Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tək ipəksarıyan (lat. Lymantria dispar) — buğumayaqlılar tipinin kəpənəklər və ya pulcuqluqanadlılar dəstəsinin fəsiləsinə aid olan növ.
| Tək ipəksarıyan | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Tək ipəksarıyan | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Xarici quruluşu
Dişi fərdlərin qanadları açılmış halda 75 mm ölçüdə olub, axırıncı seqmenti sıx qəhvəyi tükcüklərlə əhatə edilmiş böyük qarıncıqdan ibarətdir. Erkək fərd isə qanadları açılmış halda 45 mm olmaqla, nazik qarıncıqdan və lələkvari bığcıqdan ibarətdir. Dişilərdə qanadlar boz-ağımtıl olmaqla, üzərindən əyri xətlər keçir, erkək fərdlərdə isə qanadlar açıq-boz rəngdə olmaqla, üzərində düz xətlər və kənarlarında tünd ləkələr vardır.
Həyat tərzi
Abşeronda tək ipəksarıyan kəpənəyinin uçuşu iyun ayının axırı və iyul ayının əvvəllərinə təsadüf edir. Kütləvi uçuş isə iyul ayının ikinci yarısı başlayır və avqust ayının ortalarına kimi davam edir. Dişi fərdlər topa halında yumurta qoyur və həmin topanın üzərini qarıncığı vasitəsilə ifraz etdiyi maye ilə sıvayır. Topa halında olan yumurtaların sayı bəzən 850-1000-dən atrıq olur. Tək ipəksarıyanın ayrı-ayrı illərdə belə yüksək yumurtaqoyma məhsuldarlığına malik olması, Abşeronun ərazisinin coğrafi xüsusiyyətlərindən asılıdır. Qoyulan yumurta topaları müxtəlif formada olmaqla, ölçüsü bir neçə sm. olur. Təzə qoyulmuş yumurta topaları qabarıqdır, əl vurulduqda elastikliyi hiss olunur. Köhnə, keçən ildən qoyulmuş yumurta topalarının isə rəngi boz, içərisi boş olur, üst hissəsində tırtılların çıxdığı kiçik deşiklər görünür. Ədəbiyyat məlumatlarına əsasən Rusiyanın mərkəzi və şimal rayonlarında tək ipəksarıyan yumurtalarını torpaqdan 20-30 sm hündürlükdə ağacların gövdəsinə qoyurlar. Abşeron ərazisinin qəsəbələrində (Novxanı, Nardaran və Mərdəkan) isə aparılan müşahidələrə əsasən, tək ipəksarıyan yumurta topalarını ağacın gövdəsi ilə yanaşı yuxarı budaqlarına da qoyur. Əksər hallarda ağacların torpaqdan 10-15 sm hündürlüyündən başlayaraq 2–3 m hündürlüyədək gövdə hissəsinə qoyur. Kütləvi yumurtaqoyma dövründə isə yumurtalarını ağaclardan başqa taxta hasarların, daşların, yollarda olan dirəklər üzərinə, evlərin çardaqlarına və s. qoyur.
Yazda, aprelin birinci yarısında (havanın temperaturu 20-24oC olduqda) yumurtalardan tırtıllar çıxmağa başlayırlar. Onların bədəni tutqun, başı isə qara rəngdə olur. Bədənin hər iki yan tərəfindən uzununa ardıcıl, üzəri yumuşaq, qısa qılaoxşar tükcüklərlə örtülü olan tünd ziyillər yerləşir. Tırtıllar 13-15 gün yumurtaların qabığı ilə qidalanırlar. Sonra, bir müddət (2-3 gün) yumurta topalarının üzərində qalırlar. Bu vaxt ağaclarda ilk tumurcuq və yarpaqlar görünməyə başlayır. Tırtıllar ağac gövdəsi ilə hərəkət edib, həmin tumurcuq və yarpaqlarla qidalanırlar. Onlar yaşdan-yaşa keçdikcə bədənlərindəki tüklər seyrəkləşərək boz və ya boz-qonur rəngə çalırlar. Yaşlı tırtılın bədən uzunluğu 45–75 mm olur. Tək ipəksarıyanın tırtılları olduqca isti sevəndir, ən çox 20 illik ağac budaqlarının gün düşən tərəfinə yığılırlar, bu vaxt havanın temperaturu 20-25 °C olur. Kəpənəklərin tırtılları inkişaf dövründə 4-5 dəfə qabıq dəyişərək 5-6-ci yaşa keçirlər. Optimal şəraitdə onların inkişafı 34-40 günə qurtarır, nisbətən aşağı temperaturda 50-80 günə başa çatır. Tırtıllar iyun ayının ikinci yarısında puplaşmağa başlayırlar. Onlar ağacların budaq və gövdələrinin üzərində, qabığın altında puplaşırlar. Puplaşma ən çox qrup halında, yarpaq qırıntılarını bir-birinə yapışdıraraq tor hörgü içərisində gedir. Pup tünd qəhvəyi və ya qara rəngdə olub, inkişafı iki-üç həftə çəkir. İpəksarıyan ildə bir nəsil verir.
