Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Şok dalğası və ya zərbə dalğası — fizikada bir mayedəki yerli səs sürətindən daha sürətli hərəkət edən bir dalğa növüd. Adi bir dalğa kimi, bir şok dalğası da enerji daşıyır və bu dalğa bir mühitdə yayılır. Bununla birlikdə,təzyiqdə, temperaturda və mühitin sıxlığında ani, demək olar ki, mütəmadi bir dəyişiklik ilə xarakterizə olunur.Səsdən yüksək sürətdəki flüidlərdə genişlənmə, Prandtl-Meyer genişləndirmə fanı kimi də tanınan bir genişləndirici fan tərəfindən təmin edilir.
Zərbə dalğası – Nüvə partlayışının ilk anından sonra havada şar (göbələk) şəkilli işıq sahəsi əmələ gəlir. Əmələ gəlmiş şarın daxilində partlayış məhsullarının istiliyi 10 milyon dərəcəyə, təzyiqi isə bir neçə milyard atmosferə çatır. Bunun nəticəsində şarı əhatə edən hava sərhəddində təzyiqin və temperaturun kəskin fərqi əmələ gəlir. Partlayış məhsulları məhdudlaşmış şarın səthindən sürətlə ətrafa yayılmağa başlayır və nəticədə havada zərbə dalğası yaranır.
Zərbə dalğası – partlayış mərkəzindən hər tərəfə səsdən iti sürətlə yayılan bərk sıxılmış hava qatından ibarətdir.Zərbə dalğasının zədələyici təsirini xarakterizə edən əsas parametrlər dalğanın ön həddindəki izafi təzyiq, dalğanın surət təzyiqi və izafi təzyiqin təsir müddətidir. İzafi təzyiq yaranmış maksimal atmosfer təzyiqi ilə zərbə dalğasından əvvəlki normal atmosfer təzyiqinin fərqinə bərabərdir. İzafi təzyiq hər kv. sm. düşən kq. qüvvə ilə ifadə olunur və KP (kilopaskalla) ölçülür.
Zərbə dalğası nəticəsində binalar, qurğular, tikililər dağılır, insanlar isə müxtəlif dərəcəli zədələr alırlar.
İzafi təzyiqin miqdarından asılı olaraq zədələr aşağıdakı 4 növə növlə bölünür:
– yüngül zədələnmə - izafi təzyiq 20 – 40 kPa bərabər olanda baş verir. Bu zaman yüngül kontuziya, qol və qıç nahiyələrinin burxulması və eşitmə qabiliyyətinin müvəqqəti itirilməsi baş verir;
– orta zədələnmə – izafi təzyiq 40 – 60 kPa bərabər olanda baş verir. Belə hallarda bədənin ümumi kontuziyası, qol və qıç nahiyələrinin bərk burxulması, burun və qulaqlardan qanaxma baş verir;
– ağır zədələnmə – izafi təzyiq 60 – 100 kPa bərabər olanda baş verir. Bu zaman qol və qıç nahiyələrinin sınması, daxili orqanların zədələnməsi, burun və qulaqlardan şiddətli qanaxma baş verir.
– ən ağır zədələnmə – izafi təzyiq 100 kPa - dan yüksək olanda baş verir. Bu zaman bütün sümüklərin sınması, daxili orqanların dağılması, daxili qanaxma və beyin silkələnməsi baş verir.
Zərbə dalğasının önündə izafi təzyiq 10 kPa – dan artıq olan sahələr nüvə dağıntı ocağı adlandırılır. Dağıntıların xarakterinə görə bu sahələr 4 növə ayrılır: tam dağıntı zonası, güclü dağıntı zonası, orta dağıntı zonası və zəif dağıntı zonası.
Tam dağılma zonası
Nüvə partlayışı mərkəzinə ən yaxın olan sahələrə tam dağıntı zonası deyilir və bu sahənin hüdudları daxilində zərbə dalğasının yaratdığı izafi təzyiq 50 kPa-dan artıq olur. Burada istehsalat və yaşayış binaları tamamilə dağılır, partlayış mərkəzinin lap yaxınlığında isə sığınacaqların bir qismi uçulur. Sığınacaqların əksəriyyəti (75%-ə qədər) və yeraltı kommunal-energetika şəbəkələri (95%) salamat qalır. Küçələrdə uçqunlar əmələ gəlir, sığınacaqların çıxış yolları uçqunlarla tutulur.
Güclü dağılma zonası
50 kPa-dan 30 kPa-dək izafi təzyiqin təsirinə məruz qalan sahələr orta dərəcəli dağıntılar zonasıdır. Bu zonanın hüdudları daxilindəki yerüstü binalar orta dərəcədə dağılır, yeraltı sığınacaq və şəbəkələr salamat qalır. Küçələrin müxtəlif yerlərində uçqunlar yarana bilər. İşıq şüalanması nəticəsində güclü yanğınlar törəyir.
Orta dağılma zonası
30kPa-dan 20 kPa-dək izafi təzyiq təsir göstərən sahələrdə orta dağıntılar baş verir. Taxta evlər tamamilə və çox dağılır, daş evlər orta və ya zəif dağıntılara uğrayırar. Sığınacaq, daldalanacaq və bina zirzəmilər dağıntılarsız ötüşülər. Küçələrdə ayrı-ayrı uçqunlar əmələ gəlir. İşıq şüalanması nəticəsində başdan-başa yanğınlar törəyir.
Zəif dağılma zonası
20kPa-dan 10 kPa-dək izafi təzyiq təsir göstərən sahələrdə zəif dağıntılar baş verir. Bu zonada yerüstü binalar zəif dağıntılara məruz qalır (onların qapı-pəncərələri, artırmaları, daxili arakəsmələr və s.dağılır). Küçələrdə tək-tək uçqunlar yaranır, işıq şüalanmasından tək-tək yanğınlar törəyir.
Dağıntı zonalarından kənarda
Dağıntı zonalarından kənarda (izafi təzyiq 10 kPa -dan az olan yerlərdə) zərbə dalğası mühafizə olunmamış adamlara təhlükə törətmir, binaları isə azacıq zədələyir. Zərbə dalğasının zədələyici təsiri partlayışın gücündən, partlayışın növündən, partlayış mərkəzindən olan məsafədən və yerin relyefindən asılı olur. 20 kilotonluq nüvə partlayışı zamanı zərbə dalğası 1 km məsafəyə 2 saniyə, 2 km məsafəyə 5 saniyə, 3 km məsafəyə 8 saniyə ərzində çatır.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Sok dalgasi ve ya zerbe dalgasi fizikada bir mayedeki yerli ses suretinden daha suretli hereket eden bir dalga novud Adi bir dalga kimi bir sok dalgasi da enerji dasiyir ve bu dalga bir muhitde yayilir Bununla birlikde tezyiqde temperaturda ve muhitin sixliginda ani demek olar ki mutemadi bir deyisiklik ile xarakterize olunur Sesden yuksek suretdeki fluidlerde genislenme Prandtl Meyer genislendirme fani kimi de taninan bir genislendirici fan terefinden temin edilir Partlayisin en pis tezahur formasi gobelek formali partlayis deyil kecici bir parilti ve onun yaratdigi zerbe dalgasidir20 kt partlayis zamani bir yay formasinda olan sok dalgasinin Mach tesiri meydana gelmesi Zerbe dalgasi Nuve partlayisinin ilk anindan sonra havada sar gobelek sekilli isiq sahesi emele gelir Emele gelmis sarin daxilinde partlayis mehsullarinin istiliyi 10 milyon dereceye tezyiqi ise bir nece milyard atmosfere catir Bunun neticesinde sari ehate eden hava serheddinde tezyiqin ve temperaturun keskin ferqi emele gelir Partlayis mehsullari mehdudlasmis sarin sethinden suretle etrafa yayilmaga baslayir ve neticede havada zerbe dalgasi yaranir Zerbe dalgasi partlayis merkezinden her terefe sesden iti suretle yayilan berk sixilmis hava qatindan ibaretdir Zerbe dalgasinin zedeleyici tesirini xarakterize eden esas parametrler dalganin on heddindeki izafi tezyiq dalganin suret tezyiqi ve izafi tezyiqin tesir muddetidir Izafi tezyiq yaranmis maksimal atmosfer tezyiqi ile zerbe dalgasindan evvelki normal atmosfer tezyiqinin ferqine beraberdir Izafi tezyiq her kv sm dusen kq quvve ile ifade olunur