Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zirə — Azərbaycan Respublikasının Xəzər rayonunun inzibati ərazi vahidində qəsəbə.
| Zirə | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Xəzər rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 12.000 (2013) nəfər |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Zirə qəsəbəsi Bakı şəhərinin 45—46 kilometr şərqində, Abşeron yarımadasının Pirallahı adasına yaxın hissəsində yerləşir. Zirə qəsəbəsi üç tərəfdən, Cənub, Şərq və Şimaldan Xəzər dəniziylə əhatə edilmişdir. Dənizə ən yaxın hissəsi cənubda, Şah dili zolağı tərəfdədir. Tarix boyu Zirə kəndi Abşeronda ən böyük örüşü olan kənd olub. Kənd ötən əsrin əllinci illərindən etibarən qəsəbə statusu almışdır. Tarixən Zirənin torpaqları Qala və Türkan kəndləriylə həmsərhədd olmuşdur. Sovet hakimiyyətindən əvvəl nayihə mərkəzi Suraxanıda olduğu vaxt, Zirənin şimal tərəfinə, indi Port-Abşeron, əhali arasında isə sadəcə Port adlanan əraziyə yaxın torpaqlara suraxanılılar köçürülmüşdür. Onlar həmin ərazidə «Qışlaq» kəndini salıb məskunlaşmış, eyni zamanda «Xaşaxana» adlanan yaşayış məskənini də salmışlar. XX əsrin əllinci illərində Zirə ətrafındakı Fermanın ərazisinə Şamaxının Cəbirli kəndinin əhalisinin bir qismi köçürülmüş və orada «Cəbirli» adlı kiçik bir kənd əmələ gəlmişdi. Zirədən şimalda, Abşeron mayakına yaxın ərazidən Pirallahı ( o vaxtkı Artyom) adasına yol salınmasıyla əlaqədar həmin sahədə Damba adlı qəsəbə salınmış, adada neft hasilatının artmasıyla əlaqədar həmin qəsəbə də böyümüş, sonradan «Gürgan» qəsəbəsi adlandırılmışdır. Zirə qəsəbəsinin əhalisi əvvəllər az olmuş, əhalinin bir hissəsi mütəmadi olaraq Pirallahı və Ciloy adalarında da yaşamışdır. Böyük Vətən müharibəsindən sonra Zirədə komunal xidmətlər sektoru yaradıldıqdan sonra adalara köçən əhali yenidən geri qayıtmışdır. Hal-hazırda Zirənin əhalisi Qışlaq və Cəbirli yaşayış məskənləriylə birlikdə 14 min nəfərə yaxındır. Qəsəbənin özündə isə 12 minə yaxın əhali yaşayır. Zirə kəndinin adının haradan yaranmasıyla bağlı müxtəlif versiyalar vardır. Bəzi etnoqraflar burada tarix boyu Cirə (Zirə) bitkisinin yaxşı becərildiyinə görə, kəndə də Zirə deyildiyi fikrini irəli sürür. Bəzi alimlər isə, yüksəkliyin arzasında yerləşdiyinə görə bu kəndin adının farsca 《Zir》 (ərəb əlifbasında hərflərin aşağısına qoyulan və «i» səsini ifadə edən işarə) sözündən əmələ gəldiyini və «aşağı yer», «aşağıda olan yer» anlamını verdiyi fikrinin üstündə dayanır. Bundan başqa Zirə sözünün yenə ərəb mənşəli «Jəzirə» ( Ada) məfhumundan əmələ gəlməsi versiyası da mövcuddur. Xatırladaq ki, Abşeron yarımadası ətrafındakı adaların çoxu yaxın illərədək ərəb mənşəli Jəzirə sözüylə adlanırdılar. ( Nargin, Pesçannı, Bulla - Daş zirə, Böyük zirə, Xərə zirə və s.) Bəzi alimlər isə Zirə toponiminin ərəbcə «Ziraət» (əkinçilik) sözündən də əmələ gələ bilməsi fikrini irəli sürmüşdür. Həqiqətən də Zirə kəndlinin örüşü çox geniş olub, kənd ətrafında əkinçiliyə yararlı torpaqlar çox olub. Kəndin yaxınlığındakı qədim insan məskənlərini nəzərə almasaq, Müasir Zirə kəndinin təxminən 350—400 il tarixi vardır. Bu məlumatı kəndin köhnə qəbristanlığındakı Pirin daşlarının üzərindəki yazılardan da oxumaq olar. Kəndin cənub-şərq tərəfində «Qubələ» adlı yaşayış məskəninin olduğu da alimlər tərəfindən təsdiqlənmişdir. Ötən əsrin əllinci illərində əhaliyə torpaq sahələri veriləndən sonra, aparılan tikintilər zamanı bu yaşayış məskəninin xarabalıqları və qəbristanlığı üzə çıxmışdır. «Qubələ» yaşayış məskəninin tarixi isə eramızdan əvvəllərə qədər gedib çıxır. Qubələ ərazisindən tapılmış qədim xristian heykəli də bunu təsdiq edir. Boynundan xaç asılmış və bərk daşdan yonulmuş bu qadın heykəli hal hazırda kəndin 241-saylı orta məktəbinin nəzdindəki Tarix Diyarşünaslıq mzeyində saxlanılır. Bu tapıntı Qubələnin tarixini İslamdan əvvələ, miladın ilk yüzilliklərində Azərbaycan ərazisində Xristian Albaniyasının mövcud olduğu dövrlərə aparıb çıxarır. XV əsrdən başlayaraq müxtəlif yerlərdən bu ərazidlərə köç başlamış, əhali Qubələnin şimal tərəfində məskunlaşmağa başlamış və beləliklə Zirə kəndi əmələ gəlmişdir. Zirənin şərq tərəfində quyular qazılmış, və çox təmiz şirin su çıxdığına görə burada Naxır bulağı əmələ gəlmişdir. Ötən əsrin ortalarına qədər əhali bu bulaqdan istifadə edirdi. Tarixən Zirə kəndində bir neçə nəsil məskunlaşmışdır ki, bunlar sonradan Qubələnin qədim əhalisi ilə qaynayıb qarışmışlar. Bu tayfalardan ən qədimləri Kərimlilər (onlara Kərimbabəndunlar da deyirlər) və Əbəslər, daha sonra məskunlaşanlar isə Məmmədkərim övladları, Zinglər və ya Zinganilər və Dağlılardır. (Bura həm Xızı, həm də Ləzgi dağlıları daxildir.) Bu tayfaların çoxu əvvəllər heyvandarlıq, və balıqçılıqla, son yüzillikdə isə əkinçiliklə məşğul olmuşlar. Dağlıların Zirəyə köçməsi təxminən 300—350 il keçmişə təsadüf edir. Kəndə həmin zonadan Ən əvvəl Xızı dağlıları, Bərməkilər, daha sonra isə İsmayili dağlıları köçmüşlər. Ləzgi dağlılarının Zirəyə köçməsi tarixçəsi isə Dağıstanda Şeyx Şamil hərəkatıyla bağlıdır. XIX əsrin ortalarında Şeyx Şamilin qiyamı yatırıldıqdan sonra, onun dəstələrində vuruşan ləzgilər də, Çar reciminin təqiblərindən yaxa qurtarmaq üçün Zaqafqaziyanın müxtəlif bölgələrinə üz tutmuşlar və bu ləzgi tayfalarından biri də quberniyanın ucqar kəndlərindən olan Zirəyə sığınmışlar. Zirəyə «Kərbəlayi Orucqulu nəsli» adlanan bir tayfa da Buzovna kəndindən gəlmişdi. Onlara kənd içində «Çaran» da deyirdilər. Adı çəkilənlərdən başqa Zirədə başqa nəsillər də vardır ki, onların da böyük hissəsi haqqında danışılan tayfalardan törəmədir. Toponimlər Zirə ətrafındakı bir çox toponim adlar müasir dövrümüzə qədər qalmaqdadır. Bunlardan Varkən, Gürganı, Çalaxanı, Köhnə Qışlaq, Sibir üstü, Şaban, Tərgülə və s. misal göstərmək olar. Varkən ( külək döyən yer) Zirə qəsəbəsinin cənub-şərqində yerləşən əraziyə deyilir. 