Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Söyüdlü – Zod qızıl yatağı — Azərbaycanın Kəlbəcər rayonu ərazisində yerləşir. Söyüdlü – Zod qızıl mədəni tarixə uzun əsrlərdir məlumdur. Zod qızıl yatağının istismarı eramızın III minilliyinə təsadüf edir. Söyüdlü sahəsində 1970 – 80-ci illərdə aparılan geoloji kəşfiyyat işləri vaxtı qədim dağ qazmaları, mağaralar, quyular, qədim süxur çöküntüləri və qədim filiz qırıntılarından ibarət ayrı-ayrı təpəciklər və qızıl istehsal edən alətlər onu sübut edir ki, insanlar 4–5 min il əvvəl buralarda qızıl istehsal ediblər. Zar kəndi isə tarixdə "Şəhrizər", yəni qızıl şəhəri adı ilə məşhur olub.
| Söyüdlü – Zod qızıl yatağı azərb. Söyüdlü – Zod qızıl yatağı | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Kəlbəcər rayonu |
| Kəşfi | 1951 |
| İstismarı | 1976 |
| Ehtiyatı | 112,5 t |
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin məlumatında bildirilir ki, işğal altında qalmış Kəlbəcər rayonunun təbii sərvətləri Kəlbəcər rayonu ərazisində sənaye əhəmiyyətli ehtiyatları 112,5 ton olan və istismar olunan Söyüdlü (Zod) və ehtiyatları 13 tondan çox olan Ağduzdağ və Tutxun qızıl yataqları 1993-cü ildə 2020-ci ilə qədər Ermənistan respublikasının işğalçı rejimi tərəfindən talan edilmişdir. Mədəndə çıxarılan 1 ton filizin tərkibində minimum 0,6 qram qızıl var, qızılın aşkar olunan miqdarı olduqca böyük intervalda (0,6–22,6 q/t) dəyişir. Zod qızıl yatağının ümumi potensialı 8 milyard dollar dəyərində qiymətləndirilir.
İkinci Qarabağ müharibəsinin nəticələrinə əsasən 2020-ci il noyabrın 25-də Kəlbəcər rayonu ərazisindən çıxan Ermənistan qoşunları bu yatağı tam ələ keçirməyə çalışaraq noyabrın 25-də sərhədi 1,5 km irəli çəkmiş, yolda "sərhəd darvazası" quraşdırmışdı. Bir gün sonra Azərbaycan hərbçiləri həmin darvazanı sındıraraq Zoda daxil olublar. Hazırda Zodda Azərbaycan Ordusunun 3, Ermənistanın 1 postu var. Azərbaycan, Rusiya və Ermənistanın nümayəndələri GPS vasitəsilə dövlət sərhədinin Zoddan keçən hissəsini müəyyənləşdiriblər.
Geoloji quruluşu
Ərazinin əsas struktur elementi Göyçə-Həkərə struktur-formasiya zonasının cənub hissəsində yerləşən Sarıbaba sinklinorisidir. Mərkəzi hissədə bir qədər sönən bu sinklinori çox mürəkkəb quruluşa malikdir. Onun quruluşunda ofiolit kompleksi süxurlarından təşkil olunmuş tektonik strukturlar iştirak edir. Bununla əlaqədar olaraq, Sarıbaba zolağında və o cümlədən tədqiqat aparılmış ərazidə geniş yayılmış qırışıqlar (Çiçəkli-Qonur sinklinalı, Almalı-Göydərə antiklinalı və Kəlbəcər depressiyası) qeyd olunur. Ərazinin əsas struktur elementi olan Almalı-Göydərə antiklinalının quruluşunda alb, senoman, santon, eosen və az miqdarda kampan-maastrixt çöküntüləri iştirak edir. Antiklinal tağının eni tədqiq olunan ərazinin cənub-şərq hissəsində 6–7 km, şimal-qərb hissəsində isə 3–4 km-dir. Bu hissədə anticlinal tağının ensizləşməsi və batması onun cənub-şərq qanadının eosen çöküntüləri ilə örtülməsi ilə əlaqədardır. Strukturu təşkil edən təbaşir çöküntüləri müxtəlif tərkibli intruzivlərlə yarılıb. Zod qızıl yatağının cənub-şərq cinahında (Söyüdlü filiz sahəsində) sənaye miqyaslı qızıl filizləşməsi aşkar edilməmişdir.
