Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Seyid Mirzə Yəhya Seyid Hadi oğlu Dövlətabadi (1862, İsfahan – 1940) — İran tarixçisi, şairi, siyasətçisi.
| Yəhya Dövlətabadi | |
|---|---|
| Seyid Mirzə Yəhya Seyid Hadi oğlu Dövlətabadi | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | İsfahan, İran |
| Vəfat tarixi | |
| Fəaliyyəti | xəttat, siyasətçi, şair, yazıçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Seyid Mirzə Yəhya Seyid Hadi oğlu Dövlətabadi 1862-ci ildə İsfahan şəhərində doğulmuşdu.
Yəhya Dövlətabadi İranın məşhur ziyalılarından idi. O, İran Məclisinin digər üç deputatı ilə (Seyid Həsən Müdərris, Seyid Həsən Tağızadə və gələcək baş nazir Məhəmmədəli Müsəddiq) birlikdə 1925-ci ilin oktyabrında Qacar sülaləsinin ləğvi haqqındakı qanunun əleyhinə səs vermişdi.
Yəhya Dövlətabadi publistik fəaliyyəti ilə məşğul idi. Daha xalq minbərdən idarə olunmurdu. Çünki xalq mədəniyyət və təfəkkür tərzi baxımından əvvəlki illərə nisbətən, bir çox irəliləyişlərə nail olmuşdu. Gündən-günə genişlənən siyasi hadisələrin və ictimai çəkişmələrin nəticəsi ölkənin xəbər mərkəzinə çevrilməsinə, bu isə Azərbaycanda nəşriyyat bazarının yaranmasına yol açdı. Müxtəlif qəzetlər yayılmağa başladı. İnqilabi hərəkat ölkənin ədəbi mühitində əks olunduğuna görə tezliklə bir çox şair və yazıçılar da azadlıq aşiqlərinə qoşularaq qələmləri ilə mübarizəyə atıldılar. Nəticədə xalqın informasiya qıtlığı aradan qaldırıldı.
Xalqın əlinə yetişən bu qəzetlər kütləni gündən-günə yenilənən siyasi cərəyanlara doğru istiqamətləndirirdi. Bu nəşriyyatların yeni ədəbi-mədəni mühitin formalaşmasında günün tələbindən doğan əsərlərin yaradılmasında, həcv və tənqidin köməyilə xalqın əsrlərdən bəri davam edən qəflət yuxusundan oyadılmasında böyük rolu oldu.
İlk Milli Şuranın açılmasından və Azərbaycan nümayəndələrinin Tehrana gəlməsindən sonra azərbaycanlı millət vəkillərinin təkidilə 1908-ci ildə senzura ləğv edildi. Beləliklə, mətbuat tam azadlığa qovuşaraq istədiyi qəzeti senzurasız çap etmək hüququna malik oldu. Cəmiyyətin hüquqlarının qorunması, habelə, qələm sahiblərinin və mətbuatın basqılarını zərərsizləşdirilməsi məqsədilə, qanunlar çərçivəsində, kitab, qəzet, elan və müxtəlif layihələrin nəşri azad şəkildə gerçəkləşdi.
Bu qanunun qəbul edilməsindən əvvəl nəşr olunan qəzetlər haqqında Əhməd Kəsrəvi yazırdı ki, doğrudur, bu dövrdə ölkədə bir sıra mətbu orqanlar çıxdı. Lakin onların çoxu yersiz dualar, məddahlıq, qaranı ağ göstərmək və başqa bu kimi yazılarla dolu idi. Ölkədə aparılan işlər və baş verən proseslərin tənqidindən söhbət gedə bilməzdi. Sanki buradakı məmurlar bütün işlərdən uzaq idi.