60—70 il əvvələ qədər burada bağlar vardı. Bəzi alimlərin fikrincə, Varkən qədim dövrlərdə çox böyük bir qəsəbə olmuşdur. Məlumdur ki, Antik mənbələrdə Xəzər dənizinin bir adı da Varkan dənizi olub və dənizin sahillərində çox güclü, döyüşkən Varkan tayfalarının yaşadığı barədə məlumatlar da var. Mümkündür ki Zirə yaxınlığındakı Varkən ərazisində də islamdan əvvəlki dövrlərdə Varkan tayfalarının hansısa bir qolu məskunlaşmışdır. Gürganı - Zirə kəndinin şərqində, Damba ilə Şah dili arasındakı sahil zolağı belə adlanır. Hal hazırda isə keçmiş Damba qəsəbəsinə Gürgan adı verilmişdir. Gürgan toponiminin iki açıqlaması var Türkcə mənası «Qoruq yer», farsca isə «Qurd, canavar» deməkdir. Məlumdur ki, Xəzər dənizinin cənub şərqində, Türküstan ərazisində Gürgan adlı böyük bir şəhər olmuşdur. Məşhur «Vis və Ramin» poemasının müəllifi Fəxrəddin Gürgani də bu şəhərdən çıxmışdır. Bəzi alimlərin fikrincə Abşeronun ən şərq hissəsində yerləşən Gürgan da qədimdə böyük bir liman şəhəri olmuşdur. Lakin bu yerdə böyük bir şəhərin olması fikri inandırıcı görünmür. Çünki Gürgan məntəqəsi dənizə çox yaxındır, cəmi bir metr qazdıqda yerdən su cıxır. Dənizin səviyyəsi azacıq qalxanda ərazi su altında qala bilər. Belə yerdə böyük şəhərin salınması mümkünsüzdür. Məncə, qədim dövrlərdə burada Xəzər boyu üzən ticarət gəmilərinə qulluq etməkçün, yüklərini boşaltmaqçün istifadə edilən kiçik bir liman məntəqəsinin olması versiyası daha ağlabatandır. Son dövrlərdə Gürgan ərazisində əncir bağları salınmışdı. Çalaxana. Bu toponim Zirənin 2 km şərqindəki bağlıq sahəyə aid edilir. Toponimin əvvəlindəki «çala» sözü, bu sahənin iki yüksəklik arasındakı çökəklikdə, şoranlıq sahələrin arasında yerləşməsiylə əlaqədardır. Bəzi alimlərin fikrincə, Çalaxana ərazisində də qədim yaşayış məskəni olmuş, burada balıqçılıqla məşğul olan tayfalar yaşamışdır. Bu fikrin formalaşmasına səbəb, Çalaxana ərazisində aparılan qazıntılar zamanı torpağın altından qədim keramik əşayaların çoxsaylı qalıqlarının tapılması faktı olub. Sibir üstü — Bu toponim Zirə kəndinin cənub-qərbində, Şaban bağlarıyla həmsərhədd olan yüksəklikdəki əraziyə aid edilir. Bu ərazinin «Sibir üstü» adlandırılmasının da məxsusi səbəbi vardır. Zirə kəndi üç tərəfdən dənizlə əhatə olunduğuna görə həm Şmaldan, həm də cənubdan dənizdən əsən küləklər kəndin havasını təzələyir. Lakin məhz bu ərazidə atmosfer axınlarının və Xəzriylə Gilavarın kəsişməsi nəticəsində, həmişə rütubətli dəniz havası və kəndə nisbətən soyuq tempratur müşahidə olunur. Məhz buna görə də kənd əhalisi bu yerləri «Sibir üstü» adlandırıb. Şaban — Bu toponim Zirə kəndinin cənub qərbində, dənizə yaxın əraziyə deyilir. Bu sahədə qədimdən bəri bağlar