ve KP kilopaskalla olculur Zerbe dalgasi neticesinde binalar qurgular tikililer dagilir insanlar ise muxtelif dereceli zedeler alirlar Izafi tezyiqin miqdarindan asili olaraq zedeler asagidaki 4 nove novle bolunur yungul zedelenme izafi tezyiq 20 40 kPa beraber olanda bas verir Bu zaman yungul kontuziya qol ve qic nahiyelerinin burxulmasi ve esitme qabiliyyetinin muveqqeti itirilmesi bas verir orta zedelenme izafi tezyiq 40 60 kPa beraber olanda bas verir Bele hallarda bedenin umumi kontuziyasi qol ve qic nahiyelerinin berk burxulmasi burun ve qulaqlardan qanaxma bas verir agir zedelenme izafi tezyiq 60 100 kPa beraber olanda bas verir Bu zaman qol ve qic nahiyelerinin sinmasi daxili orqanlarin zedelenmesi burun ve qulaqlardan siddetli qanaxma bas verir en agir zedelenme izafi tezyiq 100 kPa dan yuksek olanda bas verir Bu zaman butun sumuklerin sinmasi daxili orqanlarin dagilmasi daxili qanaxma ve beyin silkelenmesi bas verir Zerbe dalgasinin onunde izafi tezyiq 10 kPa dan artiq olan saheler nuve daginti ocagi adlandirilir Dagintilarin xarakterine gore bu saheler 4 nove ayrilir tam daginti zonasi guclu daginti zonasi orta daginti zonasi ve zeif daginti zonasi Tam dagilma zonasiNuve partlayisi merkezine en yaxin olan sahelere tam daginti zonasi deyilir ve bu sahenin hududlari daxilinde zerbe dalgasinin yaratdigi izafi tezyiq 50 kPa dan artiq olur Burada istehsalat ve yasayis binalari tamamile dagilir partlayis merkezinin lap yaxinliginda ise siginacaqlarin bir qismi uculur Siginacaqlarin ekseriyyeti 75 e qeder ve yeralti kommunal energetika sebekeleri 95 salamat qalir Kucelerde ucqunlar emele gelir siginacaqlarin cixis yollari ucqunlarla tutulur Guclu dagilma zonasi50 kPa dan 30 kPa dek izafi tezyiqin tesirine meruz qalan saheler orta dereceli dagintilar zonasidir Bu zonanin hududlari daxilindeki yerustu binalar orta derecede dagilir yeralti siginacaq ve sebekeler salamat qalir Kucelerin muxtelif yerlerinde ucqunlar yarana biler Isiq sualanmasi neticesinde guclu yanginlar toreyir Orta dagilma zonasi30kPa dan 20 kPa dek izafi tezyiq tesir gosteren sahelerde orta dagintilar bas verir Taxta evler tamamile ve cox dagilir das evler orta ve ya zeif dagintilara ugrayirar Siginacaq daldalanacaq ve bina zirzemiler dagintilarsiz otusuler Kucelerde ayri ayri ucqunlar emele gelir Isiq sualanmasi neticesinde basdan basa yanginlar toreyir Zeif dagilma zonasi20kPa dan 10 kPa dek izafi tezyiq tesir gosteren sahelerde zeif dagintilar bas verir Bu zonada yerustu binalar zeif dagintilara meruz qalir onlarin qapi pencereleri artirmalari daxili arakesmeler ve s dagilir Kucelerde tek tek ucqunlar yaranir isiq sualanmasindan tek tek yanginlar toreyir Daginti zonalarindan kenardaDaginti zonalarindan kenarda izafi tezyiq 10 kPa dan az olan yerlerde zerbe dalgasi muhafize olunmamis adamlara tehluke toretmir binalari ise azaciq zedeleyir Zerbe dalgasinin zedeleyici tesiri partlayisin gucunden partlayisin novunden partlayis merkezinden olan mesafeden ve yerin relyefinden asili olur 20 kilotonluq nuve partlayisi zamani zerbe dalgasi 1 km mesafeye 2 saniye 2 km mesafeye 5 saniye 3 km mesafeye 8 saniye erzinde catir