Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Birinci Göytürk xaqanlığı — Göytürk Xaqanlığı VI əsrin ortasında, Asiyanın şərqində Çin dövlətinin qərbində, sasani-İran dövlətinin məhdudlaşdırdığı İç Asiya çöllərində, şərqdə Avarlar, qərbdə Eftal (Ağ Hunlar) ilə edilən mübarizələr nəticəsində ortaya çıxdı. İlk Xaqanları şərq qanadını idarə edən Bumun Xaqan, qərb qanadını idarə edən qardaşı İstəmi xaqandır. Bütün göytürk ellərini bir yerə yığan və bu səbəblə İlik Xaqan deyə də adlandırılan Bumun Xaqanın ölümündən sonra yerinə oğulu Ko-lo (Qara Xaqan) keçdisə də iqtidarı qısa sürdü. Bir il sonra Muğan xaqan dövlətin başına keçdi. Muğan xaqan Moğol soylu Kitanları məğlub edərək Şərq Göytürk Dövlətinin sərhədlərini Böyük Okeana qədər genişlətdi. Muğan xaqandan sonra taxta Ta-po (Taspar Xaqan) keçdi. Ta-po, Buduqmu qəbul edən və Çini təzyiq altında saxlamaqla seçirildi. Qərbdə isə sərhədlərini Krıma qədər genişlədən İstəmi xaqan öldü. Yerinə oğulu Tardu Xaqan keçdi. Tardu, 603-cü ilə qədər hökmdarlığını davam etdirdi.
Şərqdə Ta-ponun ölümü üzərinə taxta çıxan To-lo-pien (ya da sonrakı adıyla Apa Tarkan) qurultayda edilən müzakirədə təsdiqlənmədi. Yerinə Ta-ponun qardaş oğlu Şa-po-lio (İşbara) Xaqan elan edildi. Çin siyasətlərinin də təsiriylə qərb Xaqanı Tardu, To-lo-pieni dəstəklədi. İşbaranın Apanın anasını öldürtməsi şərq ilə qərb arasındakı əlaqələri bir daha pozdu. İki tərəf artıq bir-birlərinə düşmən oldu. Tardunun ölümündən sonra Qərb Göytürkləri, güclərinin zəiflədiyinin bir göstəricisi olan, yabguluk və şadlıq adları altında Aşana ailəsinə mənsub kəslər tərəfindən idarə olunduqdan sonra 630-cu ildə Çin hakimiyyətinə daxil oldu. Bundan sonra On Oxlar adını alaraq əsrin sonuna qədər federasiyası şəklində Çin hakimiyyətində qaldılar. Şərq Göytürk Xaqanlığı isə, Şi-pi Xaqanın 618-ci ildə ölümünə qədər müstəqilliklərini qorudular. Ondan sonra hakimiyyətə gələn Hieli (İlik) Xaqan Çinin paytaxtını mühasirə etdisə də, əsir alındı. Xaqanın əsarətdə ölməsiylə I Göktürk Xaqanlığı tamamilə yıxılmış oldu (630-cu il). Eyni tarixdə Çin İmperatoru Tai-tsung özünü Türklərin Göy Xaqanı elan etdi. Xaqanlığa bağlı Türk və xarici boylar ətrafa dağılmağa başladılar, bunlardan bir qisimi isə Çin'ə sığındı. 50 il davam edən əsarət həyatında türklərin Çinə qarşı üsyanları müşahidə edildi. Bunların ən məşhuru 639-cu ildə göy-Türk şahzadəsi "Müalicə Şad"ın qiyamıdır.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Birinci Goyturk xaqanligi Goyturk Xaqanligi VI esrin ortasinda Asiyanin serqinde Cin dovletinin qerbinde sasani Iran dovletinin mehdudlasdirdigi Ic Asiya collerinde serqde Avarlar qerbde Eftal Ag Hunlar ile edilen mubarizeler neticesinde ortaya cixdi Ilk Xaqanlari serq qanadini idare eden Bumun Xaqan qerb qanadini idare eden qardasi Istemi xaqandir Butun goyturk ellerini bir yere yigan ve bu sebeble Ilik Xaqan deye de adlandirilan Bumun Xaqanin olumunden sonra yerine ogulu Ko lo Qara Xaqan kecdise de iqtidari qisa surdu Bir il sonra Mugan xaqan dovletin basina kecdi Mugan xaqan Mogol soylu Kitanlari meglub ederek Serq Goyturk Dovletinin serhedlerini Boyuk Okeana qeder genisletdi Mugan xaqandan sonra taxta Ta po Taspar Xaqan kecdi Ta po Buduqmu qebul eden ve Cini tezyiq altinda saxlamaqla secirildi Qerbde ise serhedlerini Krima qeder genisleden Istemi xaqan oldu Yerine ogulu Tardu Xaqan kecdi Tardu 603 cu ile qeder hokmdarligini davam etdirdi Serqde Ta ponun olumu uzerine taxta cixan To lo pien ya da sonraki adiyla Apa Tarkan qurultayda edilen muzakirede tesdiqlenmedi Yerine Ta ponun qardas oglu Sa po lio Isbara Xaqan elan edildi Cin siyasetlerinin de tesiriyle qerb Xaqani Tardu To lo pieni destekledi Isbaranin Apanin anasini oldurtmesi serq ile qerb arasindaki elaqeleri bir daha pozdu Iki teref artiq bir birlerine dusmen oldu Tardunun olumunden sonra Qerb Goyturkleri guclerinin zeiflediyinin bir gostericisi olan yabguluk ve sadliq adlari altinda Asana ailesine mensub kesler terefinden idare olunduqdan sonra 630 cu ilde Cin hakimiyyetine daxil oldu Bundan sonra On Oxlar adini alaraq esrin sonuna qeder federasiyasi seklinde Cin hakimiyyetinde qaldilar Serq Goyturk Xaqanligi ise Si pi Xaqanin 618 ci ilde olumune qeder musteqilliklerini qorudular Ondan sonra hakimiyyete gelen Hieli Ilik Xaqan Cinin paytaxtini muhasire etdise de esir alindi Xaqanin esaretde olmesiyle I Gokturk Xaqanligi tamamile yixilmis oldu 630 cu il Eyni tarixde Cin Imperatoru Tai tsung ozunu Turklerin Goy Xaqani elan etdi Xaqanliga bagli Turk ve xarici boylar etrafa dagilmaga basladilar bunlardan bir qisimi ise Cin e sigindi 50 il davam eden esaret heyatinda turklerin Cine qarsi usyanlari musahide edildi Bunlarin en meshuru 639 cu ilde goy Turk sahzadesi Mualice Sad in qiyamidir