olmuşdur. «Şaban» toponimii isə buradakı bağlarda yüksək keyfiyyətli , çox şirin qara şanı (Şabranı) üzümünün yetişməsiylə əlaqədardır. Başqa sözlə desək, «Şaban» kəlməsi «Şabranı» sözünün təhrif olunmuş formasıdır. Şaban bağlarında daha çox şəhərdən və ətraf qəsəbələrdən gələn əhalinin bağları olardı. Məşhur ədəbiyyatşünas, əslən sabunçulu Əli Fəhminin və tanınmış tarzən Bəhram Mənsurovun ata-babalarının bağları da burada olub, hər yay buraya köçüblər. Bəzi qədim mənbələrə görə, orta əsrlərdə Şirvanşahların və Bakı xanlarının da bağları məhz bu ərazidə olubmuş. Köhnə Qışlaq Zirənin şimal-şərqində, Gürgana yaxın ərazidə yerləşən Köhnə qışlaq ərazisi Zirəlilərin əsas bağ sahələri olmuşdur. Çox münbit, üzümçülük, bağçılıq üçün yararlı torpağı var.. On doqquzuncu əsrin sonunda bu sahələr Əliyar bəyə və onun qardaşlarına məxsus olub. Burada bağçılıq, bostançılıqla məşğul olmaq istəyən zirəlilər torpaq sahələrini onlardan icarəyə götürürmüş. Sovet inqilabından sonra dövlətin əlinə keçən bu ərazilərin bir qismi Bağlar idarəsinin balansına keçirilərək əhaliyə paylanmış, bir hissəsi isə kolxoza verilmişdir. Bir zamanlar əkinçiliklə məşğul olan Bakı əhalisinin suya olan tələbatını ödəyən Samur-Abşeron kanalı da məhz bu bağların içindən keçərək dənizə tökülür. Zirə və onun ətrafındakı bağların havası başqa Abşeron bağlarına nisbətən daha təmiz, daha safdır. Bunun səbəbi, öz rütubətli havasıyla seçilən başqa sahilyanı kəndlərdən və bağlardan fərqli olaraq, Zirə ərazisinin dənizə çox da yaxın olmamasıdır. Kənd ilə dənizin arasında şoranlıqlar var. Məhz bu şoranlıq sahələr dənizdən gələn havanın rütubətini özünə çəkir, havanı təmizləyir, başqa sözlə desək, kəndlə dəniz arasında hava filtri rolunu oynayır. Bu baxımdan Zirənin havasının müalicəvi əhəmiyyəti də vardır.
Mədəniyyəti
Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Zirə Mədəniyyət Mərkəzi tikilmiş və 2008-ci il 10 may tarixdə kənd sakinlərinin istifadəsinə verilmişdir.
Coğrafiyası və iqlimi
Bakı şəhərinin böyuk qəsəbələrindən biri olan Zirə qəsəbəsi Xəzər rayonu (keçmiş Əzizbəyov rayonu) ərazisinə daxildir. Xəzər dənizinin kənarında yerləşir.
Əhalisi
1859—1864-cü ilə olan məlumata əsasən Bakı quberniyasının Bakı qəzasının Zirə kəndində 166 evdə 426 nəfəri kişilər, 398 nəfəri qadınlar olmaqla 824 nəfər şiə Azərbaycan tatarı yaşayırdı.
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsinin 1 yanvar 2012-ci il tarixinə olan rəsmi məlumatına əsasən Zirə qəsəbəsinin 11.5 min nəfər əhalisi vardır.
Bir çox tanınmış şəxsiyyətlər, o cümlədən Mirzə Bala Məmmədzadə bu qəsəbənin sakini olub.
Qışlaq kəndi və Cəbirli kəndi də daxil olmaqla əhalisi 14 min nəfərdir. Yazıçı İlqar Fəhmi (ana tərəfdən Zirəli) , Kimya elmlər namizədi Səyyarə Sadıqova, Şərqsünas alim Xəlil Hüseynov, Neftçi Əbdülhəsən Babayev və s. Zirə kəndinin sakini olmuşlar.
İstinadlar
- Zirə Mədəniyyət Mərkəzi.[ölü keçid]"Respublika" qəzeti. 23.08.2014 (az.)
- Списки населенных мест Российской Империи. По Кавказскому краю составленные и издаваемые Кавказским статистическим комитетом при Главном управлении Наместника Кавказского. LXV. Бакинская губерния. Списокь населенных мест по сведениямь 1859 по 1864 годь. Кавказскимь стататистическимь комитетомь при Главном управлении наместника кавказского. Составлен главным редактором Комитета Н. Зейдлицем. Тифлись. В Типографии главного управления наместника кавказского. 26 ноября 1870 г./Содержание: Спискок населённых мест Бакинской губернии. стр. 3[ölü keçid]
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: 2.5. 2012-ci ilin əvvəlinə iqtisadi və inzibati rayonlar, eləcə də şəhər yaşayış məntəqələri üzrə əhalinin cins bölgüsündə sayı 2012-06-26 at the Wayback Machine (min nəfər)
 | Bakı şəhəri ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Qəsəbə ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Zire Zire Azerbaycan Respublikasinin Xezer rayonunun inzibati erazi vahidinde qesebe Zire40 21 49 sm e 50 17 25 s u Olke AzerbaycanRayon Xezer rayonuTarixi ve cografiyasiSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 12 000 2013 neferZire Vikianbarda elaqeli mediafayllarZeytun BaglariTarixiZire qesebesi Baki seherinin 45 46 kilometr serqinde Abseron yarimadasinin Pirallahi adasina yaxin hissesinde yerlesir Zire qesebesi uc terefden Cenub Serq ve Simaldan Xezer deniziyle ehate edilmisdir Denize en yaxin hissesi cenubda Sah dili zolagi terefdedir Tarix boyu Zire kendi Abseronda en boyuk orusu olan kend olub Kend oten esrin ellinci illerinden etibaren qesebe statusu almisdir Tarixen Zirenin torpaqlari Qala ve Turkan kendleriyle hemserhedd olmusdur Sovet hakimiyyetinden evvel nayihe merkezi Suraxanida oldugu vaxt Zirenin simal terefine indi Port Abseron ehali arasinda ise sadece Port adlanan eraziye yaxin torpaqlara suraxanililar kocurulmusdur Onlar hemin erazide Qislaq kendini salib meskunlasmis eyni zamanda Xasaxana adlanan yasayis meskenini de salmislar XX esrin ellinci illerinde Zire etrafindaki Fermanin erazisine Samaxinin Cebirli kendinin ehalisinin bir qismi kocurulmus ve orada Cebirli adli kicik bir kend emele gelmisdi Zireden simalda Abseron mayakina yaxin eraziden Pirallahi o vaxtki Artyom adasina yol salinmasiyla elaqedar hemin sahede Damba adli qesebe salinmis adada neft hasilatinin artmasiyla elaqedar hemin qesebe de boyumus sonradan Gurgan qesebesi adlandirilmisdir Zire qesebesinin ehalisi evveller az olmus ehalinin bir hissesi mutemadi olaraq Pirallahi ve Ciloy adalarinda da yasamisdir Boyuk Veten muharibesinden sonra Zirede komunal xidmetler sektoru yaradildiqdan sonra adalara kocen ehali yeniden geri qayitmisdir Hal hazirda Zirenin ehalisi Qislaq ve Cebirli yasayis meskenleriyle birlikde 14 min nefere yaxindir Qesebenin ozunde ise 12 mine yaxin ehali yasayir Zire kendinin adinin haradan yaranmasiyla bagli muxtelif versiyalar vardir Bezi etnoqraflar burada tarix boyu Cire Zire bitkisinin yaxsi becerildiyine gore kende de Zire deyildiyi fikrini ireli surur Bezi alimler ise yuksekliyin arzasinda yerlesdiyine gore bu kendin adinin farsca Zir ereb elifbasinda herflerin asagisina qoyulan