Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yusif Küseyir oğlu — Orta əsrlərdə Naxçıvan şəhərində yaşamış nüfuzlu dövlət və din xadimlərindən biri.
Haqqında
Onun haqqında məlumat verən ən dəqiq mənbə Naxçıvan şəhərində şərəfinə tikilmiş qəbirüstü türbədir. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Elnur Kəlbizadə hələ 2011-ci ildə "Şərq qapısı" qəzetində nəşr etdirdiyi "Şeyxlər başçısı Yusif Küseyir yaxud məzarı qibləyə olmayan şeyx" adlı məqaləsində Yusif Küseyir oğlu şəxsiyyəti ilə bağlı bir sıra məqamlara toxunmuşdur. Naxçıvan şəhərindəki Yusif Küseyir oğlu türbəsinin əsas fasadından sol tərəfdəki kitabə bu memarlıq abidəsinin bənna Memar Əcəmi Əbu Bəkr oğlu Naxçıvani tərəfindən tikildiyinə işarə verir: "Bənna Memar Əcəmi Əbu Bəkr oğlu Naxçıvaninin əməlidir"
Türbənin üzərindəki digər bir kitabədə isə yazılıb: "Bu türbə xacə, şanlı rəis, dinin zəkası, islamın camalı, şeyxlər başçısı Yusif Küseyir oğlunundur."
Bu yazılar Yusif ibn Küseyir şəxsiyyəti haqqında məlumat verən ən dəqiq faktlardır. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, həmin kitabə türbənin hicri 557-ci ilin şəvval ayında–yəni miladi təqvimlə 1162-ci ildə tikildiyini bildirir. Təbii ki, türbə qəbirüstü dəfn olunan şəxsin vəfatından sonra inşa olunub. Bu məntiqdən çıxış edərək Yusif Küseyir oğlunun təqribən XII əsrin 50-ci illərində vəfat etdiyi qənaətinə gəlmək olar.
Nəzərə alsaq ki, Atabəy Şəmsəddin Eldəniz Naxçıvan vilayətini 1136-cı ildə İraq Səlcuq Sultanı Azərbaycan canişini Çavlanın ölümündən sonra öz torpaqlarına birləşdirib, Yusif ibn Küseyirin Atabəylər dövlətində təqribən 15 ilə yaxın bir müddətdə yüksək vəzifə tutduğunu söyləmək olar. Belə bir türbənin tikilməsi Yusif Küseyir oğlunun həqiqətən də böyük nüfuz sahibi olduğunu deməyə əsas verir.
Milli mənsubiyyəti
Bəs Yusif Küseyir oğlu milli mənsubiyyətcə kim olub? Onun tutduğu dini qanunların qorunması ilə bağlı vəzifə Yusif Küseyir oğlunun şəxsiyyəti, milli mənsubiyyəti ilə bağlı nəsə deyə bilərmi? Görkəmli Azərbaycan tarixçisi Ziya Bünyadov Atabəylər dövlətində milli mənsubiyyətə görə vəzifələrə yerləşdirmədən danışarkən yazırdı: "Yalnız hərbi vəzifələr və qanunla bağlı bütün işlər zadəganlığın türkdilli qulluqçularının əlində idi."
Abidənin üzərindəki yazını bir daha xatırlayaq: "islamın camalı, şeyxlər başçısı". Şeyxlər başçısı orta əsr Azərbaycan dövlətlərində ən yüksək dini rütbə olub və bu şəxs islam dininə uyğun fitvaların verilməsi ilə məşğul idi. AMEA-nın müxbir üzvü Hacıfəxrəddin Səfərliyə görə "şeyx" titulu ilə orta əsrlər zamanı xanəgah rəhbərlərinə, təriqət başçılarına, dini rəhbərlərə müraciət edilirdi.
Nəzərə alsaq ki, orta əsr Azərbaycan dövlətlərinin idarəçiliyində qanunçuluq məhz şəriət qanunlarına əsaslanıb və Yusif Küseyir oğlu şeyx olub, onun əsl türk-azərbaycanlı olmasına heç bir şübhə qalmır. Çünki yuxarıda gətirdiyimiz sitatdan da aydın olduğu kimi, Atabəylər dövlətində qanunla bağlı bütün işlər zadəganlığın türkdilli qulluqçularının əlində olub.
"Şanlı rəis" – Bu ifadə də Yusif Küseyir oğlunun öz dövrü üçün böyük nüfuz sahibi olduğundan xəbər verir. Səlcuq tarixinin məşhur araşdırıcısı Lambton bu dövrdə dövlət idarəçilik quruluşundan bəhs edərkən yazırdı: "Şəhərləri valinin adından şəhər rəisləri idarə edirdilər. Ətraf kəndlər onlara tabe idi."<ref>Kəlbizadə E. Şeyxlər başçısı Yusif Küseyir yaxud məzarı qibləyə olmayan şeyx. "Şərq qapısı" qəzeti, 2011-ci il "Azərbaycan Atabəyləri dövləti" kitabında dövlətin idarəçilik sistemindən bəhs edən akademik Ziya Bünyadov isə Labtonun yuxarıda göstərilən fikrinə istinad edərək yazır: "Rəislər bir qayda olaraq, yerli tanınmış nəsildən seçilirdi. Onların vəzifəsi həmişə irsi olurdu. Ətrafdakı mahal və kənd rəisləri şəhər rəisinə tabe idilər".
Abidədə Küseyir oğlunun kimliyini və nüfuzunu müəyyənləşdirmək üçün diqqət çəkən başqa məqamlar da var. Belə ki, abidənin giriş hissəsi orta əsrlərin islam qanunlarında nəzərdə tutulduğundan fərqli olaraq qibləyə-yəni cənub-şərq istiqamətinə deyil, qərb istiqamətində baxır. Bəlkə, də Memar Əcəmi abidəni Şeyxlərin rəisi olan Yusif Küseyir oğlunun öz vəsiyyətinə əsasən bu cür tikib. Ola bilərdi ki, o, məşhur şeyxlərdən birinin tələbəsi olsun və məzarının məhz ustadının məzarına istiqamətlənmiş olmasını vəsiyyyət etsin.
Orta əsrlərdə belə faktlara bir çox hallarda rast gəlinib. Məsələn, dünyanın fatehi olan Əmir Teymur ölərkən ustadının ayaq tərəfində dəfn olunmasını istəyib.
Digər tərəfdən məqbərənin 8 guşəli formada tikilməsi Yusif Küseyir oğlu kimi böyük şəxsiyyətə cənnət arzularını ifadə edə bilərdi. Şərq fəlsəfəsinə görə 8 guşə cənnətin rəmzidir. Türbə üzərindəki ən maraqlı məqam isə giriş qapısının tağ hissəsində əks olunmuş altı bucaqlı ulduzdur.
6 guşəli ulduz tarixən peyğəmbərlik rəmzi olub və hətta bir çox hallarda Azərbaycan xalçaları üzərində də həkk olunub. Bütün bunlar isə Yusif Küseyir oğlunun kifayət qədər nüfuzundan xəbər verir.
Mənbə
- Kəlbizadə E. Şeyxlər başçısı Yusif Küseyir yaxud məzarı qibləyə olmayan şeyx. "Şərq qapısı" qəzeti, 2011-ci il
İstinadlar
- Kəlbizadə E. Şeyxlər başçısı Yusif Küseyir yaxud məzarı qibləyə olmayan şeyx. "Şərq qapısı" qəzeti, 2011-ci il
- Kəlbizadə E. Şeyxlər başçısı Yusif Küseyir yaxud məzarı qibləyə olmayan şeyx. "Şərq qapısı" qəzeti, 2011-ci il
- Bünyadov Z. Azərbaycan Atabəylər dövləti (1136–1225-ci illər). Rus dilindən tərc. ed. C. V. Qəhrəmanov. Bakı: AMEA Şərqşünaslıq İnstitutu, "Elm", 1985
- Kəlbizadə E. Şeyxlər başçısı Yusif Küseyir yaxud məzarı qibləyə olmayan şeyx. "Şərq qapısı" qəzeti, 2011-ci il
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yusif Kuseyir oglu Orta esrlerde Naxcivan seherinde yasamis nufuzlu dovlet ve din xadimlerinden biri HaqqindaOnun haqqinda melumat veren en deqiq menbe Naxcivan seherinde serefine tikilmis qebirustu turbedir Tarix uzre felsefe doktoru Elnur Kelbizade hele 2011 ci ilde Serq qapisi qezetinde nesr etdirdiyi Seyxler bascisi Yusif Kuseyir yaxud mezari qibleye olmayan seyx adli meqalesinde Yusif Kuseyir oglu sexsiyyeti ile bagli bir sira meqamlara toxunmusdur Naxcivan seherindeki Yusif Kuseyir oglu turbesinin esas fasadindan sol terefdeki kitabe bu memarliq abidesinin benna Memar Ecemi Ebu Bekr oglu Naxcivani terefinden tikildiyine isare verir Benna Memar Ecemi Ebu Bekr oglu Naxcivaninin emelidir Turbenin uzerindeki diger bir kitabede ise yazilib Bu turbe xace sanli reis dinin zekasi islamin camali seyxler bascisi Yusif Kuseyir oglunundur Bu yazilar Yusif ibn Kuseyir sexsiyyeti haqqinda melumat veren en deqiq faktlardir Tedqiqatcilar qeyd edirler ki hemin kitabe turbenin hicri 557 ci ilin sevval ayinda yeni miladi teqvimle 1162 ci ilde tikildiyini bildirir Tebii ki turbe qebirustu defn olunan sexsin vefatindan sonra insa olunub Bu mentiqden cixis ederek Yusif Kuseyir oglunun teqriben XII esrin 50 ci illerinde vefat etdiyi qenaetine gelmek olar Nezere alsaq ki Atabey Semseddin Eldeniz Naxcivan vilayetini 1136 ci ilde Iraq Selcuq Sultani Azerbaycan canisini Cavlanin olumunden sonra oz torpaqlarina birlesdirib Yusif ibn Kuseyirin Atabeyler dovletinde teqriben 15 ile yaxin bir muddetde yuksek vezife tutdugunu soylemek olar Bele bir turbenin tikilmesi Yusif Kuseyir oglunun heqiqeten de boyuk nufuz sahibi oldugunu demeye esas verir Milli mensubiyyetiBes Yusif Kuseyir oglu milli mensubiyyetce kim olub Onun tutdugu dini qanunlarin qorunmasi ile bagli vezife Yusif Kuseyir oglunun sexsiyyeti milli mensubiyyeti ile bagli nese deye bilermi Gorkemli Azerbaycan tarixcisi Ziya Bunyadov Atabeyler dovletinde milli mensubiyyete gore vezifelere yerlesdirmeden danisarken yazirdi Yalniz herbi vezifeler ve qanunla bagli butun isler zadeganligin turkdilli qulluqcularinin elinde idi Abidenin uzerindeki yazini bir daha xatirlayaq islamin camali seyxler bascisi Seyxler bascisi orta esr Azerbaycan dovletlerinde en yuksek dini rutbe olub ve bu sexs islam dinine uygun fitvalarin verilmesi ile mesgul idi AMEA nin muxbir uzvu Hacifexreddin Seferliye gore seyx titulu ile orta esrler zamani xanegah rehberlerine teriqet bascilarina dini rehberlere muraciet edilirdi Nezere alsaq ki orta esr Azerbaycan dovletlerinin idareciliyinde qanunculuq mehz seriet qanunlarina esaslanib ve Yusif Kuseyir oglu seyx olub onun esl turk azerbaycanli olmasina hec bir subhe qalmir Cunki yuxarida getirdiyimiz sitatdan da aydin oldugu kimi Atabeyler dovletinde qanunla bagli butun isler zadeganligin turkdilli qulluqcularinin elinde olub Sanli reis Bu ifade de Yusif Kuseyir oglunun oz dovru ucun boyuk nufuz sahibi oldugundan xeber verir Selcuq tarixinin meshur arasdiricisi Lambton bu dovrde dovlet idarecilik qurulusundan behs ederken yazirdi Seherleri valinin adindan seher reisleri idare edirdiler Etraf kendler onlara tabe idi lt ref gt Kelbizade E Seyxler bascisi Yusif Kuseyir yaxud mezari qibleye olmayan seyx Serq qapisi qezeti 2011 ci il Azerbaycan Atabeyleri dovleti kitabinda dovletin idarecilik sisteminden behs eden akademik Ziya Bunyadov ise Labtonun yuxarida gosterilen fikrine istinad ederek yazir Reisler bir qayda olaraq yerli taninmis nesilden secilirdi Onlarin vezifesi hemise irsi olurdu Etrafdaki mahal ve kend reisleri seher reisine tabe idiler Abidede Kuseyir oglunun kimliyini ve nufuzunu mueyyenlesdirmek ucun diqqet ceken basqa meqamlar da var Bele ki abidenin giris hissesi orta esrlerin islam qanunlarinda nezerde tutuldugundan ferqli olaraq qibleye yeni cenub serq istiqametine deyil qerb istiqametinde baxir Belke de Memar Ecemi abideni Seyxlerin reisi olan Yusif Kuseyir oglunun oz vesiyyetine esasen bu cur tikib Ola bilerdi ki o meshur seyxlerden birinin telebesi olsun ve mezarinin mehz ustadinin mezarina istiqametlenmis olmasini vesiyyyet etsin Orta esrlerde bele faktlara bir cox hallarda rast gelinib Meselen dunyanin fatehi olan Emir Teymur olerken ustadinin ayaq terefinde defn olunmasini isteyib Diger terefden meqberenin 8 guseli formada tikilmesi Yusif Kuseyir oglu kimi boyuk sexsiyyete cennet arzularini ifade ede bilerdi Serq felsefesine gore 8 guse cennetin remzidir Turbe uzerindeki en maraqli meqam ise giris qapisinin tag hissesinde eks olunmus alti bucaqli ulduzdur 6 guseli ulduz tarixen peygemberlik remzi olub ve hetta bir cox hallarda Azerbaycan xalcalari uzerinde de hekk olunub Butun bunlar ise Yusif Kuseyir oglunun kifayet qeder nufuzundan xeber verir MenbeKelbizade E Seyxler bascisi Yusif Kuseyir yaxud mezari qibleye olmayan seyx Serq qapisi qezeti 2011 ci ilIstinadlarKelbizade E Seyxler bascisi Yusif Kuseyir yaxud mezari qibleye olmayan seyx Serq qapisi qezeti 2011 ci il Kelbizade E Seyxler bascisi Yusif Kuseyir yaxud mezari qibleye olmayan seyx Serq qapisi qezeti 2011 ci il Bunyadov Z Azerbaycan Atabeyler dovleti 1136 1225 ci iller Rus dilinden terc ed C V Qehremanov Baki AMEA Serqsunasliq Institutu Elm 1985 Kelbizade E Seyxler bascisi Yusif Kuseyir yaxud mezari qibleye olmayan seyx Serq qapisi qezeti 2011 ci il