İstismar tarixi
Zod yatağı — Azərbaycan Respublikasının Kəlbəcər və Ermənistan Respublikasının Basarkeçər (Vardenis) rayonlarının sərhəddində yerləşir. Tərtərçay, o cümlədən də Söyüdlüçay hövzəsində qızılın olması qədimlərdən məlum idi. XVIII əsrdə yaşayan Yaqub Xanovi X əsrin ərəb tarixçisi Abn-Dülafa istinad edərək yazmışdır ki, Azərbaycan dağları qızıl, civə, qurğuşun, gümüş, mərgümüş və mis ilə zəngindir. Bunu arxeoloji qazıntılar nəticəsində 3200–3300 il bundan əvvəl Cənubi Qafqaz, Yaxın və Orta Şərq ərazilərində Zod yatağının qızılından hazırlanmış çoxlu miqdarda qızıl əşyaların aşkar edilməsi sübut edir.
Ümumi ərazisinin 76 faizi Azərbaycanın Kəlbəcər, 24 faizi isə Ermənistanın Vardenis rayonunun ərazisində idi. Yataq 1951-ci ildə "Qafqazqızılkəşfiyyat" İdarəsi tərəfindən aşkar olunmuş, yatağın əksər hissəsinin Kəlbəcər rayonu ərazisində yerləşməsinə baxmayaraq naməlum səbəblərə görə kəşfiyyat işləri Ermənistan SSRİ Geologiya İdarəsi və Ermənistan Əlvan Metallurgiya İdarəsi tərəfindən aparılmışdır. Yatağın 23 filiz damarından cəmi 7-nin Ermənistan ərazisində yerləşməsinə baxmayaraq keçmiş SSRI Nazirlər Soveti yanında fəaliyyət göstərən Dövlət Ehtiyatlar Komissiyasında ermənilər tərəfindən təqdim edilmiş geoloji materiallarda və xəritələrdə bilərəkdən saxtakarlığa yol verilmiş, Zod yatağının bütövlükdə Ermənistana aid olması qəbul edilmişdir. Yatağın istismarına 1976-cı ildən başlanmışdır. 2007-ci ildən 2020-ci ilə qədər istismar işlərinə şirkəti rəhbərlik edirb. 2009-cu ildə 320,5 min ton qızıl filizi, 2010-cu ildə 490 min ton, 2011-ci ildə 880 min ton hasil edilmişdir. Bu dövrdə qızıl mədənində 350–400 nəfər işçi çalışırdı, onların orta aylıq maaşı təxminən 250 ABŞ dolları olub. Filizin dəmiryolu nəqliyyatı ilə Ararat qızıl istehsal zavoduna emal üçün göndərilirdi. Bu mədəndən hasil edilən filizin daşınması Ermənistan dəmiryolu daşınmalarının 55%-ni təşkil edirdi. İkinci Qarabağ müharibəsi başlandıqdan sonra yataqdakı hasilət işləri dayandığından Ermənistan dəmiryolları sistemində kütləvi ixtisarlar başlayıb. Zod mədəninin qanunsuz istismarı nəticəsində Ermənistan büdcəsi təkcə 2019-cu ildə 52 milyon ABŞ dolları qazanıb. Yatağı qanunsuz istismar edən şirkəti Ermənistanda 4-cü ən böyük vergi ödəyicisi idi.
İstinadlar
- Kiçik Qafqazın Soyüdlü Filiz Sahəsində Qızıl Filizləşməsinin Perspektivliyi 2021-08-30 at the Wayback Machine, Z.M.Məmmədov, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasinin Xəbərləri, Yer Elmləri, No2, 2008
- ""Zod qızıl yatağı 8 milyard, vurulan hərbi texnika 2 milyard…cəmi 38.4 milyard dollar"". 2021-05-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-01-12.
- "Azərbaycan coğrafiyası → Əlvan metallurgiya". 2018-05-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-07-05.
- "Dəmiryolçular Zod mədənindəki vəziyyətlə əlaqədar kütləvi ixtisarlar təhlükəsi altında qalıblar". 2020-11-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-01-13.
Mənbə
- Azərbaycan Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi 2013-08-06 at the Wayback Machine (az.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Soyudlu Zod qizil yatagi Azerbaycanin Kelbecer rayonu erazisinde yerlesir Soyudlu Zod qizil medeni tarixe uzun esrlerdir melumdur Zod qizil yataginin istismari eramizin III minilliyine tesaduf edir Soyudlu sahesinde 1970 80 ci illerde aparilan geoloji kesfiyyat isleri vaxti qedim dag qazmalari magaralar quyular qedim suxur cokuntuleri ve qedim filiz qirintilarindan ibaret ayri ayri tepecikler ve qizil istehsal eden aletler onu subut edir ki insanlar 4 5 min il evvel buralarda qizil istehsal edibler Zar kendi ise tarixde Sehrizer yeni qizil seheri adi ile meshur olub Soyudlu Zod qizil yatagi azerb Soyudlu Zod qizil yatagi 40 14 19 sm e 45 58 34 s u Olke AzerbaycanRayonKelbecer rayonuKesfi1951Istismari1976Ehtiyati112 5 t Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyinin melumatinda bildirilir ki isgal altinda qalmis Kelbecer rayonunun tebii servetleri Kelbecer rayonu erazisinde senaye ehemiyyetli ehtiyatlari 112 5 ton olan ve istismar olunan Soyudlu Zod ve ehtiyatlari 13 tondan cox olan Agduzdag ve Tutxun qizil yataqlari 1993 cu ilde 2020 ci ile qeder Ermenistan respublikasinin isgalci rejimi terefinden talan edilmisdir Medende cixarilan 1 ton filizin terkibinde minimum 0 6 qram qizil var qizilin askar olunan miqdari olduqca boyuk intervalda 0 6 22 6 q t deyisir Zod qizil yataginin umumi potensiali 8 milyard dollar deyerinde qiymetlendirilir Ikinci Qarabag muharibesinin neticelerine esasen 2020 ci il noyabrin 25 de Kelbecer rayonu erazisinden cixan Ermenistan qosunlari bu yatagi tam ele kecirmeye calisaraq noyabrin 25 de serhedi 1 5 km ireli cekmis yolda serhed darvazasi qurasdirmisdi Bir gun sonra Azerbaycan herbcileri hemin darvazani sindiraraq Zoda daxil olublar Hazirda Zodda Azerbaycan Ordusunun 3 Ermenistanin 1 postu var Azerbaycan Rusiya ve Ermenistanin numayendeleri GPS vasitesile dovlet serhedinin Zoddan kecen hissesini mueyyenlesdiribler Geoloji qurulusuErazinin esas struktur elementi Goyce Hekere struktur formasiya zonasinin cenub hissesinde yerlesen Saribaba sinklinorisidir Merkezi hissede bir qeder sonen bu sinklinori cox murekkeb qurulusa malikdir Onun qurulusunda ofiolit kompleksi suxurlarindan teskil olunmus tektonik strukturlar istirak edir Bununla elaqedar olaraq Saribaba zolaginda ve o cumleden tedqiqat aparilmis erazide genis yayilmis qirisiqlar Cicekli Qonur sinklinali Almali Goydere antiklinali ve Kelbecer depressiyasi qeyd olunur Erazinin esas struktur elementi olan Almali Goydere antiklinalinin qurulusunda alb senoman santon eosen ve az miqdarda kampan maastrixt cokuntuleri istirak edir Antiklinal taginin eni tedqiq olunan erazinin cenub serq hissesinde 6 7 km simal qerb hissesinde ise 3 4 km dir Bu hissede anticlinal taginin ensizlesmesi ve batmasi onun cenub serq qanadinin eosen cokuntuleri ile ortulmesi ile elaqedardir Strukturu teskil eden tebasir cokuntuleri muxtelif terkibli intruzivlerle yarilib Zod qizil yataginin cenub serq cinahinda Soyudlu filiz sahesinde senaye miqyasli qizil filizlesmesi askar edilmemisdir Istismar tarixiZod yatagi Azerbaycan Respublikasinin Kelbecer ve Ermenistan Respublikasinin Basarkecer Vardenis rayonlarinin serheddinde yerlesir Tertercay o cumleden de Soyudlucay hovzesinde qizilin olmasi qedimlerden melum idi XVIII esrde yasayan Yaqub Xanovi X esrin ereb tarixcisi Abn Dulafa istinad ederek yazmisdir ki Azerbaycan daglari qizil cive qurgusun gumus mergumus ve mis ile zengindir Bunu arxeoloji qazintilar neticesinde 3200 3300 il bundan evvel Cenubi Qafqaz Yaxin ve Orta Serq erazilerinde Zod yataginin qizilindan hazirlanmis coxlu miqdarda qizil esyalarin askar edilmesi subut edir Umumi erazisinin 76 faizi Azerbaycanin Kelbecer 24 faizi ise Ermenistanin Vardenis rayonunun erazisinde idi Yataq 1951 ci ilde Qafqazqizilkesfiyyat Idaresi terefinden askar olunmus yatagin ekser hissesinin Kelbecer rayonu erazisinde yerlesmesine baxmayaraq namelum sebeblere gore kesfiyyat isleri Ermenistan SSRI Geologiya Idaresi ve Ermenistan Elvan Metallurgiya Idaresi terefinden aparilmisdir Yatagin 23 filiz damarindan cemi 7 nin Ermenistan erazisinde yerlesmesine baxmayaraq kecmis SSRI Nazirler Soveti yaninda fealiyyet gosteren Dovlet Ehtiyatlar Komissiyasinda ermeniler terefinden teqdim edilmis geoloji materiallarda ve xeritelerde bilerekden saxtakarliga yol verilmis Zod yataginin butovlukde Ermenistana aid olmasi qebul edilmisdir Yatagin istismarina 1976 ci ilden baslanmisdir 2007 ci ilden 2020 ci ile qeder istismar islerine sirketi rehberlik edirb 2009 cu ilde 320 5 min ton qizil filizi 2010 cu ilde 490 min ton 2011 ci ilde 880 min ton hasil edilmisdir Bu dovrde qizil medeninde 350 400 nefer isci calisirdi onlarin orta ayliq maasi texminen 250 ABS dollari olub Filizin demiryolu neqliyyati ile Ararat qizil istehsal zavoduna emal ucun gonderilirdi Bu medenden hasil edilen filizin dasinmasi Ermenistan demiryolu dasinmalarinin 55 ni teskil edirdi Ikinci Qarabag muharibesi baslandiqdan sonra yataqdaki hasilet isleri dayandigindan Ermenistan demiryollari sisteminde kutlevi ixtisarlar baslayib Zod medeninin qanunsuz istismari neticesinde Ermenistan budcesi tekce 2019 cu ilde 52 milyon ABS dollari qazanib Yatagi qanunsuz istismar eden sirketi Ermenistanda 4 cu en boyuk vergi odeyicisi idi IstinadlarKicik Qafqazin Soyudlu Filiz Sahesinde Qizil Filizlesmesinin Perspektivliyi 2021 08 30 at the Wayback Machine Z M Memmedov Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Xeberleri Yer Elmleri No2 2008 Zod qizil yatagi 8 milyard vurulan herbi texnika 2 milyard cemi 38 4 milyard dollar 2021 05 15 tarixinde Istifade tarixi 2021 01 12 Azerbaycan cografiyasi Elvan metallurgiya 2018 05 11 tarixinde Istifade tarixi 2013 07 05 Demiryolcular Zod medenindeki veziyyetle elaqedar kutlevi ixtisarlar tehlukesi altinda qaliblar 2020 11 29 tarixinde Istifade tarixi 2021 01 13 MenbeAzerbaycan Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyi 2013 08 06 at the Wayback Machine az