ve i sesini ifade eden isare sozunden emele geldiyini ve asagi yer asagida olan yer anlamini verdiyi fikrinin ustunde dayanir Bundan basqa Zire sozunun yene ereb menseli Jezire Ada mefhumundan emele gelmesi versiyasi da movcuddur Xatirladaq ki Abseron yarimadasi etrafindaki adalarin coxu yaxin illeredek ereb menseli Jezire sozuyle adlanirdilar Nargin Pescanni Bulla Das zire Boyuk zire Xere zire ve s Bezi alimler ise Zire toponiminin erebce Ziraet ekincilik sozunden de emele gele bilmesi fikrini ireli surmusdur Heqiqeten de Zire kendlinin orusu cox genis olub kend etrafinda ekinciliye yararli torpaqlar cox olub Kendin yaxinligindaki qedim insan meskenlerini nezere almasaq Muasir Zire kendinin texminen 350 400 il tarixi vardir Bu melumati kendin kohne qebristanligindaki Pirin daslarinin uzerindeki yazilardan da oxumaq olar Kendin cenub serq terefinde Qubele adli yasayis meskeninin oldugu da alimler terefinden tesdiqlenmisdir Oten esrin ellinci illerinde ehaliye torpaq saheleri verilenden sonra aparilan tikintiler zamani bu yasayis meskeninin xarabaliqlari ve qebristanligi uze cixmisdir Qubele yasayis meskeninin tarixi ise eramizdan evvellere qeder gedib cixir Qubele erazisinden tapilmis qedim xristian heykeli de bunu tesdiq edir Boynundan xac asilmis ve berk dasdan yonulmus bu qadin heykeli hal hazirda kendin 241 sayli orta mektebinin nezdindeki Tarix Diyarsunasliq mzeyinde saxlanilir Bu tapinti Qubelenin tarixini Islamdan evvele miladin ilk yuzilliklerinde Azerbaycan erazisinde Xristian Albaniyasinin movcud oldugu dovrlere aparib cixarir XV esrden baslayaraq muxtelif yerlerden bu erazidlere koc baslamis ehali Qubelenin simal terefinde meskunlasmaga baslamis ve belelikle Zire kendi emele gelmisdir Zirenin serq terefinde quyular qazilmis ve cox temiz sirin su cixdigina gore burada Naxir bulagi emele gelmisdir Oten esrin ortalarina qeder ehali bu bulaqdan istifade edirdi Tarixen Zire kendinde bir nece nesil meskunlasmisdir ki bunlar sonradan Qubelenin qedim ehalisi ile qaynayib qarismislar Bu tayfalardan en qedimleri Kerimliler onlara Kerimbabendunlar da deyirler ve Ebesler daha sonra meskunlasanlar ise Memmedkerim ovladlari Zingler ve ya Zinganiler ve Daglilardir Bura hem Xizi hem de Lezgi daglilari daxildir Bu tayfalarin coxu evveller heyvandarliq ve baliqciliqla son yuzillikde ise ekincilikle mesgul olmuslar Daglilarin Zireye kocmesi texminen 300 350 il kecmise tesaduf edir Kende hemin zonadan En evvel Xizi daglilari Bermekiler daha sonra ise Ismayili daglilari kocmusler Lezgi daglilarinin Zireye kocmesi tarixcesi ise Dagistanda Seyx Samil herekatiyla baglidir XIX esrin ortalarinda Seyx Samilin qiyami yatirildiqdan sonra onun destelerinde vurusan lezgiler de Car reciminin teqiblerinden yaxa qurtarmaq ucun Zaqafqaziyanin muxtelif bolgelerine uz tutmuslar ve bu lezgi tayfalarindan biri de quberniyanin ucqar kendlerinden olan Zireye siginmislar Zireye Kerbelayi Orucqulu nesli adlanan bir tayfa da Buzovna kendinden gelmisdi Onlara kend icinde Caran da deyirdiler Adi cekilenlerden basqa Zirede basqa nesiller de vardir ki onlarin da boyuk hissesi haqqinda danisilan tayfalardan toremedir Toponimler Zire etrafindaki bir cox toponim adlar muasir dovrumuze qeder qalmaqdadir Bunlardan Varken Gurgani Calaxani Kohne Qislaq Sibir ustu Saban Tergule ve s misal gostermek olar Varken kulek doyen yer Zire qesebesinin cenub serqinde yerlesen eraziye deyilir 60 70 il evvele qeder burada baglar vardi Bezi alimlerin fikrince Varken qedim dovrlerde cox boyuk bir qesebe olmusdur Melumdur ki Antik menbelerde Xezer denizinin bir adi da Varkan denizi olub ve denizin sahillerinde cox guclu doyusken Varkan tayfalarinin yasadigi barede melumatlar da var Mumkundur ki Zire yaxinligindaki Varken erazisinde de islamdan evvelki dovrlerde Varkan tayfalarinin hansisa bir qolu meskunlasmisdir Gurgani Zire kendinin serqinde Damba ile Sah dili arasindaki sahil zolagi bele adlanir Hal hazirda ise kecmis Damba qesebesine Gurgan adi verilmisdir Gurgan toponiminin iki aciqlamasi var Turkce menasi Qoruq yer farsca ise Qurd canavar demekdir Melumdur ki Xezer denizinin cenub serqinde Turkustan erazisinde Gurgan adli boyuk bir seher olmusdur Meshur Vis ve Ramin poemasinin muellifi Fexreddin Gurgani de bu seherden cixmisdir Bezi alimlerin fikrince Abseronun en serq hissesinde yerlesen Gurgan da qedimde boyuk bir liman seheri olmusdur Lakin bu yerde boyuk bir seherin olmasi fikri inandirici gorunmur Cunki Gurgan menteqesi denize cox yaxindir cemi bir metr qazdiqda yerden su cixir Denizin seviyyesi azaciq qalxanda erazi su altinda qala biler Bele yerde boyuk seherin salinmasi mumkunsuzdur Mence qedim dovrlerde burada Xezer boyu uzen ticaret gemilerine qulluq etmekcun yuklerini bosaltmaqcun istifade edilen kicik bir liman menteqesinin olmasi versiyasi daha aglabatandir Son dovrlerde Gurgan erazisinde encir baglari salinmisdi Calaxana Bu toponim Zirenin 2 km serqindeki bagliq saheye aid edilir Toponimin evvelindeki cala sozu bu sahenin iki yukseklik arasindaki cokeklikde soranliq sahelerin arasinda yerlesmesiyle elaqedardir Bezi alimlerin fikrince Calaxana erazisinde de qedim yasayis meskeni olmus burada baliqciliqla mesgul olan tayfalar yasamisdir Bu fikrin formalasmasina sebeb Calaxana erazisinde aparilan qazintilar zamani torpagin altindan qedim keramik esayalarin coxsayli qaliqlarinin tapilmasi fakti olub Sibir ustu Bu toponim Zire kendinin cenub qerbinde Saban baglariyla hemserhedd olan yukseklikdeki eraziye aid edilir Bu erazinin Sibir ustu adlandirilmasinin da mexsusi sebebi vardir Zire kendi uc terefden denizle ehate olunduguna gore hem Smaldan hem de cenubdan denizden esen kulekler kendin havasini tezeleyir Lakin mehz bu erazide atmosfer axinlarinin ve Xezriyle Gilavarin kesismesi neticesinde hemise rutubetli deniz havasi ve kende nisbeten soyuq tempratur musahide olunur Mehz buna gore de kend ehalisi bu yerleri Sibir ustu adlandirib Saban Bu toponim Zire kendinin cenub qerbinde denize yaxin eraziye deyilir Bu sahede qedimden beri baglar olmusdur Saban toponimii ise buradaki baglarda yuksek keyfiyyetli cox sirin qara sani Sabrani uzumunun yetismesiyle elaqedardir Basqa sozle desek Saban kelmesi Sabrani sozunun tehrif olunmus formasidir Saban baglarinda daha cox seherden ve etraf qesebelerden gelen ehalinin baglari olardi Meshur edebiyyatsunas eslen sabunculu Eli Fehminin ve taninmis tarzen Behram Mensurovun ata babalarinin baglari da burada olub her yay buraya kocubler Bezi qedim menbelere gore orta esrlerde Sirvansahlarin ve Baki xanlarinin da baglari mehz bu erazide olubmus Kohne Qislaq Zirenin simal serqinde Gurgana yaxin erazide yerlesen Kohne qislaq erazisi Zirelilerin esas bag saheleri olmusdur Cox munbit uzumculuk bagciliq ucun yararli torpagi var On doqquzuncu esrin sonunda bu saheler Eliyar beye ve onun qardaslarina mexsus olub Burada bagciliq bostanciliqla mesgul olmaq isteyen zireliler torpaq sahelerini onlardan icareye gotururmus Sovet inqilabindan sonra dovletin eline kecen bu erazilerin bir qismi Baglar idaresinin balansina kecirilerek ehaliye paylanmis bir hissesi ise kolxoza verilmisdir Bir zamanlar ekincilikle mesgul olan Baki ehalisinin suya olan telebatini odeyen Samur Abseron kanali da mehz bu baglarin icinden kecerek denize tokulur Zire ve onun etrafindaki baglarin havasi basqa Abseron baglarina nisbeten daha temiz daha safdir Bunun sebebi oz rutubetli havasiyla secilen basqa sahilyani kendlerden ve baglardan ferqli olaraq Zire erazisinin denize cox da yaxin olmamasidir Kend ile denizin arasinda soranliqlar var Mehz bu soranliq saheler denizden gelen havanin rutubetini ozune cekir havani temizleyir basqa sozle desek kendle deniz arasinda hava filtri rolunu oynayir Bu baximdan Zirenin havasinin mualicevi ehemiyyeti de vardir MedeniyyetiHeyder Eliyev Fondunun desteyi ile Zire Medeniyyet Merkezi tikilmis ve 2008 ci il 10 may tarixde kend sakinlerinin istifadesine verilmisdir Cografiyasi ve iqlimiBaki seherinin boyuk qesebelerinden biri olan Zire qesebesi Xezer rayonu kecmis Ezizbeyov rayonu erazisine daxildir Xezer denizinin kenarinda yerlesir Ehalisi1859 1864 cu ile olan melumata esasen Baki quberniyasinin Baki qezasinin Zire kendinde 166 evde 426 neferi kisiler 398 neferi qadinlar olmaqla 824 nefer sie Azerbaycan tatari yasayirdi Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesinin 1 yanvar 2012 ci il tarixine olan resmi melumatina esasen Zire qesebesinin 11 5 min nefer ehalisi vardir Bir cox taninmis sexsiyyetler o cumleden Mirze Bala Memmedzade bu qesebenin sakini olub Qislaq kendi ve Cebirli kendi de daxil olmaqla ehalisi 14 min neferdir Yazici Ilqar Fehmi ana terefden Zireli Kimya elmler namizedi Seyyare Sadiqova Serqsunas alim Xelil Huseynov Neftci Ebdulhesen Babayev ve s Zire kendinin sakini olmuslar IstinadlarZire Medeniyyet Merkezi olu kecid Respublika qezeti 23 08 2014 az Spiski naselennyh mest Rossijskoj Imperii Po Kavkazskomu krayu sostavlennye i izdavaemye Kavkazskim statisticheskim komitetom pri Glavnom upravlenii Namestnika Kavkazskogo LXV Bakinskaya guberniya Spisok naselennyh mest po svedeniyam 1859 po 1864 god Kavkazskim statatisticheskim komitetom pri Glavnom upravlenii namestnika kavkazskogo Sostavlen glavnym redaktorom Komiteta N Zejdlicem Tiflis V Tipografii glavnogo upravleniya namestnika kavkazskogo 26 noyabrya 1870 g Soderzhanie Spiskok naselyonnyh mest Bakinskoj gubernii str 3 olu kecid Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi 2 5 2012 ci ilin evveline iqtisadi ve inzibati rayonlar elece de seher yasayis menteqeleri uzre ehalinin cins bolgusunde sayi 2012 06 26 at the Wayback Machine min nefer Baki seheri ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Qesebe ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin