Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ada — hər tərəfdən su ilə əhatə olunmuş, materikə nisbətən kiçik, suyun qabarması zamanı belə su səthindən yüksəkdə olan, təbii yolla yaranan quru torpaq sahəsi. Okeanlarda, dənizlərdə, çaylarda, göllərdə qrup halında (arxipelaq) və ya tək-tək olur.
Ümumi məlumat
Mənşəyinə görə adalar üç qrupa bölünür:
- Materik mənşəli adalar. Bunlar tektonik proseslər nəticəsində Yer qabığının çökməsi və ya parçalanması nəticəsində materikdən ayrılan hissələrdir. Məsələn, Qrenlandiya, Saxalin, Kalimantan, Yaponiya adaları, Madaqaskar, Şri-Lanka və sair
- Vulkanik mənşəli adalar. Bunlar püskürmələr nəticəsində əmələ gələn adalardır. Məsələn, Azov, İslandiya, Kanar və s. adalar litosfer tavalarının kənarlaşması, Kuril, Aleut, Marian və s. adalar zənciri isə materik və okean tipli litosfer tavalarının toqquşması nəticəsində əmələ gəlmişdir.
- Mərcan adaları. Bunlar mərcan poliplərinin sədəflərinin qalıqlarından, orta illik temperaturu 20 dərəcə C-dən yuxarı olan tropik sularda yaranan adalardır. Məsələn, Kuk, Fici, Karolina adaları və s. Ən iri mərcan adası Avstraliyanın şərqində yerləşən Böyük Sədd rifidir.
Qurunun 9,9 mln km²-i adalardır. Sahəsinə görə ən böyük adalar Qrenlandiya (2 176 km²), Yeni Qvineya (829 min km²), Kalimantan (734 min km²), Madaqaskar (590 min km²), (478 min km²) adalarıdır. Ən böyük ada olan Qrenlandiya ərazicə ən kiçik qitə olan Avstraliyadan cəmi üç dəfə kiçikdir.
Adaların xüsusiyyətləri
Ada dağları
Ada dağları hündürlüyü adətən 100 m-dən 1–2 km-dək olan təcrid olunmuş yüksəkliklərdir. Planda nisbətən uzunsov, oval, dairəvi və b. formalarda olur. Ada dağları mənşəyi haqqında iki fikir vardır:
- Ada dağları aşınmadan sonra qalmış relikt dağlarıdır;
- Ada dağları lokal yeni dağəmələgəlmə sahələridir.
Ada dayazlığı
Ada dayazlığı adanı fasiləsiz zolaqla (10 m-dən 10 km-dək) əhatə edən dayaz, azmeyilli, hamarlanmış dib səthidir. Böyük adaların (məs., Yeni Zelandiya, Madaqaskar) ada dayazlığı, kiçik adaların qitə dayazlığına analoji olur və sahil dayazlığını əmələ gətirir. Sinonim: ada şelfi.
Ada fosforitləri
Ada fosforitləri isti dənizlərin kiçik adalarında quş quanosunun (ifrazat) pozulması nəticəsində əmələ gələn açıqrəngli, massiv, sıx, torpaqvari, kavernalı, oolitvari kütlədir. Bəzi adalarda (Nauru və b.) istismar edilir.
Ada faunası
Faunasının xüsusiyyətləri adanın mənşəyi və onun materikə uzaq-yaxınlığı ilə əlaqədardır. Materikdən uzaqda vulkan nəticəsində yaranmış okean adalarının faunası çox kasıbdır; çünki belə adaların faunası hava ilə, yaxud üzən əşya üstündə keçən heyvanlar hesabına yaranır. Materik adalarında endemik növlər çox olur; məməlilər materiklərdən kiçik, quşlar və sürünənlər isə çox zaman iri olur. Ada faunası insan fəaliyyəti nəticəsində çox tez dəyişərək, əvvəlki şəklini və xarakterik əlamətlərini itirir.
Ada florası
Ada florası adanın təcrid dərəcəsindən, müddətindən və floranın inkişaf şəraitinin xüsusiyyətindən asılıdır. Ada florasının növləri materiklərlə müqayisədə sayca az olur. Materikə yaxın adalarda (məs. Yapon adalarında) endemiklər nisbətən azdır. Materik mənşəli iri adaların (İndoneziya, Filippin adaları) florası, növlərinin sayına görə çox vaxt materik növlərindən geri qalmır, adətən, endemiklərin inkişaf səviyyəsinə görə onlardan üstün olur.
Ada iqlimi
Yay və qış temperatur ları nisbətən az fərqlənən iqlim.
Mənbə
- Məktəblinin coğrafiya lüğəti. Bakı: 2006, səh.5–6
- Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679.
Xarici keçid
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Ada deqiqlesdirme Ada her terefden su ile ehate olunmus materike nisbeten kicik suyun qabarmasi zamani bele su sethinden yuksekde olan tebii yolla yaranan quru torpaq sahesi Okeanlarda denizlerde caylarda gollerde qrup halinda arxipelaq ve ya tek tek olur Umumi melumatMenseyine gore adalar uc qrupa bolunur Materik menseli adalar Bunlar tektonik prosesler neticesinde Yer qabiginin cokmesi ve ya parcalanmasi neticesinde materikden ayrilan hisselerdir Meselen Qrenlandiya Saxalin Kalimantan Yaponiya adalari Madaqaskar Sri Lanka ve sair Vulkanik menseli adalar Bunlar puskurmeler neticesinde emele gelen adalardir Meselen Azov Islandiya Kanar ve s adalar litosfer tavalarinin kenarlasmasi Kuril Aleut Marian ve s adalar zenciri ise materik ve okean tipli litosfer tavalarinin toqqusmasi neticesinde emele gelmisdir Mercan adalari Bunlar mercan poliplerinin sedeflerinin qaliqlarindan orta illik temperaturu 20 derece C den yuxari olan tropik sularda yaranan adalardir Meselen Kuk Fici Karolina adalari ve s En iri mercan adasi Avstraliyanin serqinde yerlesen Boyuk Sedd rifidir Qurunun 9 9 mln km i adalardir Sahesine gore en boyuk adalar Qrenlandiya 2 176 km Yeni Qvineya 829 min km Kalimantan 734 min km Madaqaskar 590 min km 478 min km adalaridir En boyuk ada olan Qrenlandiya erazice en kicik qite olan Avstraliyadan cemi uc defe kicikdir Adalarin xususiyyetleriAda daglari Ada daglari hundurluyu adeten 100 m den 1 2 km dek olan tecrid olunmus yuksekliklerdir Planda nisbeten uzunsov oval dairevi ve b formalarda olur Ada daglari menseyi haqqinda iki fikir vardir Ada daglari asinmadan sonra qalmis relikt daglaridir Ada daglari lokal yeni dagemelegelme saheleridir Ada dayazligi Ada dayazligi adani fasilesiz zolaqla 10 m den 10 km dek ehate eden dayaz azmeyilli hamarlanmis dib sethidir Boyuk adalarin mes Yeni Zelandiya Madaqaskar ada dayazligi kicik adalarin qite dayazligina analoji olur ve sahil dayazligini emele getirir Sinonim ada selfi Ada fosforitleri Ada fosforitleri isti denizlerin kicik adalarinda qus quanosunun ifrazat pozulmasi neticesinde emele gelen aciqrengli massiv six torpaqvari kavernali oolitvari kutledir Bezi adalarda Nauru ve b istismar edilir Ada faunasi Faunasinin xususiyyetleri adanin menseyi ve onun materike uzaq yaxinligi ile elaqedardir Materikden uzaqda vulkan neticesinde yaranmis okean adalarinin faunasi cox kasibdir cunki bele adalarin faunasi hava ile yaxud uzen esya ustunde kecen heyvanlar hesabina yaranir Materik adalarinda endemik novler cox olur memeliler materiklerden kicik quslar ve surunenler ise cox zaman iri olur Ada faunasi insan fealiyyeti neticesinde cox tez deyiserek evvelki seklini ve xarakterik elametlerini itirir Ada florasi Ada florasi adanin tecrid derecesinden muddetinden ve floranin inkisaf seraitinin xususiyyetinden asilidir Ada florasinin novleri materiklerle muqayisede sayca az olur Materike yaxin adalarda mes Yapon adalarinda endemikler nisbeten azdir Materik menseli iri adalarin Indoneziya Filippin adalari florasi novlerinin sayina gore cox vaxt materik novlerinden geri qalmir adeten endemiklerin inkisaf seviyyesine gore onlardan ustun olur Ada iqlimi Yay ve qis temperatur lari nisbeten az ferqlenen iqlim MenbeMekteblinin cografiya lugeti Baki 2006 seh 5 6 Geologiya terminlerinin izahli lugeti Baki Nafta Press 2006 679 Xarici kecidVikisitatda Ada ile elaqedar sitatlar var