinden ibaretdirMetbexEnenevi Amhar sufresi Teff bitkisinin unundan hazirlanan yasti corek novu ve bir nece nov sulu yemek Amhar metbexi esasen wot Amhar dilinde ወጥ adlanan terevez ve et yemeklerinden ibaret olub sini uzerine serilmis Injera Teff bitkisinin unundan hazirlanan yasti sungere benzer turs dadli corek novu uzerinde sufreye verilir Bele ki yemeklerin hazirlanmasinda bol miqdarda sogandan ve Berbere Amharca በርበሬ adlanan edviyyatlar qarisigindan istifade edilir Onlar donuz eti ve deniz mehsullari qeti sekilde yemirler lakin ciy halda mal qoyun ve ya keci eti yeme adeti olduqca genis yayilmisdir Eyni zamanda Amharlar arasinda bir nece insanin eyni bosqabdan bir yerde yemek yeme adeti bu gune qeder qorunub saxlanir Bu sufrede oturanlarin adeten bir birini yedizdirmek kimi bir adeti de var ki bu Qursa Ingilis Gursha Amharca ጉርሻ adlanir Bu hereket aile uzvlerinin bir birine sevgi ve qaygi gostermesi kimi qebul edilir Taninmis AmharlarTeodros II አጼ ቴዎድሮስ ኛ XIX esrin boyuk Efiopiya imperatoru Millenniumun qehremani Menelik II አጼ ምኒልክ ኛ XIX XX esrlerin boyuk imperatoru Boyuk Efiopiya imperiyasi nin yaradicisi Avropa mustemlekecilik herekatinin qurbani olmayan yegane doyusde qelebe calan imperator Adua Doyusu 1 mart 1896 Haile Selassie ኃይለ ሥላሴ Sonuncu Efiopiya imperatoru Afrika birliyinin yaradicisiLiya Kebede ሊያ ከበደ SupermodelAster Aweke አስቴር አወቀ MugenniHaile Gerima ኃይሌ ገሪማ KinorejissorBizunesh Bekele ብዙነሽ በቀለ MugenniThe Weeknd mugenniHaile Gebreselassie ኃይሌ ገብረሥላሴ Efiopiyali marafoncu ikiqat olimpiya ve dordqat dunya cempionu