Yayılması
Keçmiş SSRİ-nin Avropa hissəsi,Qafqaz, Asiya, Afrika, ABŞ. Azərbaycanda Böyük Qafqazda( 2,3, 4,5) Abşeron ərazisinin qəsəbələrində (Novxanı, Nardaran və Mərdəkan)yayılıb.
-
![image]()
♀ -
![image]()
♂
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2006.
2. Nuriyeva İ.A. Azərbaycanın Böyük Qafqaz meşələində təkipəksaıyanın Lymantia dispar L.(Lepidoptea Lymantridae) kütləvi artımı və onun sayının tənzimlənməsi.j. “Bilgi”№2 2005.
3. Nuriyeva İ.A.Azərbaycanın Böyük Qafqaz meşə biosenozlarının ziyanverici kəpənəklərinin bioekoloji tədqiqi və onlarla mübarizə üsulları.Zoologiya institutunun əsərləri XXVIII cild Bakı “Elm” – 2006.s.759-766.4.Nuriyeva İ.A. B.Ə.Əhmədov.,İ.Q.Kərimova, E.A.,Hüseynov, Ş.M.Məhərrəmova Böyük Qafqazın Azərbaycan meşələrində tək ipəksarıyanın (Lymantria dispar L.) populyasiyasının müasir vəziyyəti haqqında. Azərbaycan Zooloqlar cəmiyyətinin əsərləri I cild Bakı “Elm” 2008.s.384-387.
5. Nuriyeva İ.A.Təkipəksarıyanın (Lepidoptera, Lymantridae) müasir vəziyyəti haqqında. Azərbaycan Zooloqlar cəmiyyətinin əsərləri II cild Bakı “Elm” 2010. s.379-384
Xarici keçidlər
asiangypsymoth.org 2013-05-21 at the Wayback Machine
- Asian Gypsy Moth - Gallery of Pests
- Gypsy moth in Morocco
- About Entomophaga maimaiga
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tek ipeksariyan lat Lymantria dispar bugumayaqlilar tipinin kepenekler ve ya pulcuqluqanadlilar destesinin fesilesine aid olan nov Tek ipeksariyanElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Tek ipeksariyanBeynelxalq elmi adiLymantria dispar L 1758Sekil axtarisiITIS 709249NCBI 13123EOL 860845Lymantria disparXarici qurulusuDisi ferdlerin qanadlari acilmis halda 75 mm olcude olub axirinci seqmenti six qehveyi tukcuklerle ehate edilmis boyuk qarinciqdan ibaretdir Erkek ferd ise qanadlari acilmis halda 45 mm olmaqla nazik qarinciqdan ve lelekvari bigciqdan ibaretdir Disilerde qanadlar boz agimtil olmaqla uzerinden eyri xetler kecir erkek ferdlerde ise qanadlar aciq boz rengde olmaqla uzerinde duz xetler ve kenarlarinda tund lekeler vardir Heyat terziAbseronda tek ipeksariyan kepeneyinin ucusu iyun ayinin axiri ve iyul ayinin evvellerine tesaduf edir Kutlevi ucus ise iyul ayinin ikinci yarisi baslayir ve avqust ayinin ortalarina kimi davam edir Disi ferdler topa halinda yumurta qoyur ve hemin topanin uzerini qarincigi vasitesile ifraz etdiyi maye ile sivayir Topa halinda olan yumurtalarin sayi bezen 850 1000 den atriq olur Tek ipeksariyanin ayri ayri illerde bele yuksek yumurtaqoyma mehsuldarligina malik olmasi Abseronun erazisinin cografi xususiyyetlerinden asilidir Qoyulan yumurta topalari muxtelif formada olmaqla olcusu bir nece sm olur Teze qoyulmus yumurta topalari qabariqdir el vurulduqda elastikliyi hiss olunur Kohne kecen ilden qoyulmus yumurta topalarinin ise rengi boz icerisi bos olur ust hissesinde tirtillarin cixdigi kicik desikler gorunur Edebiyyat melumatlarina esasen Rusiyanin merkezi ve simal rayonlarinda tek ipeksariyan yumurtalarini torpaqdan 20 30 sm hundurlukde agaclarin govdesine qoyurlar Abseron erazisinin qesebelerinde Novxani Nardaran ve Merdekan ise aparilan musahidelere esasen tek ipeksariyan yumurta topalarini agacin govdesi ile yanasi yuxari budaqlarina da qoyur Ekser hallarda agaclarin torpaqdan 10 15 sm hundurluyunden baslayaraq 2 3 m hundurluyedek govde hissesine qoyur Kutlevi yumurtaqoyma dovrunde ise yumurtalarini agaclardan basqa taxta hasarlarin daslarin yollarda olan direkler uzerine evlerin cardaqlarina ve s qoyur Yazda aprelin birinci yarisinda havanin temperaturu 20 24oC olduqda yumurtalardan tirtillar cixmaga baslayirlar Onlarin bedeni tutqun basi ise qara rengde olur Bedenin her iki yan terefinden uzununa ardicil uzeri yumusaq qisa qilaoxsar tukcuklerle ortulu olan tund ziyiller yerlesir Tirtillar 13 15 gun yumurtalarin qabigi ile qidalanirlar Sonra bir muddet 2 3 gun yumurta topalarinin uzerinde qalirlar Bu vaxt agaclarda ilk tumurcuq ve yarpaqlar gorunmeye baslayir Tirtillar agac govdesi ile hereket edib hemin tumurcuq ve yarpaqlarla qidalanirlar Onlar yasdan yasa kecdikce bedenlerindeki tukler seyrekleserek boz ve ya boz qonur renge calirlar Yasli tirtilin beden uzunlugu 45 75 mm olur Tek ipeksariyanin tirtillari olduqca isti sevendir en cox 20 illik agac budaqlarinin gun dusen terefine yigilirlar bu vaxt havanin temperaturu 20 25 C olur Kepeneklerin tirtillari inkisaf dovrunde 4 5 defe qabiq deyiserek 5 6 ci yasa kecirler Optimal seraitde onlarin inkisafi 34 40 gune qurtarir nisbeten asagi temperaturda 50 80 gune basa catir Tirtillar iyun ayinin ikinci yarisinda puplasmaga baslayirlar Onlar agaclarin budaq ve govdelerinin uzerinde qabigin altinda puplasirlar Puplasma en cox qrup halinda yarpaq qirintilarini bir birine yapisdiraraq tor horgu icerisinde gedir Pup tund qehveyi ve ya qara rengde olub inkisafi iki uc hefte cekir Ipeksariyan ilde bir nesil verir YayilmasiKecmis SSRI nin Avropa hissesi Qafqaz Asiya Afrika ABS Azerbaycanda Boyuk Qafqazda 2 3 4 5 Abseron erazisinin qesebelerinde Novxani Nardaran ve Merdekan yayilib IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2006 2 Nuriyeva I A Azerbaycanin Boyuk Qafqaz meseleinde tekipeksaiyanin Lymantia dispar L Lepidoptea Lymantridae kutlevi artimi ve onun sayinin tenzimlenmesi j Bilgi 2 2005 3 Nuriyeva I A Azerbaycanin Boyuk Qafqaz mese biosenozlarinin ziyanverici kepeneklerinin bioekoloji tedqiqi ve onlarla mubarize usullari Zoologiya institutunun eserleri XXVIII cild Baki Elm 2006 s 759 766 4 Nuriyeva I A B E Ehmedov I Q Kerimova E A Huseynov S M Meherremova Boyuk Qafqazin Azerbaycan meselerinde tek ipeksariyanin Lymantria dispar L populyasiyasinin muasir veziyyeti haqqinda Azerbaycan Zooloqlar cemiyyetinin eserleri I cild Baki Elm 2008 s 384 387 5 Nuriyeva I A Tekipeksariyanin Lepidoptera Lymantridae muasir veziyyeti haqqinda Azerbaycan Zooloqlar cemiyyetinin eserleri II cild Baki Elm 2010 s 379 384Xarici kecidlerasiangypsymoth org 2013 05 21 at the Wayback Machine Asian Gypsy Moth Gallery of Pests Gypsy moth in Morocco About Entomophaga maimaigaHemcinin bax