Lakin haqqında söhbət gedən qanun qəbul olunduqdan sonra mətbuat bütün ölkədə azad şəkildə nəşr edilməyə başladı. Qələm sahibləri tam qüvvəylə xalqı informasiya ilə təmin etmək üçün səfərbər oldular. İstər siyasi, istər ictimai, istərsə də iqtisadi baxımdan bütün məsələlər qəzet səhifələrində şərh və analiz olunmağa başladı. Saray, hətta şəxsən Məhəmmədəli şah belə tənqid edildi. Ə. Kəsrəvinin qeyd etdiyinə görə, Sultanulüləma Xorasani "Ruhulqüds" qəzetində cəsarətli sözlər yazmışdı: "Bunların da başında Məhəmmədəli Mirzə dururdu. Təhsil nazirinin məhkəməyə müraciəti nəticəsində Sultanülüləma oraya dəvət edildi. Məhəmmədəli mirzənin ünvanının "qəssab dükanı" adlandırılmasının səbəbi soruşulduqda Sultanülüləma münsiflər heyəti çağırılmasını tələb etdi. Bu bəhanə ilə cavab verməkdən boyun qaçırdı və iddia təmin olunmadı".
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə yazırdı ki, "iranlıların Bakıda qurulan ilk inqilabi cəmiyyəti Tehran və Təbrizə mürşidlər, fədailər, bombalar və sair məvaddi-infilaqiyyə göndərirdi". O, İranda inqilab və azadlıq hərəkatını "izhar edən qüvvət və alimlərin toplandığı mərkəzin Bakı və İstanbul olduğunu" qeyd edirdi: "Məşrutə dönəmində İstanbulda əsasən iranlı türklərdən ibarət "Səadət əncüməni" adlı komitə təşkil olunmuşdu. İstanbulda "Səadət əncüməni" tərəfindən həftəlik "Siruş" (1909-1910) adlı qəzet çıxarılırdı. Onun yaradıcı heyətinə Seyid Məhəmməd Tofiq, Əliəkbər Dehxuda ("Sure-İsrafil" qəzetinin aparıcı müxbiri) Əhməd bəy Ağaoğlu və Yəhya Dövlətabadi daxil idilər.
Sübhi-əzəl Kipirə sürgün olunarkən tərəfdarlarının çox az bir hissəsi onunla getdi və orada «Əzəliyyə» firqəsinin bünövrəsini qoydular. Hicrətin 1330-cü (1892-ci ilində Sübhi-əzəlin vəfatından sonra Mirzə Yəhya Dövlətabadi Tehranda Əzəliyyə firqəsinin rəhbərliyini öz üzərinə götürsə də, əksəriyyəti təşkil edən Kiprdəki tərəfdarlarına nicat verə bilmədi. Beləliklə, «Əzəliyyə» çox tez bir zamanda zəifləyib aradan getdi.
İstinadlar
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011. 624 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seyid Mirze Yehya Seyid Hadi oglu Dovletabadi 1862 Isfahan 1940 Iran tarixcisi sairi siyasetcisi Yehya DovletabadiSeyid Mirze Yehya Seyid Hadi oglu DovletabadiDogum tarixi 1862Dogum yeri Isfahan IranVefat tarixi 1940Fealiyyeti xettat siyasetci sair yazici Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiSeyid Mirze Yehya Seyid Hadi oglu Dovletabadi 1862 ci ilde Isfahan seherinde dogulmusdu Yehya Dovletabadi Iranin meshur ziyalilarindan idi O Iran Meclisinin diger uc deputati ile Seyid Hesen Muderris Seyid Hesen Tagizade ve gelecek bas nazir Mehemmedeli Museddiq birlikde 1925 ci ilin oktyabrinda Qacar sulalesinin legvi haqqindaki qanunun eleyhine ses vermisdi Yehya Dovletabadi publistik fealiyyeti ile mesgul idi Daha xalq minberden idare olunmurdu Cunki xalq medeniyyet ve tefekkur terzi baximindan evvelki illere nisbeten bir cox irelileyislere nail olmusdu Gunden gune genislenen siyasi hadiselerin ve ictimai cekismelerin neticesi olkenin xeber merkezine cevrilmesine bu ise Azerbaycanda nesriyyat bazarinin yaranmasina yol acdi Muxtelif qezetler yayilmaga basladi Inqilabi herekat olkenin edebi muhitinde eks olunduguna gore tezlikle bir cox sair ve yazicilar da azadliq asiqlerine qosularaq qelemleri ile mubarizeye atildilar Neticede xalqin informasiya qitligi aradan qaldirildi Xalqin eline yetisen bu qezetler kutleni gunden gune yenilenen siyasi cereyanlara dogru istiqametlendirirdi Bu nesriyyatlarin yeni edebi medeni muhitin formalasmasinda gunun telebinden dogan eserlerin yaradilmasinda hecv ve tenqidin komeyile xalqin esrlerden beri davam eden qeflet yuxusundan oyadilmasinda boyuk rolu oldu Ilk Milli Suranin acilmasindan ve Azerbaycan numayendelerinin Tehrana gelmesinden sonra azerbaycanli millet vekillerinin tekidile 1908 ci ilde senzura legv edildi Belelikle metbuat tam azadliga qovusaraq istediyi qezeti senzurasiz cap etmek huququna malik oldu Cemiyyetin huquqlarinin qorunmasi habele qelem sahiblerinin ve metbuatin basqilarini zerersizlesdirilmesi meqsedile qanunlar cercivesinde kitab qezet elan ve muxtelif layihelerin nesri azad sekilde gerceklesdi Bu qanunun qebul edilmesinden evvel nesr olunan qezetler haqqinda Ehmed Kesrevi yazirdi ki dogrudur bu dovrde olkede bir sira metbu orqanlar cixdi Lakin onlarin coxu yersiz dualar meddahliq qarani ag gostermek ve basqa bu kimi yazilarla dolu idi Olkede aparilan isler ve bas veren proseslerin tenqidinden sohbet gede bilmezdi Sanki buradaki memurlar butun islerden uzaq idi Lakin haqqinda sohbet geden qanun qebul olunduqdan sonra metbuat butun olkede azad sekilde nesr edilmeye basladi Qelem sahibleri tam quvveyle xalqi informasiya ile temin etmek ucun seferber oldular Ister siyasi ister ictimai isterse de iqtisadi baximdan butun meseleler qezet sehifelerinde serh ve analiz olunmaga basladi Saray hetta sexsen Mehemmedeli sah bele tenqid edildi E Kesrevinin qeyd etdiyine gore Sultanululema Xorasani Ruhulquds qezetinde cesaretli sozler yazmisdi Bunlarin da basinda Mehemmedeli Mirze dururdu Tehsil nazirinin mehkemeye muracieti neticesinde Sultanululema oraya devet edildi Mehemmedeli mirzenin unvaninin qessab dukani adlandirilmasinin sebebi sorusulduqda Sultanululema munsifler heyeti cagirilmasini teleb etdi Bu behane ile cavab vermekden boyun qacirdi ve iddia temin olunmadi Mehemmed Emin Resulzade yazirdi ki iranlilarin Bakida qurulan ilk inqilabi cemiyyeti Tehran ve Tebrize mursidler fedailer bombalar ve sair mevaddi infilaqiyye gonderirdi O Iranda inqilab ve azadliq herekatini izhar eden quvvet ve alimlerin toplandigi merkezin Baki ve Istanbul oldugunu qeyd edirdi Mesrute doneminde Istanbulda esasen iranli turklerden ibaret Seadet encumeni adli komite teskil olunmusdu Istanbulda Seadet encumeni terefinden heftelik Sirus 1909 1910 adli qezet cixarilirdi Onun yaradici heyetine Seyid Mehemmed Tofiq Eliekber Dehxuda Sure Israfil qezetinin aparici muxbiri Ehmed bey Agaoglu ve Yehya Dovletabadi daxil idiler Subhi ezel Kipire surgun olunarken terefdarlarinin cox az bir hissesi onunla getdi ve orada Ezeliyye firqesinin bunovresini qoydular Hicretin 1330 cu 1892 ci ilinde Subhi ezelin vefatindan sonra Mirze Yehya Dovletabadi Tehranda Ezeliyye firqesinin rehberliyini oz uzerine goturse de ekseriyyeti teskil eden Kiprdeki terefdarlarina nicat vere bilmedi Belelikle Ezeliyye cox tez bir zamanda zeifleyib aradan getdi IstinadlarMenbeEnver Cingizoglu Mesrute ensiklopediyasi Baki 2011 624 seh