Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çavuşlu Yusif bəy Baba Süleyman bəy oğlu — XVI yüzil Azərbaycan şairi, dövlət xadimi.
Həyatı
Yusif bəy Baba Süleyman bəy oğlu Ustaclı elinin Çavuşlu oymağında dünyaya gəlmişdi. Təbriz şəhərinin darğası olmuşdu. Şair olmasına baxmayaraq təbiətcə sərt idi. 1573-cü ildə ona qarşı Təbrizdə üsyan baş verdi. Yusif bəyi "ağıl və fərasətdə öz müasirlərindən seçilən", isə "qabiliyətli şair, zalım zabit" kimi dəyərləndirirdi.
Sadıq bəy Avşar “Məcməül-xəvvas” adlı əsərindəki üçüncü məcmə səltənətin sütunu olan, yəni dövlətdə yüksək mövqeyə malik türklər haqqındadır. On bir nəfəri əhatə edən bu fəsildə məşhur Azərbaycan türklərindən Məhəmməd Əmani, Yusif bəy Cavaşlu və başqalarından söz açılır. XVI-XVII əsrlərdə yaşamış Məhəmməd bəy Əmanini şəxsən görən Sadiq bəy onun haqqında maraqlı məlumat verir: "Bayburtludur. Özü türk, əməli saleh, işi ibadət, pisliklərdən uzaq bir insandır. Türk olmasına baxmayaraq "Müqəddəmat" ("Elmlərə giriş") mütaliəsinə rəğbət göstərir, şeir də deyir. Müəllif Yusif bəy Çavuşlu haqqında yazır ki, "şeir təbi Mövlana Füzuliyə yaxındır. Divanını onun rədif və qafiyələri ilə bağlayıb". Maraqlıdır ki, Yusif bəyin təzkirədə nümunə kimi verilmiş üç qəzəlindən biri şairin London muzeyində mühafizə olunan divanında yoxdur.
Yaradıcılığı
Y. Ustaclunun 755 beytdən, 94 qəzəl, 2 məsnəvi; 2 təxmis, 3 rübai, 1beyt və 1 misradan ibarət kiçik həcmli divanının surəti Əlyazmalar İnstitutuna M. Hüseyinin yardımı ilə gətirilmişdir. Paşa Kərimovun tərtibi ilə şairin divanı “Elm və təhsil” nəşriyyatında geniş ön sözlə çapdan çıxmışdır. Yusif bəy Ustaclu kimdir?- sualına cavab vermək üçün tədqiqatçı bir sıra orta əsr və çağdaş mənbələrə müraciət edir, maraqlı faktlar üzə çıxarır. Yusif bəylə bir müddət dostluq etmiş I Şah İsmayılın ikinci oğlu Sam Mirzə “Töhfeyi-Sami” adlı təzkirəsində onu şücaətli döyüşcü, sərkərdə, istedadlı şair kimi səciyyələndirir. Sadiq bəy Əfşar “Məcməül-xəvas” təzkirəsində Yüsif bəyin I Şah İsmayılın silahdaşı Məhəmməd bəy Ustaclunun qohumlarından olduğunu, qısa müddət ərzində Təbriz valisi vəzifəsini icra etdiyini, sənətdə Füzulidən öyrəndiyini məlumat verir. Türk alimi İsmayıl Hikmətin “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” kitabında Yüsif bəyə həsr etdiyi kiçik məqaləni təhlil edən tədqiqatçı buradakı yalnışlıqları da nəzərə çatdırır. Kitabın ön sözündə Ustaclu elinin tarixi, Səfəvilər dövlətinin yaranmasındakı rolu, 1571-1573-cü illərdə baş vermiş Təbriz üsyanı ətraflı nəzərdən keçirilmişdir. Məlum olur ki, dostu Sam Mirzə qardaşına qarşı taxt-tac uğrunda mübarizə aparmasına baxmayaraq I Təhmasib Məhəmməd bəy Ustaclunun qohumu olan Yusif bəy Ustaclunu əhv etmiş, Təbrizdə qalxan üsyanı yatırmaq üçün onu göndərmişdir. XVI əsr tədqiqatçısı İskəndər bəy Munisi, müasir dövrümüzün tədqiqatçıları İ.P. Petruşevski və S. Onullahi üsyançılarla uğurlu danışıqlar aparmış Y. Ustaclunu ağıllı, ehtiyatlı, tədbirli siyasətçi adlandırırlar. Qeyd edilir ki, üsyan yatırıldıqdan sonra qətlə yetirilən əsas günahkarların sayının az olmasında da Yusif bəyin rolu olmuşdur. Paşa Kərimov divanının əlyazması Əlyazmalar İnstitutunda saxlanan Rəhməti Təbrizinin Təbriz üsyanına həsr etdiyi qırx beytlik qəsidəni ətraflı təhlil etmişdir. Tədqiqatçı belə nəticəyə gəlir ki, qəsidədə qarışıqlığı aradan götürmüş, ədaləti bərpa etmiş yeni hakimin Təbrizə gəlməsindən söhbət gedir: “Burada Yusif bəyin adı çəkilməsə də, məlumdur ki, camaatın Yəqub kimi gəldiyinə sevindiyi şəxsin adı Yusif olmalıdır. Təbrizdə yaşamış, sonralar mühacirət edərək Hindistanın Aqra şəhərində vəfat etmiş Rəhməti Təbriz üsyanından, bu üsyanın yaratdığı qarmaqarışıqlıqdan narazı qalmış, şahın üsyanı yatırmaq üçün göndərdiyi Yusif bəy Ustaclunun gəlişindən məmnunluğunu bildirmişdir”.
P. Kərimov divandakı şeirlərini nəzərdən keçirərək Yusif bəyin istedadlı şair olduğunu göstərmiş, onun yaradıcılığında Füzuli ilə bərabər böyük özbək şairi Əlişir Nəvainin də kifayət qədər güclü təsiri olduğunu göstərmişdir. Tədqiqatçı yazır: “Şair Füzuli ilə bərabər, Nəvainin də şeirlərinə nəzirə, təxmis yazmışdır. Hətta divanında, v.34 a-34 b-də Nəvainin “Bəs neyləsün” rədifli qəzəlinin 4 beytini, v.33b-də isə ona cavab olaraq özünün “Neyləsün” rədifli qəzəlini köçürmüşdür. Divanı oxuduqca Yusif bəyin Nəvainin təsiri ilə yazdığı şeirlərində cığatay sözlərindən (məsələn, köymək, yığlamaq, biş imas və s.) nəzərə çarpacaq dərəcədə geniş istifadə etdiyini görürük”. P. Kərimov XVI-XVII əsr anadilli poeziyamızda Nəvai təsirindən sonra Füzulin təsirini güclü olduğunu ətraflı təhlil edir, Füzuli yaradıcılığının ədəbi dilimizin inkişafındakı rolunu belə dəyərləndirir: “ Ümumiyyətlə, böyük özbək şairi Əlişir Nəvainin XVI-XVII əsrlər poeziyamıza təsirini zaman ardıcıllığı ilə izlədikcə belə bir qanunauyğunluğu müşahidə edirik: Əvvəlcə Əmani və Sadiq bəy Əfşar kimi şairlərin yaradıcılığında Nəvai təsiri özünü daha güclü şəkildə göstərirsə, sonralar Füzulinin ədəbiyyatımızdakı nüfuz, təsir dairəsi daha da artır, bununla bağlı olaraq Nəvai təsiri nisbətən azalır. Bundan belə bir nəticəyə gələ bilərik ki, XVI əsr ədəbiyyatımızda Füzuli kimi dahi bir şair meydana çıxmasaydı, sonrakı dövr poeziyamızda Nəvai təsiri, ədəbi dilimizdə cığatay dili elementləri daha çox ola bilərdi”.
Ön sözdə tədqiqatçı Yusif bəyin əsərlərinin mövzu dairəsini, bədii ifadə vasitələrini,dilini ətraflı təhlil etmiş, göstərmişdir ki, şairin şeirlərində irfani eşqdən daha çox səmimiyyəti real bir gözələ yönəldilmiş dünyəvi məhəbbətin vəsfi vardır. Nəvaidən, Füzulidən gələn incə yumor Yusif bəyin şeirlərində də müşahidə olunur. Qəzəllərdən birində o deyir ki, mənim kimi adı-sanı, müəyyən bir yurdu, Vətəni olmayan adamı,görəsən, qəm necə tapır:
Bilməzəm bu məni-sərgəştəni
qəm necə tapar
Ki, nə bir bəlli adım var,
nə müəyyən vətənim.
Tədqiqatçı qeyd edir ki, Yusif bəy Ustaclınun şeirlərində onun həyata fəlsəfi baxışı, ictimai fikirləri, cəmiyyətdə baş verən haqsızlıqlara qarşı tənqidi münasibəti əksini tapmışdır. P. Kərimov Yusif bəyin şeirlərindəki bədii ifadə vasitələrini ətraflı nəzərdən keçirmiş, belə nəticəyə gəlmişdir ki,o, klassik Şərq poetikasını gözəl bilən, poetik bir sənətkar olmuşdur. Ön sözdə alim Yusif bəyin divanında mükalimə, təşbih, ləffü nəşr, mübaliğə, hüsni-təlil, təlmih poetik fiqurlarından məharətlə istifadə etdiyini nümunələrlə sübut etmiş, şairin ana dilinin incəliklərini, sözlərin məna çalarlarını gözəl bildiyini göstərmişdir.
Tədqiqatçı Y.Ustaclu divanının daha mükəmməl və iri həcmli əlyazma nüsxəsinin (7374beyt) görkəmli Azərbaycan alimi Mirzə Cəfər Sultan əl-Qürainin şəxsi arxivində saxlandığını, lakin hələlik onu əldə etmək imkanının olmadığını qeyd edir. Hər halda, bu nisbətən kiçik həcmli divan nüsxəsinin nəşri də Yusif bəy Ustaclunun XVI əsr Azərbaycan ədəbiyyatındakı mövqeyini müəyyən etmək üçün kifayət qədər material verir.
AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun icraçı direktoru filologiya elmləri doktoru Paşa Kərimov Tehranda yaşayan ədəbiyyat tədqiqatçısı Firuz Rifahi Ələmdarinin yardımı ilə XVI əsr Azərbaycan şairi Yusif bəy Ustaclunun Tehran Universitetinin Mərkəzi Kitabxanasında saxlanan anadilli “Divan”ının surətini əldə edib.
Kitabları
- “Yusif bəy Ustaclu. Divan”, Bakı, “Elm və təhsil”, 2012.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Qarşı yatan Qaradağ. Bakı, "Ozan", 1998.– 192 səh.
- Ənvər Çingizoğlu, Qaradağlılar. Bakı, "Şuşa" nəşriyatı, 2008. – 160 səh.
- Ənvər Çingizoğlu, Qaradağ xanlığı, Bakı, "Mütərcim", 2011. – 212 səh.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Paşa Kərimov Tehranda yaşayan ədəbiyyat tədqiqatçısı Firuz Rifahi Ələmdarinin yardımı ilə XVI əsr Azərbaycan şairi Yusif bəy Ustaclunun Tehran Universitetinin Mərkəzi Kitabxanasında saxlanan anadilli “Divan”ının surətini əldə edib.
- “Yusif bəy Ustaclu. Divan” kitabı nəşr olunmuşdur[ölü keçid]
Xarici keçidlər
- Ədəbiyyat tariximizdə yeni ad: Yusif bəy Ustaclu
 | Şair ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cavuslu Yusif bey Baba Suleyman bey oglu XVI yuzil Azerbaycan sairi dovlet xadimi HeyatiYusif bey Baba Suleyman bey oglu Ustacli elinin Cavuslu oymaginda dunyaya gelmisdi Tebriz seherinin dargasi olmusdu Sair olmasina baxmayaraq tebietce sert idi 1573 cu ilde ona qarsi Tebrizde usyan bas verdi Yusif beyi agil ve ferasetde oz muasirlerinden secilen ise qabiliyetli sair zalim zabit kimi deyerlendirirdi Sadiq bey Avsar Mecmeul xevvas adli eserindeki ucuncu mecme seltenetin sutunu olan yeni dovletde yuksek movqeye malik turkler haqqindadir On bir neferi ehate eden bu fesilde meshur Azerbaycan turklerinden Mehemmed Emani Yusif bey Cavaslu ve basqalarindan soz acilir XVI XVII esrlerde yasamis Mehemmed bey Emanini sexsen goren Sadiq bey onun haqqinda maraqli melumat verir Bayburtludur Ozu turk emeli saleh isi ibadet pisliklerden uzaq bir insandir Turk olmasina baxmayaraq Muqeddemat Elmlere giris mutaliesine regbet gosterir seir de deyir Muellif Yusif bey Cavuslu haqqinda yazir ki seir tebi Movlana Fuzuliye yaxindir Divanini onun redif ve qafiyeleri ile baglayib Maraqlidir ki Yusif beyin tezkirede numune kimi verilmis uc qezelinden biri sairin London muzeyinde muhafize olunan divaninda yoxdur YaradiciligiY Ustaclunun 755 beytden 94 qezel 2 mesnevi 2 texmis 3 rubai 1beyt ve 1 misradan ibaret kicik hecmli divaninin sureti Elyazmalar Institutuna M Huseyinin yardimi ile getirilmisdir Pasa Kerimovun tertibi ile sairin divani Elm ve tehsil nesriyyatinda genis on sozle capdan cixmisdir Yusif bey Ustaclu kimdir sualina cavab vermek ucun tedqiqatci bir sira orta esr ve cagdas menbelere muraciet edir maraqli faktlar uze cixarir Yusif beyle bir muddet dostluq etmis I Sah Ismayilin ikinci oglu Sam Mirze Tohfeyi Sami adli tezkiresinde onu sucaetli doyuscu serkerde istedadli sair kimi seciyyelendirir Sadiq bey Efsar Mecmeul xevas tezkiresinde Yusif beyin I Sah Ismayilin silahdasi Mehemmed bey Ustaclunun qohumlarindan oldugunu qisa muddet erzinde Tebriz valisi vezifesini icra etdiyini senetde Fuzuliden oyrendiyini melumat verir Turk alimi Ismayil Hikmetin Azerbaycan edebiyyati tarixi kitabinda Yusif beye hesr etdiyi kicik meqaleni tehlil eden tedqiqatci buradaki yalnisliqlari da nezere catdirir Kitabin on sozunde Ustaclu elinin tarixi Sefeviler dovletinin yaranmasindaki rolu 1571 1573 cu illerde bas vermis Tebriz usyani etrafli nezerden kecirilmisdir Melum olur ki dostu Sam Mirze qardasina qarsi taxt tac ugrunda mubarize aparmasina baxmayaraq I Tehmasib Mehemmed bey Ustaclunun qohumu olan Yusif bey Ustaclunu ehv etmis Tebrizde qalxan usyani yatirmaq ucun onu gondermisdir XVI esr tedqiqatcisi Iskender bey Munisi muasir dovrumuzun tedqiqatcilari I P Petrusevski ve S Onullahi usyancilarla ugurlu danisiqlar aparmis Y Ustaclunu agilli ehtiyatli tedbirli siyasetci adlandirirlar Qeyd edilir ki usyan yatirildiqdan sonra qetle yetirilen esas gunahkarlarin sayinin az olmasinda da Yusif beyin rolu olmusdur Pasa Kerimov divaninin elyazmasi Elyazmalar Institutunda saxlanan Rehmeti Tebrizinin Tebriz usyanina hesr etdiyi qirx beytlik qesideni etrafli tehlil etmisdir Tedqiqatci bele neticeye gelir ki qesidede qarisiqligi aradan goturmus edaleti berpa etmis yeni hakimin Tebrize gelmesinden sohbet gedir Burada Yusif beyin adi cekilmese de melumdur ki camaatin Yequb kimi geldiyine sevindiyi sexsin adi Yusif olmalidir Tebrizde yasamis sonralar muhaciret ederek Hindistanin Aqra seherinde vefat etmis Rehmeti Tebriz usyanindan bu usyanin yaratdigi qarmaqarisiqliqdan narazi qalmis sahin usyani yatirmaq ucun gonderdiyi Yusif bey Ustaclunun gelisinden memnunlugunu bildirmisdir P Kerimov divandaki seirlerini nezerden kecirerek Yusif beyin istedadli sair oldugunu gostermis onun yaradiciliginda Fuzuli ile beraber boyuk ozbek sairi Elisir Nevainin de kifayet qeder guclu tesiri oldugunu gostermisdir Tedqiqatci yazir Sair Fuzuli ile beraber Nevainin de seirlerine nezire texmis yazmisdir Hetta divaninda v 34 a 34 b de Nevainin Bes neylesun redifli qezelinin 4 beytini v 33b de ise ona cavab olaraq ozunun Neylesun redifli qezelini kocurmusdur Divani oxuduqca Yusif beyin Nevainin tesiri ile yazdigi seirlerinde cigatay sozlerinden meselen koymek yiglamaq bis imas ve s nezere carpacaq derecede genis istifade etdiyini goruruk P Kerimov XVI XVII esr anadilli poeziyamizda Nevai tesirinden sonra Fuzulin tesirini guclu oldugunu etrafli tehlil edir Fuzuli yaradiciliginin edebi dilimizin inkisafindaki rolunu bele deyerlendirir Umumiyyetle boyuk ozbek sairi Elisir Nevainin XVI XVII esrler poeziyamiza tesirini zaman ardicilligi ile izledikce bele bir qanunauygunlugu musahide edirik Evvelce Emani ve Sadiq bey Efsar kimi sairlerin yaradiciliginda Nevai tesiri ozunu daha guclu sekilde gosterirse sonralar Fuzulinin edebiyyatimizdaki nufuz tesir dairesi daha da artir bununla bagli olaraq Nevai tesiri nisbeten azalir Bundan bele bir neticeye gele bilerik ki XVI esr edebiyyatimizda Fuzuli kimi dahi bir sair meydana cixmasaydi sonraki dovr poeziyamizda Nevai tesiri edebi dilimizde cigatay dili elementleri daha cox ola bilerdi On sozde tedqiqatci Yusif beyin eserlerinin movzu dairesini bedii ifade vasitelerini dilini etrafli tehlil etmis gostermisdir ki sairin seirlerinde irfani esqden daha cox semimiyyeti real bir gozele yoneldilmis dunyevi mehebbetin vesfi vardir Nevaiden Fuzuliden gelen ince yumor Yusif beyin seirlerinde de musahide olunur Qezellerden birinde o deyir ki menim kimi adi sani mueyyen bir yurdu Veteni olmayan adami goresen qem nece tapir Bilmezem bu meni sergesteni qem nece tapar Ki ne bir belli adim var ne mueyyen vetenim Tedqiqatci qeyd edir ki Yusif bey Ustaclinun seirlerinde onun heyata felsefi baxisi ictimai fikirleri cemiyyetde bas veren haqsizliqlara qarsi tenqidi munasibeti eksini tapmisdir P Kerimov Yusif beyin seirlerindeki bedii ifade vasitelerini etrafli nezerden kecirmis bele neticeye gelmisdir ki o klassik Serq poetikasini gozel bilen poetik bir senetkar olmusdur On sozde alim Yusif beyin divaninda mukalime tesbih leffu nesr mubalige husni telil telmih poetik fiqurlarindan meharetle istifade etdiyini numunelerle subut etmis sairin ana dilinin inceliklerini sozlerin mena calarlarini gozel bildiyini gostermisdir Tedqiqatci Y Ustaclu divaninin daha mukemmel ve iri hecmli elyazma nusxesinin 7374beyt gorkemli Azerbaycan alimi Mirze Cefer Sultan el Qurainin sexsi arxivinde saxlandigini lakin helelik onu elde etmek imkaninin olmadigini qeyd edir Her halda bu nisbeten kicik hecmli divan nusxesinin nesri de Yusif bey Ustaclunun XVI esr Azerbaycan edebiyyatindaki movqeyini mueyyen etmek ucun kifayet qeder material verir AMEA nin Mehemmed Fuzuli adina Elyazmalar Institutunun icraci direktoru filologiya elmleri doktoru Pasa Kerimov Tehranda yasayan edebiyyat tedqiqatcisi Firuz Rifahi Elemdarinin yardimi ile XVI esr Azerbaycan sairi Yusif bey Ustaclunun Tehran Universitetinin Merkezi Kitabxanasinda saxlanan anadilli Divan inin suretini elde edib Kitablari Yusif bey Ustaclu Divan Baki Elm ve tehsil 2012 MenbeEnver Cingizoglu Qarsi yatan Qaradag Baki Ozan 1998 192 seh Enver Cingizoglu Qaradaglilar Baki Susa nesriyati 2008 160 seh Enver Cingizoglu Qaradag xanligi Baki Mutercim 2011 212 seh Hemcinin baxAzerbaycan edebiyyatiIstinadlarPasa Kerimov Tehranda yasayan edebiyyat tedqiqatcisi Firuz Rifahi Elemdarinin yardimi ile XVI esr Azerbaycan sairi Yusif bey Ustaclunun Tehran Universitetinin Merkezi Kitabxanasinda saxlanan anadilli Divan inin suretini elde edib Yusif bey Ustaclu Divan kitabi nesr olunmusdur olu kecid Xarici kecidlerEdebiyyat tariximizde yeni ad Yusif bey Ustaclu Sair ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin