Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karbonat turşusu — kimyəvi formulu H2CO3 olan zəif ikiəsaslı turşu. Turşuların bütün xassələrinə malikdir.
| Karbonat turşusu | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Karbonat turşusu | |
| Kimyəvi formulu | H2CO3 |
| 62.03 | |
| Molyar kütlə | 62.03 q/mol |
| Fiziki xassələri | |
| Sıxlıq | 1.00 q/sm³ |
| Kimyəvi xassələri | |
| 6.36, 10.25 | |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 463-79-6 |
| PubChem | 767, 3614646, 22639876 |
| SMILES | C(=O)(O)O |
| ChEBI | 28976 |
| ChemSpider | 747 |
Karbonat turşusu suya və karbon qazına parçalandığına görə sərbəst halda mövcud deyil:
CO2 + H2O ↔ H2CO3
Karbonat turşusunun molekulundakı kimyəvi rabitə polyar .
Karbonat turşusunun törəmələri
Karbonat turşusunun da başqa üzvi turşular kimi müvafiq törəmələri vardır. Bu törəmələrdən karbonat turşusunun xloranhidridlərini, esterlərini və amidlərini göstərmək olar.
Karbonat turşusunun xloranhidridləri
Karbonat turşusunun iki cür xloranhidridi ola bilər. Bunalrada , ikincisi və fosgen adlanır. Fosgen və ya karboksixlorid birinci dəfə Devi tərəfindən dəm qazına günəz işiğının təsiri ilə xlor birləşdirməklə alınmışdır, buna görə də fosgen (fos-yunanca) işıq adlanmışdır. İndi, fosgen üçün dəm qazı ilə xloru 2000-də kömür katalizatoru üzərindən buraxılırlar. Fosgen zəhərli boğucu qazdır, 80C-də qaynayır, benzolda yaxşı həll olur, su ilə parçalanır, karbon qazı ilə xlorid turşusu əmələ gətirir. Fosgen spirt ilə xlorkarbonat esteri, daha uzun müddət çox spirt təsirində karbonat esteri əmələ gətirir. Fosgen birinci dünya müharibəsi zamanı zəhərləyici qaz kimi işlənilirdi. Onu bəzi üzvi sintezlər (molekula CO qrupu daxil etmək) üçün də işlədirlər. Xlorkarbonat turşusu Cl-CO-OH qeyri-sabit birləşmə olub, öz-özünə karbon qazına və hidrogenxloridə parçalanır. turşusunun esterlərinə xlorla, və ya fosgenə spirtlərlə təsir etdikdə alına bilir. Xlorkarbonat esterləri kəskinliyi iyli, boğucu mayelərdir. Bunlardan xlorkarbonat turşusunun metil esteri 71,50C-də qaynayır. Bunu xlorlaşdırdıqda xlorkarbonat turşusunun qrixlormetil esteri alınır. Empirik düsturu C2O2Cl4 olan ester fosgenin COCl2 iki misli olduğu üçün, difosgen adlanır. Difosgen zəhərləyici, ağır mayedir. Onu qızdırdıqda fosgenə parçalanır. Difosgen də fosgen kimi birinci dünya müharibəsində zəhərləyici maddə olaraq işlənirdi.
Karbonat turşusunun amidləri
Karbonat turşusunun amidləri də iki cür ola bilər.
- Qeyri-tam amid karbamin turşusu NH2-CO-OH
- Tam amid karbamid və ya sidik cövhəri H2N-CO-NH2
Karbamin turşusu və onun törəmələri
Karbamin turşusu H2N-COOH özü məlum deyil. Onun duzlarından ammonium duzu susuz karbon qazı və amonyakdan alına bilər. Bu duz ammonium –karbonatın (NH4)2CO3 sulu məhlulunda rast gəlinir, qızdırdıqda bir molekul su ayrılaraq karbamidə çevrilir. Karbamin turşusunun xlor anhidridi H2N-COCl və esterləri H2N-COOR məlumdur. Karbamin turşularının esterlərinə uretanlar deyilir. Uretanlar aşağıdakı üsullarla alına bilir.
- Xlorkarbonat esterlərinə ammonyak ilə təsir etməklə
- Karbamin turşusunun xloranhidridinə spirtlə təsir etməklə
- Karbamidi spirtlə qızdırmaqla
Uretanlar bərk maddələr olub, təbabətdə sakitləşdirici və yuxugətirici vasitələr kimi işlənir. Bunlardan uretan (etil –uretan H2C-COOC2H5, aponal (üçlüamil-uretan)H2NCOOC5H11, kedonal (ikiliamid-uretan), eyforin (fenil-uretan) H2N-COOC5H5 və s. göstərmək olar. Karbamid və ya sidik cövhəri H2N-CO-NH2 sidikdə rast gəlir. Orta yaşlı adam sutkada 28-30q sidik cövhəri ifraz edir. Sidik cövhərinin üzvi kimyada tarixi əhəmiyyəti vardır. Bu sintetik sürətdə alınan ilk üzvi maddələrdəndi. Bəzi nənbələrdə sidik cövhərinin Veler tərəfindən ammonium-sianatdan alındığını göstəmişlər. Indi sidik cövhərinin fosgenə ammonyakla təsir etməklə alırlar. Ancaq bu üsul ilə karbamid almaq nisbətən baha başa gəlir. Bundan başqa texnikada karbamidi sianamiddən, onu mineral turşuların zəif məhlulu ilə qızdırmaqla da alırlar. Karbamid 1330C-də əriyən, suda həll olan maddədir. Turşularala və ya qələvilərlə qızdırdıqda, habelə adi temperaturda enzimlərin təsirindən karbamid parçalanır, ammonyak və karbon qazı əmələ gəlir. Susuz karbamid molekulları, ehtiyatla və tədricən 150-1600C-də qızdırıldıqda ammonya çıxır və 1980C əriyən bərk maddə0 biuretə çevrilir. Biuret qələvi mühitdə mis duzları ilə bənövşəyi rəng verir. Biuret reaksiyası adlanan bu rəngli reaksiya zülali maddələr üçün də xarakterik olub, onları almaq üçün işlənir. Karbamid neytral maddə olduğuna baxmayaraq, bəzi turşularla duzlar əmələ gətirə bilir. Bu zaman karbamidin yalnız bir amin NH2 qrupu hesabına duz əmələ gəlir, ikinci amin qrupu isə reaksiyaya girmir. Bu duzlardan karbamidnitrat H2N-CO-NH2 ∙HNO3 və ya karbamidokslat H2N-CO-NH2∙H2C2O4∙H2N-CO-NH2 duzları suda həll olmur. Karbamidə üzvi turşular, onların anhidridləri və xloranhidridləri ilə təsir etdikdə, onun bir amin qrupunda hidroksillərdən birini turşu qalığı ilə əvəz etmək olur. Bunun nəticəsində ureid adlanan maddələr alınır. Sirkə anhidridi ilə karbamidə təsir etdikdə asetilkarbamid CH3CO-NH-CO-NH2: α-bromizovalerian turşusunun təsiri ilə α-bromizovalerilkarbamid (CH3)2-CH-CHBr-CO-NH-CO-NH2 və ya bromural, α-yodizovalerian turşusunun təsiri ilə yodival alınır. Bu ureidlər yuxugətirici maddələr olub, təbabətdə işlədilir. Ikiəsaslı turşulrın ureidlərindən oksalur turşusu H2N-CO-NH-CO-COOH və ya qapalı ureid paraban turşusu karbamidin osalat turşusu ilə əmələ gətirdiyi reaksiya məhsuludur. Malon turşusu ilə karbamid təsir etdikdə iki moklekul su ayrır və barbitur turşusu əmələ gətirir. Barbitur turşusunun homoloqu dietilarbitur turşusu təbabətdə veronal adı ilə sakitləşdirici kimi işlədilir. Karbamid gübrə kimi, nitrosellulozu sabitləşdirmək üçün, yuxugətirici və sakitləşdirici dərmalar almaq üçün işlədilir. Bundan başqa karbamidi qarışqa aldehidi ilə kondensləşdirməklə, ondan metilokarbamid və dimetilolkarbamid . Sonra NH-CO-NH-CH2-NH-CO-NH-CH2- və başqa tipli karbamid-formaldehid qatranları (aminplastlar) almaq üçün istifadə olunur. Karbamid və ya onun qatı məhlulu, az miqdarda metil spirtinin iştirakı ilə alifatik karbohidrogenlərlə qrışıqda, normal quruluşlu karbohidrogenlərlə bərk kompleks birləşmə əməmlə gətirir, izoqurululu karbohidrogenlərə isə toxunmur. Buna əsaslanaraq, neft məhsullarında olan normal və izoquruluşlu doymuş karbohidrogenləri karbamid vasitəsilə bir-birindən ayırmaq olar. Hazırda neft sənayesində, yüksək keyfiyyətli yağlar almaq üçün karbamidlə təmizləmə (parafinsizləşdirmə) geniş surətdə tətbiq olunur. Quanidin olduqca hiqroskopik, ağ rəngli bərk kristallik maddədir. Quanidin Quano adlanan quş peyini yataqlarında rast gələn və onun müəyyən hissəsini təşkil edən quaninin parçalanmasında alınır. Quanidin törəmələrinə zülali maddələrlə, əzələdə və başqa yerlərdə təsadüf edilir. Quanidin, sianidin ammonium-xloridlə qızdırmaqla almaq olar. Quanidin şidətli qələvi xarakter daşıyır. Barit suyu ilə quanidin parçalanır və sidik cövhərinə çevrilir. Tiokarbamid suda yaxşı hall olan kristallik maddədir. Məhlulu acı dadır,neytraldır. Müəyyən ərimə temperaturu yoxdur, onu qızdırda izomerləşərək, ammonium-tiosianata çevrilir. Tiokarbamid sianamiddən, ona hidrogen-sulfidin təsiri ilə alırlar. Qüvvətli oksidləşdiricilərin təsirinə qarşı həssasdır. Bir çox reaksiyalarına görə karbamidə bənzəyir və onun müvafiq tio-törəmələrinin əmələ gətirə bilir. Sənayedə bəzi dərman preparatları (sulfotiaol, tobarbituratlar) və plastik kütlələr almaq üçün işlədilir.
Karbonat turşusunun esterləri
Karbonat turşusunun iki (yarımçıq və tam) esteri ola bilər. Bunlardan metilkarbonat esteri və etilkarbonat esteri yalnız duzlar halında məlumdur. Özləri isə sərbəst yaşamayaraq, asanlıqla spirtə və karbon qazına parçalanır. Karbonat turşusunun dimetil esteri dimetilkarbonat və başa tam esterləri möhkəm birləşmələr olub, xoş iyli mayelərdir, bunlardan adi esterlrin xassələrinin daşıyır.
Karbonat turşusunun kükürdlü törəmələri
Karboksisulfid COS. Dəm qazına yüksək temperaturda kükürdün təsiri ilə CO+S → COSvə 4000C-də karbon sulfidə suyun təsiri ilə alınır. Karboksisulfid pis iyli rəngsiz qazdır. Karbon-sulfid CS2 kükürd buxarlarına 800-9000C qızmış kömür üzərindən buraxmaqla alınır. Karbon-sulfid 460C qaynayan və tez alovlanan, efir iyli zəhərli mayedir. Qatranları, yağları, piylri və başqa maddələri asan həll edir. Karbon-sulfid həlledici kimi, kauçukun vulkanlaşdırılması üçün, kənd təsərrüfatı ziyanvericiləri ilə mübarizədə və bəzi birləşmələrin sintezində işlədilir.
Ksantogen turşuları
Karbon-sulfid qələvilərin iştirakı ilə spirtlərlə reaksiya nəticəsində ksantogen duzları-ksantogenatlar verir. Qələvi metalların ksantogenatları suda həll olur. Bu ksantogenatlardan ksantogen turşuları almaq olar. Bunlar qeyri-sabit qatı mayelər olub, asan parçalanır, spirtə və karbon-sulfidə ayrılır. Ksantogenatlara halogenalalkillərlə təsir etdikdə onların esterlərin almaq mümükündür.
Mənbə
- M.Mövsümzadə, P.Qurbanov "Üzvi kimya", Maarif-1983.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Karbonat tursusu kimyevi formulu H2CO3 olan zeif ikiesasli tursu Tursularin butun xasselerine malikdir Karbonat tursusuUmumiKarbonat tursusuKimyevi formulu H2CO362 03 Molyar kutle 62 03 q molFiziki xasseleriSixliq 1 00 q sm Kimyevi xasseleripKa displaystyle pK a 6 36 10 25TesnifatiCAS da qeyd nom 463 79 6PubChem 767 3614646 22639876SMILES C O O OChEBI 28976ChemSpider 747 Karbonat tursusu suya ve karbon qazina parcalandigina gore serbest halda movcud deyil CO2 H2O H2CO3 Karbonat tursusunun molekulundaki kimyevi rabite polyar Karbonat tursusunun toremeleriKarbonat tursusunun da basqa uzvi tursular kimi muvafiq toremeleri vardir Bu toremelerden karbonat tursusunun xloranhidridlerini esterlerini ve amidlerini gostermek olar Karbonat tursusunun xloranhidridleriKarbonat tursusunun iki cur xloranhidridi ola biler Bunalrada ikincisi ve fosgen adlanir Fosgen ve ya karboksixlorid birinci defe Devi terefinden dem qazina gunez isiginin tesiri ile xlor birlesdirmekle alinmisdir buna gore de fosgen fos yunanca isiq adlanmisdir Indi fosgen ucun dem qazi ile xloru 2000 de komur katalizatoru uzerinden buraxilirlar Fosgen zeherli bogucu qazdir 80C de qaynayir benzolda yaxsi hell olur su ile parcalanir karbon qazi ile xlorid tursusu emele getirir Fosgen spirt ile xlorkarbonat esteri daha uzun muddet cox spirt tesirinde karbonat esteri emele getirir Fosgen birinci dunya muharibesi zamani zeherleyici qaz kimi islenilirdi Onu bezi uzvi sintezler molekula CO qrupu daxil etmek ucun de isledirler Xlorkarbonat tursusu Cl CO OH qeyri sabit birlesme olub oz ozune karbon qazina ve hidrogenxloride parcalanir tursusunun esterlerine xlorla ve ya fosgene spirtlerle tesir etdikde alina bilir Xlorkarbonat esterleri keskinliyi iyli bogucu mayelerdir Bunlardan xlorkarbonat tursusunun metil esteri 71 50C de qaynayir Bunu xlorlasdirdiqda xlorkarbonat tursusunun qrixlormetil esteri alinir Empirik dusturu C2O2Cl4 olan ester fosgenin COCl2 iki misli oldugu ucun difosgen adlanir Difosgen zeherleyici agir mayedir Onu qizdirdiqda fosgene parcalanir Difosgen de fosgen kimi birinci dunya muharibesinde zeherleyici madde olaraq islenirdi Karbonat tursusunun amidleriKarbonat tursusunun amidleri de iki cur ola biler Qeyri tam amid karbamin tursusu NH2 CO OH Tam amid karbamid ve ya sidik covheri H2N CO NH2Karbamin tursusu ve onun toremeleriKarbamin tursusu H2N COOH ozu melum deyil Onun duzlarindan ammonium duzu susuz karbon qazi ve amonyakdan alina biler Bu duz ammonium karbonatin NH4 2CO3 sulu mehlulunda rast gelinir qizdirdiqda bir molekul su ayrilaraq karbamide cevrilir Karbamin tursusunun xlor anhidridi H2N COCl ve esterleri H2N COOR melumdur Karbamin tursularinin esterlerine uretanlar deyilir Uretanlar asagidaki usullarla alina bilir Xlorkarbonat esterlerine ammonyak ile tesir etmekle Karbamin tursusunun xloranhidridine spirtle tesir etmekle Karbamidi spirtle qizdirmaqla Uretanlar berk maddeler olub tebabetde sakitlesdirici ve yuxugetirici vasiteler kimi islenir Bunlardan uretan etil uretan H2C COOC2H5 aponal ucluamil uretan H2NCOOC5H11 kedonal ikiliamid uretan eyforin fenil uretan H2N COOC5H5 ve s gostermek olar Karbamid ve ya sidik covheri H2N CO NH2 sidikde rast gelir Orta yasli adam sutkada 28 30q sidik covheri ifraz edir Sidik covherinin uzvi kimyada tarixi ehemiyyeti vardir Bu sintetik suretde alinan ilk uzvi maddelerdendi Bezi nenbelerde sidik covherinin Veler terefinden ammonium sianatdan alindigini gostemisler Indi sidik covherinin fosgene ammonyakla tesir etmekle alirlar Ancaq bu usul ile karbamid almaq nisbeten baha basa gelir Bundan basqa texnikada karbamidi sianamidden onu mineral tursularin zeif mehlulu ile qizdirmaqla da alirlar Karbamid 1330C de eriyen suda hell olan maddedir Tursularala ve ya qelevilerle qizdirdiqda habele adi temperaturda enzimlerin tesirinden karbamid parcalanir ammonyak ve karbon qazi emele gelir Susuz karbamid molekullari ehtiyatla ve tedricen 150 1600C de qizdirildiqda ammonya cixir ve 1980C eriyen berk madde0 biurete cevrilir Biuret qelevi muhitde mis duzlari ile benovseyi reng verir Biuret reaksiyasi adlanan bu rengli reaksiya zulali maddeler ucun de xarakterik olub onlari almaq ucun islenir Karbamid neytral madde olduguna baxmayaraq bezi tursularla duzlar emele getire bilir Bu zaman karbamidin yalniz bir amin NH2 qrupu hesabina duz emele gelir ikinci amin qrupu ise reaksiyaya girmir Bu duzlardan karbamidnitrat H2N CO NH2 HNO3 ve ya karbamidokslat H2N CO NH2 H2C2O4 H2N CO NH2 duzlari suda hell olmur Karbamide uzvi tursular onlarin anhidridleri ve xloranhidridleri ile tesir etdikde onun bir amin qrupunda hidroksillerden birini tursu qaligi ile evez etmek olur Bunun neticesinde ureid adlanan maddeler alinir Sirke anhidridi ile karbamide tesir etdikde asetilkarbamid CH3CO NH CO NH2 a bromizovalerian tursusunun tesiri ile a bromizovalerilkarbamid CH3 2 CH CHBr CO NH CO NH2 ve ya bromural a yodizovalerian tursusunun tesiri ile yodival alinir Bu ureidler yuxugetirici maddeler olub tebabetde isledilir Ikiesasli tursulrin ureidlerinden oksalur tursusu H2N CO NH CO COOH ve ya qapali ureid paraban tursusu karbamidin osalat tursusu ile emele getirdiyi reaksiya mehsuludur Malon tursusu ile karbamid tesir etdikde iki moklekul su ayrir ve barbitur tursusu emele getirir Barbitur tursusunun homoloqu dietilarbitur tursusu tebabetde veronal adi ile sakitlesdirici kimi isledilir Karbamid gubre kimi nitrosellulozu sabitlesdirmek ucun yuxugetirici ve sakitlesdirici dermalar almaq ucun isledilir Bundan basqa karbamidi qarisqa aldehidi ile kondenslesdirmekle ondan metilokarbamid ve dimetilolkarbamid Sonra NH CO NH CH2 NH CO NH CH2 ve basqa tipli karbamid formaldehid qatranlari aminplastlar almaq ucun istifade olunur Karbamid ve ya onun qati mehlulu az miqdarda metil spirtinin istiraki ile alifatik karbohidrogenlerle qrisiqda normal quruluslu karbohidrogenlerle berk kompleks birlesme ememle getirir izoqurululu karbohidrogenlere ise toxunmur Buna esaslanaraq neft mehsullarinda olan normal ve izoquruluslu doymus karbohidrogenleri karbamid vasitesile bir birinden ayirmaq olar Hazirda neft senayesinde yuksek keyfiyyetli yaglar almaq ucun karbamidle temizleme parafinsizlesdirme genis suretde tetbiq olunur Quanidin olduqca hiqroskopik ag rengli berk kristallik maddedir Quanidin Quano adlanan qus peyini yataqlarinda rast gelen ve onun mueyyen hissesini teskil eden quaninin parcalanmasinda alinir Quanidin toremelerine zulali maddelerle ezelede ve basqa yerlerde tesaduf edilir Quanidin sianidin ammonium xloridle qizdirmaqla almaq olar Quanidin sidetli qelevi xarakter dasiyir Barit suyu ile quanidin parcalanir ve sidik covherine cevrilir Tiokarbamid suda yaxsi hall olan kristallik maddedir Mehlulu aci dadir neytraldir Mueyyen erime temperaturu yoxdur onu qizdirda izomerleserek ammonium tiosianata cevrilir Tiokarbamid sianamidden ona hidrogen sulfidin tesiri ile alirlar Quvvetli oksidlesdiricilerin tesirine qarsi hessasdir Bir cox reaksiyalarina gore karbamide benzeyir ve onun muvafiq tio toremelerinin emele getire bilir Senayede bezi derman preparatlari sulfotiaol tobarbituratlar ve plastik kutleler almaq ucun isledilir Karbonat tursusunun esterleriKarbonat tursusunun iki yarimciq ve tam esteri ola biler Bunlardan metilkarbonat esteri ve etilkarbonat esteri yalniz duzlar halinda melumdur Ozleri ise serbest yasamayaraq asanliqla spirte ve karbon qazina parcalanir Karbonat tursusunun dimetil esteri dimetilkarbonat ve basa tam esterleri mohkem birlesmeler olub xos iyli mayelerdir bunlardan adi esterlrin xasselerinin dasiyir Karbonat tursusunun kukurdlu toremeleriKarboksisulfid COS Dem qazina yuksek temperaturda kukurdun tesiri ile CO S COSve 4000C de karbon sulfide suyun tesiri ile alinir Karboksisulfid pis iyli rengsiz qazdir Karbon sulfid CS2 kukurd buxarlarina 800 9000C qizmis komur uzerinden buraxmaqla alinir Karbon sulfid 460C qaynayan ve tez alovlanan efir iyli zeherli mayedir Qatranlari yaglari piylri ve basqa maddeleri asan hell edir Karbon sulfid helledici kimi kaucukun vulkanlasdirilmasi ucun kend teserrufati ziyanvericileri ile mubarizede ve bezi birlesmelerin sintezinde isledilir Ksantogen tursulariKarbon sulfid qelevilerin istiraki ile spirtlerle reaksiya neticesinde ksantogen duzlari ksantogenatlar verir Qelevi metallarin ksantogenatlari suda hell olur Bu ksantogenatlardan ksantogen tursulari almaq olar Bunlar qeyri sabit qati mayeler olub asan parcalanir spirte ve karbon sulfide ayrilir Ksantogenatlara halogenalalkillerle tesir etdikde onlarin esterlerin almaq mumukundur MenbeM Movsumzade P Qurbanov Uzvi kimya Maarif 1983