Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xortdan ya da xortlaq — gecə qəbirdən xortlayaraq çıxıb yatmış adamların qanını soran, onlara pislik edən qorxunc, dəhşətli mövhum bir vücud,folklor və xalq əfsanələrinə görə qaniçən məxluq. Xortdanlar əsasən Şərqi Avropa mifologiyasında var. Ən tanınmış ənənəyə görə onları günəş işığı, ürəyə vurulmuş ağcaqovaq payası, gümüş güllə və daha bir neçə şey öldürür.
Xortdanların xüsusiyyətləri
Ümumilikdə xortdanların əlamətləri aşağıdakı kimidir:
- Gün işığından qorxurlar;
- Gecələr məzarlardan çıxır (xırtlar / xortlar);
- Qurbanlarını dişləyərək boğur, onların qanlarını içir və xüsusiyyətləri;
- Məzardan xortlayan vampir adi meyitə xas olan çürümə əlamətlərinə malik olmur.
- Ağızları daima qanlı olur, qanları laxtalanmır.
Bu məxluqlar qadın və ya kişi ola bilərlər, lakin çox vaxt çirkin qadınlar olurlar. Onların məkanı kimsəsiz və tənha yerlər, eləcə də qəbiristanlıqlardır. İnanca görə xortdan hücumundan qorunmaq üçün qəbiristanlığın yanından keçərkən dua oxumaq lazımdır.
Türk mədəniyyətində xortdan
Xortlayan insanın axirətdən qovulduğuna inanılar. Guya ki, gecələr məzarından çıxan, kəfənlə ortalıqda gəzən bu varlıq sürətlə qaça bilər, ata minər, silahdan istifadə edə bilər, istədiyi insanı döyər, sevdiyi insanı qaçırar, evlərə hücum edər, yol kəsər.
Macar dilinin köklərini araşdırmaq məqsədi ilə Orta Asiyaya qədər dərviş qılığında səfər edən Professor Arminius Vambery'e görə: "Osmanlı dövründə məşhur bir inanca görə vampirlər ağac kovuklarında gizlənirlər və oralarda avlanırlarmış. Ele keçirilən vampirlər kəlləni kəsildikdən sonra bir çuvala qoyulub dənizə atılarmış."
1833-ci ildə Tırnova qazısı Əhməd Şükrü Əfəndi tərəfindən paytaxta göndərilmiş və Təqvim-i Vekayi qəzetinin 69. sayında nəşr olunmuş olan bir sənəddə bu ifadələr yer alır:
- "Böyük bir izdihamla qəbiristanlığa gedildi. Şəkil taxtanı barmağında çevirməyə başlayınca şəkil sağlamlıqlarında yeniçəri ocağının qanlı zorbalarından Təkinoğlu Əli Əlamdar ilə Əbdi Əlamdar deyilən iki nəfərin məzarına qarşı dayandı. Məzarlar açıldı. Cəsədlər böyümüş, tüklərin və dırnaqların da üç dörd dəfə uzanmış olduğu aşkar olundu. Gözlərini qan bürümüş, çox qorxunc idi. Qəbiristanlıqdakı bütün izdiham bunu gördü. Bu adamlar sağlamlıqlarında hər cür pis çirkin işi etmiş, təcavüz, namusa, mala hücum etmiş, adam öldürmüşdülər. Yeniçəri ocaqları ləğv edildiyi zaman bir təhər yaşlarına baxılaraq cəllada verilməmiş, əcəlləri ilə ölmüş kəslər idi. Sağlamlıqlarında etdikləri azmış kimi indi də xalqa xəbis ruh olaraq qayıtdıqları bilinir. Cadugər Nikolanın tərifinə görə, bu kimi xəbis ruhları qovmaq üçün cəsədlərin göbəyinə bir ağac paya vurulur və ürəkləri qaynar suda qaynadılırmış. Əli Əlamdar ilə Əbdi Əlamdarın cəsədləri məzardan çıxarıldı. Göbəklərinə bir ağac paya vuruldu və ürəkləri bir qazan qaynar su ilə qaynadıldı. Lakin heç bir təsir etmədi. Cadugər "bu cəsədləri yandırmaq lazımdır" dedi. Bu məsələ ilə bağlı dini icazə alındı və iki yeniçərilərin məzardan çıxarılan cəsədləri qəbristanlıqda yandırıldı."
İzah edilən hadisədə kiçik fərqlərlə Avropadaki cadugərlik üsulları izlənilməkdədir. Məsələn Avropa inancında paya göbəya deyildə ürəyin xəttinə çırpılır, ürəkləri qaynatmaq qədər cəsədlərin başlarını qoparmaq da ənənəyə görə təsirli bir çarədir. Bu cür əsassız söz-söhbətlərin xalqı intizamsız yeniçərilərə qarşı hərəkətə keçirmək üçün ortaya atıldığı təxmin edilir.
Mənbə
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
- İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, 25. Baskı, Sayfa 38 (türk.)
Həmçinin baxın
- https://www.azleks.az/online-dictionary/xortdan?s=my 2022-01-28 at the Wayback Machine Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xortdan ya da xortlaq gece qebirden xortlayaraq cixib yatmis adamlarin qanini soran onlara pislik eden qorxunc dehsetli movhum bir vucud folklor ve xalq efsanelerine gore qanicen mexluq Xortdanlar esasen Serqi Avropa mifologiyasinda var En taninmis eneneye gore onlari gunes isigi ureye vurulmus agcaqovaq payasi gumus gulle ve daha bir nece sey oldurur Xortdanlarin xususiyyetleriUmumilikde xortdanlarin elametleri asagidaki kimidir Gun isigindan qorxurlar Geceler mezarlardan cixir xirtlar xortlar Qurbanlarini disleyerek bogur onlarin qanlarini icir ve xususiyyetleri Mezardan xortlayan vampir adi meyite xas olan curume elametlerine malik olmur Agizlari daima qanli olur qanlari laxtalanmir Bu mexluqlar qadin ve ya kisi ola bilerler lakin cox vaxt cirkin qadinlar olurlar Onlarin mekani kimsesiz ve tenha yerler elece de qebiristanliqlardir Inanca gore xortdan hucumundan qorunmaq ucun qebiristanligin yanindan kecer ken dua oxumaq lazimdir Turk medeniyyetinde xortdanXortlayan insanin axiretden qovulduguna inanilar Guya ki geceler mezarindan cixan kefenle ortaliqda gezen bu varliq suretle qaca biler ata miner silahdan istifade ede biler istediyi insani doyer sevdiyi insani qacirar evlere hucum eder yol keser Macar dilinin koklerini arasdirmaq meqsedi ile Orta Asiyaya qeder dervis qiliginda sefer eden Professor Arminius Vambery e gore Osmanli dovrunde meshur bir inanca gore vampirler agac kovuklarinda gizlenirler ve oralarda avlanirlarmis Ele kecirilen vampirler kelleni kesildikden sonra bir cuvala qoyulub denize atilarmis 1833 ci ilde Tirnova qazisi Ehmed Sukru Efendi terefinden paytaxta gonderilmis ve Teqvim i Vekayi qezetinin 69 sayinda nesr olunmus olan bir senedde bu ifadeler yer alir Boyuk bir izdihamla qebiristanliga gedildi Sekil taxtani barmaginda cevirmeye baslayinca sekil saglamliqlarinda yeniceri ocaginin qanli zorbalarindan Tekinoglu Eli Elamdar ile Ebdi Elamdar deyilen iki neferin mezarina qarsi dayandi Mezarlar acildi Cesedler boyumus tuklerin ve dirnaqlarin da uc dord defe uzanmis oldugu askar olundu Gozlerini qan burumus cox qorxunc idi Qebiristanliqdaki butun izdiham bunu gordu Bu adamlar saglamliqlarinda her cur pis cirkin isi etmis tecavuz namusa mala hucum etmis adam oldurmusduler Yeniceri ocaqlari legv edildiyi zaman bir teher yaslarina baxilaraq cellada verilmemis ecelleri ile olmus kesler idi Saglamliqlarinda etdikleri azmis kimi indi de xalqa xebis ruh olaraq qayitdiqlari bilinir Caduger Nikolanin terifine gore bu kimi xebis ruhlari qovmaq ucun cesedlerin gobeyine bir agac paya vurulur ve urekleri qaynar suda qaynadilirmis Eli Elamdar ile Ebdi Elamdarin cesedleri mezardan cixarildi Gobeklerine bir agac paya vuruldu ve urekleri bir qazan qaynar su ile qaynadildi Lakin hec bir tesir etmedi Caduger bu cesedleri yandirmaq lazimdir dedi Bu mesele ile bagli dini icaze alindi ve iki yenicerilerin mezardan cixarilan cesedleri qebristanliqda yandirildi Izah edilen hadisede kicik ferqlerle Avropadaki cadugerlik usullari izlenilmekdedir Meselen Avropa inancinda paya gobeya deyilde ureyin xettine cirpilir urekleri qaynatmaq qeder cesedlerin baslarini qoparmaq da eneneye gore tesirli bir caredir Bu cur esassiz soz sohbetlerin xalqi intizamsiz yenicerilere qarsi herekete kecirmek ucun ortaya atildigi texmin edilir MenbeTurk Efsane Sozluyu Deniz Qaraqurd Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 turk Ilber Ortayli Imparatorlugun En Uzun Yuzyili 25 Baski Sayfa 38 turk Hemcinin baxinVampirhttps www azleks az online dictionary xortdan s my 2022 01 28 at the Wayback Machine Azerbaycan dilinin izahli lugeti